Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaII hakI zrI zaMkhezvara pArzvanAthAya namaH nyAyAcArya-nyAyavizArada-mahAmahopAdhyAya zrI yazovijayajI viracitA ta((((3 tathA zrImad devacandra vAcakavara viracita jJAnamArza vRtti (saraLa gujarAtI anuvAda-bhAvArtha sAthe) : anuvAdaka : dhIrajalAla DAhyAlAla mahetA : prakAzaka : zrI jainadharma prasAraNa TrasTa-surata
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ 462 mAdhyasthASTaka-16 // atha SoDazakaM mAdhyasthASTakam // atha vivekI rAgadveSavAn na bhavati zubhAzubhasaMyoge madhyastho bhavati / ato mAdhyasthyaM nirUpayati / atra bhAvanA - dharmadhyAnAlambanarUpA catuSprakArA - maitrI 1, pramonA 2, mAdhyasthA rU, // 4, vajra mA kArSItko'pi pApAni mA ca bhUtko'pi duHkhitaH / mucyatAM jagadapyeSA, matimaitrI nigadyate // 118 // apAstAzeSadoSANAM vastutattvAvalokinAm / guNeSu pakSapAto yaH, saH pramodaH parikIrtitaH // 119 // dIneSvArtteSu bhIteSu yAcamAneSu jIvitam / upakAraparA buddhiH, kAruNyamabhidhIyate // 120 // krUrakarmasu niHzaGkam, devatAgurunindiSu / AtmazaMsiSu yopekSA, tanmAdhyasthyamudIritam // 121 // jJAnasAra - (yogazAstra, prakAza-4, zloka-118 thI 121) vivecana : je AtmA vivekI hoya che, bhedajJAnavALo hoya che, heya-upAdeyano viveka karanAro hoya che te AtmA paudgalikAdi padArtho pratye rAga-dveSavALo thato nathI. arthAt pudgaladravyanA zubha varNAdi guNo joIne rAgI ane azubha varNAdi guNo joIne dveSI thato nathI tathA anukula jIva upara rAgI ane pratikula jIva upara dveSI thato nathI. paraMtu zubha athavA azubha padArthono saMyoga thaye chate madhyastha ja rahe che tethI have madhyastha aSTakanuM nirUpaNa karAya che. bhAvArtha A pramANe che dharmadhyAnanA AlaMbana rUpa cAra prakAranI bhAvanA A pramANe che. maitrI, pramoda, mAdhyastha ane karUNA. A cAre bhAvanAnA artho yogazAstranA cothA prakAzamAM zloka 118 thI 121 mAM A pramANe kahyA che. koI paNa jIva pApa na karo, koI jIva duHkhI na thAo, samasta evuM A jagata pApothI ane duHkhothI mukta bano, AvI je buddhi te maitrI kahevAya che. 1185 dUra karyA che (nAza karyA che) samasta doSo jeoe evA tathA vastutattvanuM sUkSmapaNe
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mAdhyasthASTaka-16 avalokana karanArA evA mahAtmA puruSonA guNone viSe je pakSapAta (ahobhAva) harSavizeSa te pramodabhAvanA kahelI che. 1195 463 dIna (lAcAra paristhitivALA), duHkhI, bhayabhIta thayelA ane jIvananI yAcanA karanArA evA vikaTa paristhitivALA jIvo upara upakAra karavAnI bhAvanAvALI je buddhi te karuNA kahevAya che. 120aa niHzaMkapaNe krUrakarma karanArA, deva-guru AdinI nindA karanArA ane potAnI ja prazaMsA karanArA evA jIvone viSe je upekSAbuddhi karavI te mAdhyasthya kahevAya che. 121 A cAre bhAvanAo dharmadhyAnasvarUpa che. rAga-dveSAtmaka kliSTa pariNAmothI dUra rAkhanArI, guNone viSe pakSapAta karAvanArI, paropakAranI buddhivALI ane taTastha rAkhanArI A uttama bhAvanAo che. tattvArtha sUtramAM paNa 7/6 mAM kahyuM che ke maitrIpramoAyache mAdhyasthAni sattvazuLadhivittazyamAnAvineyeSu / prANIo upara maitrI, guNAdhika puruSo upara pramodabhAva, du:khI ane pIDAtA jIvo upara karuNAbhAva ane avinIta jIvo upara mAdhyasthatA, vratonI sthiratA mATe AvI bhAvanAo jIvano upakAra karavAvALI che. mATe jIvanamAM AvI bhAvanAo lAvavA prayatna karavo joIe. tyAM chellI cothI bhAvanA mAdhyastha bhAvanA che. koI jIva pApI hoya, avinIta hoya, krura karmavALo hoya to paNa tevA jIva upara aMtarathI dveSa na karavo. kAraNa ke "satre nIvA mbhavasa'' sarve jIvo karmone AdhIna che. pApI jIvo paNa pApakarmonA udayathI AvA banelA che ema vicArI madhyastha rahevuM, paNa dveSa na karavo. iti bhAvanAlakSaNaM yogazAstroktaM vyavahAranayena / nizcayanayena sarvajIvapudgaleSu zubhAzubhapariNateSu araktadviSTatArUpA pariNatiH madhyasthA, sA nAmAdibhedataH caturddhA / tatra dravyamadhyasthA anupayuktasya sAdhyasAdhanazUnyasya, bhAvamadhyasthA muneH madhyasthapariNatiH AdyanayacatuSTaye dravyamadhyasthA, antyanayatraye bhAvamadhyasthA, sA sAdhakasya sAdhanakAle sAdhanArUpA, vItarAgasya ca sarvAnyajIvapudgalasamUheSu na rAgaH na dveSaH eSA siddharUpA utsargaivambhUtarUpA madhyasthA / sA'tra pra - A pramANe bhAvanAonuM A lakSaNa yoganA graMthomAM je kahyuM che te vyavahAranayathI jANavuM. kAraNa ke te para pratyayika lakSaNa che. yoganA zAstromAM vyavahAranayane AzrayI bhAvanAonAM lakSaNo batAvyAM che, paraMtu nizcayanayathI bhAvanAonA lakSaNomAM Atmapratyayika pariNAmanI pradhAnatA che. temAM paNa jo "mAdhyastha"nuM lakSaNa vicArIe
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 464 mAdhyasthyASTaka - 16 jJAnasAra to sarve paNa jIvo potAnA audiyakabhAvane lIdhe ane sarve paNa pudgalo potAnA pAriNAmikabhAvane lIdhe zubha ke azubharUpe pariNAma pAme to paNa zubhabhAvane joIne rAgabhAve ane azubhabhAvane joIne dveSabhAve pariNAma na pAmavuM paNa taTastha rahevuM tene nizcayanayathI mAdhyastha kahevAya che. te mAdhyastha nAmAdi bhede cAra prakAranuM che. tyAM nAmamAdhyastha ane sthApanAmAdhyastha sukhe samajAya tevAM che, je AtmA upayoga vinA madhyastha rahe athavA sAdhya-sAdhanabhAvathI zUnya evI madhyasthatA te dravya-madhyasthAvasthA jANavI. rAga-dveSa na karavAthI ane taTastha rahevAthI navAM karmo baMdhAtAM nathI ane junAM karmo tuTI jAya che. A pramANenuM sAdhya samajIne tene sAdhavA mATe buddhinA upayogapUrvaka taTasthatA rAkhavI joIe. paNa AvA prakAranA upayoga vinA tathA sAdhya-sAdhananA bhAvane samajyA vinA oghe oghe je madhyasthatA rakhAya te dravya-madhyasthatA jANavI. tathA munimahArAjanI tattvajJAnanI pariNatipUrvakanI Atmahitane samajIne Azravane rokavA mATe ane saMvara-nirjarAnI prApti arthe upayogapUrvakanI sAdhyasAdhananA dAva sAthenI je madhyasthatA te bhAva-madhyasthatA jANavI. have nayothI madhyasthatA samajAvAya che. je dravyamadhyasthatA che te bhAvamadhyasthatAno hetu hovAthI prathamanA cAra nayonI apekSAe dravyamadhyasthatA e madhyasthatA jANavI ane pAchalA traNa nayo bhAvamadhyasthatA e ja madhyasthatA che ema mAne che. kAraNa ke te zuddha nayo hovAthI akSepakAle (kAlanA vilaMba vinA) phaLa ApanAra madhyasthatAne ja pradhAna kare che temAM paNa 6 thI 12 guNasthAnako e sAdhanAvasthAnAM guNasthAnako che ane 13, 14 guNasthAnako e siddhAvasthAnAM guNasthAnako che. tethI 6 thI 12 guNasthAnakomAM vartatA jIvo sAdhanAnA kAlamAM vartanArA kahevAya che tethI tyAM sAdhanAtmaka madhyasthatA hoya che ane 1314 guNasthAnakomAM vItarAga paramAtmAne sukhI-duHkhI, dharmI-adharmI, pApI-puNyavAna ema sarva jIvadravya upara ane sarva pudgaladravya upara kyAMya paNa rAga na karavo ane kyAMya dveSa na karavo evA svarUpavALI je madhyasthatA hoya che te siddha svarUpavALI madhyasthatA jANavI. vItarAga paramAtmAmAM AvelI a-raktadviSTatAnA bhAvavALI je madhyasthatA che te ja utsargasvarUpa che (aMtima sAdhyasvarUpa che, sarva zreSTha che) ane A utsarga-madhyasthatA evaMbhUtanayanI apekSAvALI che. te madhyasthatA ja have samajAvAya che. sthIyatAmanupAlambhaM, madhyasthenAntarAtmanA / kutarkakarkarakSepaistyajyatAM bAlacApalam // 1 //
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mAdhyacyASTaka- 16 465 gAthArtha : aMtarAtmadazAne pAmelA jIvo jJAnIono Thapako na maLe te rIte arthAt AtmasvarUpano ghAta na thAya te rIte madhyasthapaNe vartanArA thAo ane kutarka rUpI kAMkarAonA prakSepa karavA vaDe thatI bAlaceSTAno tyAga karanArA bano. ||1|| TIkA :- "sthIyatAti" no uttama ! vArtApatna-vAcIjJaaittijnyaanrktsy cApalaM-vastusvarUpAnapekSivacanarUpaM cApalyam, tyajyatAM-mucyatAm / kaiH ? (kutarkakarkarakSepaiH) kutarkA:-kuyuktayaH, te eva karkarAH-upalAsteSAM kSepAstaiH tadA kiM kartavyamityAha ___ madhyasthena-rAgadveSAbhAvena, antarAtmanA-sAdhakAtmanA, sAdhakatvenAnupAlambhaM sthIyatAm, madhyasthasya svabhAvopaghAtarUpopAlambhaH na yasya saH anupAlambhaH, taM yathA syAttathA, ityanena yo hi zubhaiH pudgalaiH na rajyate azubhaizca na dveSTi, tasya nopAlazma: III - vivecana :- A zlokamAM graMthakArazrI uttama AtmAone madhyastha rahevAno upadeza Ape che. je AtmAne jenA taraphano pakSa hRdayamAM jAmyo hoya che, je pakSano atizaya rAga hoya te taraphanA pakSanI siddhi karatI yuktio sAcI athavA kalpita paNa zodhI lAve che ane akADhya yuktiothI kadAgrahapUrvaka sva-ISTapakSanuM samarthana kare che ane je pakSano dveSa jAmyo hoya che. te pakSanuM yukti-prayuktipUrvaka savizeSa khaMDana ja mAtra kare che. jenAthI rAga ane dveSa vadhe che. kadAgraha ane kleza ghaNA ja jAme che. jenAthI bhava-paraMparA vadhe che. tethI graMthakArazrI samajAve che ke - he uttama bhAgyazALI AtmAo ! AvA bAla-cApalyane choDI do. ahIM bAla eTale ajJAnI athavA ekAnta-mAnyatAmAM ja Asakta, syAdvAdamArganA ajANa evA AtmAomAM je pakSa-pratipakSanA rAga-dveSane kAraNe vastutattvanuM bhedabheda, nityAnitya, astinAsti, dravya-paryAya, sAmAnya-vizeSa, AvA prakAranuM vAstavika je svarUpa che tenI apekSA rAkhyA vinA ekAntavAdanI mAnyatAthI janya je vacana bolavA rUpa yukti-kuyuktio jaNAvIne paNa khoTI rIte potAnA pakSanI siddhi ane parapakSano niSedha karAya che te bAla-cApalya che, bAlaceSTA che. AvI bAlaceSTA uttama AtmAoe tyajI devI joIe. jema nAnA nAnA bAlako koInA paNa upara nAnA pattharo nAkhIne bIjAne cIDavavAnI bAlaceSTA kare che te sArI nathI, tema kutarko (khoTI yuktio) rUpI kAMkarAo nAkhavA vaDe kAMkarIcALo karavAthI zuM lAbha? nukazAna ja thAya che. vAda-vivAdathI kleza, kaDavAza, vaimanasya ane vera-jhera vadhe
