Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidha haka dRzya paNazya Shree Sudharmaswami Gyanbhand-Umara Surat 'www.umaragyanbhandar.com
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ * namo zrIjainAgamAya * harSahRdaya dapeNasya / dvitIya bhaagH| nita lekhaka I zAstravizArada jainAcArya zrImajjinayazaH sRrijI mahArAja kI AjJA ke anusAra panyAsa zrIkezaramunijI gaNi / prakAzaka buddhisAgaramuni murzidAbAda nivAsI rAyabahAdura mAyasiMha megharAja putravadhU ke tarapha se dravya kI sahAyatA se / bAbU candramohanadayAla mainejara ke prabandha se aiMglo-arabika presa, nauvastA, lakhanaU meM mudrita / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhUmikA / priya vAcakavRnda ! zAMtamUrti, mahAtapasvI zrImajina yazaH sUrijI mahArAja kA janma saMvat 1612 meM jodhapura nagara meM huA thA / ApakA gRhasthapane kA nAma jeThamala thA / ApakA bAlyAvasthA se hI pUjA pratikramaNa jJAnAbhyAsa dvArA zrIjinadharma meM bahuta udyama thA aura Apane aDhAI, pandraha, paiMtIsa, ikkAvana upAsa ityAdi ugra tapasyAyeM gRhasthAvasthA meM kI thiiN| pUjyapAda, dharmadhuraMdhara, paropakAratatpara, zAsanarakSaka, sadupadezadAtA, prAtaHsmaraNIya, susaMyamI, bahuprasiddha mahAtmA zrImanmohanalAlajI mahArAja ke pAsa Apane apanI 28 varSa kI yuvAvasthA meM, nija janmabhUmi jodhapura meM saM0 1640 meM, bar3e dhUmadhAma se dIkSA grahaNa kii| taba se ApakA nAma zrImadyazomunijI huA / dIkSAgrahaNa ke anaMtara bhI Apane aTThAI, pandraha, mAsakSamaNAdi aneka tapasyAyeM, sAdhu avasthA meM kIM aura aMga upAMga sUtrAdi zrIjainAgama kA samyak prakAra yogodvahana bhI kiyA / ataeva amadAvAda nagara meM zrIdayAvimalajI mahArAja pramukha zrIsaMgha ne Apako "panyAsa zrIyazomunijI gaNi" kI padavI pradAna kI aura makasUdAbAda nivAsI zrIsaMgha ne "zrIma jinayazaH sUrijI mahArAja" yaha AcArya pada kA nAma diyA / zrIpAvApurI meM joki zrImahAvIra tIrthaMkara ke nirvANa -prApti ke kAraNa ati pavitra tIrthabhUmi hai vahA~ 53 upavAsa kI tapasyA pUrvaka zrIvIraprabhu kA smaraNa karate hue unhIM ke dhyAna meM saM0 1670 meM kAla karake Apa devaloka ko prApta hue / yaha harSahRdayadarpaNa graMtha makasUdAbAda meM ApakI hI AjJA ke anusAra likhA gayA thA / isameM zrIharSamunijI ke anucita lekhoM ke ucita uttara ke sAtha zrIparyuSaNAdi samAcArI kI mImAMsA zAstrapAThoM se dikhalAI gaI hai / isa graMtha ko mudrita karAke Apa sajjanavRndoM kI sevA meM samarpaNa karatA hU~ / isake pATha se satya kA grahaNa aura asatya kA tyAga karane meM Apa logoM ko sahAyatA milegI, aisI AzA hai / ityalaM vidvatsu buddhisAgara muniH / www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ OM namaHparamAtmane / zrIparyuSaNamImAMsA garbhita harSahRdaya darpaNasya dvitIya bhaagH| ahaM natvA jina pArzva, pArzvayakSa vibhUSitam / zreSTha vANIpradAM vANI, smarAmi hRdaye nije // 1 // __ artha-zrI pArzva nAmaka yakSa se vibhUSita aura indrAdi devatAoM ke pUjya zrIpArzvaprabhu tIrthakara ko namaskAra karake uttama vANI pradAna karanevAlI sarasvatI devI ko apane hRdaya meM smaraNa karatA hU~ // 1 // zrI mohana caritretha gaccha nindAdi muditam / samIkSAM tasya kurve zAstrapATha pramANataH // 2 // ___ artha-uttarArddha zrImohanacaritra meM harSamuni jI ne gaccha sambandhI aneka prakAra kI AkSepa racanA se arthataH apanI jhUThI prazaMsA aura dUsare kI vyarthaM niMdA ramApati paMDita dvArA likhavAI hai, usakI samIkSA zAstrapramANa dvArA maiM karatA hU~ // 2 // __ dekhiye uttarArddha zrImohanacaritra ke pRSTha 413 meM likhA hai ki gacchadurAgraha rahitaM sahitaM satpakSapAtena / mahitaM janatA manute taM yAndhA naiva rAgeNa // 4 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 2 ) artha - jo loga eka dUsare ke pakSapAta rAga se andha nahIM haiM ve loga gaccha durAgraha rahita aura satpakSapAta sahita satpuruSoM ko mAnya usIko mAnate haiM, paM0 ramApati jI ! ApakI racanA se siddha hotA hai ki harSamuni jI mahArAja ne uparyukta zloka dvArA madhyastha bhAva se jo apanI maMtavyatA upadeza dvArA sajjanoM ko batalAI hai so to ucita hai parantu harSamuni jI kA yaha upadeza dIpaka kI taraha para prakAza mAtra hai yAne dIpaka para ko prakAza karatA hai kiMtu usake nIce a~dherA rahatA hai, isI taraha dekhiye yadi mahAtmA harSamuni jI kI tapagacchIya bhaktoM meM pakSapAta pUrvaka rAgAndhatA nahIM hotI aura tapagaccha saMbaMdhI durAgraha na hotA to satpakSapAta sahita apane mahAn pUrvAcAryoM ko pUjya mAna kara unakI 50 dine paryuSaNa Adi zuddha samAcArI karAne ke liye guruvarya zrI mohanalAla jI mahArAja ne harSamuni jI Adi ziSya praziSyoM ko jo AjJA dI thI usako saharSa svIkAra karate tabhI unakI gacchanirAgrahatA tathA satpakSapAtasahitatA aura rAgAMdha rahitatA siddha hotI anyathA nahIM / [prazna ] zrImohanalAla jI mahArAja kA svargavAsa hone ke anaMtara harSamuni jI ne uttarArddha zrImohanacaritra ke pRSTha 416 tathA 420 meM chapavAyA hai ki zrathaivamupadezAnaMtaramupasthitAMstAnsarvAnevApRcchat kasko kAM kAM samAcArIM saMpratikarotIti -- athAtaH panyAsa zrIyazomuni kamalamunibhyAM ziSyAbhyAM kSetroparodhAtsaMprati kharataragacchIyAM samAcAroM kurva itivyAja // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ artha-atha aise upadeza dene ke anaMtara zrI mohanalAla jI mahArAja ne apane pAsa Aye hue saba ziSyoM ko pUchA ki isa samaya meM kauna kauna ziSya kisa kima gaccha kI samAcArI karatA hai-panyAsa zrIyazomuni jI tathA kamalamuni jI ne kahA ki hama kSetra ke anurodha se kharataragaccha kI samAcArI karate haiM, to yaha ukta lekha harSamuni jI ne satya chapavAyA hai ki mithyA ? [uttara] harSamuni jI ne yaha uparyukta lekha apane manaH kalpanA se asatya chapavAyA hai kyoMki zrImohanalAla jI mahArAja ne apane pAsa Aye hue 17 ziSya praziSyoM ko yaha upadeza diyA thA ki merI AjJA se panyAma yazomuni Adi kharataragaccha kI samAcArI karate haiM maiMne harSamuni Adi ko kharataragaccha kI samAcAro karane ke liye do tIna bera bahuta kahA tathApi merI AjJA svIkAra nahIM kI ataeva sake samakSa tuma logoM se yaha kahatA hU~ ki merI AjJA pAlana karane ke liye tuma loga 50 dine paryuSaNa Adi zAstramammata kharataragaccha kI zuddha samAcArI karanA kabUla karA ityAdi upadeza dene para jina ziSya paziSyoM ne zrI guru mahArAja kI ukta AjJA kA pAlana aura utthApana (ullaMghana) kiyA mo irSamuni jI ne uttarArddha zrImohanacaritra ke pRSTha 420 meM isa taraha chapavAyA hai ki RddhimuniprabhRtibhistribhiryazomunimanukartumicchAma itikathitam / ___ artha-Rddhimuni jI Adi tIna muniyoM ne yAne Rddhimuni jI, ranamuni jI, bhAvamuni jI tathA uparyukta kamalamuni jI aura cImanamuni jI ne kahA ki hama loga ApakI AjJA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ pAlanI svIkAra karate haiM yAne zrI yazomuni jI kA anukaraNa dvArA kharataragaccha kI kriyA karane kI icchA rakhate haiM / panyAsa zrI harSamuni kAntimuni devamunibhiH ziSyairAditoMgIkRtayA tapAgacchIya samAcAryA bhavanta manukuma ityuditam // ___ bhAvArtha-panyAsa zrI harSamuni, kAntimuni, devamuni ziSyoM ne guru mahArAja ko uttara diyA ki hama loga prathama se aMgIkAra kI huI tapagaccha kI samAcArI dvArA ApakA anukaraNa karate haiM yAne Apa hama logoM ko kharataragaccha kI samAcArI karane ke liye Agraha karate haiM parantu hama loga ApakI AjJA kA anukaraNa (pAlana) nahIM kareMge arthAt 50 dine paryuSaNa Adi zAstra sammata kharataragaccha kI samAcArI nahIM kareMge kiMtu siddhAMta viruddha 80 dine vA dUsare bhAdrapada adhika mAsa meM 80 dine paryuSaNa Adi tapagaccha kI samAcArI kareMge aura 70 dine prathama kArtika mAsa meM kArtika cAturmAsika pratikramaNa nahIM kareMge kiMtu dUsare kArtika adhika mAsa meM 100 dine kareMge ityAdi tapagaccha kI samAcArI karane kA durAgraha prakAza kiyA hai aura karate haiM astu___kalyANamuni padmamuni kSamAmuni zubhamuni prabhRtibhirbahubhirharSamunirasmAkaM zaraNa mityuktaM // ___ bhAvArtha-kalyANamuni, padmamuni, namAmuni, zubhamuni Adi kaI eka praziSyoM ne uttara meM kahA ki hama logoM ko to harSamuni kA hI zaraNa hai yAne harSamuni jI kI taraha tapagaccha kI samAcArI kareMge yaha uttara diyA ataeva ina logoM ne bhI zAstrasammata Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI janatvA vAlimorajopAjAvAdAsa patra nAtadhAraNatargabame'pAgAikAko samAvArikonAlA nasocamakaro to cAhemaraniha zrIhamArIkhusi sekAniAravAhajAdArakalapanara nAsA 15 miAkAbAr3A ( vaM ) vambada se (li ) lisvI (mo ) mohana (jo ) jodhapurame (pa) panyAsa ( ja ) jaza muni ( 5 ) anu (vaM ) vaMdanA ( vaM ) vaMcanA / PRINTED BY U. RAY & SONS.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ kharataragaccha kI samAcArI karane ke liye ukta guru mahArAja kI AjJA ko utthApana (ulaMghana) kiyA lIjiye paM0 ramApati jI ! Apa hI ke lekha dvArA spaSTa siddha ho gayA ki harSamuni jI tapAgacchIya zrAvaka samudAya ke pakSapAta se avazya hI rAgAndha haiM ataeva kharataragaccha sambandhI zuddha samAcArI karane ke liye guru mahArAja kI AjJA kA utthApana (ullaMghana) kiyA / aura bhI dekhiye ki zrI mohanalAla jI mahArAja ne prathama baMbaI meM harSamuni jI Adi ko kharataragaccha kI samAcArI karane ke vAste AjJA dI usako pramANa nahIM kiyA / isIliye panyAsa zrI yazomuni jI ko ukta guru mahArAja ne patra bhejA usameM likhA ki kharataragaccha meM apane yahA~ koI samAcArI karanevAlA hai nahIM so tuma karo to acchA hai hama rAjI haiM hamArI khusI se prAjJA likhI hai ityAdi, usa patra saMbaMdhI (phoTo) bloka patra yaha hai| ma isa patra ko bA~cakara buddhimAn svayaM samajha sakate hai ki mahAtmA zrI mohanalAla jI ke aMtaHkaraNa meM zraddhA kharataragaccha samAcArI kI thI isIliye panyArA zrI yazomuni jI Adi ne apane guru mahArAja kI patra AjJA ko svIkAra karake zAstrasammata kharataragaccha kI samAcArI aMgIkAra kI hai aura guru mahArAja ke pAsa meM rahe hue harSamuni jI Adi ziSyoM ne guru zrI mohanalAla jI mahArAja kI AjJA kA ullaMghana karake unakI saMmati vinA apanI icchAnusAra tathA sUrata baMbaI Adi kSetrAnurodhamAna pratiSThA ziSyAdi lAbha ityAdi vicAra dvArA siddhAMta viruddha 80 dine paryuSaNa Adi tapagaccha kI samAcArI karanI rakkhI hai paraMtu yaha zAstra tathA guru AjJA viruddha samAcArI karanI harSamuni jI Adi ko sarvathA anucita hai kyoMki guru mahArAja kI samAcArI kA khyAla na karake unakI AjJA se unake mahAn pUrvaja guru mahArAjoM kI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstrasaMmata 50 dine paryuSaNa Adi zuddha samAcArI vinIta ziSyoM ko dhAraNa karanA sarvathA ucita hai / dRSTAnta, jaise mahAtmA zrIbuTerAya jI mahArAja ke pUrvajoM kI samAcArI donoM kAnoM meM mukhavastrikA dhAraNa karake vyAkhyAna dene kI thI usako ukta mahAtmA jI ne kevala paMjAba Adi kSetroM meM apanI pratiSThA satkAra Adi na hone ke kAraNa se bhadrIkabhAva tathA saralacitta kI apekSA se ukta samAcArI ko tyAga kara diyA paraMtu unake vinIta ziSya zrInItivijaya jI Adi ne guru mahArAja kI nUtana AcaraNA ko kadAgraha se nahIM grahaNa kiyA kintu apane guru mahArAja ke mahAn pUrvajoM kI zuddha samAcArI jo mukhavastrikA bA~dha ke vyAkhyAna dene kI thI usIko dhAraNa kiyA [prazna] isa pustaka meM zrImohanalAla jI mahArAja ke do hastAkSara patroM se spaSTa mAlUma hotA hai ki-zrI mohanalAla jI mahArAja ko apanA kharataragaccha meM Agraha thA isIliye zAstrasaMmata apane kharataragaccha kI samAnArI panyAsa zrI yazomuni jI Adi ziSya praziSyoM ko karavA kara zrI mohanalAla jI mahArAja ne saMgha meM vA apane saMghAr3e meM yaha bheda pAr3A hai paraMtu isameM ukta guru mahArAja kA kiMcit bhI doSa nahIM hai kiMtu harSamuni jI Adi ziSyoM ne zAstrasaMmata kharataragaccha kI samAcArI karane kI guru AjJA ko nahIM mAnA vahI guruAjJA ullaMghana karane rUpa harSamuni jI Adi kA mahAdoSa hai tathApi harSamuni jI ne zrImohanacAritra ke pRSTha 414 meM chapavAyA hai kigaccho'yakaMmadIyo, vardayitavyaH kathaMcidayameva / ityAgrahavazatoyo, bhinttisNghsnosaadhuH||41|| __artha-AmAro gaccha che ene game te rIte paNa vadhAravoja Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ joie evA Agraha thI je saMghamAM bheda pAr3ache te sAdhu nahIM // 41 // isa lekha meM "saMghamAM bheda pAr3e che te sAdhu nahIM" yaha AkSepa lekha jo likhA hai so ucita hai yA anucita ? [uttara] harSamunijI ne zrImohanacaritra meM yaha uparyukta AkSepa lekha bahuta hI anucita chapavAyA hai kyoMki zrIguru mahArAja kI AjJA thI isIliye zAstrasaMmata svagaccha samAcArI karane meM guru aura ziSya praziSyoM ko kiMcit bhI doSApatti nahIM A sakatI hai, kiMtu zAstrasaMmata guru mahArAja kI AjJA jo nahIM mAne vahI doSa kA bhAgI hotA hai| [prazna harSamunijI ne prathama pAyacaMdagaccha meM zrIbhAIcaMdajI ke pAsa dIkSA grahaNa kI thI kitaneka dinoM ke bAda usa gaccha ko aura una gurU ko tyAga kara vizeSa satkAra ke liye zrImohanalAla jI mahArAja ke ziSya bana kara kharataragaccha meM harSamuni jI Ae aura kitaneka dina kharataragaccha kI samAnArI kI thI tathApi harSamunijI ne zrImohanacaritra ke ukta pRSTha meM chapavAyA hai kietasya ca parihANe grahaNe caitasya bhAvinI pUjA / itibuddhyAgacchAMtara, maMgIkurute sa no sAdhuH // 42 // artha-Agacchano hU~ tyAga karU~ ane bIjA gacchano svIkAra karU~ to mAro satkAra sAro thaze ema dhArI je bIjA gacchamAM jAgaLe te sAdhu nahiM // 42 // yaha lekha ucita chapavAyA hai ki anucita ? uttara] hamArI samajha mUjiva to harSamunijI ne yaha ukta lekha bhI bahuta hI anucita chapavAyA hai tathApi harSamuni jI ko pUchanA cAhiye ki Apa pAyacaMdagaccha ko tyAga kara kharataragaccha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 8 ) meM Ae aura acche satkAra ke liye tapagaccha kI samAcArI guru AjJA ko lopa karake karate haiM to Apake hI ukta lekha se saMzaya hotA hai ki tuma sAdhu ho yA nahIM / [prazna ] harSamunijI ne zrI mohanacaritra ke pRSTha 414 meMgacchosyakaM madIyo ityAdi bhinatti saMgha sa no sAdhuH / 41 / mAro gaccha ityAdi Agraha thI je saMghamAM bheda pAr3eLe te sAdhu nahiM // 41 // gacchAMtara maMgIkurute sa no sAdhuH // 42 // mAro satkAra sAro thaze ema dhArI je bIjA gacchamAM jAyache te sAdhu nahiM / yaha sarvathA anucita niMdA chapavA kara phira nIce usI pRSTha meM chapavAyA hai ki parakIyagacchakutsA karaNenAtmIyagacchaparipuSTiH / zraddhAzcaye'trateSAM mayyanuraktirbhavetsadAsthAmnI 43 // ityAMtara kauTilyA, dabhibhUto nirayasevako bhavati / pUjyo'pi durjanAnAM, niMdyaH sajjJAnagoSThISu // 44 // " artha - bIjAnA gacchanI niMdAkaravAthI mArA gacchanI puSTi thaze ane AgacchanA zrAvakono paNa mArA Upara sthira prema thaze eva aMta:karaNAnI kuTilatA vAlo narakane sevanAsthAya che arthAt narakamAM jAyache ane jo ke durjano te ne pUje che to paNa satpuruSonI jJAnagoSTImAM to te niMdAne pAtra thAyache - 43 / 44 / harSamunijI ne apanA yaha ukta maMtavya ucita chapavAyA hai ki anucita ? [uttara] anucita, kyoMki zrImohanalAla jI mahArAja apane hastAkSara ke prathama patra tathA dUsare patra meM siddhAMta saMmata svakharataragaccha samAcArI maMtavya meM apanA pakSapAta dikhalA kara 80 dine siddhAMta - viruddha tapagaccha kI paryuSaNa samAcArI aura tithi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ maMtavya meM pakSapAta nahIM hai yaha ucita maMtavya likha batalAyA hai aura harSamuni jI ne to zrIguru mahArAja kI AjJA se zAstrAnukUla samAcArI karane karAne vAloM kI sAdhu nahiM ityAdi jhUThI niMdA aura zAstra tathA guru AjJA pratikUla samAcArI karane vAloM kI doSa lAgato nathI ityAdi asatya prazaMsA aura isa prakAra kI niMdAdi aMtaHkaraNa kI kuTilatA se naraka ke sevaka aura bhaktoM ko durjana tathA Apa niMdA ke pAtra yaha sarva anucita maMtavya chapavAyA hai / astu, paraMtu svaparahita ke liye zAstra pAThoM ke anusAra tathA zrIguru mahArAja ke patroM ke anusAra satyAsatya maMtavya dikhalAne vAloM ko niMdA Adi doSApatti nahIM A sakatI hai kiMtu zAstrasaMmata svagaccha samAcArI zrI guru mahArAja kI AjJA se nahIM kareM yAne zrI guru mahArAja kA AjJA (vacana) ko lope vaha doSa kA bhAgI hotA hai-pramANa bhImasiMha mAMNaka ne chapAye hue tIsare bhAga meM yathAchaTTama dasama duvAlasehi, mAsaddhamAsakhamaNehiM // akaraMto guruvayaNaM, aNaMta saMsAriyo bhaNiyo // 1 // artha chaTha aThama dazama dvAdazama mAsa arddhamAsa khamaNa karake ugra tapasyA ziSya karatA hai paraMtu zrI guru mahArAja ke vacana (AjJA) ko nahIM kareM yAne guru kI AjJA lope vaha anaMta saMsArI hotA hai isIliye zrIguru mahArAja kI AjJA tathA zAstra kI AjJA ke anusAra svagaccha samAcArI karane karAne aura batAne vAle guru ziSya praziSyAdi ko kucha bhI doSApatti nahIM AtI haiM tathApi harSamuni jI ne zrImohanacaritra ke ukta pRSTha meM dveSabhAva ke atyaMta niMdA ke AkSepa vacana jo chapavAye haiM so anucita haiN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 10 ) [prazna ] zrImohanacaritra ke pRSTha 414 meM harSamuni jI ne chapavAyA hai ki " gacchAMtaramapyaMgI kurvanno lipyatedoSaiH // 45 // anya gacchanI samAcArI [ yAne 13 trayodazI tithi meM pAkSika yA cAturmAsika pratikramaNa aura 80 dine vA dUsare bhAdrapada adhika mAsa meM 80 dine paryuSaNa parva ityAdi tapagaccha kI samAcArI ] aMgIkAra karavI par3e paraMtu je madhyastha rahe arthAt pakSapAta kare nahIM to tene doSa lAgato nathI / 45 / yaha kathana satya likhA hai ki asatya ? [uttara] doSa lAgato nathI yaha kathana siddhAMta viruddha pakSapAta ke kadAgraha se asatya likhA hai kyoMki harSamuni jI ne [gacchAMtara maMgIkurute sa no sAdhuH / 42 / ] isa vAkya se sAdhu nahIM yaha prathama hI bar3A doSa likha dikhalAyA hai aura [ pakSapAta kare nahIM to tene doSa lAgato nathI ] isa vAkya se harSamuni jI Adi pakSapAta kare to doSa avazya lage yaha bAta bhI siddha hotI hai-- dekhiye ki - harSamuni jI Adi ko siddhAMta viruddha 80 dine paryuSaNa yadi tapagaccha kI samAcArI karane meM kisI prakAra se pakSapAta nahIM hotA to siddhAMta saMmata 50 dine paryuSaNa Adi kharataragaccha kI samAcArI aMgIkAra karane meM guru zrI mohanalAla jI mahArAja kI AjJA kA bhaMga yA lopa nahIM karate isI liye zrI guru AjJA tathA zAstra AjJA ke pratikUla 80 dine paryuSaNa Adi pagaccha kI samAcArI ke pakSapAta se harSamuni jI Adi doSa ke bhAgI avazya hote haiM vAste usa pakSapAta ko tyAga kara zAstra saMmata kharataragaccha kI samAcArI aMgIkAra karanA ucita hai kyoMki - Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 11 ) vAsANaM savIsae rAya mAse vaikaMte vAsAvAsaM pajjosavemo aMtarAviya se kappai no se kappai taM rayaNiM uvAyaNAvittae / ityAdi jaina siddhAMtoM ke pAThAnusAra ASAr3ha sudi 14 yA 15 ko cAturmAsika pratikramaNa karane ke bAda varSA kAla ke 20 rAtri sahita ? mAsa arthAt 50 dina bItane para varSA vApta ke zrIparyuSaNa parva zrI pUrvAcArya mahArAja karate the aura 50 dina ke aMdara bhI paryuSaNa karane kalpate hai kiMtu 50 meM dina kI rAtri ko paryuSaNa kiye vinA ullaMghanI kalpatI nahIM hai isI liye isa zAstra AjJA kA bhaMga nahIM karane ke vAste zrIkAlakAcArya mahArAja ne madhyastha bhAva se aura zAlIvAhana rAjA ke kahane se 51 dine yA 80 dine siddhAMta viruddha paryuSaNa nahIM kiye kiMtu 46 dine kiye haiM aura bhI dekhiye ki mAsa vRddhi nahIM hone se caMdravarSa saMbaMdhI 50 dine paryuSaNa aura 70 dina zeSa rahane kA samavAyAMga sUtra vAkya ke jJAtA tathA pustaka para kalpasUtrAdi Agama uddhAra kartA zrI devarddhi gaNi kSamAzramaNa jI mahArAja ne uparyukta zrI paryuSaNa kalpasUtra ke pATha meM nose kappada ityAdi vacanoM se tathA TIkAkAroM ne na kalpate isa vacana se aura abhivarddhitavarSe ityAdi paMcAzataivadinaiH paryuSaNa yukte tivRddhAH / ina vAkyoM se abhivarddhita varSa meM 50 dine zrI paryuSaNa parva karane yukta haiM aimA zrI vRddha pUrvAcArya mahArAjoM ke vacana hai aura 50 meM dina kI paMcamI yA cautha kI rAtri ko sAMvatsarika pratikramaNAdi zrI paryuSaNa kRtya kiye vinA ulaMghanI kalpatI nahIM haiM yaha sApha likhA hai vAste zAstra AjJA bhaMga doSa ke kAraNa 13 tithi meM pAkSika yA cAturmAsika pratikramaNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 12 ) tathA 80 dine yA dUsare bhAdrapada adhika mAsa meM 80 dine ukta siddhAMta pATha viruddha paryuSaNa parva aura 100 dine dUsare kArttika adhika mAsa meM kArttika cAturmAsika pratikramaNa kRtyAdi tapagaccha kI samAcArI kA zrI mohanalAla jI mahArAja ko pakSapAta nahIM thA / isI liye una mahAtmA ne panyAma zrI yazomuni jI Adi ziSya praziSyAdi ko zAstra saMmata 50 dine paryuSaNa Adi kharataragaccha kI samAcArI karAdI aura harSamuni jI Adi ko bhI kharataragaccha kI samAcArI karane kI AjJA dI paraMtu uparyukta tapagaccha kI samAcArI ke pakSapAta kadAgraha se harSamuni jI Adi ziSya praziSyoM ne kharataragaccha kI samAcArI karane saMbaMdhI zrIguru mahArAja ke vacana nahIM aMgIkAra kiye taeva zrIguru mahArAja kI AjJA bhaMga doSa ke bhAgI tathA uparyukta zAstra paThoM kI AjJA bhaMga doSa ke bhAgI harSamuni jI Adi haiM, yadi zAstrasaMmata isa satya kathana se amiti ho to AgamapAThoM se tapagaccha kI uparyukta samAcArI satya batalAveM anyathA zrImohanacaritra meM Age pRSTha 415 se 416 taka harSa muni jI ne tapagaccha kI samAcArI karane se apanA mAna pratiSThAdi svArtha kadAgraha ko chupAne ke liye paMDita ramApati kI racanA dvArA vicArAMdha kI bhA~ti chapavAyA hai ki 46 saMgha meM nAnA bheda jo dekhA jAtA hai vaha svArtha kadAgrahI logoM kA banAyA hai 1 " tathA tIrthakaroM ke zarIra tulya saMgha meM bheda pAr3e vo jaina kisa taraha ho 2 " aura " saMgha meM bheda gadhe ke siMga samAna haiM 3 " ityAdi pUrvApara ucita anucita chapavAkara apanA adhyAtmika paNA jo dikhalAyA hai isase kauna buddhimAn harSamunijI Adi ko tapagaccha kI samAcArI karane se satkAra mAna pratiSThAdi svArtha kadAgraha bhedarahita kahegA ? kyoMki satkAra mAna pratiSThAdi svArtha kadAgraha harSamunijI Adi ke aMtaHkaraNa meM nahIM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 13 ) hotA to guru zrImohanalAla jI mahArAja kI zAstra saMmata. 50 dine paryuSaNa Adi kharataragaccha kI samAcArI karane saMbaMdhI AjJA kA ullaMghana kadApi nahIM karate kiMtu zrItIrthakara gaNadhara pUrvAcArya mahArAja praNIta sUtra niyukti cUrNi bhASya TIkAdi zAstra saMmata 50 dine paryuSaNa Adi kharataragaccha kI samAcArI karane kI ukta guru mahArAja kI AjJA ko aMgIkAra karate aura guru mahArAja ke nAma se caritra meM ukta anucita upadeza bhI nahIM chapavAte kyA logoM ko mAlUma nahIM thI ki zrImohanalAla jI mahArAja ne apane kharataragaccha kI samAcArI AjJAnuvarti panyAsa zrI yazomuni jI Adi ziSya praziSyoM ko karavAI hai, yaha to sabhI ko mAlUma hogaI thI to guru kI AjJA se viruddha harSamuni jI ne bAla jIvoM ko bharamAne ke liye kyoM chapavAyA ki yaha merA gaccha hai isako baDhAnA aise Agraha se jo saMgha meM bheda pAr3e vo sAdhu nahIM ityAdi svakapola kalpita mahA-mithyA lekha se kyA lAbha uThAyA ? kucha bhI nahIM / [prazna] lokoM ko harSamunijI Adi kahate haiM kicaMdravarSa meM mAsa vRddhi nahIM hotI haiM isI liye kArtika pUrNimA paryaMta 70 dina zeSa rahate 50 dine paryuSaNa karate haiM aura 50. dina ke aMdara bhI paryuSaNa karane kalpate haiM kiMtu 50veM dina kI rAtri ko paryuSaNa kiye vinA ullaMghanI kalpatI nahIM haiM isa prAjJAnusAra ASAr3ha caturmAsI se 80 dine vA dUsare bhAdrapada adhika mAsa meM 80 dine paryuSaNa karane yukta nahIM hai kiMtu 50 dine prathama bhAdra sudi 4 ko vA 50 dine dUsare zrAvaNa sudi 4 ko paryuSaNa karane saMgata haiM aura tapagaccha ke sAdhu 50 dine dUsare zrAvaNa meM aMcala tathA kharataragaccha vAloM ko paryuSaNa karAte haiM tathApi isa viSaya meM tapagacchIya zrI AtmArAmajI ke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMpradAya ke vallabhavijaya jI ne AjJAbhaMga doSa lAge ityAdi siddhAMta viruddha mahAmithyA anucita lekha jainapatra meM chapavAyA thA tathA zrIkAlakAcArya mahArAja ne zAstra AjJAbhaMga doSa ke bhaya se 51 yA 80 dine paryuSaNa nahIM kiye kiMtu 46 dine paryuSaNa kiye haiM yaha dRSTAMta zAstroMmeM aura loka meM prasiddha hone para bhI zrI mohanalAla jI mahArAja kA dRSTAMta dvArA 80 dine paryuSaNa Adi tapagaccha kI samAcArI ko satya siddha karane ke liye vallabhavijaya ne jainapatra meM chapavA kara lekha prasiddha kiyA thA usakA uttara tumane kyA chapavAyA so dikhlaaiye| [ uttara] zrI mohanalAla jI mahArAja ne hI apane dUsare hastAkSara patra meM kharataragaccha tathA tapagaccha kI paryuSaNa Adi samAcArI viSe jo uttara likhA hai usa patrakA (phoTo) blokapatra yaha dIyA hai bA~ca lIjiye / ma isa blokapatra se sApha mAlUma hotI haiM ki zrI mohanalAla jI mahArAja ko zAstra saMmata 50 dine paryuSaNa Adi kharataragaccha kI samAcArI meM satpakSapAta thA kiMtu siddhAMta pATha viruddha 80 dine paryuSaNa Adi tapagaccha kI asatsamAcArI meM pakSapAta nahIM thA isase 80 dine paryuSaNa Adi tapagaccha kI samAcArI satya siddha nahIM ho sakatI hai isI liye prathama bhAdrapada meM vA dUsare zrAvaNa meM yAne 50 dine paryuSaNa karanevAloM ko AjJAbhaMga dopalAge ityAdi vallabhavijaya jI ke utsUtra lekhoM kI mImAMsA zAstrIya pATha pramANoM se karatA hU~ aura AzA hai ki-vallabha vijayajI Adi tathA harSamuni jI Adi aura anya pAThakavarga sadA zAstrAnukUla satya pakSa ko aMgIkAra karake kadAgraha patta ko tyAga deNge| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 15 ) // zrIparyuSaNa miimaaNsaa|| iSTasiddhipradaM pArvaM dhyAtvA devI sarasvatIm / zrIparyuSaNa mImAMsA kriyate saddhiyA mayA // 1 // artha-iSTasiddhi ko denevAle zrIpArzva tIrthaMkara kA aura zrIsarasvatI devI kA dhyAna karake samIcIna buddhi yAne niSpakSa bhAva se zrIparyuSaNa parva kI mImAMsA karatA hU~ // 1 // pakSapAto na me gacche na dveSo vallabhAdiSu / kintu bAlopakArAya zAstravAkyampradarzyate // 2 // artha-vicAravAn sajjana vRnda ! isa graMtha kI racanA se gaccha saMbaMdhI merA kisI prakAra kA pakSapAta nahIM hai aura zrIballabha vijayajI Adi meM dveSabhAva bhI nahIM hai kintu ukta mahAtmA ne abhivati varSa meM zAstrasaMmata 50 dine paryuSaNa parva karanevAloM ke prati AjJAbhaMga doSa Aropa karake pazcAt jo kaTu vAkya jainapatra meM prakAzita kiye hai usakA yathArtha uttara rUpa sarvasaMmata zAstravAkyoM ko bAlajIvoM ke upakArArtha batAtA hU~ // 2 // yathA sUtrakRdaMgAdau utsUtra mata khaMDanam / tathA'trApi yadutsUtraM khaMDayate tanna doSakRt // 3 // artha-jaise zrIsUyagaDAMga sUtrAdi graMthoM meM adviAkya viruddha utsUtra mata kA khaMDana svaparopakAra ke liye zrIgaNadharAdi mahArAjoM ne kiyA hai usI taraha isa graMtha meM mahAtmA zrIvallabhavijaya jI kA uparyukta zAstraviruddha utsUtra kathana kA Agama pATha pramANoM se sUtrAdi pATha ruci samyag dRSTi jIvoM ke upakArArtha khaMDana karatA hU~ ataeva pAThakabaga doSAvaha na samajheM // 3 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 16 ) ataH zrIjinavAkyeSu vaH zraddhA cedydisphuttaa| gacche kadAgrahaM tyaktvA gRhyatAM bhgvdvcH||4|| artha-isa liye Apa logoM kI yadi zrIjinezvara mahArAja ke vacanoM meM sphuTa zraddhA ho to gaccha saMbaMdhI siddhAnta viruddha kadAgraha ko tyAga kara yukti yukta zrI Agamokta bhagavadvacana ko grahaNa kIjiye // 4 // // tathAcoktaM zrIharibhadrasUribhiH // pakSapAto na me vIre na dveSaH kapilAdiSu / yukti madvacanaM yasya tasya kAryaH parigrahaH // 5 // ___ artha-zrIvIraprabhu meM merA pakSapAta nahIM hai aura kapilAdikoM meM dveSabhAva bhI nahIM hai kiMtu jisakA vacana zAstrayukti se saMmata ho usI kA vacana grahaNa karanA ucita hai // 5 // pAThakavarga ! jainapatra meM prathama zrI ballabhavijayajI kA lekha isa Azaya vAlA thA ki-bIz2A zrAvaNa mAsamAM sudI cauthe 50 dine paryuSaNa parva thAyaja nahIM-AjJAbhaMga doSa lAge // (arthAta gujarAtI vIjA zrAvaNa mAsamA 73 dine vadI 12 thI paryupaNa parvathAya AjJAbhaMga doSa lAge nahIM) isa jhUThe maMtavya ke uttara meM zrI vallabhavijayajI ko patra meM likha kara bheje hue zAstroM ke 3 pramANa yathA zrIbRhatkalpasUtra cUrNikA pATha / AsAr3hacaummAse paDikvante paMcehiM paMcehiM divasehiM gaehiM jattha jattha vAsajogaM khettaM par3ipunnaM tattha tattha pajjosaveyavvaM jAva sabIsairAi mAso // 1 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ (17) artha-ASAr3ha cAturmAsika pratikramaNa kiye bAda pA~ca pA~ca dina vyatIta karate jahA~ varSAvAsa ke yogya kSetra prApta ho vahA~ paryuSaNa kare yAvat ekamAsa aura vIsadine yAne 50 dine paryuSaNa parva avazya kare // zrIparyuSaNakalpasUtra kA pATha / vAsANaM savIsairAe mAse viikaMte vAsA vAsaM pajjosavemo aMtarAviya se kappai no se kappai taM rayaNI uvAyaNAvittae // 2 // artha-ASAr3hacaturmAsI se 20 rAtri sahita 1 mAsa arthAt 50 dina vyatIta hone para varSAvAsa ke nimitta paryuSaNa parva hama karate haiM aura 50 dina ke bhItara bhI paryuSaNa parva karane kalpate haiM paraMtu paryuSaNa parva kiye vinA 50 veM dina kI rAtri ko ullaMghana karanA nahIM kalpatA hai / vAste zrAvaNamAsa kI vRddhi hone se bhAdrapada meM 80 dine athavA bhAdrapada mAsa kI vRddhi hone se adhika dUsare bhAdrapada meM 80 dine paryuSaNa hoya nahIM aAjJAbhaMga doSa avazya lage isa meM pharaka nahIM / zrIjinapatisUrijIkRta samAcArI kA pATha / sAbaNe bhadavae vA ahigamAse cAumAsIyo paNAsaime diNe pajjosavaNA kAyavvA na asIme // 3 // artha-zrAvaNa vA bhAdrapada mAsa adhika hone para ASAr3hacaturmAsI se 50 dine paryuSaNa parva karanA 80 dine nahIM / zrIvallabhavijayajI kA jainapatra meM uttaralekha yathA khabaradAra! hoo hoziyAra !! karo vicAra ! nikAlo sAra !! lekhaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ (18) munivallabhavijaya-pAlaNapura, isameM zaka nahIM ki aMgreja sarakAra ke rAjya meM kalA kauzalya kI adhikatA ho cukI hai, ho rahI hai aura hotI rahegI / paraMtu gAma vase vahA~ bhaMgI camArAdi avazya hote haiM tadvat acchI acchI bAtoM kI hoziyArI ke sAtha meM burI burI bAtoM kI hoziyArI bhI Age hI Age bar3hatI huI naz2ara AtI hai / ityAdi apanI hoziyArI ke niHsAra do lekha likhe usameM uttara lekha, buddhisAgarajI ! yAda rakhanA vo pramANa mAnA jAvegA jo ki tumhAre gaccha ke AcAryoM se pahile kA hogA magara tumAre hI gaccha ke AcArya kA lekha pramANa na kiyA jAvaigA jaisA ki tumane zrIjinapati sUrijI kI samAcArI kA pATha likhA hai ki do zrAvaNa hove to pichale zrAvaNa me 50 dine aura do bhAdrapada hove to pahile bhAdrapada meM 50 dine paryuSaNa parva sAmvatsarika kRtya karanA kyoMki yahI to vivAdAspada hai ki zrIjinapatisUrijI ne samAcArI meM jo yaha pUrvokta hukuma jArI kiyA hai kauna se sUtra ke kaunasI daphA ke anusAra kiyA hai / hA~ yadi aisA khulAsA pATha paMcAMgI meM Apa kahIM bhI dikhA devai ki do zrAvaNa hove to pichale zrAvaNa meM 50 dine aura do bhAdrapada hove to pahile bhAdrapada meM 50 dine sAmvatsarika pratikramaNa kezaluMcana aSThamatapa caityaparipATI aura sarvasaMgha ke sAtha khAmaNAkhyaparyuSaNA vArSika parva karanA to hama mAnane ko taiyAra haiN| priya pAThaka gaNa ! zrIvallabhavijayajI ne hamAre bheje hue zrI bRhatkalpasUtracUrNi ke pAThakoM aura zrIparyuSaNakalpasUtra saMbaMdhI pATha ko mAyA se chupAkara bhole bhadrIka jIvoM ko bharamAne ke liye uparyukta uttara lekha meM zrIjinapatisUrijImahArAja kI samAcArI ke pATha ko bhI nahIM mAnanA jo likhA hai so ApakI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ vilakSaNa avicAra sImA kA pAra nahIM haiM kyoMki alpa buddhi bAlaka bhI jAna sakatA hai ki uparyukta zrIbRhatkalpasUtra cUrNi pATha aura zrIparyuSaNakalpasUtra pATha ina donoM pAThoM meM zrI paryuSaNa parva ASAr3ha caturmAsI se yAvat 50 dina kI maryAdA meM karane zAstrakAroM ne pratibaddha mAne haiM vaha 50 dina ke bhItara bhI zrIparyuSaNa parva karanA kalpatA hai kiMtu 50 veM dina kI rAtri ko paryuSaNa parva kiye vinA ullaMghanI nahIM kalpatI haiM, yaha sApha manA likhI haiM isIliye pUrvokta sUtra tathA cUrNipAThoM ke anusAra (saMmata) pUjyapAda zrIjinapatisUrijImahArAja ne bhI apanI samAcArI meM zrAvaNa vA bhAdrapada mAsa kI adhikatA hone para ASAr3ha caturmAsI se 50 dine