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 466 mAdhyacyASTaka - 16 jJAnasAra che. jIvanI bhavitavyatA na pAke tyAM sudhI te jIva samajavAno nathI ane gADha anubaMdhavALo leSa baMdhAI jAya che. mATe kutarko tyajIne madhyastha thAo. madhyasthadazAmAM Avo to chevaTe tamAruM to akalyANa nahIM thAya. A kAraNe rAga ane dveSano abhAva karIne eTale ke potAnA pakSano rAga ane sAmAnA pakSano dveSa tyajIne aMtara-AtmabhAvamAM AvIne AtmahattvanI sAdhanA karanArA jIve sAdhakadazA prApta karavA dvArA "anupAlaMbhatAne prApta karIne ja rahevuM joIe. potAnA AtmAnA kalyANano vighAta thAya, vinAza thAya, hAni thAya te upAlaMbha. AvA prakAranA upAlaMbhano je abhAva te anupAlaMbha-avasthA, AvI avasthA meLavavI joIe. potAnA AtmAnuM akalyANa na thAya te mATe kutarkorUpI patthara nAkhIne rAga-dveSa karavA rUpI je bAlaceSTA che te tyajI devI joIe. vAdavivAdathI dUra rahetAM tattva samajavA ane samajAvavA prayatnazIla rahevuM. tathA suMdara che varNa-gaMdha-rasa ane sparza jeno evAM camakavALAM sugaMdhI pudgaladravyo ke jene vyavahArathI zubha kahevAya che tevAM pudgaladravyo maLe to temAM rAgAdha na banavuM ane azubha varNAdivALAM pudgala dravyo maLe to teno veSa na karavo. paraMtu bane avasthAmAM madhyastha rahevuM. kAraNa ke zubha hoya ke azubha hoya, Akhara eke pugala dravya jIvanuM svarUpa nathI, jIvanI sAthe sadA rahevAnuM nathI tathA parivartana svabhAvavALuM hovAthI zubha paNa azubhapaNe ane azubha paNa zubhapaNe pariNAma pAmavAnuM ja che. mATe he jIva ! AvA prakAranAM pudgala dravyo upara ke rUpavAna tathA kurUpavAna zarIravALA jIvo upara rAga-dveSanA bhAvavALA banavuM nahIM. temAM karmabaMdha thavA dvArA AtmAnuM ja akalyANa thAya che. mATe madhyastha bano. l/1 manovatso yuktigavIM, madhyasthasyAnudhAvati / tAmAkarSati pucchena, tucchAgrahamanaHkapiH // 2 // gAthArtha :- madhyastha mANasanuM manarUpI vAcharaDuM yuktirUpI gAyanI pAchaLa doDe che. paraMtu kadAgrahavALuM manarUpI vAMdaruM yuktirUpI te gAyane puMchaDA vaDe potAnA tarapha kheMce che. IIll. TIkA :- "manovata' madhyasthI manovatsa: cittamitkartha: | yuktiAva yathArthavastusvarUpavibhajanopapattiH yuktiH, sA eva gauH, tAM yuktigavImanudhAvati -anugacchati pakSapAtAbhAvAd yathArthopayogatA eva bhavati / tAM samyagjJAnatAM gAvaM
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mAdhyacyASTaka - 16 467 tucchAgrahamanaHkapiH-tuccha:-syAdvAdotsargApavAdAdyanantopayogazUnyamanasaH grahaH-kadAgrahaH, tanmayaM mano yasya saH kapiH-vAnaraH pucchenAkarSati gatiskhalanAya bhavati, na tAdRgyathArthayuktiH prasarati / kadAgrahamanasAM pakSadRSTireva, na tattvadRSTiriti // 2 // vivecana :- A zlokamAM kavie manane be upamA ApI che - eka vAcharaDAnI ane bIjI vAMdarAnI. temAM vAcharaDAno svabhAva potAnI mAtAne (gAyane) anusaravAno hoya che jyAre vAMdarAno svabhAva jatI evI gAyane puMchaDethI pakaDIne pAchI kheMcavAno hoya che. tenI jema madhyastha-mANasanuM mana yuktine anusare che. je bAju yukti-saMgata thatI hoya tevuM svarUpa svIkArI le che. potAnI khoTI vAta tyajI de che. paraMtu kadAgrahI mANasanuM mana vAMdarA jevuM hoya che. yenakena prakAreNa pote mAnelI mAnyatAne ja ADI-avaLI yuktiothI siddha karavA prayatna kare che. potAnA mAnelA pakSa tarapha yuktine kheMcI jAya che ahIM yuktine (tarkane) gAyanI upamA ApI che. madhyastha mANasanuM mana yathArthapaNe eTale ke je vastu je rIte anekAntAtmaka che te vastune tevA svarUpe samajavA mATenI vibhAgavAra yuktine anusare che. jema vAcharaDuM gAyane anusare, tema manarUpI vAcharaDuM yuktirUpI gAyane anusare che. yuktirUpI gAyanI pAchaLa pAchaLa doDe che. kAraNa ke AvA jIvane pakSapAta na hovAthI sAcA upayogavALApaNuM ja hoya che. sAcA jJAnane ja prApta kare che. paraMtu jenuM mana potAnA pakSanuM atyanta rAgI che, pakSapAtI che, kadAgrahI che, te puruSanuM kadAgrahavALuM manarUpI vAMdaruM eTale anekAntavAda, utsarga-apavAda, nizcaya-vyavahAra Adi vastunA anaMta svarUpanuM jJAna na hovAthI tevA jJAnathI zUnya manavALA puruSanuM kadAgrahavALuM manarUpI vAMdaruM A ja yuktirUpI gAyane puMchaDethI pakaDIne pAchI kheMcavA mahenata kare che. gati karatI gAyanI gatine aTakAvavA prayatna kare che. te jIvane tevA prakAranI yukti yathArthapaNe tenA manamAM prasaratI nathI. kAraNa ke kadAgrahI mANasonI dRSTi pakSapAtI ja hoya che. tattva pAmanArI dRSTi hotI nathI. uttama AtmAo tattvamAtrane ja dekhanArA hoya che. pakSapAtane tyajanArA hoya che. rA nayeSu svArthasatyeSu, mogheSu paracAlane / samazIlaM mano yasya, sa madhyastho mahAmuniH // 3 // gAthArtha - sarve paNa nayo potapotAno pakSa samajAve tyAre sAcA che ane parapakSanI sthApanA (ke khaMDana) kare to mithyA che. tevA nayomAM je muninuM mana sama-zIla che te muni madhyastha kahevAya che. I
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ 468 mAdhyacyASTaka - 16 jJAnasAra TIkA :- "nayeSu rUti" mAM mahAkunaH madhyastha vyate | vI manaH napu samazIlaM nayAntaroktavastudharmeSu tatpravartaneSu manaH samabhAvalakSaNaM svapakSapAtarahitaM kathambhUteSu nayeSu ? svArthasatyeSu-svasyArthaH svArthaH tasmin satyeSu svAbhimatasthApanakuzaleSu paracAlane-parasthApane mogheSu-niSphaleSu parapakSasthApane'satyeSu svamatasthApane dhIreSu yaH samaH-iSTatAniSTatArahitopayogaH yathArthavibhajanazIlaH sa muniH madhyasthaH / nayasvarUpaM gIyate ca vivecana :- naya eTale dRSTi-Azaya-abhiprAya-kahevAnI pAchaLa hRdayagata vicAra. bhinna bhinna nayo bhinna bhinna abhiprAya kahe, te bhinna bhinna abhiprAyo sAMbhaLavA chatAM, jANavA chatAM je mahAtmA puruSanuM mana temAM sarvatra sama-zIla che, pakSapAta vinAnuM che. koIpaNa eka tarapha kheMcANavALuM nathI, kheMcANa vinAnuM che te muni madhyastha kahevAya che. | sarve paNa nayo (kahevA kahevAnI apekSAo) potapotAnA abhiprAya kahe tyAre sAcA hoya che. pote mAnelI mAnyatAnuM sthApana karavAmAM kuzaLa hoya che. paraMtu bIjA nayanI vAta sthApavA jAya tyAre te asatya banI jAya che. tevA bhinna bhinna nayonA bhinna bhinna abhiprAyomAM je muni sama-svabhAvavALA rahe che, eTale ke "A nayanI vAta ISTa che ane A nayanI vAta aniSTa che Ama ISTa-aniSTa bhAvathI rahita samyajJAnanA upayogavALA je muni rahe che. jyAM jyAM je je naya upakAraka lAge tyAM tyAM te te nayanuM kuMjana karavA dvArA je muni nayono yathArthapaNe vibhAga karanArA bane che te muni madhyastha kahevAya che. sanmati tarka prakaraNamAM pUjya siddhasenadivAkarasUrIzvarajI ma.zrI kahe che ke - niyaniyavayaNijjasaccA, savvanayA paraviyAlaNe mohA / te puNa na diTThasamayo, vibhayai sacce va alie vA // (prathama kAMDa, gAthA-28) sarve paNa nayo pota-potAno abhiprAya kahe tyAre sAcA che. paraMtu paranI vicAraNAmAM khaMDana-maMDana kare tyAre te niSphaLa thAya che. tethI "A nayo sAcA ja che ane A navo khoTA ja che" Avo je vibhAga kare che te jaina Agamane na jonArA che. arthAt teomAM jaina Agama zAstrono abhyAsa nathI ema jANavuM. prazna :- nayo keTalA che? pratyeka nayonA artha zuM? zA mATe bhinna bhinna abhiprAya dharAvatA haze? ane A nayo e vAstavika zuM che? paraspara jhaghaDavAnA svabhAvavALA che ke samanvayanA svabhAvavALA che ?