zrIparyuSaNaparva karane kI AjJA likhI haiM aura 80 dine paryuSaNa parva karane kI manA likhI haiM kyoMki uparyukta zrIparyuSaNa kalpasUtra pATha meM 50veM dina kI rAtri ko paryuSaNa kiye vinA ullaMghanI ( nose kappA ) nahIM kalpatI haiM yaha sApha manA likhI haiM tathApi isa zAstrAjJA kA bhaMga karake kevala apanI kapola kalpanA se mahAtmA zrIvallabhavijayajI jo abhivarddhitavarSa meM 80 dine paryuSaNa parva karate haiM so paMcAMgI pAThoM se sarvathA pratikUla hone se pramANa nahIM haiM / dekhiye zrutakevalI zrIbhadrabAhusvAmi praNIta zrIbRhatkalpasUtraniryukta kA pATha / yathA abhivaDiyaMmi vIsA, iyaresu sviisimaaso| bhAvArtha-prAcInakAla kI yaha rIti thI ki abhivaddhita. varSa meM jainaTippane ke anusAra ASAr3ha pUrNimA se 20 rAtri bItane para zrAvaNa sudI 5 ko zrIparyuSaNaparva kare aura candrasambatsara meM 20 rAtri sahita ? mAsa yAne 50 dina bItane para bhAdra sudI 5 ko paryuSaNa parva kare / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 20 ) caMdravarSa meM mAsa vRddhi nahIM hone ke kAraNa se kevala caMdravarSa saMbaMdhI paryuSaNa kA pATha zrI samavAyAMga sUtra meM yathA samaNe bhagavaM mahAvIre vAsANaM savIsairAi mAse vaikaMte sattariehiM rAiMdiehiM sesehiM vAsAvAsaM pajjosavei / bhAvArtha-caMdravarSa meM mAsa vRddhi nahIM hone ke kAraNa se 70 rAtridina zeSa rahate aura varSAkAla ke 20 rAtri sahita 1 mAsa vItane para yAne 50 veM dina kI bhAdra sudI 5 ko sthAna ke abhAva se vRkSamUlAdi ke nIce bhI zramaNa bhagavAn zrImahAvIra prabhu varSAvAsa ke paryuSaNa 50 dine avazya karate haiM ( yaha gaNadhara mahArAja kA abhiprAya TIkA meM sApha likhA hai ) aura ( abhivadviyavarise girde ceva so mAso atikaMto tahmA vIsa dinA) ityAdi zrInizIthacUrNi ke pATha se jainaTippane ke anusAra abhivaddhitavarSa meM grISma Rtu meM nizcaya vaha adhika eka mAsa atikrAMta ho gayA vAste 100 dina zeSa rahate abhivarddhitavarSa meM ASADha pUrNimA se 20 dine zrAvaNa sudI 5 ko paryuSaNa kreN| lIjiye tIsarA pramANa ApahI ke zrItapagacchAdhipati dhuraMdhara AcArya zrImAn kSemakIrtisUrijI mahArAja viracita zrIbRhatkalpasUtra niyukti ke ukta pATha kI TIkA saMbaMdhI pATha yathA abhivativarSe viMzatirAne gate itareSu ca triSu candrasamvatsareSu saviMzatirAtre mAse gate gRhijJAtaM kurvanti / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 21 ) aura tapagaccha ke zrIkulamaMDanasUrijI ne apanI racI huI zrIkalpAvacUri meM likhA hai ki___ gRhijJAtA yasyAM tu sAMvatsarikA'ticArAlocanaM 1 luMcanaM 2 paryuSaNAyAM kalpasUtrakathanaM 3 caityaparipATI 4 aSTamaM 5 sAMvatsarika pratikramaNa ca kriyate 6 yayA ca vrataparyAyavarSANi 7 gaNyate / bhAvArtha-abhivarddhitavarSa meM jainaTippane ke anusAra ASAr3ha pUrNimA se 20 rAtri vIta jAne para zrAvaNa zukla 5 mI ko gRhijJAta paryuSaNa kareM jisameM sAMvatsarika aticAra kA Alocana 1 kezaluMcana 2 kalpasUtra kathana 3 caityaparipATI 4 aSTamatapa 5 sAMvatsarika pratikramaNa 6 kiyA jAtA hai tathA (yayA) jIsa gRhijJAta paryuSaNa se dIkSAparyAyavarSoM ko ginate haiM 7 aura tIna caMdrasaMvatsaroM meM 20 rAtri sahita 1 mAsa vItajAne para bhAdrapada zukla 5 ko gRhijJAta sAMvatsarika kRtyayukta paryuSaNa kareM uparyukta paryuSaNaparva karane kI rIti vartamAna kAla meM jainaTippane ke prabhAva se laukika Tippane ke anusAra abhivAddhatavarSa meM 50 dine karane kI haiM aura caMdrasaMvatsara meM bhI 50 dine karane kI haiM 80 dine nahIM lIjiye zrItapagaccha ke zrIkulamaMDanasUrijI mahArAja viracita zrIkalpAvacUri kA pATha / yathA sA caMdravarSe nabhasya zuklapaMcamyAM kAlakasUryAde zAccaturthyAmapi janaprakaTA kAryA yatpunarabhivaddhita varSedinaviMzatyA paryuSitavya mityucyate tatsiddhAnta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 22 ) TippanAnusAreNa tatrahi yugamadhye pauSo yugAnte cASAr3ha eva varddhate nAnye mAsAstAni ca TippanAni adhunA na samyag jJAyante'to dinapaMcAzataiva paryuSaNA saMgateti vRddhAH / bhAvArtha-yaha gRhijJAta sAMvatsarika kRtyayukta paryuSaNA caMdrasaMvatsara meM 50 dine bhAdra zukla 5 mI ko pUrvakAla meM kI jAtI thI so zrIkAlakAcArya mahArAja kI AjJA se 46 dine cautha aparvatithi meM bhI loka-prasiddha kI jAtI haiM aura jo abhivarddhita varSa meM ASAr3ha pUrNimA se 20 dina bItane se zrAvaNa zukla 5 ko gRhijJAta sAMvatsarika kRtyayukta paryuSaNa parva karane kI zAstra kI AjJA haiM so jaina-siddhAMta Tippane ke anusAra haiM kyoMki jaina Tippane meM pA~ca varSa kA eka yuga ke madhyabhAga meM nizcaya pauSa mAsa bar3hatA hai aura yuga ke aMta meM Apar3ha mAsa hI bar3hatA hai anya zrAvaNAdi mAsa nahIM bar3hate / una jaina TippanoM kA isa samaya meM samyag jJAna nahIM hai yAne jaina Tippane ke anusAra varSA caturmAsI ke bahAra pauSa aura ASAr3ha mAsa kI vRddhi hotI thI vAste 20 dine zrAvaNa sudI 4 ko paryuSaNa karate the usa jaina Tippane kA jJAna ke prabhAva se laukika Tippane ke anusAra varSA caturmAsI ke aMdara zrAvaNa Adi mAsoM kI vRddhi hotI hai isIliye dUsare zrAvaNa sudI 4 ko vA prathama bhAdra sudI 4 ko 50 dine paryuSaNa karane nizcaya saMgata ( saMmata ) hai / isa prakAra zrIddha prAcIna AcAryoM kA kathana hai, isako zrIvallabhavijayajI mahAtmA apane ukta lekha meM likhI huI pratijJA ke anukUla mAnanA svIkAra kareM aura abhivarddhita varSa meM 80 dine vA dUsare bhAdrapada adhika mAsa kI sudI 4 ko 80 dine siddhAMta-viruddha paryuSaNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ (23 ) karanevAloM ko zAstra-grAjJA-bhaMga doSa lagatA hai 50 dine paryaSaNA karanevAloM ko nahIM / yaha bhI satya mAna kara apanI AtmA ko utsUtra pApa se bacAveM kyoMki Apake gacchanAyaka zrInemakIrtisUrijI mahArAja ne zrIvRhatkalpasUtra kI TIkA meM aura zrIbhadrabAhu svAmi ne niyukti meM paryuSaNA ko pA~ca pA~ca dinoM ke paMcakadvArA karane kI AjJA likhI hai / tatsaMbaMdhI pATha yathA ___ etthau paNagaM paNagaM, kAraNIya jAva savIsai mAso / suddha dasamI ThiyANa, AsAr3hI puNimo saraNaM / 1 / atreti ASAr3ha purNimAyAM sthitAH paJcAhaM yAvadeva saMstArakaM DagalAdi gRhNanti rAtrau ca paryuSaNAkalpa kathayanti tataH zrAvaNa bahula paJcamyAM paryuSaNAM kurvanti athASAr3ha pUrNimAyAM kSetraM na prAptaM tata evameva paMJcarAtraM varSAvAsayogya mupadhiM gRhItvA paryuSaNAkalpaM ca kathayitvA zrAvaNabahula dazamyAM paryuSaNayanti evaM kAraNena rAtridivAnAM paMcakaM paMcakaM vaIyatA tAvatstheyaM yAvat saviMzatirAtro mAsaH pUrNaH / athavA te ASAr3ha zuddha dazamyAmeva varSAkSetre sthitAstatasteSAM paMcarAtreNa DagalAdau gRhIte paryuSaNAkalpe ca kathite aASAr3ha pUrNimAyAM . samavasaraNaM paryuSaNaM bhavati eSa utsargaH / ata urdakAlaM paryuSaNa manutiSThatAM sarvo'pyapavAdaH / apavAdo'pi saviMzatirAtrAt Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 24 ) mAsAt parato nA'tikramayituM kalpate yadyetAvatkAle'pi gate varSAyogyakSetraM na labhyate tato vRkSamUle'pi paryuSitavyaM / bhAvArtha- ASAr3ha pUrNimA ko sthita hue sAdhu pA~ca dina meM caturmAsI ke yogya saMstAraka Dagala Adi vastuoM ko grahaNa kare rAtri meM zrIkalpasUtra ko kathana kare to zrAvaNa badI 5 ko gRhiajJAta paryuSaNa kare atha ASAr3ha pUrNimA ko yogya kSetra na milA to uparyukta rIti se pA~ca rAtriyoM meM varSAvAsa ke yogya upadhI ko grahaNa karake aura zrIkalpasUtra ko bA~ca kara zrAvaNa vadI 10 dazamI ko gRhiajJAta paryuSaNa kare isa taraha kAraNa yoge pA~ca pA~ca rAtri dinoM ke paMcaka paMcaka vRddhi se yAvat 20 rAtri mahita eka mAsa pUrNa ho vahA~ rahanA athavA vaha sAdhu ASAr3ha zukla 10 mI ko caturmAsI yogyakSetra meM sthita hue ho to unako pA~ca rAtri karake DagalAdi grahaNa karane para aura zrIkalpamUtra kathana karane para ASAr3ha pUrNimA ko gRhiajJAta paryuSaNa hotA hai yaha utsarga mArga hai / isake uparAMta kAla meM paryuSaNa ke nimitta sthita hue sAdhuoM kA sabhI apavAda mArga hai| apavAda. mArga meM bhI 20 vIsa rAtri sahita eka mAma arthAt 50 veM dina kI rAtri ko paryuSaNa kiye binA ullaMghana karanA nahIM kalpatA hai yadi uparyukta kAla bhI vIta gayA ho aura varSA yogya kSetra na milA to vRkSa ke mUla meM bhI raha kara candrasamvatsara meM 20 rAtri sahita eka mAsa yAne 50 dine gRhijJAta sAMvatsarika kRtyayukta paryupaNa kareM aura jainaTippane ke anusAra abhivarddhita varSa meM 20 dine zrAvaNa sudI 5 ko gRhijJAta yAne sAMvatsarika kRtyayukta paryuSaNa kareM paraMtu isa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 25 ) samaya meM jaina-siddhAMta Tippane kA samyag jJAna nahIM hai isI liye laukika Tippane ke anusAra 50 dine dUsare zrAvaNa sudI 4 ko vA prathama bhAdra sudI 4 ko paryuSaNa karane saMgata haiM isI liye vRddha pUrvAcArya kalpasUtrAdi Agama uddhArakartA zrIdevardigaNitamAzramaNajI mahArAja ne zrIkalpasUtra meM 50 veM dina kI rAtri ko paryuSaNa kiye vinA ullaMghanI kalpe nahIM yaha sApha manA likhA hai tapagaccha ke zrIdharmasAgarajI, jayavijayajI, vinayavijayajI kRta kalpasUtra kI TIkAoM meM likhA hai ki___iha hi paryuSaNA dvividhA gRhijJAtA gRhya'jJAta bhedAt tatra gRhiNAma'jJAtA yasyAM varSAyogya pITha phalakAdau prApte kalpokta dravya kSetra kAla bhAva sthApanA kriyate sA cASAr3hapUrNimAyAM yogya kSetrAbhAve tu paMca paMca dina vRddhayA dazaparvatithi krameNa yAvat bhAdrapada sitapaMcamI meveti gRhijJAtA tu dvidhA sAMvatsarika kRtya viziSTA gRhijJAtamAtrA ca tatra sAMvatsarika kRtyAni--sAMvatsarapratikrAMti 1 lucanaM 2 cASTamaM tapaH 3 sarhidbhaktipUjA ca 4 saMghasya kSAmaNaM mithaH 5 // bhAvAtha-ihAM paryuSaNA do prakAra kI haiM 1 gRhijJAtA aura 2 gRhiajJAtA / inameM gRhiajJAtA paryuSaNA vaha hai ki jisameM varSA kAla ke yogya pITha phalakAdi vastu prApta hue kalpa meM kahI huI dravya se kSetra se kAla se bhAva se sthApanA kI jAtI hai Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ (26) so bhASAr3ha pUrNimA ko kare / yadi rahane yogya kSetra kA prabhAva ho to Age pA~ca pA~ca dinoM ke parva kI vRddhi se daza parva tithiyoM meM kare / isa taraha caMdrasaMvatsara meM 50 dine bhAdrapada sudI 5 ko gRhijJAta sAMvatsarika kRtyaviziSTa payurSaNa kare aura dUsarI gRhijJAta sAMvatsarika kRtya viziSTa paryuSaNa jainaTippane ke anusAra abhivati varSa meM 20 dine zrAvaNa sudI 5 ko kare / usa gRhijJAta paryuSaNa meM sAMvatsarika kRtya yaha karane ke haiM ki sAMvatsarika pratikramaNa 1, kezaluMcana 2, aSTamatapa 3, caityaparipATI 4, saMgha ko paraspara tAmaNA 5 / ina sAMvatsarika kRtyoM se yukta zrIparyuSaNa parva jainaTippane ke prabhAva se laukika Tippane ke anusAra * abhivarddhita varSa meM 50 dine karanA saMgata hai / dekhiye tapagaccha ke upAdhyAyajI zrIdharmasAgarajI jayavijayajI vinayavijayajI ina tInoM ne apanI racI huI kalpasUtra kI TIkAoM meM likhA hai ki etatkRtyaviziSTA bhAdrapadasitapaMcamyAM kAlakAcAryAdezAccaturthyAmapi janaprakaTA kAryA dvitIyA tu abhivardhitavarSe cAturmAsikadinAdArabhya viMzatyA dinaiH vayamatra sthitAsma iti pRcchatA gRhasthAnAM purovadaMti sA tu gRhijJAtamAtraiva tadapi jainaTippanakAnusAreNa yatastatra yugamadhye pauSo yugAnte cASAr3ha eva vardate nAnye mAsAstaTTippanakaM cAdhunA samyag na jJAyate'taH paMcAzatava dinaiH paryuSaNA saMgateti vRddhAH / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ (27) bhAvArtha-uparyukta sAMvatsarika kRtyayukta gRhijJAtapayuSaNa caMdrasaMvatsara meM 50 dine bhAdra sudI paMcamI parva tithi meM thI so zrIkAlakAcArya mahArAja kI AjJA se cautha aparva tithi meM bhI loka prasiddha karanI aura dUsarI sAMvatsarika kRtyayukta gRhijJAta paryuSaNa abhivarddhita varSa meM 20 dine zrAvaNa sudI 5 ko kareM 100 dina zeSa sthita hue kahe vaha paryuSaNa jaina-Tippane ke anusAra hai kyoMki jainaTippane meM pAMca varSa kA eka yuga ke madhya bhAga meM pauSa mAsa aura yuga ke aMta meM ASAr3ha mAsa hI bar3hatA hai anya zrAvaNAdi mAsa nahIM bar3hate / una jainaTippanoM kA isa samaya meM samyag jJAna nahIM hai yAne jainaTippane ke anusAra varSAcaturmAsI ke bAhara pauSa aura ASAr3ha mAsa kI vRddhi hotI thI, vAste 20 dine zrAvaNa sudI 5-4 ko paryuSaNa karate the usa jaina-Tippane kA jJAna ke prabhAva se laukika Tippane ke anusAra varSAcaturmAsI ke aMdara zrAvaNa Adi mAsoM kI vRddhi hotI hai isIliye dUsare zrAvaNa sudI 4 ko vA prathama bhAdra sudI 4 ko 50 dine paryuSaNa karane nizcaya saMgata haiM aisA zrIvRddha prAcIna AcArya mahArAjoM kA kathana hai mahAzaya vallabhavijayajI se sAdara nivedana yaha hai ki sUtra niyukti TIkA bhASya cUrNirUpa paMcAMgI meM kahIM bhI aisA khulAsA pATha Apa batA deveM ki-abhivarddhita varSa meM do zrAvaNa hone se 80 dine bhAdra sudI 4 ko aura do bhAdrapada hone se 2 mAsa 20 dine yAne dUsare bhAdrapada adhika mAsa kI sudI 4 ko 80 dine sAMvatsarika pratikramaNa 1, kezaluMcana 2, aSTamatapa 3, caityaparipATI 4, aura sarvasaMgha ke sAtha 5 kSAmaNAkhya vArSika paryuSaNa parva karanA saMgata hai to ApakA upakAra mAneMge, lekina mahAtmAjI ! Apa smaramA rakhiyegA ki anya gacha ke tathA tumAre gaccha ke pahile sa . .. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 28 ) aura pIche ke prAcArya upAdhyAyoM kA lekha sUtra niyukti TIkA cUrgi Adi isa graMtha meM likhe hue siddhAMtoM ke pAThoM se jo viruddha hogA so pramANa nahIM kiyA jAyagA jaisA ki tumAre gaccha ke upAdhyAya zrIdharma-sAgarajI jayavijayajI vinayavijayajI ne abhivarddhita varSa meM vivAdarUpa 80 dine vA dUsare bhAdrapada adhika mAsa kI sudI 4 ko 80 dine sAMvatsarikapratikramaNa, kezaluMcana ityAdi sAMvatsarika kRtya sthApana karane ke liye jainasiddhAnta Tippane ke anusAra abhivarddhita varSa meM 20 dine zrAvaNa sudI 5 ko gRhijJAta sAMvatsarika kRtya yukta paryuSaNA ko gRhijJAtamAtrA likhI haiM so siddhAMta viruddha haiM - dekhiye zrIjinadAsamahattarAcArya mahArAja ne zrInizIthacUrNi meM aisA likhA hai ki abhivaDhiya varise 20 vIsatirAte gate gihiNAtaM kareMti tisu caMdavarisesu 20 savIsatirAte mAse gate gihiNAtaM kareMta jattha adhimAsago par3ati varise taM abhivaDhiyavarisaM bhaNNati jattha Na par3ati taM caMdavarisaM soya adhimAsago jugassagaMte majjevA bhavati jai aMte niyamA do AsAr3hA bhavanti aha majje do posA siso pucchati kamhA abhivaDhDhiya varise vIsatirAtaM caMdavarise savIsatimAso ucyate jamhA abhivaDhiya varise gimhe ceva lomAso atikato tamhA vIsadinA aNabhiggahiyaM . . Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 26 ) taM karoMta iyaresu tIsu caMdavarisesu savIsati mAsa ityarthaH // . bhAvArtha-abhivarddhita varSa meM ASAr3ha pUrNimA se 20 rAtri vyatIta hone para zrAvaNa sudI 5 ko gRhijJAta paryuSaNa kare aura tIna candrasaMvatsaroM meM 20 rAtri sahita 1 mAsa vyatIta hone para bhAdra sudI 5 ko gRhijJAta paryuSaNa parva kare jisa varSa meM adhika mAsa A par3A ho usako abhivarddhita varSa kahate haiM aura jisa varSa meM adhika mAsa na A par3A ho usako candravarSa kahate haiN| vaha adhika mAsa yuga ke aMta meM aura yuga ke madhya bhAga meM hotA hai yadi yuga ke aMta meM ho to nizcaya do ASAr3ha mAsa hote haiM aura yuga ke madhya bhAga meM ho to nizcaya do pauSa mAsa hote haiM / ziSya pUchatA hai kisa kAraNa se abhivarddhita varSa meM 20 veM dina kI zrAvaNa sudI 5 kI rAtri ko gRhijJAta paryuSaNa hai aura candra saMvatsara meM 20 rAtri sahita 1 mAsa yAne 50 veM dina kI bhAdrasudI 5 kI rAtri ko gRhijJAta paryuSaNa hai ? uttara-yata abhivarddhita varSa meM grISma Rtu meM vaha eka adhika mAsa atikrAMta ho jAtA hai isIliye vIsa dina paryaMta anizcita yAne gRhiajJAta paryuSaNa hai aura vIsaveM dina zrAvaNa sudI paMcamI ko gRhijJAta paryuSaNa kare aura tIna caMdravarSoM meM vIsa rAtri sahita eka mAsa paryaMta anizcita yAne gRhiajJAta paryuSaNa hai aura pacAsaveM dina bhAdra sudI paMcamI ko gRhijJAta paryuSaNa kare / isase ukta upAdhyAyoM ne abhivarddhita varSa meM jainaTippane ke anusAra vIsa dine zrAvaNa sudI paMcamI kI gRhijJAta paryuSaNA ko gRhijJAtamAtrA likhI hai so mAnya nahIM kiMtu gRhijJAta paryuSaNa mAnya hai usa gRhijJAta paryuSaNa meM sAMvatsarika paMca kRtya karane ke ukta upAdhyAyoM ne likhe haiM so gaka hai Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ (30) kyoMki zrIkalpasUtra kI saMdehaviSauSadhI TIkA meM zrIjinaprabhasUrijI ne likhA hai ki* gRhijJAtA tu yasyAM sAMvatsarikA'ticArAlocanaM 1 laMcanaM 2 paryaSaNAkalpasatrakarSaNaM 3 caityaparipATI 4 aSTamaMtapaH 5 sAMvatsarikapratikramaNaM ca kriyate 6 yayA ca vrataparyAyavarSANi gaNyante 7 sA (caMdravarSe ) nabhasya zukla paMcamyAM kAlika sUryAdezAccaturthyAmapi janaprakaTA kAryA yatpunarabhivarddhitavarSe dina viMzatyA paryuSitavyamityucyate tatsiddhAnta TippaNAnAmanusAreNa tatra hi yugamadhye pauSo yugAntecASAr3ha eva varddhate nAnye mAsAstAni cAdhunA samyak na jJAyante tato dinapaMcAzataiva paryuSaNA saMgatetivRddhAH tatazca kAlAvagrahazcAtra jaghanyato nabhasyazita paJcamyA prArabhya kArtika caturmAsAntaH saptati dinamAnaH utkarSato varSAyogya kSetrAntarAbhAvAdApAr3a mAsakalpena saha vRSTisadbhAvAt mArgazIrSeNApisaha SaNmAsA iti // __ bhAvArtha-gRhijJAta paryuSaNa vaha hai ki jisameM sAMvatsarika aticAra kA Alocana 1 kezaluMcana 2 paryuSaNa kalpasUtra vAMcanA 3 caityaparipATI 4 aSTamatapa 5 sAMvatsarika pratikramaNa karane meM AtA hai 6 aura (yayA)jisa gRhijJAta paryuSaNa se dIkSA paryAya varSoM ko ginate haiM 7 vaha mahilAta paryuSaNa caMdra varSa meM vIsa rASi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 31 ) sahita eka mAsa yAne pacAsaveM dina bhAdra sudI 5mI parva tithi ko thI so zrIkAlikAcArya mahArAja ke Adeza se cautha aparvatithi meM bhI loka prasiddha karanA aura jo abhivarddhita varSa meM bhASAr3ha pUrNimA se vIsa dina vItane se zrAvaNa sudI 5 ko gRhijJAta yAne sAMvatsarika kRtyayukta paryuSaNa parva karane kI zAstra kI AjJA hai so jaina siddhAMta Tippane ke anusAra hai kyoMki jainaTippane meM pA~ca varSa kA eka yuga ke madhya bhAga meM pauSa mAsa aura yuga ke aMta meM ASAr3ha mAsa hI bar3hatA hai anya zrAvagAdi mAsa nahIM bar3hate / una jaina TippanoM kA isa samaya meM samyag jJAna nahIM hai yAne jaina Tippane ke anusAra varSAcaturmAsI ke bAhara pauSa aura ASAr3ha mAsa kI vRddhi hotI thI vAste 20 dine zrAvaNa sudI 4 ko paryuSaNa karate the / usa jaina Tippane kA samyag jJAna isa samaya nahIM hone se laukika Tippane ke anusAra varSAcaturmAsI ke aMdara zrAvaNa Adi mAsoM kI vRddhi hotI hai isI liye dUsare zrAvaNa sudI 4 ko vA prathama bhAdra sudI 4 ko 20 dina sahita 1 mAsa yAne 50 dine paryuSaNa karane nizcaya saMgata ( Agama saMmata ) hai yaha zrIvRddha prAcIna prAcAryoM kA vacana ( uparyukta pATha ) likhA huA hai - paryuSaNa ke anantara kAlAvagraha yAne rahane kI sthiti jaghanya se caMdrasamvatsara meM bhAdra zita paMcamI se yAvat kArttika caturmAsI paryaMta 70 dina pramANa hai | utkarSa se varSA yogya kSetra ke prabhAva se ASAr3ha mAsa kalpa ke sAtha vRSTi ke sadbhAva se mArgazIrSa mAsa ke sAtha 6 mAsa kA hai / abhivarddhita varSa meM prAcIna kAla kI 20 dina kI paryuSaNA se 100 dina zeSa rahate the aura abhI bhI jainaTippane ke abhAva se laukika Tippane ke anusAra dUsare zrAvamA meM bA prathama bhAdrapada meM 50 dine paryuSaNa karane se caturmAsI ke 100 dina pUrva kAla kI taraha zeSa rahate haiM vaha madhyama kAlA graha hai / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 32 ) zrIjinaballabhasUrijI mahArAjakRta zrIsaMghapaTTaka nAmaka graMtha kI zrIjinapatisUrijI mahArAjakRta bRhatTIkA meM zloka kA pramANa hai ki-- vRddhau lokadizA nabhasya nabhasoH satyAM toktaM dinaM paJcAzaM parihRtya hI zucibhavAt pazcAccartumAsakAt / tatrAzItitame kathaM vidadhate mUr3hA mahaM vArSikaM kugrAhAd vigaNayya jainavacaso bAdhAM munivyaMsakAH // 1 // bhAvArtha - laukika Tippane ke anusAra zrAvaNa athavA bhAdra pada kI vRddhi hone para siddhAMtoM meM kahI huI ASAr3ha caturmAsI se Arambha karake pacAsa dine paryuSaNa parva kI maryAdA ko tyAga ke apane kadAgraha se jaina vacanoM meM bAdhA na vicAra kara muniyoM meM dhUrta liMgadhArI caityavAsI mUr3ha loga 80 dine vArSika paryuSaNa parva kyoM karate haiM ? zrIparyuSaNa kalpasUtra samAcArI meM vRddha zrIdevarddhigaNikSamAzramaNajI mahArAja ne likhA hai ki teNaM kAleNaM teNaM samaeNaM samaNe bhagavaM mahAvIre vAsANaM savisaIrAe mAse viikaMte vAsAvAsaM pajjosavei // 1 // se keNaNaM bhaMte evaM vuccai samaNe bhagavaM mahAvIre vAsANaM savisaIrAe mAse viikkaMte vAsAvAsaM pajjosavei jauNaM pAeNaM AgArINaM AgArAI, kur3iyAI, ukkaMpiyAI, channAI, littAiM, ghaTTAI, maTThAI, saMdhUpiyAI, khAudagAI, khAyaniddhamaNAI, appaNo aTTAe, kar3AI, paribhu Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 33 ) ttAiM, pariNAmiyAiM, bhavaMti se teNaTheNaM evaM vuccai samaNe bhagavaM mahAvIre vAsANaM savisairAe mAse, viikaMte vAsAvAsaM pajjosavei // 2 // jahANaM samaNe bhagavaM mahAvIre vAsANaM savisairAe mAse viikaMte vAsAvAsaM pajjosavei tahANaM gaNaharAvi vAsANaM savIsairAe mAse vaikaMte vAsAvAsaM pajjosarviti ||3||jhaannN gaNaharA vivAsANaM savIsairAe mAsejAvapajjosaviti tahANaM gaNaharasIsA vi vAsANaM jAva pajjosaviti // 4 // jahANaM gaNaharasIsA vAsANaM jAva pajjosaviMti tahANaM therA vi vAsAvAsaM jAva pajjosarviti // 5 // jahANaM therA vAsANaM jAva pajjosarviti tahANaM je ime ajjattAe samaNA niggaMthA viharaMta ee-vizraNaM vAsANaM jAva pajjosarviti // 6 // jahANaM je ime ajjattAe samaNA niggaMthAvi vAsANaM savIsairAe mAse viikate vAsAvAsaM pajjosaviti tahANaM ajJapi AyariyA uvajhAyA vAsANaM jAva pajjosaviti // 7 // jahANaM ahma AyariyA uvajjhAyA vAsANaM jAva pajjosarviti, tahANaM amevi vAsANaM savIsairAemAse viikate vAsAvAsaM pajjoptavemo aMtarAviya se kappainose kappai taM rayaNiM uvAyaNAvittae. // 8 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 34 ) bhAvArtha--usa kAla usa samaya meM zramaNabhagavAn zrImahAvIra prabhu bhASAr3ha caturmAsI se 20 rAtri sahita ? mAsa vItane para varSAvAsa ke paryuSaNa karate the ziSya guru se prazna karatA hai he bhagavan kisa kAraNa se zrIvIramabhu 20 rAtriyukta 1 mAsa hone para varSAkAla ke paryuSaNa karate the ? uttara-yataH prAyaH gRhastha logoM ke makAna kaTayukta hote haiM aura khar3I se dhavalita kiye hote haiM, tRNAdi se AcchAdita kiye aura gomaya [chAna] se lipe hue hote haiM bAr3a karake gupta kiye aura visama bhUmi ko tor3a kara samabhAga kiye hote haiM aura pASANase ghisake komala kiye aura sugaMdha ke liye dhUpa se vAsita kiye hote haiN| phira kiyA hai praNAlI rUpajalamArga jinhoM ke vaise hote haiM tadvat khodA hai khAla jinakA evaM uparyukta prakAra vAle makAna gRhastha logoM ne apane liye acitta kiye hote haiM (tisa kAraNa se sAdhu ko adhikaraNa doSa lage) vAste he ziSya ! laukika Tippane kI apetAse upta kAla meM zramaNa bhagavAn zrImahAvIratIrthakara varNakAla ke 20dinayukta ?mAsa vyatikrAnta honepara paryuSaNa karate yathA zramaNa bhagavAn zrImahAvIra prabhu varSAkAla ke 20 rAtri sahita 1 mAsa vItane para varSAvAsa ke paryuSaNa kiye tathA gaNadhara bhI varSAkAla ke 20 rAtri sahita 1 mAsa vyatikrAMta hone para varSAvApta ke paryuSaNa kiye yathA gaNadhara bhI varSA kAla ke 20 rAtri sahita ? mAsa hone para yAvat paryuSaNa kiye tathA gaNadhara ziSya bhI varSAkAla ke yAvat 50 dine paryuSaNa kiye yathA gaNadhara ziSya varSA kAla ke yAvat 50 dine paryuSaNa kiye tathA sthavira sAdhu bhI varSAvAsa ke yAvat 50 dine paryuSaNa kiye yathA sthavira sAdhu varSAkAla ke yAvat 50 dine paryuSaNa kiye tathA jo yaha abhI ke kAla ke vrata sthavira zramaNa nigraMtha vicara rahe haiM yaha bhI varSAkAla ke yAvat 50 dine zrIparyuSaNa parSa karate haiM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ (35) yathA jo yaha abhI ke kAla ke zramaNa nigraMtha bhI 20 rAtriyukta 1 mAsa vItane para varSAvAsa ke paryuSaNa karate haiM tathA hamAre bhI prAcArya upAdhyAya varSAkAla ke yAvat 50 dine paryuSaNa karate haiM yathA hamAre prAcArya upAdhyAya varSAkAla ke yAvat 50 dine paryuSaNa karate haiM tathA hama loga bhI varSA kAla ke 20 rAtrisahita 1 mAsa (50 dina ) vItane para varSAvAsa ke zrIparyuSaNaparva karate haiM aura 50 dina ke bhItara bhI paryuSaNa karanA kalpatA hai, lekina 50 veM dina kI rAtri ko zrIparyuSaNa parva kiye vinA ullaMghana karanA nahIM kalpatA hai / tapagaccha ke zrIvinayavijayajI ne apanI racI huI kalpamUtra kI subodhikA TIkA meM likhA hai ki gRhijJAtA tu dvidhA sAMvatsarika kRtya viziSTA gahijJAtamAtrA ca tatra sAMvatsarika kRtyAni sAMvasarapratikrAMti, 1 luMcanaM 2 cASTamaMtapaH 3 // sarvArhadbhaktipUjA ca 4 saMghasya kSAmaNaM mithaH 5 // 1 // ____ bhAvArtha niyukti tathA cUrNi aura TIkA inoM ke ukta pAThoM ke anuptAra caMdravarSoM meM 1 mAsa 20 dine bhAdra sudI 5 ko gRhijJAta sAMvatsarika kRtya viziSTa paryuSaNA aura dUsarI abhivar3itavarSa meM 20 dine zrAvaNa sudI 5 ko gRhijJAta sAMvatsarika kRtye viziSTa paryuSaNA karane kI hai (tatra ) usa gRhijJAta paryuSaNa meM sAMvatsarika pratikramaNa 1 kezaluMcana 2 aSTamatapa 3 caityaparipATI 4 aura saMgha ke sAtha kSAmaNA 5 yaha sAMvatsarika kRtya karane ke haiM isI liye pauSa ASAr3ha mAsa kI vRddhivAle jaina Tippane ke anusAra abhivarddhitavarSa meM 20 dine zrAvaNa sudI 5 ko gRhijJAta sAMvatsarika kRtya viziSTa paryuSaNA ke sthAna meM jainaTippane kA isa kAla meM samyag jJAna nahIM hai isIliye zrAvaNa Adi mAsoM kI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ vRddhivAle laukika Tippane ke anusAra 20 dina sahita 1 mAsa arthAt dUsare zrAvaNa sudI 4 ko vA prathama bhAdrapada sudI4 ko 50 dine paryuSaNA karanA yukta hai__ zrIvinayavijayajI ne yahI adhikAra zrIkalpasUtra subodhikA TIkA meM likhA hai ki__kevalaM gRhijJAtA tu sA yat abhivar3itavarSe cAtumAsikadinAdArabhya viMzatyA dinai yamatra sthitAsma iti pRcchatAM gRhasthAnAM purovadanti tadapi jainaTippana kA'nusAreNa yatastatra yugamadhye pauSo yugAnte cASAr3ha eva vardate nAnye mAsAstaTTippanakaM tu adhunA samyag na jJAyate ataH paMcAzataiva dinaiH paryuSaNA yukteti vRddhaaH| bhAvArtha-abhivarddhitavarSa meM ASAr3ha cAturmAsika dina se 20 dine zrAvaNa sudI 5 ko gRhijJAta sAMvatsarika kRtya viziSTa paryuSaNa kareM aura pUchate hue gRhasthoM ke samakSa sAdhu kahe ki hama yahA~ para 100 dina zeSa sthita hue haiM vaha paryuSaNa jainaTippane ke anusAra hai kyoMki jainaTippane meM yugake madhyabhAga meM pauSa mAsa bar3hatA hai aura yuga ke aMtameM ASAr3ha mAsa hI bar3hatA hai anya zrAvaNAdi dUsare mAsa nahIM bar3hate haiM vaha jainaTippanA vartamAna kAla meM samyak prakAra se jAnane meM nahIM AtA hai isI liye laukika Tippane ke anusAra dUsare zrAvaNa sudI 4 ko vA prathama bhAdrasudI 4 ko 50 dine zrIparyuSaNa karanA yukta hai / isa prakAra zrIprAcIna vRddhAcAryoM kA kathana hai| mahAzaya ! ballabhavijayajI ! zrAvaNa yA bhAdrapada mAsakI vRddhi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 37 ) hone se uparyukta pAThoM se sarvathA viruddha 80 dine vA dUsare bhAdrapada adhika mAsa kI sudI 4 ko 80 dine Apa ayukta paryuSaNa karate haiM kyoMki laukika Tippane ke anusAra Azvina mAsa kI vRddhi hotI hai to Apa loga bhI bhAdrasudI 4 ko 50 veM dina sAMvatsarika kRtya yukta paryuSaNa karate haiM usake bAda 100 dina zeSa usI kSetra meM Apa rahakara kArtikasudI 14 ko pratikramaNAdi kRtya karake pUnama yA ekkama ko vihAra karate haiM tathApi Apa ke ukta upAdhyAyoM ne-- ___ AzvinavRddhau cAturmAsikakRtyamAzvinasitacatudazyAM karttavyaM syAt / ___ arthAt AzvinamAsa kI vRddhi hone para cAturmAsika pratikramaNAdi kRtya Azvina sudI 14 ko karanA hogA yaha kisa paMcAMgIpATha ke AdhAra se likhA hai ? dekhiye zrInizIthacUrNi Adi graMthoM meM likhA hai ki varisArattaM eggakhette atthitA kattiyacAummAsiya paDikkamiya par3ivayAe avassa NiggaMtavvaM / yAne varSAkAla meM sAdhu eka kSetra meM rahakara kArtika cAturmAsika pratikramaNa karake (paDikyA) ekkama ko avazya vihAra karanA / Apake ukta upAdhyAyoM ne kArtikasitacaturdazyAM karaNe tu dinAnAM zatApatyA samaNe bhagavaM mahAvIre vAsANaM savIsairAemAse vaikaMte sarArirAidiehiM sesehiM vAsAvAsaM pajjosavei iti samavAyAMgavacanabAdhA syAt / arthAt kArtika sudI 14 ko cAturmAsika pratikramaNAdi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 38 ) kRtya karane meM 100 dina ho jAne se thIvIra prabhu 50 dine paryuSaNa karane ke bAda 70 dina zeSa rahate the isa samavAyAMga vacana ko bAdhA hogI yaha vyartha pralApa likhA hai kyoMki yadi aisAhI ekAMta se mAnate ho to 100 dine dUsare kArtika adhika mAsa kI sudI 14 ko kArtika caturmAsI pratikramaNAdi kRtya karane kA mithyA kadAgraha tyAgakara 70 dine svAbhAvika prathama kArtika sudI 14 ko kArtika caturmAsika pratikramaNAdi kRtya karake dUsare dina vihAra karanA, yaha maMtavya Apa loga kyoM nahIM mAnate ho ? priya mitra ! valabha vijaya jI ! yAda rakhanA 80 dine paryuSaNa karane se uparyukta zAstravacanoM ko bAdhA hotI hai isIliye paryuSaNa kiye binA 50veM dina kI rAtrI ullaMghanI kalpatI nahIM hai, yaha zrIparyuSaNakalasUtrAdi meM sApha manA likhI hai / vAste isa AjJA kA bhaMga kyoM karate ho ? aura kisa vacana ko vAdhA AtI thI so zrIkAlikAnArya mahArAja ne mAsa vRddhi ke prabhAva se caMdravarSa meM 71 dina zeSa rahate 46 dine cautha ko paryuSaNa kiye ? dekhiye jainaTippane ke abhAva se laukika Tippane ke anusAra zrAvaNa yA bhAdrapada vA Azvina mAsa kI vRddhi hone se 50 dine paryuSaNa karane ke bAda 100 dina zeSa rahate haiM tathA kArtika Adi anyamAsoM kI vRddhi hotI hai to 50 dine paryuSaNa karane ke bAda 70 dina zeSa rahate haiM isase 70 dina zeSa rahane saMbaMdhI zrIsamavAyAMgavAkya ko bAdhA nahIM hotI hai kyoMki prathama jainaTippane ke anusAra paryupaNa tathA usa kSetra meM sAdhu ko zeSa dina rahane saMbaMdhI kAlAvagraha zrIniyuktikAra aura zrIbRhatkalpasUtra cUrNikAra Adi mahArAjoM ne likhA hai ki-- __ iya sttrijhnnnnaa| asIiNauiMdasuttarasayaM c|| jai vAsamaggasire / dasarAyA tigiNa ukkosA // 1 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ iya sattarI gAthA evaM sattari bhavati sI tirAte mAse pajjosavettA kattiyapuNNimAe paDikkamittA bitiyadivase NiggayANaM, paMcasattarI bhaddavayaamAvasAe pajjosavettANaM, bhadavayabahuladasamIe asItti, bhadavayabahulapaMcamIe paMcAsIti, sAvaNapuNNimAe Nautti, sAvaNasuddhadasamIe paMcaNautti, sAvaNasuddhapaMcamIe sayaM, sAvaNaamAvasAe paMcuttaraMsayaM, sAvaNabahuladasamIe dasuttaraMsataM, sAvaNabahulapaMcamIe paNarasuttaraMsataM, zrASAr3hapuriNamAe visuttaraMsataM, kAraNe puNa chammAsio jeThotti ukkoso uggaho bhavati / ___ artha-isa pATha meM cUrNikAra mahArAja likhate haiM ki iya sattarI ityAdi niyukti kI gAthA hai tadanumAra caMdravarSa meM 20 rAtri sahita 1 mAsa arthAt 50 dine bhAdra zukla paMcamI ko gRhi jJAta (mAMvatsarika kRtya viziSTa ) zrIparyuSaNa parva kiye vAda kArtika pUrNimA ko pratikramaNa karake dUsare dina vihAra karanevAle sAdhuoM ko 70 dina usa kSetra meM rahane ke hote haiM, 75 dina bhAdrapada amAvasyA ko (gRhiajJAta) paryuSaNasthApanA karane vAloM ko hote haiM, isI taraha bhAdrapada kRSNa dazamI ko 80 dina, evaM bhAdrapada kRSNa paMcamI ko 85 dina, zrAvaNa pUrNimA ko 60 dina, evaM zrAvaNa zukla dazamI ko caMdravarSa meM (gRhiajJAta) paryaSaNa parva kI sthApanA karanevAle sAdhuoM ko kArtika pUrNimA paryata 15 dina rahane ke liye hote haiN| * evaM candravarSa meM zrAvaNa zukla 5 ko gRhiajJAta ukta sthApanA paryuSaNa aura abhivalita varSa meM jainaTippane ke anusAra 20 dine Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ (40) zrAvaNa zukla paMcamI ko gRhijJAta [sAMvatsarika kRtya viziSTa zrIparyuSaNa parva karane vAle sAdhuoM ko kArtika pUrNimA paryaMta 100 dina usa kSetra meM zeSa rahane ke hote haiM, zrAvaNa amAvAsyA ko ukta gRhiajJAta paryuSaNaparva kI sthApanA karanevAloM ko 105 dina hote haiM, evaM zrAvaNa kRSNa dazamI ko 110 dina, evaM zrAvaNa kRSNa paMcamI ko 115 dina, evaM ASAr3ha pUrNimA ko gRhiajJAta paryuSaNa parva kI sthApanA karake rahe hue sAdhuoM ko kArtika pUrNimA paryaMta 120 dina rahane ke hote haiM, kAraNayoge punaH kAuNa mAsakappaM, tattheva ThiyANa jai vAsa / maggasire sAlaMbaNANaM / chammAsino jeTToggaho hoitti // 2 // isa niyukti gAthA se dUsarA adhika ASAr3ha mAsa kalpa ke dinoM ko ginatI meM mAna kara magasira mAsakalpa paryaMta 6 mahIne arthAt 180 dina usa kSetra meM sthavirakalpi sAdhuoM ko rahane kA [jyeSTha ] utkRSTa kAlAvagraha hai| visaMvAdI kA prazna-grajI ! Apane uparyukta zAstroM ke jo pramANa batAe haiM ve to saba satya haiM / parantu hama loga to zrIsamavAyAMgasUtra ke vacana ko pramANa mAnakara sAMvatsarika pratikramaNa se 70 dina zeSa mAnate haiM ataeva abhivarddhita varSa meM laukika Tippane ke anusAra Azvina vA kArtika mAsa kI vRddhi hone para kAlacUlArUpa adhika mAsa ko ginatI meM svIkAra na karake 100 dina ke sthAna meM 70 dina mAna lete haiM aura isI prakAra zrAvaNa vA bhAdrapada mAsa kI vRddhi hone para 80 dina ke sthAna meM 50 dina kara lete haiM aura zrIparyuSaNaparva dUsare zrAvaNa meM vA prathama bhAdrapada meM 50 dine na karake 80 dine yAvat dUsare bhAdrapada adhika mAsa meM karate haiM / isaliye kyA hamArA yaha ukta maMtavya zAstra-virUddha hai ? ... uttara-aho devAnupriya ! bAlajIvoM ko bharamAne ke liye Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ (41) caMdrasaMvatsara saMbaMdhI zrIsamavAyAMgasUtra ke pATha ko abhivarddhita vaSa saMbaMdhI paryuSaNa ke sthAna meM yojanA karake uparyukta apanI manamAnI kapolakalpanA dikhAte ho so to zrIsamavAyAMgasUtrapATha se pratyakSa viruddha hai / tathAhi tatpATha samaNe bhagavaM mahAvIre vAsANaM savIsairAi mAse vaikaMte sattariehiM rAidiehiM sesehiM vAsAvAsaM pajjosavei / dekhiye, isa pATha meM uparyukta ApakI kapolakalpanA kA gaMdha bhI nahIM hai, kyoMki yaha pATha adhikamAsa nahIM hone se candrasaMvatsara ke liye kevala itanA hI vidita karatA hai ki zramaNa bhagavAn mahAvIra prabhu varSAkAla ke 20 rAtrisahita 1 mAsa vItane para aura 70 dina rAtri zeSa rahate varSAvAsa kA paryuSaNa karate the / yaha kathana abhivarddhita varSa saMbaMdhI nahIM hai kintu candrasaMvatsara saMbaMdhI hai / so uparyukta zrInizIthacUrNi Adi AgamapAThoM se spaSTa vidita hotA hai / yathA abhivaDhiya varise vIsatirAtegate gihiNAtaM kareMti tisu caMdavarisesu savIsatirAte mAse gate gihiNataM kareMti ityAdi / abhivati varSa meM jainaTippane ke anusAra 20 dine gRhijJAta paryuSaNa hai so jainaTippane ke abhAva se laukika TippanoM ke anusAra paMcAzataivadinaiH paryuSaNAsaMgateti vRddhAH 50 dine paryuSaNa karanA prAcInakAla ke vRddha AcAryoM ne saMgata kahA hai, zeSa 100 dina pUrvavat rahate haiM / aura tIna candravarSoM meM 20 rAtrisahita 1 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 42 ) mAsa bItane para gRhijJAta paryuSaNa kare, zeSa 70 dina candrasaMvatsara kI paryuSaNA se pUrvavat rahate haiM / parantu candrasaMvatsara saMbaMdhI 70 dina ke samavAyAMga sUtravAkya ko abhivarddhita varSa meM batalA kara zAstrakAroM kI kahI huI abhivarddhita varSa saMbaMdhI 50 dine paryuSaNA ko ullaMghana karane ke liye 100 dina ke sthAna meM 70 dina kI jhUThI kalpanA karanI tathA 80 dina ke sthAna meM 50 dina kI asatya kalpanA karake yAvat dUsare bhAdrapada adhika mAsa meM 80 dine paryuSaNa pratipAdana karanA yaha zAstraviruddha utsUtraprarUpaNA kA kadAgrahamArga sarvathA anucita hai / mahAzaya vallabhavijayajI ! Apake ukta upAdhyAyoM ne likhA hai ki- "dinagaNanAyAM tva'dhikamAsaH kAlacUletya'vivakSaNAt ityAdi" - arthAt dinoM kI ginatI meM to adhika mAsa kAlaculA yAne kAla puruSa ke zira para cUr3AmaNi ratna samAna adhika mAsa usake dinoM ko ginatI meM nahIM lene se 100 dina ke 70 dina ho jAte haiM aura 80 dina ke 50 dina kara lete haiM / 100 dina kI vA 80 dinakI bAta bhI kahA~ rahatI hai / ityAdi Apake ukta upAdhyAyajI ne hukama jArI kiyA hai so kauna se sUtra ke kauna se daphe mujiba kiyA hai ? aura ukta hukama ke anusAra 100 dine dUsare kArttika adhikamAsa meM caturmAsI kRtya ginatI meM kisa taraha mAnate ho ? tathA 80 dine dUsare bhAdrapada adhikamAsa meM paryuSaNakRtya bhI ginatI meM kaise mAne jAyage ? kyoMki ukta adhika mAsoM ke dinoM ko to Apa ginatI meM mAnate nahIM hai, phira Apake ukta upAdhyAyajI ne paryuSaNA bhAdrapada mAsa pratibaddhA ityAdi likhakara (ajja kAlageNa sAlavAhaNo bhaNiyo bhaddavayaMjurANa paMcamIe pajjosavaNA ityAdi) kalpacUrNi tathA nizIthacUrNi kA pATha Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 43 ) Apake upAdhyAyajI ne abhivarddhita varSa meM 80 dine bhAdrapada sudI 4 ko vA dUsare bhAdrapada adhikamAsa kI sudI 4 ko 80 dine paryuSaNa karane ke liye likhA hai, paraMtu isase Apake ukta maMtavya kI siddhi kadApi nahIM ho sakatI hai / kyoMki mAsavRddhi nahIM hone se caMdravarSa meM zrIkAlakAcArya mahArAja ne zAlavAhana rAjA ko 50 veM dina bhAdrapada sudI 5 ko paryuSaNa avazya karanA kahA, so kAraNa yoge ukta rAjA ke kahane se 46 veM dina cautha ko paryuSaNa kiyA kyoMki 50 dina ke bhItara paryuSaNa karane kalpate haiM, aisI AjJA hai kiMtu 50 veM dina paryuSaNa kiye vinA 50 veM dina kI rAtri ko ullaMghanI kalpatI nahIM hai, yaha ukta zAstrapAThoM kI AjJA hai / usa AjJA ko bhaMga karake 80 dine paryuSaNa karanA sarvathA anucita hai / Apake ukta upAdhyAyoM ne likhA hai ki - na tu kvA'pyA''game bhadavaya suddha paMcamIe pajjosavijaittipAThavat abhivayi varise sAvaNa suddha paMcamI pajjosavijjaittipATha upalabhyate / arthAt caMdravarSa meM 20 dinasahita 1 mAsa yAne 50 veM dina bhAdrapada sudI 5 ko paryuSaNa karanA, isa pATha kI taraha abhivarddhita varSa meM 20 veM dina zrAvaNa sudI 5 ko paryuSaNa karanA aisA pATha koI bhI Agama meM likhA huA nahIM milatA / isa mithyA lekha se Apake maMtavya kI siddhi nahIM ho sakatI hai kyoMki abhivarddhita varSa meM 80 dine bhAdra sudI 5 ko vA dUsare bhAdrapada adhikamAsa kI sudI 5 ko 80 dine paryuSaNa karanA Agama meM likhA nahIM hai to AAgamaviruddha Apake ukta upAdhyAya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 44 ) jI ke mahAmithyA vacana kauna satya mAnegA ? kyoMki Agama meM to niyuktikAra zrIbhadrabAhuskhAmi ne likhA hai ki abhivaDhiyaMmi 20 vIsA, isaresu 20 savIsai 1 maaso| aura zrInizIthacUrNi meM zrIjinadAsamahattarAcArya mahArAja ne likhA hai ki abhivaDhiya varise 20 vIsatirAtte gate gihiNAtaM kareMta tisu caMdavarisesu 20 savIsatirAne 1 mAse gate gihiNAtaM kareMti ityaadi| uparyukta siddhAMtapAThoM se jainaTippane ke anusAra abhivarddhita varSa meM 20 veM dina zrAvaNa sudI 5 ko gRhijJAta sAMvatsarika kRtya viziSTha paryuSaNa kareM aura tIna caMdravarSoM meM 20 rAtri-sahita 1 mAsa yAne 50 veM dina bhAdra sudI 5 ko gRhijJAta sAMvatsarika kRtya-viziSTa paryuSaNa kareM / isa kAla meM jainaTippane kA samyag jJAna nahIM hai, vAste abhivarddhita varSa meM jainaTippane ke anusAra 20 veM dina zrAvaNa sudI 5 ko gRhijJAta sAMvatsarika kRtyayukta paryuSaNa ke sthAna meM laukika Tippane ke anusAra 50 veM dina dUsare zrAvaNa sudI 4 ko vA prathama bhAdra sudI 4 ko paryuSaNa karanA saMgata (yukta) hai / arthAt 80 dine bhAdra sudI 4 ko vA dUsare bhAdrapada adhika mAsa kI sudI 4 ko 80 dine paryuSagA karanA saMgata nahIM haiM (yukta nahIM haiN)| so Upara meM aneka zAstrapAThoM se batA cuke haiN| mahAzaya vallabhavijayajI ! Apake dharmasAgarajI Adi ukta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 45 ) upAdhyAyoM ne apanI racI huI kalpasUtra kI TIkAoM meM ukta lekha ke anaMtara likhA hai ki kArtikamAsa pratibaddha caturmAsika kRtyakaraNe yathA nA'dhikamAsaH pramANaM tathA bhAdramAsa pratibaddha paryuSaNAkaraNe'pi nA'dhikamAsaH pramANa miti tyajakadAgrahaM / __ yAne kArtikamAsa pratibaddha caturmAsika kRtya karane meM adhikamAsa dUsarA kArtika jaisA pramANa nahIM hai vaisA bhAdrapada mAsa pratibaddha paryuSaNA karane meM bhI adhikamAsa dusarA bhAdra pramANa nahIM hai, isaliye kadAgraha ko tyAga kara / to Apa loga caturmAsika kRtya 100 dine dUsare kArtika adhikamAsa meM karane kA durAgraha kyoM karate haiM ? athavA 70 dine prathama kArtikamAsa meM caturmAsika kRtya kyoM nahIM karate haiM ? isI taraha dUsare bhAdrapada adhika mAsa meM 80 dine payuSaNa karane kA kadAgraha tyAgakara zAstrasaMmata 50 veM dina prathama bhAdrasudI 4 ko paryuSaNa kyoM nahIM karate ho ? phira Age Apake upAdhyAyajI ne likhA hai ki __ adhikamAsa kiM kAkena bhakSitaH kiMvA tasmin mAse pApaM na lagati utabubhukSA na lagati ityAdhupahasan mA svakIyaM grahilatvaM prakaTaya / arthAt adhikamAsa ko kyA kAka (kaue) bhakSaNa kara gae athavA usa adhikamAsa meM kyA pApa nahIM lagatA, kyA pU~kha nahIM lagatI ki jisase adhikamAsa ko usake do pakSoM ko 30 dinoM ko ginatI meM nahIM mAnate ho ? ityAdi upahAsya karatA huA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ apanA grathilapaNA prakaTa mata kara / isase ApakA maMtavya zAstrasaMmata kadApi nahIM ho sakatA / kyoMki dUsare bhAdrapada adhikamAsa ko tumaloga bhI ginatI meM svIkAra karate ho tathA adhikamAsa meM pApa puNya kA baMdha aura pUMkha lagatI hai yaha bhI mAnate ho to grathila [pAgala-mUrkha ] kI taraha adhikamAsa ginatI meM nahIM, ginatI meM nahIM, aisA sarvathA mahAmithyA utsUtravacana bolate hue apanA upahAsya kyoM karAte ho ? utsUtravAdI kA prazna-adhikamAsa ko ginatI meM nahIM mAnakara abhivarddhita varSa ke 12 mAsa 24 pakSa 360 rAtridina kA hI abhyuThiyA khamAnA ucita hai, kiMtu 13 mAsa 26 pakSa 360 rAtridina yukta abhyuThiyA khamAnA ucita nahIM hai ? uttara-aho devAnupriya ! candrasaMvatsara ke 12 mAsa 24 pakSa haiM, unako abhivarddhita varSa meM yojita karake jhUThI kalpanA se zAstraviruddha utsUtraprarUpaNA kyoM karate ho ? kAraNa ki zAstroM meM to abhivarddhita varSa ke, 13 mAsa 26 patna zrItIrthakara tathA gaNadhara mahArAjoM ne kahe haiN| ___ zrIgaNadhara mahArAjapraNIta candraprajJaptisUtra meM mUlapATha / yathA goyamA tA par3hamassaNaM caMdasaMvaccharassa cauvIsAiM pavvAiM doccassaNaM caMdasaMvaccharassa cauvIsAiM pavvAiM taccassaNaM abhivaDhiya saMvaccharassa chavIsAiM pavvAiM cautthassaNaM caMdasaMvaccharassa cauvI sAiM pavvAiM paMcamassaNaM abhivaDhiya saMvaccharassa chavIsAiM pavvAiM sapuvAvareNa juge cauvIsAI adhigAiM pavvasayaM bhavati ti mAkhkhAyaM / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 47 ) bhAvArtha - he gautama ! prathama candravarSa ke 24 pakSa hote haiM, dUsare candravarSa ke 24 pakSa hote haiM, tIsare abhivarddhita varSa ke 26 pakSa hote haiM, caturtha candravarSa ke 24 pakSa hote haiM, pA~caveM abhivarddhita varSa ke 26 pakSa hote haiM / pUrvApara saba pakSoM kI ginatI karane se 1 yuga meM 124 pakSa hote haiM / yaha saba tIrthakaroM ne kahA hai aura maiM bhI kahatA hU~ / AcArya zrImalayagirajI mahArAja viracita TIkApATha / yathA saMprati yuge sarvasaMkhyayA yAvanti parvANi bhavaMti tAvaMti nirdidikSuH prativarSaM parvasaMkhyAmAha tApar3hamassaNamityAdi tAiti tala yuge prathamasya Namiti vAkyAlaMkRtau candrasaMvatsarasya caturviMzati parvANi prajJaptAni dvAdazamAsAtmako hi cAndraH saMvatsaraH ekaikasmizca mAse dve dve parvaNI tataH sarva saMkhyA caMdrasaMvatsare caturviMzatiH parvANi dvitIyasya cAndrasaMvatsarasya caturviMzati parvANi bhavaMti tRtIyasyA'bhivarddhita saMvatsarasya SaDUviMzatiH (pakSa) parvANi tasya trayodaza mAsAtmakatvAt caturthasya cAndra saMvatsarasya caturviMzatiH parvANi paMcamasyA'bhivarddhita saMvatsarasya SaDUviMzatiH parvANi kAraNamanantaramevoktaM tata evamevoktenaiva prakAreNa sapuvvAvareNatti pUrvApara gaNita milanena paMca Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 48 ) sAMvatsarike yuge caturviMzatyadhika parvazataM bhavatItyAkhyAtaM sarvairapi tIrthakRdbhirmayA ceti / bhAvArtha-aba yuga ke viSe sarva saMkhyA se jitane pakSa hote haiM unako batAne kI icchA se sUtrakAra zrIgaNadhara mahArAja prativarSa meM pakSoM kI saMkhyA batalAte haiM / yuga meM prathama candrasaMvatsara ke 24 pakSa hote haiM, kyoMki 12 mAsa kA candrasaMvatsara hotA hai, eka eka mAsa meM do do patta hote haiM / usa kAraNa se sarva saMkhyA karake candravarSa meM 24 pakSa hote haiM / punaH dUsare candrasaMvatsara ke 24 pakSa hote haiM aura tIsare abhivarddhita saMvatsara ke 26 pakSa hote haiM, kyoMki usa abhivarddhita varSa ke 13 mAsa hote haiM / caturtha candrasaMvatsara ke 24 panna hote haiM, pA~caveM abhivarddhita varSa ke 26 panna hote haiN| isakA kAraNa hama Upara batA cuke haiM ki abhivarddhita varSa ke 13 mAsa hote haiM / isI prakAra uparyukta pUrvApara gaNita milAne se pA~ca varSa kA eka yuga hotA hai| usa yuga meM 124 pakSa hote haiM, aisA saba tIrthakaroM ne kahA hai aura maiM bhI kahatA huuN| priyabaMdhu ! uparyukta pATha ke anusAra candravarSa meM 12 mAsa 24 panna saMyukta aura abhivarddhita varSa meM 13 mAma 26 panna saMyukta abhyuThiyA khamAnA, yahI pakSa sarvajJa vacanoM se saMmata hai| aura bhI Tuka vicAra se dekhiye ki Apa loga adhika mAsa ke 2 pAnika pratikramaNa meM tIna tIna vAra abhyuThiyA eka eka patna pandraha pandraha rAtridina kA apane mukha se uccAraNa pUrvaka khamAkara guru Adi 84 lakSa jIvAyoniyoM ke jIvoM ko khamAte haiM aura AzAtanA tathA pApAdi kA mithyA duSkRta dete haiN| aba Apa hI apane mana se vicAriye ki Apane adhikamAsa meM : pAtika pratikramaNa kiye / una donoM patnoM kA ? mAsa huA aura Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ (46) zeSa 12 mAsoM ko jor3a diyA to donoM milakara 13 mAsa hue / isI taraha eka adhikamAsa ke 2 pAtika pratikramaNa meM eka eka patna bolate haiM to unake 2 pana hue aura dUsare 12 mAsoM ke 24 pana hue / isaliye cauvIsa patta aura do pana kula 26 panna hue / evaM adhikamAsa ke 2 pannoM kA pandraha pandraha rAtri dina Apane uccAraNa kiyA hai to 30 rAtridina hue aura zeSa 12 mAsoM ke 360 rAtridina, kula 360 rAtridina hue to phira abhivarddhita varSa ke sAMvatsarika pratikramaNa meM Apa loga 13 mAsa 26 pakSa 360 rAtridina kyoM nahIM bolate haiM ? aura bhI suniye, zrAvaNAdi mAsoM kI vRddhi hotI hai to Apa logoM ne ASAr3ha sudI 14 se kArtika sudI 14 paryaMta 10 pAtika pratikramaNa kiye, usameM bhI eka eka patta pandraha pandraha rAtridina kA abhyuThiyA Apane khamAyA, usa hisAba se bhI Apake mukha se 5 mAsa 10 pakSa 150 rAtridina kA uccAraNa ho cukA, to phira kArtika sudI 14 ke pratikramaNa meM 4 mAsa 8 pakSa 120 rAtridina jo bolate haiM, vaha asatya haiM / yaha pratyana mahAmithyA bhASaNa kisa kAraNa se karate ho ? Apake ukta upAdhyAyoM ne adhikamAsa hone para bhI abhivarddhita varSa ke 12 mAsa 24 pakSa ityAdi bolane isI taraha adhikamAsa hone para bhI 4 mAsa 8 pana ityAdi bolane likhe haiM so to uparyukta zrItIrthakara gaNadhara TIkAkAra praNIta zrIcaMdraprajJapti sUtra TIkApATha se pratyakSa viruddha asatya kathana hai / usako kauna buddhimAn satya mAnegA ? aura jainaTippane meM to tithi ghaTatI hai bar3hatI nahIM, vAste 15 yA 14 dinarAtri kA pakSa hotA hai| kiMtu laukika Tippane meM 13-14-15-16 yaha kamatI vesI dina Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ (50) rAtri kA pakSa hotA hai to bhI 15 dina rAtri bolate haiM so to"goyamA ! egamegassa pakhkhassa pannarassa divasA pannatA ityAdi" zrIjaMbudvIpaprajJapti sUryaprajJapti sUtravacana se saMmata hai tathA laukika Tippane meM kisI pana meM eka yA do tithi ghaTa jAne se 13 yA 14 dinarAtri hotI hai aura kisI pana meM eka tithi adhika hone se 16 dinarAtri hotI hai / isase abhivarddhita varSa ke 13 mAsa 26 pakSa ke 12 mAsa 24 pakSa ityAdi nahIM ho sakate haiM / isI taraha 100 dinake 70 dina yA 80 dinake 50 dina kadApi nahIM ho sakate haiN| dekhiye, zrAvaNa vA bhAdrapadamAsa kI vRddhi hone para Apane ASAr3hacaturmAsI pratikramaNa ke bAda 5 pAkSika pratikramaNa avazya kiye / unameM eka eka pakSa ke pandraha pandraha rAtridina bole haiM, to isa hisAba se pA~ca pakSa ke 75 dina hue| usake anaMtara Apa pA~caveM dina sAMvatsarika pratikramaNa paryuSaNa karate haiM / isa liye kula 80 dina ApahI ke mukha se siddha ho cuke, tathApi apane hI mukha se Apa asatya bolate haiM ki hama