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mAdhyasthASTaka-16 469 uttara H- A viSaya jANavA mATe have nayonuM svarUpa kahIe chIe. te A pramANe che - anekadharmakadambakopetasya vastunaH ekena dharmeNonnayanamavadhAraNAtmakaM vastunaH ekAMzaparicchedakaM jJAnaM nayavyapadezamAskandati / nayasya svArthagrAhakatA nityamevedamanityamevedamityekAntajJAnamekapakSasthApanarUpaM mithyAjJAnam / sarvanayasthApana paraM sarvasvabhAvAtmakavastusvarUpasApekSaM gauNamukhyatvena arpitAnarpitopayogamekAMzajJAnaM nayajJAnam / tadevAnyanayocchedarUpaM durnayavyapadezaM labhate / sarvasApekSatayA svarUpavRttijJAnaM sunayaH / uktaJca sammatau - tamhA savvevi nayA, micchAdiTThI sapakkhapaDibaddhA / aNNoNNanissiyA puNa, havanti sammattasabbhAvA // 21 // (prathama kAMDa, gAthA-21) saMsAramAM rahelI sarve paNa vastuo "anaMta anaMta dharmavALI che" apekSAvizeSe nitya paNa che, anitya paNa che, bhinna paNa che, abhinna paNa che. evI ja rIte sAmAnyavizeSa, asti-nAsti, eka-aneka, vAcya-avAcya ItyAdi aneka dharmonA samUhathI yukta sarve paNa vastu che. prayojanavazathI tevI vastunA koIpaNa eka dharmanuM avadhAraNAtmakapaNe grahaNa karavuM, upakAra kare evA eka dharmane pradhAna karavo, A rIte vastunA eka aMzane jaNAvanAruM je jJAna che te "naya" evA vyapadezane pAme che. AvA prakAranA sApekSajJAnane naya kahevAya che. A nayajJAnamAM jyAre potAno mAnelo artha ja svIkAravAmAM Ave ane bIjA naye mAnelo artha uDADI devAmAM Ave, jemake ghaTa-paTAda vastuo "nitya ja che paNa anitya nathI, athavA anitya ja che paNa nitya nathI'' AvA prakAranuM ekAntatApUrvakanuM eka taraphanA ja pakSanuM sthApana karanAruM je jJAna te mithyAjJAna kahevAya che. paraMtu apekSA pramANe jyAM jyAM je je dRSTi upakAraka bane tyAM tyAM te te rIte sarve paNa nayonI sthApanA karavAvALuM, sarva prakAranA svabhAvAtmaka vastusvarUpanI apekSApUrvakanuM, koIpaNa eka aMzane gauNa ane bIjA aMzane mukhya karavA pUrvaka arpaNA (pradhAnatA) ane anarpaNA (gauNatA)nA upayogapUrvakanuM upakAraka evA eka aMzavALuM arthAt ekadharmanI mukhyatAvALuM je jJAna te "nayajJAna" kahevAya che.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 470 mAdhyasthyASTaka - 16 zrImad rAjacaMdrajIe AtmasiddhimAM kahyuM che ke "jyAM jyAM je je yogya che, tihAM samajavuM teha, tyAM tyAM te te Acare, AtmArthI jana eha vA jJAnasAra jyAM sudhI A nayajJAna bIjA nayanI apekSA rAkhe eTale ke anya nayanI apekSAe anya rIte paNa vastunuM svarUpa che Ama sApekSatApUrvaka vastuno je svIkAra kare te nayajJAna kahevAya che. ane te ja nayajJAna jyAre anya nayanA ucchedapUrvaka pravartavAvALuM bane tyAre "durnaya'"nA nAmane dhAraNa karanAra bane che. mukhya-gauNa bhAve sarve paNa nayonI apekSApUrvakanuM vastumAM rahelA vAstavika svarUpanuM je jJAna te sunaya kahevAya che. sammatitarka prakaraNamAM kahyuM che ke - "taddA savvevi LayA, micchATTiI sapavazvapattivA / abjoAismi 31, vaMti sammattasamAvA // '' (prathamakANDa gAthA-21) tethI sarve paNa nayo potAnA ja pakSanA AgrahI banyA chatA mithyArdaSTi bane che ane paraspara nizrAvALA (apekSAvALA) banyA chatA samyaktvanA sadbhAvavALA bane che. sApekSatA vALuM je jJAna te sunaya ane nirapekSatAvALuM je jJAna te durnaya kahevAya che. te ca navA: sapta, vaizama: 1, sadma: 2, vyavahAra: rU, RRnusUtra: 4, zabda: 5, samabhirUDha: 6, evambhUtaH 7 / evameSu catvAro dravyanayA:, trayaH bhAvanayA: iti pUjyAzayaH / divAkarAstu AdyAH trayaH nayAH dravyanayA:, tathA zeSAH catvAraH bhAvanayA: / tatra nigamyante - paricchidyante iti nigamAH gamA laukikAH arthA:, teSu nigameSu bhavo yo'dhyavasAyo jJAnAMza: ( jJAnAkhyaH ) sa naigamaH / sa ca sAmAnyenApi vyavaharati / sAmAnyabuddhihetunA sAmAnyavacanahetunA ca, atyantabhedebhyo'nyatvarUpeNa sattAmAtreNa sAmAnyabuddhicetanA ( hetunA) azokavanAdiSu satsu api anekajAtivRkSeSu vanaspatisAmAnyAt "vanam" ityavabodhaH / sAmAnyavacanahetunA ca dravyamityAdi jIvAjIvavibhAgavikalaH / te nayo sAta prakAranA che. naya eTale dRSTi athavA Azaya, hArdika vicAra, apekSA. AvA prakAranA nayo sAta che. (1) naigama, (2) saMgraha, (3) vyavahAra, (4) RjusUtra, (5) zabda, (6) samabhirUDha, (7) evaMbhUta.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mAdhyasthASTaka-16 471 A sAta nayomAM prathamanA cAra nayo dravyArthika nayanA uttarabhedo che ane pAchalA traNa nayo paryAyArthikanayanA uttarabhedo (bhAva-nayo) che. A pramANe vizeSAvazyakabhASya banAvanArA zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNasUrijIno abhiprAya che. arthAt te pUjya puruSano Azaya che. paraMtu sanmatiprakaraNa banAvanArA zrI siddhasenadivAkarasUrIzvarajI mahArAjazrI prathamanA traNa nayo dravyArthikanA uttarabheda ane pAchalA cAra nayo paryAyArthikanA uttarabhedo che ema kahe che. bannenI dRSTimAM RjusUtranayanI bAbatamAM vivakSAbheda che. tyAM "jaNAya-pariccheda karAya je padArtho te padArtho nigama athavA gama kahevAya che. arthAt jJAna dvArA pratibhAsita thatA je artho te nigama kahevAya che. jJAna dvArA laukika saghaLA padArtho jaNAya che mATe laukika saghaLA padArtho te nigama kahevAya che. temAM thayelo adhyavasAya vizeSa (nirNaya vizeSa) evo je jJAnAMza, tene naigamanaya kahevAya che. te naigamanaya sAmAnyathI paNa vyavahAra kare che (ane AgaLa samajAvAze tema vizeSathI paNa vyavahAra kare che). jyAre sAmAnyathI vyavahAra kare che tyAre manathI sAmAnyapaNAnI buddhi vaDe ane sAmAnyavAcI vacanaprayoga vaDe vastune sAmAnyarUpe jANe che ane kahe che. jemake pRthvI, jala, teja, vAyu vagere bhinna bhinna aneka padArtho che, te sarvathI atyanta bhinna rUpe sattA (astitva) mAtrane svIkAre, sarve paNa padArtho astisvarUpe samAna che, ekarUpa ja che. ghaTa, paTa, maTha Adi padArthone paNa "A paNa sat che A paNa sat che" ema sapaNe eka samajIne sAmAnyapaNe buddhimAM svIkAre che. jemake koI eka jaMgalamAM azoka-caMpaka-bakula-Amra vagere aneka jAtivALAM bhinna bhinna vRkSo hoya, chatAM paNa te badhAMnA nAmono ullekha na karatAM "A eka vana che" Ama sAmAnyapaNe vanaspatipaNAnA sAmAnyasvarUpe bodha kare ane ema ja prarUpaNA kare. tevI ja rIte "A varaghoDo jAya che" "A senA jAya che" ItyAdi bhAvo sAmAnyagrAhI naigamanayanA viSaya che. tevI ja rIte jIva-ajIva, dharma-adharma ane AkAza vagere padArtho bhinna bhinna hovA chatAM "A sarve dravyamAtra che" Ama dravyarUpe sAmAnyapaNe jANe che ane sAmAnyapaNe prarUpaNA kare che. A saghaLo sAmAnyagrAhI naigamanaya kahevAya che. tathA vizeSeNA'pi vizeSabuddhihetunA vizeSavacanahetunA atyantasAmAnyAdanyatvarUpeNa vyavaharati paramANuniSThatvena / tathA sAmAnyavizeSeNApi gavAdinA sarvagopiNDeSvanuvRttyAtmakena azvAdivyAvRtyAtmakena ca vyavaharati / yathA loko vyavati, tathAnena vyavaktavyamiti, bhojjopaviSe: prAre: samaste: vyavahati /
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 472 mAdhyacyASTaka - 16 jJAnasAra pravacane ca vasati-prasthaka-nidarzanadvayena vibhAvitaH-kANabhujarAddhAntaheturavagantavyaH / sa ca aMzasaGkalpabhedAd dvividhaH, sa ca sadasadyogyatAbhUtapUrvAropabhedAd atItAnAgatavartamAnatadAropAdibhedAd anekavidhaH, nAmanikSepato dravyanikSepavRttiH, aMzopalambhe sarvAropaH, anyasamastasApekSaH naigamaH sunayaH / jema sAmAnyagrAhI naigamanaya sAmAnyapaNe sarva vastune dekhe che ane sAmAnyapaNe sarvano vyavahAra kare che. tema vizeSagrAhI nigamanaya sarva vastuonA vizeSa dharmane grahaNa karavAvALI buddhi vaDe ane vizeSa dharmane jaNAvanArAM vacano vaDe vyavahAra kare che. sattA Adi sAmAnyadharmathI atyanta vyAvRtta evA ekAnta sAmAnyathI rahita evA vizeSa dharma vaDe vyavahAra kare che. anne paramANu-paramANumAM rahelA vizeSa sudhInA vizeSa vaDe vyavahAra kare che. jemake eka vanamAM azoka, caMpaka, bakula Adi vRkSo che ema ja dekhe che ane ema ja vyavahAra kare che. tathA "sApekSa evA sAmAnya-vizeSa vaDe" paNa vyavahAra kare che. jemake "A gAya che" A vyavahAra sAmAnya-vizeSobhayAtmaka che. kAraNa ke "gAyapaNuM" sarva gAyomAM anuvRtti rUpa che - mATe sAmAnya che. ane azvAdi Itara pazuothI vyAvRtti svarUpa che - mATe vizeSa che. je rIte loka vyavahAra kare che te rIte A naigamanaya sAmAnyathI, vizeSathI ane sAmAnyavizeSobhayathI vyavahAra kare che. jainazAstromAM vasati ane prasthaka-ema be udAharaNothI A naya samajAvela che. A naigamanayanI dRSTi prAyaH kaNAdaRSinA vaizeSikadarzananA siddhAntane anusaranArI hoya che. A naigamanaya aMza ane saMkalpanA bhedathI be prakArano che. tathA te naigamanaya sadharmonI apekSAe, asadharmonI apekSAe, yogyatA mAtranI apekSAe, bhUtapUrva paryAyanA AropamAtranI apekSAe tathA atItakAla, anAgatakAla ane vartamAnakAlanI apekSAe, tathA te te kAlanA AropamAtranI apekSAe aneka bhedavALo che. nAmanikSepAthI dravyanikSepA sudhInA (nAma-sthApanA ane dravya ema) traNa nikSepAne pradhAnapaNe mAnanAro A naya che. aMzavastu jaNAya to temAM samasta vastuno Aropa karanAro A naya che. jemake paramAtmAnA pagalAmAM paramAtmAno Aropa karIne pUjyatva mAnanAro A naya che. saMgrahavyavahAra Adi bIjA samasta nayonI apekSAvALo A naigamanaya hoya tyAre te sunaya kahevAya che ane anya nayothI nirapekSa jo A naya hoya to A ja naya durnaya kahevAya che. marcanayAnAM sApekSavaM sunatvam, nirapekSatve durnayatvam sunaya durnayanuM A ja lakSaNa che.