to 50 dine paryuSaNa karane kI zAstra kI AjJA pAlana karate haiM / chiHchiH chiH ! isa prakAra kapaTayukta mithyAbhASaNa sAdhu athavA zrAvakoM ke liye isa bhava tathA parabhava meM sarvathA hAnikAraka hai / aura bhI dekhiye ki sAMvatsarika pratikramaNa ke anantara Apa logoM ne 10 veM dina bhAdrapada sudI caturdazI ko pAkSika pratikramaNa kiyA, usake anaMtara Azvina vA kArtika mAsa kI vRddhi hone para 6 pAkSika pratikramaNa Apa logoM ne kiye, usameM eka eka patna ke pandraha pandraha rAtridina kA abhyuThiyA Apane khmaayaa| isa hisAba se ApahI ke mukha se 100 dina spaSTa siddha ho cuke / yAne 100 dine kArtika caturmAsI kRtya karate ho tathApi 70 dine caturmAsI pratikramaNa vihAra zrAdi kRtya karate haiN| yaha Apa logoM kA kathana Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstraviruddha apane gacchakadAgraha se pratyakSa asatya pralAparUpa hai| astu caMdravarSa meM adhikamAsa nahIM hone se nava kalpa vihAra kahalAtA hai, tathApi Apake ukta upAdhyAyoM ne likhA hai ki navakalpa vihArAdi meM adhikamAsa ginatI meM nahIM, yaha pratyakSa apanA asatya maMtavya dikhalAyA hai / kyoMki-. kAuNa mAsakappaM, tattheva ThiyANa jai vaasN| maggasire sAlaMbaNANaM, chammAsino jeThoggaho hoiti // 1 // yaha niyuktikAra zrIbhadrabAhusvAmi ne jainaTippane ke anusAra dUsarA ASAr3ha adhika mAsakalpa ko ginatI meM le ke magasira mAsakalpa paryaMta 6 mAsa jyeSTha kAlAvagraha se usI eka kSetra meM sAlaMbI sthavirakalpi sAdhuoM ko rahane kI AjJA likhI hai / aura zeSa rahe 7 mahIne ke sAta mAsakalpa hote haiN| yaha uparyukta saba 13 mAsa usa abhivarddhita varSa meM hote haiM to adhikamAsa ginatI meM nahIM, isa pratyakSa jhUThe kadAgraha ko kauna buddhimAn satya mAnegA ? Apake ukta upAdhyAyoM ne likhA hai ki--"ASAr3he mAse dupayA ityAdi sUryacAre'pi " yAne ASAr3hamAsa kI pUrNimA ko (dupayA) jAnu saMbaMdhI chAyA do paira (do paga) mApa jitanI jaba ho taba paurasI hotI hai (Age 6 mAsa taka 7 // yA tithikSaya hone se 7 dina rAtri vItane se / eka eka aMgula chAyA adhika hone para paurasI hotI hai, isI liye AzvinamAsa kI pUrNimA ko tIna paira aura pauSamAsa kI pUrNimA ko cAra paira jAnu chAyA hone se paurasI ho pIche 6 mAsa taka 7 // yA tithikSaya hone se 7 dinarAtri karake eka eka aMgula chAyA kamatI hone para paurasI hotI hai, vAste caitra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 52 ) mAsa kI pUrNimA ko tIna paira aura ASAr3ha mAsa kI pUrNimA ko do paira jitanI jAnu chAyA jaba ho tatra paurasI ho ) yaha 6 mAsa uttarAyaNa tathA 6 mAsa dakSiNAyana (sUryacArepi) sUrya ke calane meM bhI adhikamAsa ginatI meM nahIM yaha maMtavya Apake upAdhyAyoM ne vyartha dikhalAyA hai / kyoMki Upara meM zrAvaNa se pauSa taka 6 mAsa tathA mAgha se ASAr3ha taka 6 mAsa, yaha caMdrasaMvatsara saMbaMdhI 12 mAsoM kI paurasI kI chAyA dikhalAI hai, isase adhikamAsa ginatI meM nahIM, athavA adhikamAsa meM sUryacAra se paurasI kI chAyA kamatI besI na ho / ye donoM bAteM nahIM ho sakatI haiM / kyoMki ASAr3ha mAsa kI pUrNimA ko do paira jAnu chAyA rahate paurasI ho Age aura sAr3he sAta sAr3he sAta dina rAtri hone se eka eka aMgula adhika chAyA rahane se paurasI hotI hai to jainaTippane ke anusAra dUsarA zrASAr3ha adhikamAsa hotA hai / usa mAsa meM bhI anya mAsoM kI taraha sAr3he sAta sAr3he sAta dinarAtri hone se eka eka aMgula chAyA adhika aura dUsare pauSa meM sAr3he sAta sAr3he sAta dina rAtri hone se eka eka aMgula chAyA kamatI hote paurasI mAnanI par3egI / isa viSaya meM Apa anyathA prakAra se samAdhAna nahIM kara sakate haiM / aura adhika mAsa ginatI meM nahIM, yaha to asatya pralApa hai / kyoMki zrIsUryaprajJapti caMdraprajJapti sUtra kI TIkA meM likhA hai ki kathamadhikamAsasaMbhavo yenA'bhivarddhitasaMvatsara upajAyate kiyatA vA kAlena saMbhavatIti ucyate iha yugaM caMdrA'bhivarddhitarUpapaMcasaMvatsarAtmakaM sUryasaMvatsarA'pekSayA paribhAvyamAnama'nyunA'tiriktAni paMca varSANi bhavaMti sUryamAsazca sArvatriMza Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 53 ) da'horAtripramANaH caMdramAsa ekonaviMzadinAni dvAtriMzacca dvASaSThibhAgA dinasya tato gaNitasaMbhAvanayA sUryasaMvatsarasatkatriMzanmAsA'tikrame ekazcaMdramAso'dhiko labhyate ityAdi / ___artha-adhika mAsa kisa taraha hotA hai, jisa adhikamAsa se abhivarddhita saMvatsara hotA hai athavA kitane kAla se adhika mAsa hotA hai vaha batAte haiM ki yahA~ para bAraha bAraha mAsa ke tIna candrasaMvatsara aura teraha teraha mAsa ke do abhivaddhita saMvatsara, ina pA~ca saMvatsaroM kA eka yuga ho, 366 dinarAtri kA eka sUryasaMvatsara hotA hai / aise sUrya saMvatsara kI apekSA se eka yuga meM vicArA jAya to anyUnAdhika yAne saMpUrNa pA~ca varSa hote haiM / aura sUryamAsa 30 // sAr3he tIsa dinarAtri pramANa kA hotA hai / caMdramAma 26 untIsa dinarAtri aura eka dinarAtri ke 62 bAsaTha bhAga karake unameM se 32 bhAgayukta ho yAne 26 // sADhe untIsa dinarAtri kA hotA hai / kyoMki caMdrakalA kI hAni tathA vRddhi ke nimitta se tithi saMbaMdhI kAla kamatI hotA hai aura sUrya ke calane ke nimitta se dinarAtrisaMbaMdhI kAla adhika hotA hai| vAste sUryamAsa 30 // dinarAtri pramANa kA aura tithisaMbaMdhI caMdramAsa 26 / / dinarAtri kA hotA hai, to eka dinarAtri adhika huaa| isa gaNita ke vicAra se sUryasaMvatsara saMbaMdhI 30 tIsa mAsa vItane para eka caMdramAsa adhika hotA hai / phira sUrya saMvatsara saMbaMdhI 30 tIsamAsa vItane para dUsarA caMdramAsa adhika hotA hai arthAt eka yuga meM caMdramAsa 62 aura sUryamAsa 60 ukta ginatI meM mAne haiM / sUryacAra meM adhikamAsa ginatI meM nahIM, aisA Apake ukta upAdhyAyoM kA maMtavya mAna leveM taba to eka yuga kI ginatI meM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 54 ) sUryacAra se sUryamAsa 60 nahIM hote haiM, kiMtu ekayuga meM do adhikamAsa ginatI meM nahIM aisA mAnane se 58 mAsa ginatI meM rahate haiM / aura zAstrakAroM ne to eka yuga kI ginatI meM sUryacAra se sUryamAsa 60 unake caMdramAsa 62 mAne haiM / zrIsUryaprajJapti caMdrapajJaptisUtra kI TIkA meM likhA hai ki sUryasaMvatsarasatkatriMzanmAsA'tikrame eko'dhikamAso yuge ca sUryamAsAH SaSThistato bhUyo'pi sUryasaMvatsarasatkatriMzanmAsA'tikrame dvitIyo'dhikamAso bhavati / bhAvArtha-sUryasaMvatsara saMbaMdhI 30 mAsa vItane para 31 vA~ eka caMdramAsa adhika ho eka yuga meM sUryacAra se sUryamAsa 60 hote haiM, isI liye phira bhI sUryasaMvatsara saMbaMdhI 30 mAsa bItane para 62 vA~ dusarA caMdramAsa adhika hotA hai / zrIcaMdrapajJapti sUryaprajJapti sUtra kI TIkAoM meM likhA hai ki___ yasmin saMvatsare adhikamAsaH saMbhavet trayodaza caMdramAsA bhavaMti so'bhivarddhitasaMvatsaraH uktaM ca terasaya caMdamAsA vAso abhivaDhiyo ya naayvvo| ___ artha-jisa saMvatsara meM adhikamAsa ho usa varSa meM 13 mAsa hote haiM, vaha abhivarddhita saMvatsara hai / kahA hai ki eka pUrNimA ko 1 caMdramAsa, aise 13 caMdramAsa vAlA abhivarddhitavarSa jAnanA / aura zrIsUryaprajJapti caMdraprajJapti sUtra meM bhI likhA hai ki-"goyamA abhipaDhiya saMvaccharassa chavIsAiM pvvaaiN|" yaha zrItIrthakara gaNadhara mahArAjoM ne adhikamAsa ko ginatI meM leke abhivavita Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 55 ) saMvatsara ke 26 pana kahe haiM to abhiniveSika mithyAtva ke kadAgraha se utsUtrabhASI ke vinA anya kauna abhivarddhita saMvatsara ke 12 mAsa 24 pana kahegA ? mahAzaya vallabhavijayajI ! Apake ukta upAdhyAyoM ne likhA hai ki loke'pi dIpAlikA'kSayatRtIyAdiparvasu dhana kalAMtarAdiSu ca adhikamAso na gaNyate / yAne loka meM bhI divAlI akSayatRtIyAdi paryoM meM aura dhanavyAjAdi meM adhikamAsa nahIM ginate haiN| isase Apake maMtavya kI siddhi nahIM ho sakatI hai / kyoMki adhikamAsa ko zrItIrthakara gaNadhara AcArya mahArAjoM ne ginatI meM mAnA hai tathApi Apa yadi adhika mAsa ko ginatI meM nahIM mAnate haiM to Apa loga dUsare bhAdrapada adhikamAsa meM 80 dine paryuSaNa parva aura dUsare kArtika adhikamAsa meM 100 dine caturmAsI kRtya kyoM karate ho ? tathA una dUsare adhikamAsoM ko ginatI meM kyoM mAnate ho ? dekhiye zrIbRhatkalpacUrNikAra mahArAja ne likhA hai ki__ ettha adhimAsago ceva mAsa gaNijati so vIsAe samaM vIsatirAto bhaeNati ceva / artha-(ettha) yAne abhivarddhita varSa meM jainaTippaNe ke anusAra pauSa aura ASAr3ha adhikamAsaM nizcaya ginatI meM liyA jAtA hai, vaha adhikamAsa vIsa rAtri ke sAtha hone se 20 vIsa rAtri yAne zrIniyuktikAra mahArAja ne-"abhivaDhiyaMmi 20 vIsA iyaresu 20 savIsai 1 maaso|" isa vAkya se caMdravarSa meM 50 dine aura abhivarddhita varSa meM ASAr3ha pUrNimA se 20 vIM rAtri zrAvaNasudI 5 ko gRhijJAta sAMvatsarika pratikramaNAdi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 56 ) kRtyayukta paryuSaNa karane kI AjJA likhI hai| zrInizIthacUrNikAra jinadAsamahattarAcArya mahArAja ne bhI uparyukta pATha meM likhA hai ki___ jamhA abhivaDhiyavarise gimhe ceva so mAso atikato tamhA viisdinnaa|| artha-jisa kAraNa se abhivarddhita varSa meM jainaTippane ke anusAra pauSa yA ASAr3ha eka adhikamAsa nizcaya grISmaRtu meM atikrAMta ho jAtA hai usI kAraNa se jainaTippane ke anusAra zrIniyuktikAra mahArAja ne abhivati varSa meM ASAr3ha pUrNimA se 20veM dina zrAvaNasudI 5 ko gRhijJAta sAMvatsarika pratikramaNAdi kRtyayukta paryuSaNa karane likhe haiM / tapagaccha ke zrIdharmasAgarajI zrIjayavijayajI zrIvinayavijayajI ne svaviracita kalpasUtra kI TIkA ke uparyukta pAToM meM likhA hai ki___ abhivaditavarSe cAturmAsika dinAdArabhya 20 viMzatyAdinaiH (paryuSitavyaM) ityAdi tat jaina TippanakA'nusAreNa yata statra yugamadhye pauSo yugAMte cASAr3ha eva vaIte nA'nye mAsA staTTippanakaM tu adhunA samyag na jJAyate ataH 50 paMcAzataiva dinaiH paryuSaNA yukteti vRddhaaH|| __ bhAvArtha-abhivati varSa meM ASAr3ha pUrNimA se 20 veM dina zrAvaNasudI 5 ko gRhijJAta sAMvatsarika pratikramaNAdi kRtyayukta paryuSaNa parva karanA vaha yuga ke madhya pauSa aura yuga ke aMta meM ASADhamAsa kI vRddhivAle jainaTippane ke anusAra hai / una jainaTippanoM kA samyagajJAna isa kAla meM nahIM hai, isIliye zrAvaNAdi mAsa kI vRddhi Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 57 ) vAle laukika Tippane ke anusAra 50 veM dina dUsare zrAvaNasudI 4 ko vA prathamabhAdrapada sudI 4 ko 50 dine paryuSaNa karane yukta haiM, aisA vRddha pUrvAcAryoM kA kathana hai / arthAt 80 dine vA dUsare bhAdrapada adhikamAsa meM sudI 4 ko 80 dine paryuSaNa karane yukta nahIM haiN| ____ mahAzaya vallabhavijayajI ! Apake ukta upAdhyAyoM ne likhA hai ki sarvANi zubhakAryANi abhivadite mAse napuM. saka iti kRtvA jyotiHzAstre niSiddhAni / ___ yAne saba zubhakArya bar3he hue dUsare adhikamAsa ko napuMsaka mAnakara jyotiSazAstra meM niSedha kiye haiM to gujarAtI prathamabhAdra vadI 12 se paryuSaNa prArambha karake dUsarA bhAdrapada adhika napuMsaka mAsa meM 80 dine siddhAMta-viruddha paryuSaNa Apa loga kyoM karate ho ? jyotiSazAstra meM likhA hai kivarSAsu zubhakAryANi nA'nyAnyapi samAcaret / gRhINAM mukhyakAryasya, vivAhasya tu kA kathA // 1 // artha-varSA caturmAsI meM anya bhI zubhakArya AcaraNa nahIM kareM ityAdi / to varSA caturmAsI meM Apa loga paryuSaNa ke zubhakArya AcaraNa karoge yA nahIM ? yAda rakhanA ki zAstroM meM 80 dine paryuSaNa karane niSedha kiye haiM, muhUrta vinA hI ASAr3ha catumausI se 50 dine paryuSaNAdi dharmakRtya adhika mAsa meM yA varSA caturmAsI meM karane jyotiSazAstra meM niSedha nahIM kiye haiM, kiMta acche muhUrta meM karane yogya gRhastha ke vivAha Adi kArya adhika Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ (58) mAsa meM aura varSA caturmAsI meM jyotiSazAstrakAroM ne niSedha kiye haiM / astu, Apake ukta upAdhyAyoM ne likhA hai ki "prAstAma'nyo'bhivarddhito bhAdrapadavRddhau prathamo bhAdrapado'pi apramANameva / " yAne anya mAsa bar3hAhuaA rahane do, dUsarA bhAdrapada adhikamAsa hone para svAbhAvika prathama bhAdrapada mAsa bhI ginatI meM nahIM / yaha aneka Agama-vacanoM ko bAdhAkArI, pratyakSa-viruddha, mahAmithyA vacana kauna satya mAnegA ? kyoMki jainAgama zrIsUryaprajJapti Adi sUtra tathA TIkA cUrNi Adi graMthoM ke uparyukta pAThoM meM arthataH zrItIrthaMkara mahArAjoM ne, sUtrataH zrIgaNadhara mahArAjoM ne aura niyukti cUrNi TIkAkAra Adi mahArAjoM ne adhika mAsa ko ginatI meM mAnA hai / vAste svAbhAvika prathamabhAdrapada mAsa aura dUsarA bhAdrapada adhika mAsa ginatI meM avazya pramANa kiyA jAyagA tathA svAbhAvika prathama bhAdrapada mAsa kI sudI 4 ko 50 dine zrIparyuSaNa parva karane saMbaMdhI uparyukta zAstrapAThoM kI AjJA kA ' bhaMga nahIM kiyA jaaygaa| Apake ukta upAdhyAyoM ne likhA hai ki__"yathA caturdazIvRddhau prathamAM caturdazImavaga Nayya dvitIyAyAM caturdazyAM pAkSikakRtyaM kriyate tthaa'traa'pi|" yAne jaise caturdazI parvatithi kI vRddhi hone para sUryodayayukta 60 ghar3I kI saMpUrNa pahilI caturdazI parvatithi ko pApakRtyoM se virAdha ke arthAt pAkSika pratikramaNa pauSadhAdi dharmakRtyoM ko niSedha kara dUsarI kiMcit caturdazI ko pAkSika pratikramaNAdi kRtya karate haiM vaise yahA~ para bhI svAbhAvika prathama bhAdrapada sudI 4 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 56 ) ko 50 dine paryuSaNa karane kI uparyukta zAstrapAThoM kI AjJA kA bhaMga karake gujarAtI prathama bhAdra vadI 12 se paryuSaNa prAraMbha karake dUsare bhAdrapada adhika mAsa meM sudI 4 ko 80 dine paryuSaNa karate haiN| yaha maMtavya paMcAMgI ke kisa pAThoM ke AdhAra se likhA hai, una sUtra, niyukti, cUrNi, bhASya, TIkA Adi paMcAMgI ke pAThoM ko batalAiye ? anyathA ukta manaHkalpita maMtavya ko siddhAMta-viruddha samajha kara tyAga denA ucita hai / kyoMki uparyukta sUtra, niyukti, cUrNi, TIkA Adi zAstrapAThoM ke AdhAra se jaina Tippane ke anusAra abhivarddhita varSa meM ASAr3ha pUrNimA se 20 dine zrAvaNa sudI 5 ko gRhijJAta sAMvatsarika kRtyayukta paryuSaNa, usake sthAna meM jainaTippane ke abhAva se laukika Tippane ke anusAra 50 dine dUsare zrAvaNa sudI 4 ko vA prathama bhAdra sudI 4 ko 50 dine paryuSaNa karanA saMgata ( yukta ) hai, yaha zrI vRddha pUrvAcArya mahArAjo ke vacana zrIkalpasUtra ko TIkApro meM Apake ukta upAdhyAyoM ne bhI likhe haiM / tathA 50 dina ke aMdara bhI paryuSaNa karane kalpate haiM, paraMtu paryuSaNa kiye vinA 50 veM dina kI rAtri ko ullaMghana karanA kalpatA nahIM hai, yaha zrImUla kalpasUtrAdi graMthoM meM sApha manA likhA hai| vAste isa AjJA kA bhaMga karake dUsare bhAdrapada adhikamAsa meM sudI 4 ko 80 dine paryuSaNa karanA sarvathA asaMgata hai / astu, Apake ukta upAdhyAyoM ne gujarAtI prathama bhAdrapada mAsa ko ginatI meM apramANa kiyA hai to badI 12 se gujarAtI prathama bhAdrapada mAsa meM cAra dina jo Apa loga paryuSaNa karate haiM ve ginatI meM pramANa mAnate haiM yA nahIM ? aura dUsare bhAdrapada adhikamAsa meM 80 dine paryuSaNa karate ho to dUsare bhAdrapada sudI 4 taka koI 35 upavAsa kare, usameM gujarAtI prathama bhAdrapada mAsa saMbaMdhI upavAsa ke 30 dina Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ Apa ginatI meM pramANa mAnate haiM yA nahIM ? tathA gujarAtI prathama bhAdrapada mAsa ke do pAnika pratikramaNa meM 15-15 rAtri dina ginatI meM batalAte ho to phira dUsare bhAdrapada adhikamAsa meM 80 dine paryuSaNa karate hue ina uparyukta paMdraha dUne 30 rAtri dinoM ko ginatI meM nahIM batalAte ho, yaha pratyata mithyA pralApa hai yA nahIM ? aura caturdazI kI vRddhi hone para sUryodayayukta 60 ghar3I kI saMpUrNa prathama caturdazI parvatithi ko pAkSika pratikramaNa pauSadha Adi dharmakRtya niSedha kara pApakRtyoM se usa parvatithi ko Apa loga virAdhanA batalAte ho aura dUsarI ko pAkSika kRtya karate ho, tathA isa dRSTAMta se prathama bhAdrapada mAsa meM 50 dine paryuSaNa karanA niSedha kara dUsare bhAdrapada adhikamAsa meM Agama-viruda 80 dine paryuSaNa karane batalAte ho, to jaise amAvAsyA yA pUrNimA kI vRddhi hone para prathama amAvAsyA yA prathama pUrNimA meM Apa loga pAkSika pratikramaNAdi kRtya karate haiM vaise svAbhAvika prathama bhAdrapada mAsa meM 50 dine paryuSaNa siddhAMta-saMmata kyoM nahIM karate haiM ? zrIjyotiSkaraMDa payannA kI TIkA meM tathA zrIsUryaprajJapti aura caMdraprajJapti sUtra kI TIkA meM likhA hai ki ahorAtrasya 62 dvASaSTibhAgIkRtasya satkA ye 61 ekaSaSTibhAgAstAvat pramANA tithiH / artha-dinarAtri ke 62 bhAga karake, unameM se 61 bhAga pramANa tithi zrItIrthakara gaNadhara AcArya mahArAjoM ne pramANa mAnI haiM / vAste caturdazI kI vRddhi hone se sUryodayayukta 60 ghar3I kI sampUrNa prathama caturdazI parvatithi ko pAtika pratikramaNa pauSadhAdi dharmakRtya niSedha karake pApakRtyoM se virAdhanA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ (61) aura apramANa mAnanA, yaha tapagaccha vAloM kA maMtavya uparyukta siddhAMtapATha se viruddha hai / aura zrIharibhadrasUrijI mahArAja ke vacana para kauna bhavya zraddhAvAn nahIM megA ? dekhiye una mahApuruSa ke yukta vacanoM kotihivuDhDhIe puvvA, gahiyA par3ipunna bhoga saMjutA / iyarAvi mANaNijjA, paraM thovatti tattullA // 1 // __ artha-tithi kI vRddhi jaise do caturdazI hone se prathama (pahilI) tithi sUryodayayukta 60 ghar3I kI sampUrNa bhogavAlI grahaNa karanA saMyukta hai, yAne upavAsa, vrata, brahmacarya, pratikramaNAdi dharmakRtyoM se mAnanA pramANa hai arthAta virAdhanA yukta nhiiN| aura dUsarI tithi bhI mAnya hai, yAne nAma sadRza kiMcit hotI hai| jaise ghar3I Adha ghar3I vA do cAra pala kI kiMcit dUsarI caturdazI aura vizeSa amAvAsyA yA pUrNimA hotI hai / vAste usameM bhI nIlottarI kuzIlAdi kA tyAga kare aura sUryodayayukta saMpUrNa tithi nahIM mile to sUryodayayukta alpatithi bhI mAnya hotI hai / tatsaMbaMdhI pATha / yathA aha jai kahavi na lambhaMti, tAzro sUruggameNa juttAao / tA avaraviddha avarAvi, hujja na hu puvvatihividdhA // 1 // __ artha-atha yadi kisI taraha bhI ( tAno ) vaha saMpUrNa tithiyA~ nahIM mile to sUryodaya karake yukta (tA) vaha (avara viddha avarAvi hunja ) yAne dUsarI tithi meM viddhANI huI pUrva tithi bhI mAnya hotI hai, jaise ki sUryodaya meM caturdazI hai| bAda amAvAsyA yA pUrNimA ho to dUsarI tithi amAvAsyA yA pUrNimA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ meM viddhANI huI sUryodaya karake yukta pUrvatithi alpa caturdazI bhI mAnya hotI hai / aura (na hu puvvatihividdhA) yAne pUrvatithi se viddhANI huI sUryodayarahita tithi para vaha pramANa nahIM kI jAtI hai| jaise ki sUryodaya se 2 ghar3I trayodazI hai usake bAda caturdazI hove to sUryodayarahita vaha caturdazI pramANa nahIM kI jAyagI, kiMtu sUryodaya karake yukta pUrva tithi 2 ghar3I kI alpa trayodazI hI mAnI jAyagI / tapagacchanAyaka zrIratnazekharasUrijI ne bhI zrAddhavidhi graMtha meM likhA hai ki pArAsarasmRtyAdAvapi, AdityodayavelAyAM / yA stokApi tithirbhavet, sA saMpUrNeti maMtavyA, prabhUtA nodayaM vinA // 1 // artha-pArAsarasmRti Adi graMthoM meM bhI likhA hai ki sUryodaya ke samaya meM thor3I sI bhI jo tithi ho to vahI tithi saMpUrNa mAna lenI cAhiye aura sUryodaya ke samaya jo tithi na ho aura pazcAta bahuta ho to sUryodayarahita vaha tithi nahIM mAnI jAtI hai / zrIdazAzrutaskaMdha bhASyakAra mahArAja ne bhI likhA hai ki cAummAsiya varise, pkhkhiypNcttttmiisunaayvvaa| tAno tihiro jAsiM, udei sUro na annaatro||1|| artha cAturmAsika, sAMvatsarika, pAkSika aura paMcamI aSTamI ityAdi parvadinoM meM vahI tithiyA~ mAnane yogya jAnanA cAhiye, jina cAturmAsika Adi parvatithiyoM meM sUrya udaya huA ho / sUryodaya rahita anya tithiyA~ mAnya nahIM / yAne sUryodaya ke samaya meM cAturmAsika, sAMvatsarika, pAkSika Adi parvatithiyA~ jo hoM unhIM tithiyoM meM cAturmAsika, sAMvatsarika, pAnikAdi pratikramaNa pauSadhAdi dharmakRtya karane cAhiye, yaha zAstrakAroM kI AjJA hai / to caturdazI vA pramA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAsyA yA pUrNimA kA kSaya hone se tapagacchavAle terasa tithi meM pAkSika pratikramaNa yA cAturmAsika pratikramaNa karate haiM, so Agama-saMmata nahIM hai / kyoMki uparyukta gAthApATha se spaSTa vidita hotA hai ki sUryodayayukta cAturmAsika pAnika tithiyoM meM cAturmAsika pAtika pratikramaNAdi kRtya karane ke haiM, anya terasa tithi meM nahIM / isI liye caturdazI kA kSaya ho to Agama-saMmata pUrNimA, amAvAsyA meM ; aura amAvAsyA pUrNimA kA kSaya ho to AcaraNA saMmata caturdazI meM pAnika yA cAturmAsika pratikramaNAdi kRla karane ucita haiM / kyoMki zrIjyotiSkaraMDa payannAdi graMthoM meM likhA hai ki chaThI sahiyA na aTThamI, terasI sahiaM na pakhkhi hoi / paDivayA sahiaM na kaibhAvi, iyaM bhaNiyaM vIyarAgehiM // 1 // bhAvArtha-aSTamI kA taya ho to aSTamI saMbaMdhI niyamAdi dharmakRtya saptamI meM ho, chaTha tithi ke sAtha nahIM ho sakate haiN| isI taraha caturdazI kA kSaya ho to caturdazI saMbaMdhI niyamAdi dharmakRtya terasa tithi meM ho, paraMtu amAvAsyA yA pUrNimA saMbaMdhI pAkSika, cAturmAsika, pratikramaNAdi kRtya terasa tithi ke sAtha nahIM hote, vAste amAvAsyA yA pUrNimA meM kare aura amAvAsyA pUrNimA kA kSaya ho to caturdazI meM kare / terasa tithi meM cAturmAsika yA pAtika pratikramaNAdi kRtya nahIM ho tathA ekkama tithi meM bhI nahIM ho, yaha zrIvItarAga tIrthakara mahArAjoM ne kahA hai / aura amAvAsyA yA pUrNimA kI vRddhi hone se tapagacchavAle svAbhAvika pahilI amAvAsyA vA pahilI pUrNimA meM nAturmAsika, pAkSika pratikramaNAdi kRtya karate haiM aura caturdazI parvatithi ko pAnika Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ yA cAturmAmika pratikramaNa pauSadhAdi dharmakRtya niSedha kara pApakalpoM se virAdhate haiM, tathA caturdazI kI vRddhi hone se sUryodayapukka 60 ghar3I kI saMpUrNa svAbhAvika pahilI caturdazI parvatithi ko pAtika yA cAturmAsika pratikramaNa pauSadhAdi dharmakRtya niSedha kara pApa-kRtyoM se virAdhate haiM / isI taraha svAbhAvika pahilI dUja, pahilI paMcamI Adi tithiyoM ko bhI virAdhate haiM, isase doSa ke bhAgI avazya hote haiM / kyoMki zrIdazAzrutaskaMdhabhASyakAra mahArAja ne likhA hai ki udayami yA tihI sA, pamANa miyarA ukIramANANaM / ANA bhaMgaNa vatthA, micchatta virAhaNA pAvaM // 1 // artha-sUryodaya meM jo parvatithi ho so mAnanA pramANa hai usako (iyarA) anya aparvatithi karanevAloM ko jaise ki do dUja ho to do ekkama, do paMnamI ho to do cautha, do aSTamI ho to do saptamI, do ekAdazI ho to do dazamI, do caturdazI yA do amAvAsyA vA do pUrNimA ho to do terasa aparvatithiyA~ karanevAloM ko prAjJA bhaMga avasthA 1 mithyAtva 2 aura parvatithi pApakRtyoM se virAdhane se pApa 3 ye tIna doSa lagate haiN| zrAddhavidhi graMtha meM tapagaccha ke zrIratnazekharasUrijI ne likhA hai ki kSaye pUrvA tithiHkAryA, vRddhau kAryA tthottraa| zrImahAvIra nirvANe, bhavyai rlokAnugairiha // 1 // bhAvArtha-zrImahAvIra nirvANa kalyANaka saMbaMdhI kArtika, amAvAsyA tithi kA kSaya ho to lokAnuvartI bhavya jIvoM ko Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 65 ) kalyANaka tapasyA pUrvatithi caturdazI ko karanA, aura usa amAvAsyA tithi kI vRddhi ho to uttaratithi dUsarI zramAvAsyA ko karanA, isa kathana se koI bhI caturdazI yA zramAvAsyA vA pUrNimA kA kSaya ho to terasatithi meM pAkSika yA cAturmAsika pratikramaNAdi kRtya karane siddha nahIM ho sakate haiM / aura caturdazI yA amAvAsyA vA pUrNimA Adi parvatithi kI vRddhi ho to 60 ghar3I kI saMpUrNa svAbhAvika pahilI parvatithi ko pApakRtyoM se virAdhanA aura dharmakRtya niSedhanA pApabhIru AtmArthI nahIM batA sakatA hai / mahAzaya vallabha vijayajI ! tapagaccha ke zrAvaka caturdazI parvatithi ko pApakRtyoM se virAdhate hai aura pahilI amAvAsyA tithi meM pAkSika pratikramaNAdi kRtya karate haiM tathA pahilI pUrNimA meM cAturmAsika yA pAkSika pratikramaNa karate haiM, isI taraha svAbhAvika pahile kArttikamAsa meM 70 dine cAturmAsika pratikramaNAdi kRtya aura svAbhAvika pahile bhAdrapada mAsa meM 50 dine paryuSaNa kRtya karake uparyukta zAstrapAThoM kI AjJA ke ArAdhaka kyoM nahIM banate haiM ? astu, Apake ukta upAdhyAyoMne likhA hai ki yAni hi dinapratibaddhAni devapUjAmunidAnAssaryakAdi kRtyAni tAni tu pratidinaMkarttavyAnyeva ityAdi / yAne jo dina pratibaddha devapUjA munidAna pratikramaNAdi kRtya vaha pratidina samaya para avazya karane cAhiyeM, to Apake ukta upAdhyAyoM ne yaha kyoM likhA hai ki- yAni tu bhAdrapadAdimAsapratibaddhAni tAni tu www.umaragyanbhandar.com Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ (66 ) taddvayasaMbhave kasmin kriyate iti vicAre prathama avagaNayya dvitIye kriyte| bhavArtha-jo 50 dine bhAdrapada mAsa prativaddha paryuSaNa ke pratikramaNAdi kRtya aura 70 dine kArtikamAsa prativaddha kArtika caturmAsI ke pratikramaNAdi kRtya karane ke haiM ve to do bhAdrapada aura do kArtika hone para kisa mAsa meM kitane dine karane, isa vivAra meM svAbhAvika prathama bhAdrapada mAsa ko aura svAvika prathama kArtika mAsa ko ginatI meM nahIM mAnakara dUsare bhAdrapada adhikamAsa meM 80 dine paryuSaNa parva ke pratikramaNAdi kRtya karate haiM aura 100 dine dUsare kArtika adhikamAsa meM cAturmAsika pratikramaNAdi kRtya karate haiM, yaha Apake ukta upAdhyAyoM ne kauna se sUtrAdi pAThoM ke AdhAra se apanA maMtavya dikhalAyA hai, yAne dusare bhAdrapada adhikamAsa meM 80 dine sAMvatsarika pratikramaNAdi kRtya karane tathA 100 dine dUsare kArtika adhika mAsa meM cAturmAsika pratikramaNAdi kRtya karane, yadi sUtra-niyukti-cUrNi-TIkApAThoM se saMmata (saMgata ) ho to una siddhAMta pAThoM ko batalAiye, anyathA uparyukta sUtra-niyukti-cUrNi TIkApAThoM se viruddha ApakA yaha ukta kapolakalpita maMtavya satya nahIM mAnA jAyagA / Apake ukta upAdhyAyoM ne likhA hai ki pazya acetanA vanaspatayo'dhikamAsaM nAMgIkurvate yenA'dhikamAsaM prathamaM parityajya dvitIye eva mAse puSyaMti yaduktaM Avazyaka niryuktau-jai phullA kaNiArayA, cUaga ahimAsayaMmi ghuTami / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 67 ) tuha na khamaM phulleuM / jai paJcaMtA kariMti DumarAI // 1 // artha- dekho acetana vanaspatiyA~ adhikamAsa ko aMgIkAra nahIM karatI haiM jisase adhikamAsa prathama ko tyAgakara dUsare hI mAsa meM puSpavAlI hotI haiM, Avazyaka niryukti meM kahA hai ki - he AmravRkSa ! adhikamAsa meM kora vRkSa phUlatA hai, tumako phUlanA ThIka nahIM kyoMki adhama kaNera vRkSa ADaMbara karate haiM / yaha Avazyaka TIkAkAra mahArAja ne anya kA kathana hai, aisA likhA hai, vAste isa kathana se ApakA ukta maMtavya siddhAMtasaMmata nahIM ho sakatA hai, kyoMki siddhAMtoM meM 50 dine paryuSaNa karane likhe haiM 80 dine nahIM / aura uparyukti zrIsUryaprajJapti sUtrAdi ke pAThoM se vidita hotA hai ki saMpUrNa cetanatA vAle yAne kaivalyajJAna vAle zrI tIrthaMkara aura gaNadhara AcArya mahArAjoM ne prathama aura dUsare adhikamAsa ko ginatI meM mAnA hai tathA cetanatAvAlI aneka uttama vanaspatiyA~ prathama aura dUsare adhikamAsa meM puSpa tathA phalavAlI hotI haiM, isI liye una uttama vanaspatiyoM ke puSpa phalAdi se zrIparamAtmA kI mUrti kI pUjA prathama aura dUsare adhikamAsa meM kI huI pratyakSa dekhate haiM aura gRhastha loga una uttama vanaspatiyoM ke prathama aura dUsare adhikamAsa meM puSpa phalAdi ko sevana karate haiM to adhikamAsa ko vanaspatiyA~ aMgIkAra nahIM karatI haiM / prathamamAsa ko tyAgakara dUsare hI mAsa meM puSpavAlI hotI haiM, yaha Apake upAdhyAyoM kA kathana kauna satya mAnegA ? kyoMki prathama mAsa meM vanaspatiyA puSpavAlI nahIM hotI hoM to usa prathama mAsa meM puSpoM kA sarvathA abhAva honA cAhiye so aisA dekhane sunane meM AtA nahIM hai / AmravRkSa vizeSa karake phAlguna caitra vaizAkha mAsoM meM phUlate haiM aura kaNera vRkSa ke prAyaH sadA puSpa ( phUla ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ (68) Ate haiM / isase 80 dine vA dUsare bhAdrapada adhikamAsa meM 80 dine paryuSaNa karane kadApi siddha nahIM ho sakate haiM / kyoMki zrIdazavaikAlikasUtra kI niyukti tathA bRhat TIkA meM likhA hai ki ___ airitta ahigamAsA, ahigA saMvaccharA ya kAlaMmi / TIkA-atiriktA ucitakAlAt samadhikA adhikamAsakA pratItAH adhikAH saMvatsarAzca SaSThaya'bdAdya'pekSayA kAlaiti kAlacUr3A / - artha-ina uparyukta niyukti tathA TIkApAThoM ke vAkyoM ke anukUla prathama bhAdrapada mAsa ucita kAla meM hai isaliye prathama bhAdrapada mAsa adhika nahIM ho sakatA hai, kiMtu 12 mAsoM kA ucita kAla ke Upara adhika 13 vA~ dUsarA bhAdrapada mAsa adhika hotA hai aura 60 varSa Adi kI apekSA se adhika saMvatsara hote hai / vAste dUsarA bhAdrapada adhikamAsa meM 80 dine uparyukta siddhAMtapAThoM se viruddha paryuSaNa karake adhama kaNeravRkSa kI taraha tapagacchavAloM ko phUlanA ucita nahIM haiM, kiMtu uparyukta siddhAMtapAThoM ke anukUla 50 dine prathama bhAdrapada mAsa meM paryuSaNa karanA saMgata (yukta) hai| kyoMki uparyukta zrIparyuSaNa kalpa sUtra pATha meM likhA hai ki paryuSaNaparva kiye vinA 50 veM dina kI rAtri ko ullaMghanI kalpatI nahIM hai, yaha sApha manA likhA hai / vAste 80 dine vA dUsare bhAdrapada adhikamAsa meM 80 dine sAMvatsarika pratikramaNa kezalocAdi kRtyaviziSTa paryuSaNa karanA sarvathA asaMgata ( ayukta ) hai, Apake ukta upAdhyAyoM ne likhA hai ki___ abhivaDhiyaMmi vIsA iti vacanaM gRhijJAta mAtrA'pekSayA, ityaadi| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ (66) arthAt-(abhivaDhiyaMmi vIsA) yaha niyuktikAra zrIbhadrabAhusvAmIkA vacana gRhijJAtamAtrA paryuSaNa kI apekSA se hai, yaha Apake ukta upAdhyAyoM ne zrIniyuktikAra mahArAja ke vacana se viruddha prarUpaNA likhI haiM so kauna buddhimAna satya mAnegA ? kyoMki niyuktikAra zrIbhadrabAhusvAmI ne caMdravarSa meM 50 veM dina aura abhivarddhita varSa meM jainaTippane ke anusAra 20 veM dina gRhijJAta paryuSaNa likhe haiM, gRhijJAtamAtrA nahIM / dekhiye niyukti kA pATha / yathA __ itthaya aNabhiggahiyaM / 20 vIsatirAyaM 50 savIsaimAsaM // teNa paramabhiggahiyaM / gihiNAyaM kattimojAva // 1 // asivAi kAraNehiM, ahavA vAsaM Na suTTha AraddhaM // abhivaDhiyami 20 vIsA, iyaresu 20 savIsai 1 mAso // 2 // artha-yahA~ para azivAdi kAraNoM se zrAvaNa vadI 5 mI Adi parvadinoM meM anabhigrahIta [ anizcita ] yAne gRhiajJAta paryuSaNa kiye jAte haiM so abhivarddhitavarSa meM ASAr3ha caturmAsI se 20 dina paryaMta haiM aura caMdravarSa meM 50 dina paryata haiM / ukta dina bIta jAne ke bAda yAne abhivarddhita varSa meM vIsaveM dina zrAvaNa sudI 5mI ko aura caMdravarSa meM pacAsaveM dina bhAdrapada sudI 5mIko abhigrahIta [nizcita ] gRhijJAta paryuSaNaparva avazya karane kA hai aura usake bAda yAvat kArtika mAsa paryaMta yAne kArtika pUrNimA taka sAdhu usa kSetra meM avazya sthiti karake rahe / yAne abhivarddhita varSa meM 20 dine zrAvaNa sudI 5mI ko gRhijJAta paryuSaNaparva avazya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat usake bAda yAvat kAya sthiti karake jAta paryuSaNaparva ava www.umaragyanbhandar.com