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mAdhyacyASTaka - 16 473 vasati ane prasthakanA daSTAnta prasiddha hovAthI ahIM lakhela nathI. A pramANe saMkSepathI naigamanaya samajAvyo. abhedena-vastusAmAnyena saGgrahaNAt sarvasya sarvaM sagRhNAtIti saGgrahaH, vastusattAsaGgrAhakaH saGgrahaH / yadi bhavanAbhisambandhasyaiva bhAvatvamabhyupagamyate tataH parisamApitAtmasvarUpitvAd bhAvasya bhrAntisamupanibandhanaghaTAdivikalpa (prakalpana)mAnarthakyam / yadi ghaTAdivikalpo'pi bhavanapravRttitantramevetyevaM sati bhAva eva, tadanantaratvAt tatsvAtmavat / bhavanArthAntaratve vyomotpalAdivadasattvam, vikalpAnAM rAsabhaviSANAdisattvaM vA, ghaTAdivad bhavanAnantaratvAt / etaddarzanapuraHsarA eva ca sarvanityaikatvakAraNamAtravAdAH kAlapuruSasvabhAvAdayazceti / atra dravyAstikabhedA jIvAjIvayogyatva-sadravya-upacAradravya-ekatvAbhedAdigocarabhedAdanekabhedaH / have saMgrahanaya samajAvAya che. abhedanI pradhAnatAvALo je naya, vastumAM rahelA sAmAnya dharmathI sarve paNa vastuonuM ekIkaraNa karavA vALI je dRSTi, vizeSa dharmone gauNa karI sAmAnya dharmane pradhAna karavA dvArA saMgraha karanArI je dRSTi che te saMgrahanaya kahevAya che. sarve paNa vastuomAM sattA-astitva dharma rahelo che tene grahaNa karanAro je naya te saMgrahanaya jANavo. | sarve paNa padArthomAM astitva arthAt sattA eTale ke (mavanatva) = hovApaNuM, AvA prakAranA sAmAnya dharmanI sAthe ja vastuno saMbaMdha che. kAraNa ke sarve paNa padArtho bhavanadharmavALA (hovApaNAnA dharmavALA) che. A rIte bhavanatvano je saMbaMdha te ja bhAvatva che. sattAno je saMbaMdha, tenAthI ja vastu sat che Ama jaNAI jAya che. A rIte sattAmAtrathI sarve vastuo jaNAya che. temAM ja padArthanuM potAnuM vAstavika svarUpa samApta thaI jAya che (samAI jAya che). kaMI bAkI rahetuM nathI. tethI A ghaTa che, A paTa che, A maTha che ItyAdi (vizeSa dharmonA) vikalponI je kalpanA che te brAntimAtranA kAraNe ja che tethI nirarthaka che. A naya sAmAnyagrAhI hovAthI sattAne ja pradhAnapaNe grahaNa kare che. tethI ghaTa-paTa-maTha ItyAdi vikalpone (vizeSone) A naya svIkArato nathI. tethI upara majaba potAno abhiprAya kahe che. A saMgrahanaya vizeSone svIkArato nathI. te kahe che ke "ghaTa-paTa-maTha" ItyAdi vikalpo paNa (vizeSo paNa) "bhavana"nI pravRttine (astitva dharmane) AdhIna ja che. astitvanI sAthe aMdara ja rahenArA che. tethI te vizeSo paNa "bhAvarUpa-bhavanarUpa" ja che.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 474 mAdhyasthASTaka-16 jJAnasAra jema ghaTanuM svarUpa bhavana svarUpathI abhinna che, mATe bhinna nathI. tema A vizeSo paNa bhavanathI (sattAthI) anarthAntara che. jo ghaTa-paTa-maTha ItyAdi vizeSone bhavanathI (sattAthI) arthAntara mAno to te vikalpo (vizeSo) AkAza-puSpAdinI jema sarvathA asat ja thaI jAya, kAraNa ke sattAthI bhinna mAnyA mATe sat nathI. ane jo sattAthI bhinna hovA chatAM paNa te vikalpone sat mAnIe to pachI astitva vinAnA evA rAsabha-zRMga Adi vastuone paNa san mAnavAnI Apatti Ave. sArAMza ke vikalpone (vizeSone) bhavanathI (astitvathI) arthAntara mAno to AkAzapuSpanI jema asat thAya ane A ja vizeSone bhavanathI anarthAntara (abhinna) mAnIne sat mAnavA jAo to jema ghaTa-paTAdi vizeSo anarthAntara hovAthI sat manAya che tema rAsabha-zRMgAdi paNa bhavanathI anarthAntara mAnavAthI sat mAnavAnI Apatti Avaze. AvA prakAranI mAnyatAnI pradhAnatAvALA ja nIcenA darzanavAdo che. (1) sarva vastu nitya ja che. (2) sarva vastuo ekarUpa ja che. (3) sarve vastuo kAraNamAtra ja che. (4) sarve vastuo kALathI ja thAya che. (5) sarve vastuo Izvarajanya ja che. (6) sarve vastuo svabhAvajanya ja che. ItyAdi mAnyatAvALAM je je darzano che. te te A nayanA AgrahavALAM che. A saMgrahanaya dravyAstikanayanA ja bheda-prabhedarUpa che. sarva jIvonI ekatA (samAnatA), sarva ajIvonI ekatA (samAnatA), yogyatA mAtravALAM saddavya ane upacarita dravyonI ekatA tathA bhinna-bhinna prakAre abhedAdinA viSayathI A naya aneka bhedavALo che. saMgrahanayanI dRSTi abheda tarapha, ekatA tarapha che. tethI ja ghaTa-paTa-maTha Adi vizeSone A naya dhyAnamAM leto nathI. bheda tarapha upekSA bhAva ja seve che. A pramANe saMgrahanaya samajAvyo. have vyavahAranaya samajAve che. bhAvanizcayasAmAnyAbhedasaGgRhItAnAM vidhipUrvakAvasthAdibhedena vibhajanaM -bhedakaraNalakSaNaM tattaddharmapravRttibhinnajJAnarUpaH vyavahAraH / yadi ghaTAdibhedazrutyA svasAmAnyAnubaddhasya nirastasAmAnyAntarasambandhasya zrUyamANatvAnuguNameva grahaNaM na syAt / kintu sarvavyapadezavizeSAbhivyaGgyo bhAva eva tena tena rUpeNAbhivyajyate / tato ghaTAdyanyatarabhedazrutau sarvarUpabhedabhAvapratItiprasaGgaH / tatazca ghaTapaTodakAdirUpavyatikarabhAvaprasaGgaH / upadezakriyopabhogApavargavyavasthAdInAM cAbhAvAtsarvasaMvyavahArocchedaH / sarvavizeSavyAkaraNe ca nirnibandhanabhavanAbhAvAd bhAvAbhAva eva /
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mAdhyacyASTaka - 16 475 bhAvAtmaka (astitvasvarUpa-sattAsvarUpa) nizcaya vaDe sAmAnya dvArA abhedabhAve grahaNa karAyelA padArthonuM saMgrahAye astitvadharmanI apekSAe je padArthonuM ekIkaraNa karyuM che te padArthonuM) vidhipUrvaka bhinna bhinna avasthAo vagere paryAyone AzrayI bheda karavA dvArA vastuono vibhAga karavo - pRthakkaraNa karavuM, te te dharmanI pravRttinA viSayavALuM bhinna bhinna jJAna karavuM te vyavahAranaya kahevAya che. vivakSita evA viziSTa dharmane AzrayI vastuono bheda karavo, vibhAga karavo te vyavahAranaya jANavo. manuSyatvadharmathI samAna jaNAtA sarve paNa manuSyomAM brAhmaNa-kSatriya-vaizya ane zUdratva dharmanI apekSAe mAnavamAnavamAM je bheda karavo te vyavahAranaya kahevAya che. sarve paNa padArtho je je rIte vyavahAranA viSaya bane che, te te rIte sarve paNa padArtho saMsAramAM pRthapaNe rahelA che. A ghaTa che, A paTa che, A udaka (pANI) che. Ama ghaTa-paTa-udakAdi svarUpe bheda sAMbhaLavAthI bhale sarve ghaTa ghaTapaNAnA sAmAnyathI yukta hoya, sarve paTa paTapaNAnA sAmAnyathI yukta hoya ane sarve udaka udakapaNAnA sAmAnyathI yukta hoya to paNa sattA nAmanA mahAsAmAnya ane dravyatva nAmanA avAntara sAmAnya vagere AvA prakAranA sAmAnyAntarano saMbaMdha tyajIne bolAtA ane saMbhaLAtA evA ghaTa-paTa-udakAdi rUpa pota potAnA sAmAnyane anukula ja vastunuM grahaNa svIkAravuM joIe. ghaTa-paTa-udaka bhale sattA sAmAnya ke dravyatva sAmAnyavALA che. paraMtu ghaTAdi joIne A sattA che, A dravya che Avo vyavahAra koI karatuM nathI. paraMtu A ghaTa che, A paTa che, ItyAdi ja vyavahAra kare che. mATe mahAsAmAnyane choDIne potAne anukUla evA sAmAnyano vyavahAra karavA dvArA vastu-grahaNa svIkAravuM joIe. jo AvuM vastu-grahaNa thatuM hovA chatAM Ama na svIkArIe, ane sarvathA vastuno vyapadeza vizeSa dharma vaDe ja abhivyaMgya che. tathA tevA tevA vizeSa dharma vaDe abhivyaMgya padArtha ja te te rUpe jaNAya che. Ama jo mAnIe to A ghaTa che, A paTa che ane A udaka che Ama ghaTa-paTaudakAdi koIpaNa eka prakArano bheda saMbhaLAye chate sarva prakAranA bhedavALA padArthanI eka rUpe pratIti thavAno prasaMga Ave. eTale ke ghaTanA antima vizeSa vaDe ghaTano, paTanA antima vizeSa vaDe paTano ane udakanA antima vizeSa vaDe udakano anubhava thavAno prasaMga Ave ane jo Ama thAya to hAla sarve jIvone ghaTano ghaTa tarIke, paTano paTa tarIke ane udakano udaka tarIke je bodha thAya che tathA tevI tevI levaDa-devaDa ane zravaNAdi vyavahAra jovA-jANavA maLe che te sarvenA abhAvano prasaMga Ave.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 476 mAdhyacyASTaka - 16 jJAnasAra tathA Ama antima-vizeSathI ja jo vastu-grahaNa svIkArIe to te antima-vizeSa bhASAno aviSaya hovAthI upadeza ApavAnI kriyA, bhoga-upabhoganI kriyA tathA svargaapavarganI vyavasthA vagere zabdo dvArA samajavI-samajAvavI azakya banI jAya, tethI teno abhAva thavAthI sarve prakAranA samyagu-vyavahArano uccheda ja thaI jaze. tathA "sarvathA vizeSa ja che" Ama kahyuM chate sAmAnya bIlakula na svIkAravAthI sAmAnya nAmanA kAraNa vinA padArthanuM bhavana (astitva) na thavAthI padArthano abhAva ja thaI javAno prasaMga Ave. jo mATI nAmanuM sAmAnyAtmaka kAraNa ja na svIkArIe to ghaTa nAmanA vizeSanuM bhavana ja na thAya tethI padArthano abhAva thavAno ja prasaMga Ave. te mATe AvA prakAranA potapotAnA avAntara sAmAnyathI yukta padArtho che. avizeSatvAbhedatvAnirUpyatvAditazca naivAsau bhAvaH kharaviSANAdivat / tasmAd vyavahAropanipatitasAmAnyopanibandhanaM tu yadeva yad yadA dravyaM pRthivI-ghaTAdi vyapadizyate tadeva tad tadA trailokyAvibhinnarUpaM satatamavasthitAparityaktAtmasAmAnya mahAsAmAnyapratikSepeNa saMvyavahAramArgamAskandatIti / evaMvidhavastUpanibandhanaiva ca varNAzramapratiniyatayamaniyamagamyAgamyabhaktAdivyavasthA / kumbhakArAdezca mRdAnayanA'vamardanazivakasthAsakAdikaraNapravRttI vetanakAdidAnasya sAphalyam / avyavahAryatvAcca zeSamavastu vyomendIvarAdivaditi / tathA A ghaTa-paTa-udakAdi padArtha sarvathA avizeSatva, abhedatya ane anirUpyatva Adi svarUpe paNa kharaviSANanI jema nathI ja, arthAt ghaTa-paTa-udakAdi padArtho sarvathA vizeSa vinAnA, sarvathA bheda vinAnA ane sarvathA nirUpaNa na karAya tevA tevA svarUpavALA paNa nathI. jo tema hoya to khara-viSANanI jema sarvathA asat ja thAya. sArAMza ke antima vizeSavALA che ema paNa nahIM ane sarvathA vizeSa vinAnA che ema paNa nahIM. tethI lokavyavahArathI jaNAtuM evuM sAmAnya jemAM kAraNarUpe raheluM che AvA prakAranuM je je dravya jyAre jyAre A pRthvI che ema bolAya, athavA A ghaTa che Ama bolAya tyAre tyAre te te dravya, traNe lokanA padArthonI sAthe kathaMcit abhinna svarUpavALA evA te mahAsAmAnya | (sattA-dravyatva ItyAdi no pratikSepa karavAparvaka (niSedha karavA pUrvaka) niraMtarapaNe avasthita evA potapotAnA avAstara sAmAnyane (pRthivI-ghaTa ItyAdi)ne tyajyA vinA samyavyavahArane pAme che. A mRpiMDa che, A ghaTa che. AvA prakAranA pota-potAnA avAntara-sAmAnyarUpe ja vastuno vyavahAra karAya che. antima-sAmAnya paNa nahIM ane antima-vizeSa paNa nahIM evA prakAranI ja vastunA kAraNavALI brAhmaNa-kSatriya-vaizya ane