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ (70) karake pazcAt kArtika pUrNimA paryaMta 100 dina caturmAsI ke zeSa sthiti karake avazya rahe / aura caMdravarSa meM 50 dine bhAdrapada sudI 5mI ko gRhijJAta paryuSaNaparva karake pazcAt kArtika pUrNimA paryaMta 70 dina caturmAsI ke zeSa sthiti karake avazya rahe / zrIjinadAsa mahattarAcArya mahArAja ne zrInizIthacUrNi meM [abhivaDhiyami vIsA ] isa niyukti vacana kI vyAkhyA likhI hai ki-abhivaDhiyavarise 20 vIsatirAte mate gihiNAtaM kareMti " ityAdi tathA zrIkalpasUtraTIkAoM meM"abhivarddhitavarSe dinaviMzatyA paryuSitavyamityucyate tatsiddhAMtaTippanAnusAreNa / " ityAdi zrIvRddhapUrvAcArya mahArAjoM ne jainasiddhAMtaTippane ke anusAra abhivarddhita varSa meM ASAr3ha caturmAsI se 20 dine zrAvaNa zukla 5 mI ko gRhijJAta yAne sAMvatsarika kRtyayukta zrIparyuSaNaparva karane likhe haiM aura jainaTippane ke abhAva se laukika Tippane ke anusAra 50 dine dUsare zrAvaNa zukla 4 ko vA prathama bhAdrapada zukla 4 ko 50 dine zrIparyuSaNaparva karanA saMgata batAyA hai to Apake ukta upAdhyAyoM ne abhivarddhita varSa meM 20 dine gRhijJAta paryuSaNa ko gRhijJAtamAtrA likha kara usake sthAna meM 80 dine vA dUsare bhAdrapada adhikamAsa meM 80 dine paryuSaNa karane likhe haiM, so uparyukta sUtra-niyukti-cUrNi-TIkA zrAdi pAThoM se pratyakSa viruddha haiM / vAste saMgata nahIM mAne jAya~ge / phira Apake ukta upAdhyAyoM ne likhA hai ki___ AsAr3hapugiNamAe pajjosaviMti esa ussaggo sesakAlaM pajjosavitANaM avavAzrotti, zrInizIthacUrNi-dazamodezaka-vacanAdA''SAr3hapUrNimAyAmeva locAdikRtyaviziSTA karttavyA syAt / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ (71) arthAt ASAr3ha pUrNimA ko ( gRhiajJAta yAne dravya kSetra kAla bhAva se sthApanA ) paryuSaNa sAdhu kare yaha utsargamArga hai, zeSa kAlako paryuSaNa karanevAloM kA apavAdamArga hai, aisA zrInizIthacUrNi ke dazamAuddezA kA vacana se prASAr3ha pUrNimA ko hI locAdi kRtyaviziSTa paryuSaNA karane yogya hogI / isa kathana se 80 dine vA dUsare bhAdrapada adhikamAsa meM 80 dine sAMvatsarikapratikramaNa kezaluMcanAdi kRtyaviziSTa paryuSaNa karane yogya kadApi siddha nahIM ho sakatI hai / kyoMki Apake ukta upAdhyAyoM ne zrInizIthacUrNi kA uparyukta pATha adhUrA likhA hai / dekhiye zrIjinadAsa mahattarAcArya mahArAja ne zrInizIthacUrNi meM isa taraha ukta pATha likhA hai ki___ AsAr3hapuNNimAe pajjosaveMti esa ussaggo, sesakAlaM pajjosavettANaM savvo avavAto, avavAtevi 20 savIsatirAta 1 mAsato pareNa atikAmeuM Na vaddati 20 savIsatirAte 1 mAse puNNe jati vAsakhettaM Na lambhati to rukhkhahetuvi pajjosaveyavvaM / bhAvArtha-ASAr3ha pUNimA ko [gRhiajJAta yAne dravya kSetra kAla bhAva se sthApanA] paryuSaNa sAdhu kare, yaha utsarga mArga hai / rahane yogya kSetra nahIM milane se pA~ca pA~ca dinoM kI vRddhi se zeSa kAlako paryuSaNa karanevAle sAdhuoM kA saba apavAda mArga haiM, apavAdamArga meM bhI 20 rAtrisahita 1 mAsa se para atikramaNa karanA nahIM vartatA haiM yAne 50 veM dina kI rAtri ko sAMvatsarika pratikramaNa kezaluMcanAdi kRtyayukta paryuSaNa kiye vinA ulaMghanI nahIM kalpatI hai / 20 rAtrisahita 1 mAsa arthAt 50 dina pUrNa Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 72 ) ho gaye hoM yadi sAdhu ko rahane yogya kSetra nahIM milA to vRkSa ke nIce bhI raha kara 50 veM dina paryuSaNa avazya karanA kiMtu isa AjJA kA ullaMghana karake 80 dine vA dUsare bhAdrapada adhikamAsa meM 80 dine paryuSaNaparva uparyukta sUtra-niyukti-nizIthacUrNi-Adi Agama pAThoM se viruddha karane saMgata nahIM hai / kyoMki zAstrakAroM ne manA likhI hai so mAnanA avazya ucita hai / ityalaM prasaMgena / / iti zrIparyuSaNa mImAMsA samAptA / zrIharSamunijI Adi muniyoM ko vidita ho ki Apa logoM ne uparyukta siddhAMta pAThoM se viruddha 80 dine paryuSaNa Adi tapagaccha kI samAcArI kA pakSapAta ke kadAgraha se ukta siddhAMta pAThoM se saMmata 50 dine paryuSaNa Adi kharataragaccha kI samAcArI karane ke liye guru zrImohanalAlajI mahArAja kI AjJAkA bhaMga kiyA aura hama logoM ne ukta guru mahArAja kI AjJA se 50 dine paryuSaNa Adi zAstra saMmata apane kharataragaccha kI samAnArI aMgIkAra karI yaha guru zrImohanalAlajI mahArAja ne apane saMghAr3e meM bheda pAr3A isI kAraNa se harSamunijI ne zrImohanacaritra ke pRSTha 414 se 425 taka A mAro gaccha che ityAdi Agraha thI je saMghamAM bheda pADe che te sAdhu nahIM bIjA gacchamAM jAya te sAdhu nahIM (AtmIyagaccha) potAnA gacchanI puSTI karanevAlo naraka meM jAya ityAdi bhedapAr3anevAle gurumahArAja kI tathA hama logoM kI niMdArUpa aneka AkSepa kuTilatA se chapavAyeM haiM aura usavakhta zAstrasaMmata kharataragaccha kI samAcArI karane ke liye guru mahArAja kI prAjJA kA bhaMga karane se harSamunijI vagairaH para guru mahArAja zrImohanalAlajI kupita hone se harSamunijI vigeraH sarva sUratagAma meM trizaMkukI taraha AcaraNa karate hoge isI liye harSamunijI ne zrImohanacaritra ke pRSTha 421 meM chapavAyA haiM ki Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 73 ) " saraiyameva kezaramuneH kaThora eva trizaMkuyamAnatve heturityunnItam " / artha-- vakhate AvelA sarvee manana karI jANI lIdhuM ke "kaThora gAmamAMja trizaMkunI peThe aMtariyAla kezaramunijI rokAi rahyA tenu eja kAraNa hovU joiye" eTale kezaramunijIe vaya ane kula mA ghaNoja ocho ziSya kIdhelo hovAthI mahArAjazrIe kupita thai temanI icchA hovA chatAM potAnI pAse AvA dIdhA nahIM tethI kaThora gAmamAMja rahyA hatA, isa lekha se kezaramunijI kI niMdA batalAne ke liye harSamunijI ne apanA dveSabhAva jo prakAzita kiyA hai, so anucita hai| kyoMki bhAvasArakula kaNabIkula jATakula se AhArapANi sAdhu lete haiM, kezaramunijI ne 6 varSa hue jATakula kA ziSya kiyA uttama jIva hai aura tapagaccha meM tathA kharataragaccha meM aneka muniyoM ne bhAvasArakula ke kaNabIkula ke jATakula ke uttama jIvoM ko ziSya kiye haiM to parabhava meM nIcakula ko prApta karanevAlA kulamada harSamunijI Adi ko karanA ucita nahIM hai, tathApi dveSabhAva se kUdate hue isase bhI adhika niMdA aura kula mada kreN| Apake lekhAnusAra uttara Apako tathA dUsaroM ko milatehI raheMge, anyathA Apake dveSa kI zAMti nahIM hoMgI, yaha avazya yAda rkhnaa| aura usa vakhata bhoyaNI gAma meM kezaramunijI ko harSamunijI . ne patra meM likhA thA ki-"mahArAjajIe lakhAvyuM che ke tamAre AvacAnI marajI hoya to sukhethI aavjo|" ityAdi patra maujUda hai tathA zrIpadmamunijI ne kezaramunijI ko patra meM yaha satya likhA thA ki"tamone ihAM bhAvavAsAru mahArAje mane lakhAnu kIdhuM paNa kAMtimunijIe dveSathI mahArAjane manA kIdhI tethI mahArAje hAlakaThora gAmamAM . ThaharavAnu lkhaavyuche|" pAThakagaNa ! ukta guru mahArAja kI AjJA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 74 ) se kezaramunijI kaThora gAma meM Thahare the to dveSa se trizaMkU Adi likhavAnA guruAjJA virodhiyoM kA kartavya kyA buddhimAn nahIM samajha sakate haiM ? kyoMki 3-4 dina ke bAda zrImohanalAlajI mahArAja kA (kAla) mRtyu kA tAra harSamunijI ne kezaramunijI ko diyA aura patra tathA AdamI bheja ke sUrata bulAkara pAsa rakte, to "kaThora gAmamAMja trizaMkunI peThe" ityAdi nirarthaka lekha ApakA dveSabhAva aura niMdAsvabhAva hI vidita karavA hai / kyoMki guru zrImohanalAlajI mahArAja kI AjJA se panyAsa zrIyazomunijI devamunijI kamalamunijI Adi ziSya praziSya sAdhuoM vihAra karake bharuca tathA zrIsiddhAcalajI mahAtIrtha kI yAtrA ko gaye, usa vAre meM bhI harSamunijI ne zrIgautamagaNadhara kA dRSTAMtapUrvaka zAstraviruddha niMdA chapavAI hai ki-"guru ke aMta samaya meM ziSya vihAra kare vaha samudratIra ke koThe meM DUbane jaisA hai, usakI guru sevA bakarI ke galastana kI taraha niSphala hai, guru se zreSTha tIrtha koI nahIM, tIrtha kI sevA ke liye vihAra karanA ho to guru ke pAsa raha kara tIrtha meM zreSTha zrIgurujI kI sevA karane meM adhika lAbha hai, pRthvI Upara zrImohanalAlajI mahArAja se zreSTha koI sunA nahIM, apane ghara meM rahe hue ciMtAmaNi ratna ko chor3a ke dUsare ratna ke liye vikaTa aTavI meM jAne vAle kI isa duniyA~ meM halakAza hoya, yahI ima ko lAbha hai, dUsarA lAbha kuccha bhI nahIM / " isa prakAra zAstraviruddha tathA zrIgurumahArAja kI AjJA se viruddha hokara apanI pratiSThA ke liye harSamunijI ne dveSabhAva se kapolakalpita nidA ke aneka AkSepa paramopakArI panyAsa zrIyazomunijI Adi 6 muniyoM para kuTilatA se likhavA kara caritra meM chapavAye haiM, parantu . zAstra tathA guru kI jaisI AjJA ho vaisA ziSya praziSyAdi ko hanatanA ucita hai / vAste guru ke aMta samaya meM guru mahArAja kI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 75 ) AjJA se vihAra karanevAle zrIgautamasvAmI tathA prayAsa bhIyomuni jI Adi anya kSetroM meM rahanevAle muniyoM para u zAlA prAkSepa harSamunijI ne apanI prazaMsA pUrvaka anucita chapavAyeM haiM, isIliye ucita uttara likhane meM Aye haiM / kyoMki yadi harSamunijI ko apanI prazaMsA kI bahuta cAhanA thI to dUsare kI anucita niMdA tyAgakara apanI prazaMsA hI chapavA dete, paraMtu dUsaroM kI niMdA chapavAnA yukta nahIM thA / jaise ki sUratanagara meM zrImohanalAlajI mahArAja kA praveza dina kI pichalI rAtri meM sUratanivAsI zrAvikA aura zrAvakoM ke brahmacarya vrata kA varNana pRSTha 250 se 254 taka harSamunijI ne chapavAyA hai ki kapolabhitto svacchAyAM, priyAyAH padmapatrikAM / keSAMcillikhitAM yAtA, doSA doSavivarjitA // artha-keTalA eka patiyone potAnI priyAnA svacchagAla Upara padmapatrikA ( kezarathI mizra thayelA caMdanavar3e kamalaphUlanI pAMkhar3I citaravIte ) citarasAM citaratAM nirdoSa rAtrI bItI gaI arthAt tetro citaratA rahyA ane rAtrI vItI gaI eTale temane anAyAse brahmacaryavrata thyuuN| keSAM kapotabhrAtRNAM, saMgamArthamupeyuSAM / bahudhA yatamAnAnAmapi sA tu vibhaavrii|| kumaartaaraalNkaarsNbhaarodvignmaanssaiH| . caMcalaiHsamayAbhAvAt striijnairviphliikRtaa| artha-keTalA eka kapota patnInI peThe viSayanI lAlasa lAmo samAgamane mATe pota potAnI strItrI pAse gayA ane ghnn| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 76 ) prayAsa karavA lAgyA, paraMtu phalAMNAnA chokarAne jhIkano pozAka ane mArAne nahIM evI rItanI haTha laine beThelI caMcala strIroe temanI te icchA niSphala karI kAraNake haThamAMja rAtrI vItI gii| __ ityAdi brahmacarya kA varNana nahIM kiMtu zrRMgAra rasa kA varNana yA kuzIla kA varNana, isase bhI adhika adhika nirlajjatA vAlA niMdita chapavAyA hai, usakI sUrata meM mahArAja ke praveza ke varNana meM kyA AvazyakatA thI ? nahIM, kyoMki isa varNana se parata nivAsI zrAvakoM kI lajjAnevAlI niMdAhI sApha mAlUma hotI hai| vAste dUsaroM kI niMdA tyAgakara harSamunijI ko apanI prazaMsAhI chapavAnI yukta thI, jaise ki zrImohanacaritra ke pRSTha 351 meM harSamuni jIne chapavAyA hai ki"SaSThayAM zrIharSamunirAT zAMto dAMto vazI kRtii| saMnyAsakauzalayotipanyAsAspadasaMskRtaH // __ artha--SaSTIne divase zAMta ( aMtariMdriya damana-manonigraha karanAra) dAMta ( bAyeMdriyono damana karanAra ) tethIja iMdriyone vaza rAkhanAra ane kuzala zrIharSamunijIne saMnyAsamAM pravINatA sUcaka panyAsapada apavAmAM AvyuM / isa viSaya meM harSamunijI ne apanI laMbI caur3I prazaMsA likhavAkara dikhalAI hai paraMtu zrIbhagavatI sUtra ke yoga karAnevAle tathA -sanyAsapada denevAle paramopakArI panyAsa zrIyazomunijI kA nAma keI nahIM likhavAyA, aura pRSTha 376 meM likhavAyA hai kimuni va zrAddhairna mahArAjairdattaM cAsmA idaM padaM / zAstra gohanA mAnyamAnyairbhagavatIsUtrairdattamidaM padaM // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 77 ) artha- harSamunijI ne Apada mahArAje paNa AyuM nathI tema zrAvako paNa ApyuM nathI paraMtu zreSTha puruSoe paNa mAnya karavA yogya bhagavatI sUtre yA pada ApeluMche" - isa kapolakalpita lekha se mahArAja kA pada bhagavatIsUtra ne diyA likhA hai aura jainapatra meM prathama chapavAyA thA ki mahArAja ke pada meM mahArAja ke mRtaka saMbaMdhI Ae hue kA~dhiyo ne harSamunijI ko sthApana kiye, isa prakAra ke anucita lekhoM se apanI kRtaghnatA pUrvaka mahatvatA ke liye prazaMsA dikhalAnA kauna buddhimAna ThIka kahegA ? astu pRSTha 377 meM harSamunijI ne apanI prazaMsA chapavAI hai ki - UcuzcAnyonyamilitA harSovakti yathA zrutam / na cAnyavaktRvanmiSTaM prajalpati surocakam // artha -- sarve malIne paraspara kahevAlAgyA ke zrIharSamunijI barobara zAstrapramANe kache, paraMtu bIjA vaktAonI peThe mIDhuM mITuM ne rucikara lAge evaM game tyAMthI lAvIne kahetA nathI / yaM svadharmamarmajJo mohanarSirivAsti bhoH / vaco'sya satyamasmAkaM zirodhAryaM pramAtvataH // artha - ( harSamuni) potAnA dharmanA marmane mohanalAlajI mahArAja nI peThe jANe che ane emanuM vacana pramANavAlu hovAthI ApaNe mAthe caDhAva joie / satyaM vakti mitaM vakti vakti sUtrAnusArataH / no naH pratArayatyeSa dharmabhIruH sadAzayaH // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 78 ) artha--sArA aMta:karaNavAlA zrIharSamunijI dharmathI DarIne sUtrapramANe yathArtha ane parimita boleche ane koIrIte amane game tema samajjAvI ur3AvatA nathI / [prazna] sUtra tathA zAstra ke bar3e jAnakAra isI liye uparyukta prazaMsA ke yogya harSamunijI ne zrIkalpasUtrAdi zAstraviruddha 80 dine vA dUsare bhAdrapada adhika mAsa meM 80 dine paryuSaNa Adi tapagaccha kI samAcArI karane ke Agraha se zAstrasaMmata 50 dina paryuSaNa Adi kharataragaccha kI samAcArI karane ke liye guru mahArAja zrImohanalAlajI kI AjJA kA bhaMga kyoM kiyA ? aura ukta guru mahArAja kI AjJA se tathA uparyukta zAstrapAThoM se saMmata 50 dine paryuSaNa Adi kharataragaccha kI samAcArI panyAsa zrIyazomunijI Adi ne aMgIkAra kI, isa bheda ke prasaMga se kuTilatA pUrvaka harSamuni ne zrImohanacaritra meM chapavAyA ki "bhedapAr3e te sAdhu nahIM ityAdi" tathA guru ke aMta samaya meM vihAra kare to samudra koThe DUbane jaisA hai, gurusevA niSphala, tIrthayAtrAdi kA lAbha nahIM ityAdi zAstraviruddha utsUtra bhAva ke lekha bAlajIvoM ko bharamAne ke liye kyoM chapavAye haiM ? [uttara ] priyapAThakagaNa ! guru AjJA lopI harSamunijI ke likhavAye hue uparyukta lekhoM kA yahI abhiprAya jJAta hotA hai ki harSamanijI ko apanI prazaMsA aura dUsaroM kI niMdA lokoM ko dikhalAnI thI, isI liye zAstrajJAnazUnyatA se dUsaroM kI vyartha - kedA ke ukta AkSepa lekha zAstraviruddha anucita chapavAye haiN| aura zrI muniohana uttarArdra caritra ke pratyeka sthAnoM meM apanI atyaMta zlAghA meM..zAzaMsA) likhA kara caritra kI pUrNatA kI hai| aba Age harSamunijI zrImohanIde zAstraviruddha utsUtrabhAva ke nidita lekhoM se kisa prakAra Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ ( 76 ) pratyuttara pradAna kareMge so paramAtmA jAne, paraMtu mahAzaya yaha avazya yAda rakkheM ki "satyameva jayati nAnRtam / " arthAt satya hI jayako prApta karatA hai, asatya nahIM / vAste Apake zAstraviruddha utsUtra bhAva vAle pratyuttara ke lekhoM kA bhI pratyuttara harSahRdaya darpaNa ke tIsare bhAga meM prakAzita kiye jaayeNge| kiMbahunA ityalaM vistareNa / // athaprazasti // gacche kharatare'bhUvan vAcaMyamapuraMdarAH / zrImanmohanalAlAkhyAH satyopadezatatparAH // 1 // artha - zrIkharataragaccha meM sadupadezatatpara muninAyaka zrI - manamohanalAlajI mahArAja hue / / 1 / / teSAmAjJApatreNa sva-samAcArikRtAdarAH / ziSyA abhUvan panyAsa zrI madyazomunIzvarAH // 2 // artha - zrImohanalAla jI mahArAja kA sadupadeza rUpa AjJApatra ke dvArA zAstrasaMmata 50 dine paryuSaNa Adi apane kharatara - gaccha kI samAcArI aMgIkAra karanevAle ziSya panyAsa zrImadyazo - muni jI mahArAja hue // 2 // teSAmAjJAnusAreNa zAstrapAThapramANataH / likhito'yaM mayA graMtho kezarAbhidasAdhunA // 3 // artha - zrIyazomunijI mahArAja kI AjJA ke anusAra zAstrapAThoM ke pramANoM se yaha graMtha kezaramuni ne likhA // 3 // zrAgamAdviruddhaM yatsyAt mithyAduskRtamastu tat jinavANI pramANA me bhavatva'va bhave bhave // 4 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ (80) artha-aAgama se viruddha jo likhAnA ho vo mithyA duskRta ho aura isa bhava tathA bhavobhava meM mere ko zrIjinarAja kI vANI pramANa ho // 4 // jayaMtu te mahAbhAgyA, mohanAkhyA munIzvarAH / zAMtA jitendriyAH zreSThA, vIrazAsanadyotakAH // 5 // artha-zrIvIraprabhu ke zAsana kI unnati karanevAle arthAt satya upadezaka tathA zAMta aura jitendriya, atizreSTha, mahAbhAgyazAlI zrImohanalAlajI mahArAja sadA jaya karAnevAle ho // 1 // jayaMtu durjanA ye'pi, bhraSTA dveSyAzca mAninaH / yadi jagati te na syuHsatAM doSAn pralAMti ke // 6 // artha-zraddhAhIna dveSI abhimAnI durjana bhI jayavaMte raho yadi ve loga saMsAra meM na hote to sajjanoM ke doSa grahaNa kauna karatA ? // 2 // namaH siddhAdirAjAya, namo gautamasvAmine ! namaH sajjanavRMdAya, dujanAya namo namaH // 7 // artha-girirAja zrIsiddhAcalajI mahAtIrtha ko namaskAra ho, zrIvIratIrthakara ke prathama gaNadhara zrIgautamasvAmI ko namaskAra ho, sajjanavRMda ko namaskAra ho aura durjanoM ko bAra bAra amaskAra ho // 3 // ityAMtamaMgalam / mani,TAARBHATTARAIY azA iti harSahRdayadarpaNasya dvitIyabhAgaH samAptaH zrIra - 775 -19 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com