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mAdhyasthASTaka-16 477 zUdra ema cAra prakAranA varNanI vyavasthA, bAlAzrama, yuvAzrama, vAnaprasthAzrama ane saMnyAsAzrama ema cAra prakAranA AzramanI vyavasthA tathA sarva mATe vyavasthitapaNe yamaniyamanI vyavasthA, bhogya ane abhogyanI vyavasthA ane bhakSyAbhakSyapUrvakanI bhojanAdinI vyavasthA anAdikALathI racAyelI che. ghaTa saMbaMdhI sarva kArya "mATI lAve, mATIne ogALe, mATIne masaLe, zivaka, sthAsaka Adi kare" ema kuMbhAranI A sarva pravRttimAM te ghaTa kare che Avo ja vyavahAra thAya che ane pagAra Adi paNa tyArathI thatA ghaTasaMbaMdhI sarva kArya gaNIne apAya che. e rIte apAtA pagAra Adi saphaLa manAya che. mATe ghaTasaMbaMdhI sarve paNa prakriyAne ghaTarUpe sAmAnya paNa gaNavI joIe ane paTAdithI vyatirekapaNe vizeSa paNa gaNavI joIe. antimasAmAnya ke antimavizeSa vALI vastu ja nathI. kAraNa ke je vyavahArano viSaya na hoya arthAt avyavahArya hoya te vastu avyavahArya hovAthI ja AkAza-puSpAdinI jema avastu che. Ama vyavahAranaya kahe che. A pramANe vyavahAranaya samajAvyo. Rju-samamakuTilaM sUtrayati, Rju vA zrutamAgamo'syeti sUtrapAtanabaddhaH RjusUtraH / yasmAdatItAnAgatavastuparityAgena vartamAnapadavImanudhAvatyataH sAmpratakAlAvaruddhapadArthatvAd RjusUtraH / eSa ca bhAvaviSayaprakArAtItAnAgatavastuparityAge viSayavacanaparicchede pravRttaH sarvavikalpAtItAtisampramugdhasaGgrahAgrahAviziSTatvAd vyavahArasyAyathArthatAM manyamAnaH acaraNapuruSagaruDavegavyapadezavad vartamAnakSaNasamavasthitiparamArthaM vyavasthApayati / atItAnAgatAbhyupagamastu kharaviSANAstitvAbhyupagamAnna bhidyate / dagdhamRtApadhvastaviSayazca anAzvAsaH na kasyacidapi syAt / aghaTAdilakSaNamRdAdyanarthAntaratvAcca ghaTAdikAle'pi ghaTAdi naiva syAt / Rju eTale saraLapaNe vastune samajAve, akuTilapaNe (saraLarUpe) vastutattvane je grahaNa kare te RjusUtranaya athavA je vastu vartamAnakAle jevI hoya te vastune te svarUpe samaje ane te rUpe samajAve te RjusUtranaya kahevAya che. athavA Rju = saraLa evuM zruta eTale abhyAsa che jeno, jeno abhyAsa-adhyayana saraLa che. je je sUtramAM je je vastu jema kahelI hoya tene tema ja svIkAravAmAM baMdhAyelo evo abhiprAya te RjusUtranaya jANavo. je kAraNathI A naya atItakAla ane anAgatakAlanuM vastusvarUpa tyajIne vartamAnakAlIna vastusvarUpane anusare che. A kAraNathI A naya vartamAnakAlIna svarUpavALA padArthane svIkAranAra hovAthI RjusUtranaya kahevAya che.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 478 mAdhyasthyASTaka - 16 jJAnasAra A naya padArthanA viSayamAM bhinna bhinna prakAre atItakAlasaMbaMdhI ane anAgatakAla saMbaMdhI vastunA svarUpano parityAga karavAvALA evA padArthanA svarUpane kahenArA zAbdika bodhamAM pravarte che. bhUtakAla ane bhAvikAlanA svarUpane gauNa karanAro che. saMgrahanaya ekIkaraNanA svabhAvavALo hovAthI sarva vikalpo (vizeSo)thI atIta (rahita) hovAthI eTale ke kSaNa-kSaNanA thatA vizeSa vizeSa paryAyo-vikalpo-vizeSo na svIkArato hovAthI A RjusUtranayanI dRSTie atizaya saMpramugdha che (ajJAnI che, bhadrika che) = ayathArtha che. tenI jema vyavahAranaya paNa traNe kAlane svIkArato hovAthI kSaNa-kSaNanA sarva vikalpa-vizeSothI rahita vastune svIkAranAra hovAthI saMgrahanayanI mAnyatAno je Agraha che. tenI tulya ja mAnyatAvALo hovAthI saMgrahanayanI jema vyavahAranaya paNa ayathArtha ja che, bhadrika che, ajJAnI che ema A naya mAne che. tethI "caraNa vinAno puruSa garuDanA jevI vegavALI gati kare che' AvA prakArano vyapadeza jema ayathArtha che, tema saMgrahanaya ane vyavahAranayanI vAta ayathArtha ja che. Ama mAnato A RjusUtranaya mAtra vartamAna eka kSaNanI sthitivALuM ja padArthanuM svarUpa paramArthathI che Ama siddha kare che, sthApita kare che. ane samajAve che. atItakAla ane anAgatakAlavALuM vastu-svarUpa svIkAravuM te khara-viSANAdi asatpadArthonA svarUpane svIkAravAnI tulya hovAthI tenAthI kaMI bhinna nathI. arthAt jema khara-viSANa Adi asat che tema vastunuM atIta-anAgatavALuM svarUpa paNa asat ja che. baLI gayelo, mRtyu pAmelo ane nAza pAmelo padArtha kharekhara jagatamAM nathI ja, asat ja che. tethI vizvasanIya nathI. arthAt dagdha-mRta ane dhvasta vastu che Ama mAnavuM te vizvAsayogya nathI. tethI ja dagdhAdi bhAvavALI vastu "che" Avo bodha koIne paNa thato nathI. ghaTa banyA pUrve je mRdAdi dravya che te ghaTa banyo na hovAthI "aghaTAdi lakSaNAtmaka che" arthAt mRNiDakAle ghaTa nathI. je kAle ghaTa bane che te kAle paNa jo aghaTAdilakSaNavALI mRdAdi varte che ema mAnIe to te banatA ghaTAdi padArtho aghaTAdi lakSaNAtmaka mRdAdithI abhinna hovAnA kAraNe banatA ghaTAdi paNa ghaTAdi rUpe nathI. kAraNa ke mRdAdi aghaTAtmaka che ane temAMthI banatA ghaTAdi tenAthI anarthAntara che tethI te ghaTAdi paNa te kAle aghaTAdi rUpa ja thaze. mATe ghaTAdi thaze ja nahIM. na ca tadeva tadekaM mRddravyamanyathA vartate / kiM tarhi ? anyadevAnyapratyayavazAt anyathotpadyate iti / na ca piNDAdikriyAkAle kumbhakAravyapadezaH / yadi cAnyadapi
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mAdhyasthASTaka-16 kurvannanyasya karttA ityucyate, paTAdikaraNapravRtto'pi pratyAkhyAtavijJAnAntarasambandhaH syAdeva kumbhakAraH, tatazcAzeSalokavyavahAroparodha ityataH pUrvAparabhAgaviyutaH sarvavastugato vartamAnakSaNa eva satyaH, nAtItAnAgataM vAstIti vartamAnavAdino nAstikAdayaH / etaddarzanaM "cara khAda" ityAdi, " etAvAneva loko'yaM yAvAnindriyagocaraH" ityAdi sUkSmasthUlabhedAt / 479 kadAca vyavahAranaya Ama kahe ke je pUrvakAlIna mRdravya hatuM te ja eka dravya kramazaH piMDAkAre, ghaTAkAre ane kapAlAkAre bane che. Ama mRdravya dhruva che ane kSaNe kSaNe anyathAanyathA (bhinna bhinna paryAya svarUpe) parivartana pAme che. to A vAta ucita nathI. Ama A naya kahe che. koI paNa dhruvadravya che ja nahIM. pratisamaye anya-anya vastu ja anyathAanyathA rUpe utpanna thAya che. kAraNa ke pratisamaye anya-anya rUpe pratyaya (bodha) thAya che mATe, mATIno piMDa hoya te kAle piMDa che evo ja bodha thAya che, paNa ghaTa che ke kapAla che evo bodha thato nathI tathA ghaTakAle ghaTa che evo ja pratyaya (bodha) thAya che paNa piMDa che ke kapAla che evo bodha thato nathI. A ja rIte kapAla kAle kapAlano ja pratyaya thAya che paNa piMDano ane ghaTano bodha thato nathI. tethI pratisamaye anya-anya ja vastusvarUpa che. anvayIbhUta koI dhruva dravya che ja nahIM. koI puruSa jyAre mATIno piMDa banAvato hoya tyAre piMDakAra kahevAya che paNa kuMbhakAra kahevAto nathI. tevI ja rIte ghaTa banAve tyAre kuMbhakAra kahevAya che paNa kapAlakAra kahevAto nathI. jo dhruvadravya hota to te paNa kahevarAvavuM joIe. mATe pratyeka vastu bhinnabhinna che. anya padArthane karato hoya tyAre te puruSane tenAthI anya padArthano kartA na kahevAya ane jo kahevAya to paTAdi kArya karavAmAM pravartelo puruSa ghaTAdino kartA paNa kahevarAvavo joIe. kAraNa ke te kAle te puruSe vijJAnAntasaMbaMdha (bIjuM koIpaNa kArya karavAno upayoga) tyajI dIdho che. tethI paTAdi kArya karavAmAM ja upayogavALA banelA puruSane ghaTAdino kartA paNa kahevAno prasaMga Avaze. ane jo Ama thAya to samasta traNe bhuvananA padArthono kartA paNa kahevAze. tethI to saghaLA ya paNa lokavyavahArano virodha thAya. mATe A vAta barAbara nathI. tethI koI dhruvadravya che ja nahIM. pratisamaye navo navo ja padArtha bane che, tene junA padArtha sAthe kaMI saMbaMdha nathI. juno padArtha kSaNikapaNe ja banyo hovAthI kSaNamAtra sthitivALo thaIne ApoApa svayaM naSTa thAya che, paNa mudgara Adi anya nimittathI nAza pAmato nathI. pratisamaye juno juno padArtha svayaM nAza pAme che ane apUrva apUrva padArtha svayaM utpanna thAya che. nirhatuka nAza ane nirhetuka utpattivALA padArtho che.
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 480 mAdhyasthyASTaka - 16 jJAnasAra A rIte pUrva-apara evA vibhAga vinA ja sarva vastuomAM mAtra ekakSaNa sthAyI evA svarUpavALo ja padArtha che ane A ja vAta satya che. mATe atIta ke anAgata kAlavartI koI vastu sat nathI ja, A pramANe mAtra vartamAnakAlane mAnanArA nAstikadarzanakAra (cArvAkadarzanakAra) Adi Ama kahe che. te darzanonI AvI mAnyatA che ke "bahu pharo, bahu khAo-pIo, mojamajhA mANo, AgaLa-pAchaLa bhava che ja nahIM'' ItyAdi. vaLI teo kahe che ke ATaluM ja A jagata che jeTaluM IndriyothI dekhAya che" atIndriya koI vastu che ja nahIM. jeTalI jeTalI vastuo IndriyothI dekhAya che te ja parvatAdi sthUla ane ghaTa-paTAdi tenAthI sUkSma, ghaTa-paTAdi sthUla ane bora-soya-rAI vagere sUkSma. Ama sthUla ane sUkSmanA bhedathI dekhAtuM A jagata che te ja che. bIjuM atIndriya koI vastu che ja nahIM. A pramANe RjusUtranaya potAnI kalpanA kahe che. pariNatisAmAnyavizeSapariNatikSAyopazamikaudayikAdivartamAnagraharUpaH shbdnyH| zabda evAsau arthakRtavastuviSayavizeSapratyAkhyAnena zabdakRtArthavizeSaM manyate| vi garbhAdhIna: ya: ya: artha: dhAto: vizeSaH svAt na zata:, tena ghaTavartamAnakAle ghaTa eva nirvizeSaH syAt / karmakaraNasampradAnApAdAnasvAmyAdivizeSAnnApnuyAt / tatazca ghaTaM pazyatyevamAdikArakakRto vyavahAro vidyate ( chidyeta ) / ataH samAnaliGgAdizabdasamudbhAvitamevAbhyupaiti vastu / netarat / na hi puruSaH sthANuH yadISyeta vacanArthahAniH syAt / bhedArthaM hi vacanam, ataH svAtiH tArA nakSatramiti liGgataH, nimbAmrakadambA vanamiti vacanataH, sa pacati, tvaM pacasi ahaM pacAmi pacAva: pacAmaH iti puruSataH, evamAdi sarvaM parasparavizeSavyAghAtAdavastu, parasparavyAghAtatve evamAdyavastu pratipattavyam / yathA ziziro jvalana:, tathA viruddhavizeSatvAt taTa: taTI taTamityavastu, raktanIlamiti yathA / yadvastu tadaviruddhavizeSamabhyupayanti santaH, yathA ghaTaH kumbhaH / tathA cocyate yatrArthI vAcaM na vyabhicarati abhidhAnaM tad evamayaM samAnaliGgasaGkhyApuruSavacanaM zabdaH / etaddarzanAnugRhItaM cocyate arthapravRttitattvAnAM zabda eva nibandhanamiti / saMgrahanayane mAnya sAmAnya-pariNati, vyavahAranayane mAnya vizeSa-pariNatimAMthI kSAyopamika bhAvavALA ane auyika Adi bhAvavALA vartamAna paryAyane ja svIkAra karavAvALo A zabdanaya, zabdamAM ja zabda vaDe karAyelA artha-vizeSane svIkAre che ane artha (padArtha) vaDe karAyelA vastuviSayaka vizeSane tyajI de che. A zabdanaya zabdane vadhAre
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mAdhyacyASTaka- 16 481 mahattva Ape che. anya anya nayone mAnya sAmAnya ke vizeSane A naya gauNa kare che. eTaluM ja nahIM, paraMtu zabdo dvArA jaNAvAtI padArtha saMbaMdhI vizeSatA hoya to tene gauNa kare che. upekSA kare che. paNa zabda saMbaMdhI vizeSatAne ghaNuM mahatva Ape che. liMgabheda, vacanabheda, jAtibhedane kAraNe arthabheda kare che. A kAraNe ghaTano vartamAnakAla jyAre hoya tyAre paNa ghaTa e nirvizeSa ghaTa ja che. artha-gata vizeSatAne A naya dhyAnamAM leto nathI. A kAraNe ja karmakArakatA, karaNakArakatA, saMpradAnakArakatA, apAdAnakArakatA ane svAmI Adi saMbaMdhI vizeSatAne A naya svIkArato nathI. tethI ja "dharTa para" athavA "dhaTena nanna vimarti" ItyAdi prayogomAM ghaTamAM karma-kArakatA, karaNakArakatA vagere bhinna bhinna kAraka vaDe karAyelA bhinna bhinna vyavahAro A nayanI dRSTie viccheda pAme che. arthAt ghaTatA nathI. A kAraNathI je je zabdonuM liMga samAna, vacana samAna, puruSa samAna, kAraka samAna, Ama samAna liMgAdi vALA zabdo dvArA jaNAvAyelI vastune ja vastu tarIke svIkAre che, paNa Itarane (bhinna liMgAdi vALAne) vastu tarIke A naya svIkArato nathI. kAraNa ke je puruSa hoya che te sthANu hotuM nathI ane je sthANu hoya che te puruSa hoto nathI, bhinna zabda hovAthI bhinna bhinna padArtha che. A banne zabdo bhinna bhinna hovA chatAM paNa jo te zabdothI vAcya vastu eka IcchAya to vacana pramANenA arthanI (zabda pramANe padArtha nathI mATe te arthanI) hAni thAya. vastu-vastuno bheda samajAvavA mATe ja zabdo bolAya che. pachI bhinna evA be sthANu-puruSa zabdothI vAcya vastu eka kema hoya? A kAraNathI ja "svAtiH tArA nakSatram' A traNe zabdomAM liMga bhinna bhinna hovAthI, "nisvIpRthvI: vamiti" ahIM pUrvapadamAM bahuvacana ane vanane ekavacana hovAnA kAraNe vacanabheda hovAthI, tathA " pati, vaM pasi, marda pAki" A zabdomAM puruSabheda hovAthI ane pAmi, pAvaDa, pAma: ItyAdi zabdomAM vacanabheda hovAthI AvA AvA prakAranA sarva zabdomAM arasaparasa ja eka-bIjAnI vizeSatAno vyAghAta karanArA A zabdo thayA, tethI te avastu (miththA vastu) ja che. je je zabdo paraspara eka-bIjAnA vizeSa dharmano vyAghAta karanArA hoya che te sarve avastu ja jANavI. jemake "zizira vai7:" zizira Rtu che paNa ghaNo ja tApa che, Ama bolavuM ke samajavuM mithyA che. kAraNa ke paraspara viruddha dharma che mATe mithyA che. tevI ja rIte "tada: tarI tamityavatu'' A traNe zabdomAM liMga bhinna bhinna hovAthI avastu che. jema rakta
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 482 mAdhyacyASTaka - 16 jJAnasAra hoya te nIla na hoya ane nIla hoya te rakta na hoya tema A zabdo paNa bhinna bhinA liMgavALA hovAthI bhinna vAgyanA vAcaka che. je vastu paraspara aviruddha dharma-vizeSavALI hoya te ja vAstavika vastu che ema sajjana puruSo svIkAre che. jema "paTa: gugdha: nazaH" A traNe zabdothI vAcya vastu eka che. kAraNa ke samAna liMga ane samAna vacana vagere hovAthI. tethI ja zAstrakAro dvArA zAstromAM Ama kahevAya che ke "jyAM padArtha vAcAnI sAthe vyabhicAra na pAme te ja sAco zabda che." A pramANe A naya samAna liMga, samAna saMkhyA, samAna puruSa ane samAna vacanavALA zabdane ja sAco zabda mAne che. tethI ja tene zabdanaya kahevAya che. A ja nayanA ekAntavAdathI anugRhIta thayeluM darzana ekAnta-zabdanayavAdI kahevAya che. pratyeka padArthomAM pravRttirUpa tattvanuM kAraNa zabda ja che. Ama zabdanI pradhAnatAvALI A zabdanayanI mAnyatA che. tattvArthe zabdanayastribhedaH, sAmpratasamabhirUdvaivambhUtabhedAt / sAmprataM-vartamAnaM bhAvAkhyameva vastvAzrayata iti vartamAnakSaNavartivastuviSayo'dhyavasAyaH, tadbhavaH zabdaH sAmprataH, svArthe ko vA sAmpratikaH / anuyogadvArAdiSu bhinnAkhyAnena bhinnaiva vyAkhyAyate / yAM yAM saMjJAmabhidhatte tAM tAM samabhirohatIti samabhirUDhaH / so'bhidadhati tattvArthasUtramAM zabdanayanA traNa bhedo kahyA che - (1) sAmrata, (2) samabhirUDha, (3) evaMbhUta. AvA prakAranA traNa nAmathI traNa bheda kahyA che. sAskRta eTale vartamAnakAlIna, bhAvAtmaka je vastu tene ja A naya svIkAre che. vartamAnakAlIna ekakSaNa-mAtravartI vastunA viSayavALo je adhyavasAya te sAmpata. te sAmprata zabdathI bhava arthamAM pratyaya thatAM sAskRta zabda bane che athavA svArthamAM taddhitano vA pratyaya lAgatAM sApUtinA zabda paNa bane che. anuyogadvAra vagere Agama zAstromAM sAmpratasamabhirUDha ane evaMbhUta Ama bhinna bhinna nAmo hovAthI bhinna bhinna saMjJAnuM ja vyAkhyAna karAya che. nAma pramANe bhinna bhinna ja artha karAya che. temAM prathama sAmmatanaya samajAvyo. have samabhirUDhanaya kahe che - koIpaNa vastu mATe je je saMjJA kahevAya che te saMjJAne ja vadhAre bhAra ApIne svIkAre, te te zabdonI vyutpatti pramANe ja arthane mAne te samabhirUDha naya kahevAya che. te samabhirUDhanayanuM kahevuM che ke -
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mAdhyasthyASTaka - 16 483 yadi liGgamAtrabhinnamavastu, visaMvAditvAt, raktanIlatAdivat, evaM sati mUlata eva bhinnazabdaM kathaM vastu syAt ? zabdena hi arthAd niruktiH kriyate, etasmAd niruktAdeSaH iti yatra tadbhedastadbhinnameva, yathA tu pUrvanayenaikaM kRtvocyate indrazakrAdiH tadavastu yathA ghaTajvalanAdi bhinnanimittatvAd anayorekatvena avastutA / evaM ghaTakuTayorapi ceSTAkauTilyanimittabhedAtpRthaktA / tathA prakRtipratyayopAttanimittabhedAd bhinnau zakrendrazabdau ekArthau na bhavataH, viviktanimittAvabaddhatvAt gavAzvazabdavat / (athApi ) pratItizca loke caivaM nirUDhatvAt, indrazabdasya purandarAdayaH paryAyAH ityetadanupapannam / evaM hi sAmAnyavizeSayorapi paryAyazabdatvaM syAdeva / yataH plakSa ityukte prAg vRkSe'sti sampratyayaH, astitve sampramohe ca sajJAntarakalpanAyAmihApi tarhi uktAdanuktapratipattau satyAM paryAyatvaprasaGgaH / praviza, piNDIM bhakSaya ityasya gamAt / tathA'stirbhavatiparaH prathamapuruSe'prayujyamAne'pyastIti gamyate, vRkSa: plakSa ityukte'stIti gamyate nyAyAdastiparyAyaH prAptaH / ( bhedaH sAdhIyAn ) tasmAd bhedasyArthanayAt dantihastinozcaikatvAprasaGgaH iti, evaM sajJAntarAbhidhAnamavastu iti / samabhirUDha naya paryAyavAcI nRpa-bhUpa ane rAjA ItyAdi zabdonA paNa bhinna bhinna artha svIkAre che. tethI te naya zabdanayane AvA prakArano Thapako Ape che ke - je je zabdonuM liMgamAtra bhinna hoya che te te vastu bhinna bhinna hoya che. taTa taTI taTa nuM ekatva mAnavuM te jo avastu che, mithyA che. kAraNa ke badhA ja zabdo paraspara visaMvAdI che. jema nIla ane pIta zabdo bhinna bhinna hovAthI tenA bhinna bhinna artha che, tema taTa-taTI-taTaM zabdonA artho paNa bhinna bhinna che - Ama he zabdanaya ! tuM mAne che. to je zabdo mUlathI ja bhinna che. jemake rRpa-bhUpa ane rAjA, te zabdono artha eka kema hoya ? liMgabhede jo arthabheda hoya che to pachI zabdabhede vastubheda kema na hoya ? zabda dvArA (eTale ke zabdanI vyutpatti karavA dvArA) arthathI nizcita arthanuM kathana thAya che. Thebha nRn pAtIti nRpaH, bhuvaM pAtIti bhUpa: = khAma "khA zabdothI khAvA prakAranI nirukti thatI hovAthI manuSyonuM rakSaNa kare te nRpa ane pRthvInuM rakSaNa kare te bhUpa. Avo artha thAya che" Ama je je zabdo bhinna bhinna hoya che teno teno artha paNa tevo tevo bhinna-bhinna ja hoya che. naigama-saMgrahAdi pUrvanayo vaDe Indra, zakra, puraMdara vagere
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 484 mAdhyacyASTaka - 16 jJAnasAra zabdono je Indra evI ekatA karIne eka artha karAya che, te kharekhara avastu che, khoTuM che, mithyA che. kAraNa ke jo Ama bhinna bhinna zabdono paNa artha eka ja karIe to "ghaTa ane jvalana" ItyAdi zabdono artha paNa eka thaI jaze ane A pramANe bhinna bhinna nimitta (vyutpatti) hovA chatAM paNa jema ghaTa-jvalana zabdanI ekatA karavI te avastu che. tema nRpa-bhUpa ItyAdi zabdonI paNa ekatA karavI te avastu ja che. A pramANe vicAratAM ghaTa ane kuTa A banne zabdonI paNa bhinArthatA ja mAnavI ucita che. kAraNa ke ghaTa zabdanI nimittatA ceSTA che ane kuTazabdanI nimittatA kauTilyatA che. A rIte ceSTA ane kauTilyatA rUpa nimittabheda hovAthI jema ghaTa-kuTa zabdonA artho bhinna bhinna che te ja rIte zakra ane Indra A bane paryAyavAcI zabdomAM paNa prakRti ane pratyayathI prApta thayela evuM nimitta bhinna bhinna hovAthI banne zabdo paNa bhinna bhinna ja che ane artha paNa bhinna bhinna ja che. te bannene ekArthakatA kema hoya ? arthAta paryAyavAcI bane zabdo ekArthaka nathI. jema gAya ane azva zabdomAM prakRti ane pratyaya bhinna bhinna hovAthI artha bhinna bhinna che tema zakra ane Indra zabdomAM paNa vivikta) bhinna bhinna nimitta rahela hovAthI artha bhinna bhinna che. prazna :- kadAca ahIM koIka Avo prazna kare ke zakra-puraMdara-vajapANi vagere zabdo IndranA paryAyavAcI tarIke rUDha che. AvI pratIti lokamAM che. arthAt lokamAM Avo anubhava che ke IndrAdi zabdo paraspara paryAyavAcI che. eka ja arthane kahenArA che. tene bhinna bhinna arthavALA kema kahevAya ? uttara :- praznakAranI uparanI vAta yuktiyukta nathI. kAraNa ke jo bhinna bhinna zabdono artha eka ja thato hoya to sAmAnyavAcI ane vizeSavAcI zabdo paNa paryAyavAcI banI jAya ane teno paNa eka artha thavAnI Apatti Ave. kAraNa ke "A plakSa che" Ama kahyuM chate prathama to vRkSanuM astitva jaNAya che tethI je kahevAthI je jaNAya tene jo paryAyavAcI kahIe to jema nRpa kahevAthI bhUpa jaNAya che tema plekSa kahevAthI vRkSanuM astitva paNa jaNAya ja che. tethI ahIM paNa eTale ke plekSa kahevAthI astitva no bodha thAya che. temAM paNa paryAyAntaranI ja kalpanA karavI paDaze ane jo kharekhara Ama karAya to plekSa e vizeSavAcI vacana bolavAthI vRkSanuM astitva rUpa sAmAnya jaNAya che tethI vizeSa ane sAmAnya paNa paryAyavAcI ja thaze ane A rIte jyAM jyAM koIpaNa eka svarUpanA kathanathI anuktanI pratipatti thAya, tyAM sarvatra paryAyavAcI mAnavAno ja prasaMga Ave. je yathArtha nathI.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mAdhyacyASTaka- 16 485 jo uktathI anuktanI pratipattine paryAyavAcI kahIe to koI strI potAnA putrane kahe ke "viza'' tuM gharamAM to jA, Ama kahevAthI gharamAM paDelA "upADa akSaya' bhojanane kara. A artha paNa namatu = samajAI ja jAya che to tyAM paNa paryAyavAcI mAnavAno prasaMga Avaze. tathA "tirmavatipara:" jyAM jyAM koI kriyApada na hoya tyAM tyAM gati ane mati zabda adhyAharathI samajI levA. A rIte prathama puruSamAM na prayoga karAyelo paNa "pti athavA mati" jaNAya ja che. tethI te paNa jyAM jaNAze tyAM paryAyavAcI ja thaze. tathA "vRkSa: HkSa:" A vRkSa che, te plakSa che. Ama bolavAthI ti anukta hovA chatAM paNa jaNAya ja che. mATe vRkSa nnakSa ane mati A sarve nyAyanI rItie paryAyavAcI thavAno prasaMga Avaze. Ama ghaNI ja avyavasthA thaze. tethI sarve paNa zabdomAM vyutpatti pramANe bheda ja che. AvA prakArano artha pramANe naya hovAthI jema hasti ane azva zabdanI ekatAno aprasaMga che tema dakti ane hasti zabdamAM paNa (eTale ke paryAyavAcI zabdomAM paNa) ekatAno aprasaMga ja che. arthAt paryAyavAcI zabdomAM paNa vyutpatti pramANe arthano bheda ja che. mATe paryAyavAcI zabdomAM ekatAnI kalpanA karavI te avastu ja che. ekatA kalpavI te aprAsaMgika ja che. Ama samabhirUDha naya kahe che. ___ evambhUtanaya Aha-nimittaM kriyAM kRtvA zabdaH pravartate, na hi yadRcchAzabdo'sti ato ghaTamAna eva ghaTaH, kuTaMzca kuTo bhavati, pUraNapravRtta eva purandaraH, yathA daNDasambandhAnubhavanapravRttasyaiva daNDitvam-anyathA vyavahAralopaprasaGgaH, na cAsau tadarthaH, animittatvAt / evaMbhUtanayanuM kahevuM A pramANe che ke - koI paNa zabdanI pravRttimAM pota-potAnI kriyA e nimitta che. potAnAthI vAcya kriyAnuM nimitta karIne zabdano prayoga thAya che, paNa yadecchAe (game tema, game tyAM zabdano prayoga thato nathI. mATe kriyAkAle ja te te zabdano prayoga thAya che. jemake ghaTamAna kriyAvALo je padArtha te ja ghaTa kahevAya che. jalAdhAra banato hoya, strInA mAthA upara upADAto hoya, pANI lavAtuM hoya athavA laI javAtuM hoya. Ama ghaTanI ceSTA karatA ghaTane ja ghaTa kahevAya che. evI ja rIte kuTanakriyA karatA kuTane ja kuTa kahevAya che. IndramahArAjA nagarane vidAratA hoya tyAre ja puraMdara kahevAya che. jema daMDanA saMbaMdhanA anubhavamAM pravartelAne ja daMDI puruSa kahevAya che. arthAt lAkaDI rAkhato hoya tene ja lAkaDIvALo puruSa kahevAya che. paramAtmA jyAre tIrthanI sthApanA kare tyAre ja tIrthakara prabhu kahevAya che. jo Ama na vicArIe ane kriyAkAla vinA paNa te te zabdonA prayogo karIe to game tyAM, game te zabdono prayoga thavA lAge ane ema thAya to sarve lokomAM
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 486 mAdhyacyASTaka - 16 jJAnasAra cAlato vyavasthita je vyavahAra che teno lopa thaI javAno prasaMga Ave, tethI jyAM te te zabdavAcya kriyA nathI tyAM tyAM te A vivakSita padArtha nathI. eTale ceSTA na karato ghaTa e ghaTa nathI. kAraNa ke ghaTa zabdanA prayogamAM nimittabhUta je ceSTA che te tyAM nathI. Ama sarvatra kriyAzUnya zabdaprayoga karavA te avastu che. punaH nayasyAvayavavibhAgena vyAkhyAnamAha-nizcayena gamyante-uccAryante-prayujyante yeSu zabdAH te nigamA:-janapadAH, teSu-nigameSu janapadeSu ye akSarAtmakAnAM dhvanInAM sAmAnyanirdezAH abhihitAH uccAritAH zabdAH ghaTAdayaH, teSAmartho jaladhAraNAharaNAdisamarthaH zabdArthaparijJAnaM ceti zabdasya ghaTAdirartho'bhidheyaH, tasya parijJAnamavabodhaH "ghaTa" ityanenAyamartha ucyate, asya cArthasya ayaM vAcakaH / yadevaMvidhamadhyavasAyAntaraM sa naigamaH, sa sAmAnyavizeSAlambItyetad drshytitezasamagrAhI ! ___yadA hi svarUpato ghaTo'yamiti nirUpayati, tadA sAmAnyaghaTa sarvasAmAnyavyaktyAzritaM ghaTAbhidhAnapratyayahetumAzrayatyataH samagragrAhIti / tathA vizeSataH sauvarNo mRnmayo rAjataH zveta ityAdikaM vizeSaM nirUpayati, tato dezagrAhIti bhaNyate naigamanayaH / have A ja sAta nayonA peTAbhedanA vibhAgapUrvaka eTale ke bheda-uttarabheda samajAvavApUrvaka tathA naigama, saMgraha A zabdo kevI rIte banyA che? kaI kaI prakRti ane pratyayathI banyA che tenuM vyAkhyAna karatAM kahe che ke - naigamanayamAM vaparAto naigamazabda nigamazabda uparathI banyo che. nigama eTale janapada arthAt deza, te te zabdo nizcayapUrvaka jaNAya che, uccAraNa karAya che, prayoga karAya che - je je dezomAM, te dezo niAma kahevAya che. te nigamomAM eTale ke dezomAM bolAtA akSarAtmaka te te dhvaninA sAmAnya nirdezapUrvaka kahelA eTale ke uccAraNa karAyelA ghaTa-paTa ItyAdi je zabdo che tathA teono je niyata artha che, jemake jalAdine dhAraNa karavuM, lAvavuM, laI javuM AvI kriyA karavAmAM samartha te ghaTa zabdano artha. zarIrAdinuM AcchAdana karavuM te paTa zabdano artha. A rIte ghaTazabda tathA tenA arthanuM jJAna karIne ghaTa zabdathI ghaTa nAmano padArtha kahevA lAyaka che, jANavA yogya che. tevA prakArano je avabodha karavo, "jemake "ghaTa" AvA prakAranA zabda vaDe AvA prakArano padArtha samajavAno che ane AvA prakAranA padArtha mATe Avo ghaTa zabda vAparavAno che." AvA prakAranI samajaNavALo mAnasika je je bhinna
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mAdhyacyASTaka- 16 487 bhinna adhyavasAya, vicAradhArA te naigamanaya kahevAya che. te nigamanaya sAmAnya ane vizeSa ema bannenA AlaMbanavALo che e ja jaNAve che - - jyAre ghaTanuM svarUpa samajAvavA "A ghaTa che" Ama kahevAya che tyAre sAmAnyathI sarva ghaTavyaktimAM raheluM, ghaTa zabdanA uccAraNanuM ane ghaTasaMbaMdhI jJAnanuM nimitta je ceSTAvALApaNuM athavA nIcethI pahoLA-pahoLApaNuM ane udarabhAgathI upara sAMkaDAsAMkaDApaNuM tathA upara kAMThalAnuM hovuM ItyAdi nimittano Azraya karIne ja sAmAnyathI ghaTazabda vaparAya che. A kAraNathI A kAle A naya sAmAnyagrAhI naigamanaya kahevAya che. paraMtu jyAre A suvarNano ghaTa che athavA mATIno ghaTa che, rUpAno ghaTa che, te zveta che, rakta che, zyAma che ItyAdi rUpe ghaTanA vizeSa-vizeSa svarUpano nirdeza kare che tyAre te naigamanaya dezagrAhI-naigamanaya kahevAya che. A pramANe naigamanaya be bhedathI samajAvyo. have saMgrahanaya samajAve che. __sAmprataM saGgrahasya avayavArthamAha - (arthAnAM sarvaikadezagrahaNaM saGgrahaH, tattvArtha, bhASya 1135) arthAnAM sAmAnyavizeSAtmakayorekIbhAvena grahaNamAzrayaNamevaMvidho'dhyavasAyaH saGgraho bhaNyate / ekIbhAvena grahaNameva draSTavyam yau hi sAmAnyavizeSau naigamAbhimatau, tau saMpiNDya saGgrahanayaH sAmAnyameva kevalaM sthApayati sattAsvabhAvam, yataH sattAto na vyatiricyate vizeSaH / have saMgrahanayano avayavabhUta artha vyutpattisiddha artha) samajAve che. (sarve paNa padArthomAM sarvane eka aMzarUpe (abhedarUpe) je grahaNa karavuM te saMgrahanaya kahevAya che.) sarve paNa padArtho sAmAnyAtmaka paNa che ane vizeSAtmaka paNa che. te banne svarUpone ekIbhAvarUpe karIne grahaNa karavuM, Azraya karavuM, AvA prakArano je adhyavasAya (vicAradhArA) te A saMgrahanaya kahevAya che. arthAt padArthone sAmAnya rUpe je grahaNa karavAM te saMgrahanaya jANavo. A nayanI dRSTi padArthonA ekIkaraNa tarapha pradhAnapaNe hoya che. naigamanaye je sAmAnya ane vizeSa mAnelA, te bannene saMpiSThita karIne arthAt ekameka bhAve karIne A saMgrahanaya kevala sattA sAmAnyarUpa sAmAnyane ja svIkAre che. vizeSane svIkArato nathI. kAraNa ke sattA sAmAnyathI vizeSa koI atirikta padArtha nathI. je koI vizeSo dekhAya che te sarve paNa sattA sAmAnyathI yukta ja che. tethI sattA sAmAnya e ja tattva che. tenAthI bhinna vizeSo jevuM koI tattva ja nathI. uti evA sAmAnyathI plakSa Amra vagere vizeSo bhinna nathI. vyavahAralakSaNAbhidhitsayAha-laukikAH vizeSAH taireva ghaTAdibhiH vyavaharanti,
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAdhyasthASTaka-16 jJAnasAra '' teSAmupacAraprAyaH iti / " upacAro nAmAnyatra siddhasyArthasyAnyatra Aropo yaH ' yathA kuNDikA sravati, panthA gacchati, udake kuNDikAsthe ssravati sati kuNDikA stravatItyucyate, puruSe ca gacchati panthA gacchatIti evamupacArabahula ityarthaH / vistRto vistIrNo'nekArtho jJeyo yasya sa vistRtArthaH adhyavasAyavizeSo vyavahAra iti nigadyate / 488 vyavahAranayanuM lakSaNa kahevAnI IcchAthI jaNAve che ke - vizeSadharmo e laukika che arthAt lokagamya che. tethI A vyavahAranaya vizeSa evA te ghaTAdi dharmo vaDe ja vyavahAra kare che. vaLI A vyavahAranaya A vizeSa dharmono prAyaH upacAra karavAnI pradhAnatAvALo che. arthAt upacArapaNe vastuno vyavahAra kare che. upacAra eTale ke "anyatra siddha thayelI vastuno anyatra Aropa karavo te" jemake "kuMDI jhame che, A mArga amadAvAda jAya che" A banne vAkyomAM jevuM bolIe chIe tevuM vAstavika svarUpa nathI. paraMtu kuMDI jhame che eTale ke "kuMDImAM raheluM pANI jhame che arthAt pANI Tapake che. Ama hovA chatAM AvuM bolAya che ke "kuMDI jhame che'". tevI ja rIte "A mArge cAlanAro puruSa amadAvAda pahoMce che. Ama hovA chatAM paNa A mArga amadAvAda jAya che" Ama bolAya che. AvA prakAranA ghaNI jAtanA upacAra karavAnI bahulatAvALo A vyavahAra naya hoya che. upacAra dvArA ghaNo vistRta eTale ke ghaNA ja vistAravALo aneka prakArano artha che zeya jene te vyavahAranaya kahevAya che. A pramANe vistRta arthavALo mAnasika je vicAravizeSa te vyavahAranaya jANavo. RjusUtralakSaNaM vyAcikhyAsayA Aha ( satAM saamprtaanaamrthaanaambhidhaanparijJAnamRnusUtra: (tattvArthabhASya-1/35) satAM vidyamAnAnAm, na puSpAvInAmasatAm, teSAmapi sattAnAM (sAmpratAnAM) vartamAnAnAmAMnAM (ghaTAvInAM) amidhAnaM-zabdaH, parijJAnaM avabodho vijJAnaM yat sa bhavati RjusUtraH / etaduktaM bhavati - tAneva vyavahAranayAbhimatAn vizeSAn Azrayan vidyamAnAn vartamAnakSaNavartino'bhyupagacchannabhidhAnamapi vartamAnamevAbhyupaiti, nAtItAnAgate, tenAnadhIyamAnatvAt kasyacidarthasya, tathA parijJAnamapi vartamAnamevAzrayati, nAtItamAgAmi vA, tatsvabhAvAnavadhAraNAt / ato vastvabhidhAnaM vijJAnaM cAtmIyaM vartamAnamevetItthamadhyavasAyaH, sa RjusUtra : iti / have RjusUtranayane samajAvavAnI IcchAthI graMthakArazrI samajAve che ke "je je padArtho
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mAdhyacyANaka- 16 489 vartamAnakAle sat che, hAjara che, vidyamAna che tenuM ja AdAna-pradAna (levaDa-devaDa) thAya che te mATe tevA vidyamAna padArthonA vAcaka zabdo paNa che ane te te zabdothI te te padArthono bodha paNa thAya che. Ama vartamAnakAlIna bhAvone ja grahaNa karanAro je naya te RjusUtranaya kahevAya che. tattvArthabhASyamAM 1/35 mAM A pramANe vyAkhyA lakhI che ke "je satuM hoya, vidyamAna hoya paNa AkAzapuSpAdinI jema asat na hoya, evA te satpadArthomAM paNa arthAt sattAdharmavALA padArthomAM paNa sAMpratakAle eTale ke vartamAnakAle je ghaTa-paTa-naTa Adi padArtho vidyamAna che, hayAta che. tevA ja padArthonA vAcaka zabdo ane tevA ja padArthonuM jJAna thAya che. paraMtu atIta-anAgatabhAvonA vAcaka zabdo ke tevA bhAvonuM jJAna thatuM nathI. kAraNa ke te hAla sat nathI. Ama je naya kahe che te RjusUtranaya che. uparokta vAtano sAra ema che ke vyavahAramAM je je vizeSa bhAvo svIkArelA che te te vizeSa bhAvono ja A naya Azraya kare che. temAM paNa vizeSa bhAvonI aMdara paNa je je vizeSa bhAvo hAla vidyamAna che, vartamAnakAle jenI vRtti che tene ja A naya svIkAra kare che. tevA ja bhAvonA vAcakazabdo jagatamAM vidyamAna che. paNa atItakAlIna ke anAgatakAlIna padArthonA vAcakazabdo koI nathI. kAraNa ke tevA zabdo vaDe bolAvI zakAya, jANI zakAya tevA koIpaNa padArtho hAjara nathI. tethI AvA vAcakazabdo pravartatA nathI. tathA AvA prakAranA zabdothI padArthaviSayaka jJAna paNa vartamAnakAlIna ja thAya che. paraMtu atIta vastuviSayaka ke AgAmI vastuviSayaka jJAna thatuM nathI. kAraNa ke atIta tathA anAgatakAlIna vastuo asat hovAthI sasvarUpe te vastuone jANI zakAtI ja nathI, jo vastu ja asat che to taddAcaka zabda ke te vastunuM jJAna kema thAya? arthAt na ja thAya. A kAraNathI koIpaNa vastuno vAcaka zabda ke te te vastunuM jJAna vartamAnakAlIna hoya to ja thAya che tathA potAnI mAlikInI vastu hoya to ja te vastu kahevAya che. parAyI vastu hoya to te potAnI kAryasAdhaka na hovAthI avastu ja che. pArakAnI pAse lAkho rUpiyAnuM dhana hoya to paNa te dhana ApaNA kAryanuM sAdhaka na hovAthI kAMkarA barAbara che, arthAt avastu ja che. AvA prakArano adhyavasAya A naya kare che. A mATe A nayane RjusUtranaya kahevAya che. yathArthAbhidhAnaM zabdanayaH (ta.bhA. 1135) yatheti-yena kAraNena bhAvarUpeNa nAmasthApanAdravyaviyutenArtho ghaTAdiH yathArthaH, tasyAbhidhAnaM zabdaH-yathArthAbhidhAnam, tadAzrayI yo adhyavasAyaH sa zabdanayatayA'bhidhIyate, vartamAnamAtmIyaM vidyamAnaM bhAvaghaTamevAzrayati netarAniti /
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ 490 mAdhyacyASTaka - 16 jJAnasAra nAmAdiSu prasiddhapUrvAcchabdAdarthe pratyayaH sAmprataH (ta.bhA. 1635) arthe'bhidheye yaH pratyayo vijJAnaM, sa sAmprato nayaH / etaduktaM bhavati-nAmAdiSu prativiziSTavartamAnaparyAyApanneSvapi prasiddho vAcakatayA yaH zabdaH, tasmAt zabdAd bhAvAbhidhAyinaH tadvAcye'rthe bhAvarUpe pravRtto'dhyavasAyaH sAmpratAkhyAmAsAdayati / yato bhAva eva zabdAbhidheyo bhavati, tenAzeSAbhilaSitakAryakaraNAditi / - yathArtha evo zabdaprayoga te sAmpatazabdanAya che. eTale ke nAma, sthApanA ane dravyanikSepAthI rahita evo je bhAvanikSepA rUpa ghaTAdi padArtha che te ja yathArthapadArtha che. tenuM "ghaTa" evuM je nAma te ja sAcuM ghaTa evuM yathAthabhidhAna kahevAya che. tenA ja AdhAravALo je adhyavasAya (vicAravizeSa) che te zabdanaya tarIke kahevAya che. zabdanaye AvA prakAranA yathAbhidhAnavALA bhAvanikSepAtmaka vastune ja vastu tarIke svIkAre che. tethI vartamAnakAlIna ane AtmIya evA vidyamAna bhAvaghaTane ja ghaTa kahevAya ema Icche che, paNa nAmAdi zeSa traNa nikSepAvALA padArtho arthakriyAkArI na hovAthI A naya tene zabdavAcya padArtha tarIke svIkArato nathI. nAmAdi cAre nipAmAMthI je nipAmAM pUrvakAlamAM prasiddhapaNe zabda pravaryo hoya tevA zabdathI tevA vivakSita arthamAM je bodha thAya te sAmpratazabdanaya kahevAya che. A rIte prasiddha zabdathI prasiddha abhidheya arthamAM je bodha karavo te sAmpratazabdanaya kahevAya che. uparokta vAtano bhAvArtha A pramANe che - prativiziSTa evA vartamAna paryAyane pAmelA nAma, sthApanA, dravya ane bhAva ema cAre nikSepAmAM paNa je zabda vAcaka tarIke jemAM prasiddha hoya, te zabda bhAvanikSepAno ja vAcaka bane che. kAraNa ke bhAvanikSepa ja vartamAna paryAyane pAmela che. zeSa nikSepA aupacArika che. A rIte je zabdathI je vastu vAcya hoya che tevA bhAvAtmaka padArthamAM ja pravartelo je adhyavasAya che te sAmpratazabdanayanI saMjJAne pAme che. kAraNa ke bhAvanikSepa ja zabdathI vAstavika vAcya bane che. je bhAva-ghaTa che te ja ghaTazabdathI vAcya bane che. kAraNa ke te bhAvanikSepAthI ja ghaTasaMbaMdhI saghaLAM ISTakArya karI zakAya che. jalAdhArAdi sarve arthakriyA bhAvaghaTathI thAya che. nAmAdi zeSa-nikSepAvAcI ghaTathI thatA nathI. mATe A sAmprata zabdanaya vartamAnakAlIna bhAvanikSepAne ja zabdavAcya padArtha tarIke Icche che. athAdhunA samabhirUDhalakSaNaM darzayannAha-vidyamAneSu vartamAnaparyAyApanneSu artheSu -ghaTAdiSu asaGkramaH-ityanyatrAgamanam zabdasya yat so'saGkramaH, yathA ghaTa ityasya
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mAdhyasthASTaka - 16 zabdasya vidyamAnaM ghaTaM ceSTAtmakaM virahayya nAnyatra kuTAdyarthe'bhidhAnasAmarthyasta abhidheyatvAt / yadi cAsya zabdasya kuTAdirartho'bhidheyo bhavedevaM sati yathoktasarvasaGkaratvAdayo doSA upajAyeran / nityato na zabdAntarAbhidheyo'rtho'nyasya zabdasyAbhidheyo bhavati / evamasaGkramaNagaveSaNaparo'dhyavasAyaH samabhirUDhaH / 491 have samabhirUDhanayanuM lakSaNa jaNAvatAM kahe che ke - vartamAnakAlIna paryAyane pAmelo hoya, vidyamAna padArtha hoya, sat vastu hoya, chatAM paNa ghaTa, kuMbha, kalaza Adi paryAyavAcI zabdomAM paNa asaMkramabhUta hoya (eka zabdano artha bIjA zabdamAM lAgu na paDe) evA arthane je mAne te samabhirUDhanaya kahevAya che. asaMkramabhUta artha eTale ke anyatrALamanam = je zabdano je artha thato hoya te artha anya zabdamAM na ghaTavo joIe. nRpa ane bhUpa zabdano artha rAjA thato hovA chatAM evo artha karavo ke gRpa no artha mUva mAM na jAya ane ke bhUpa no artha gRpa mAM na jAya te asaMkrama kahevAya che. manuSyonuM rakSaNa kare te nRpa ane pRthvInuM rakSaNa kare te bhUpa. Ama asaMkramabhUta arthane je naya mAne te samabhirUDha naya. evI ja rIte ghaTa" AvA prakAranA zabdano artha ceSTAtmaka vidyamAna ghaTane tyajIne tenA vinA anyatra kuTAdinA arthamAM A ghaTa zabdanuM vAcaka tarIke sAmarthya saMbhavatuM nathI. te kAraNathI ghaTa zabdathI kuTAdi abhidheya banatA nathI. jo ghaTa zabdano abhidheya artha jema ceSTAtmaka ghaTa che tema jo anya evA kuTAdi padArtho paNa jo ghaTa zabdathI vAcya mAnIe to uparokta nItirItithI game te zabda game te arthanA vAcaka tarIke vaparAya ane jo Ama thAya to sarva zabdomAM sarva artha kahevAthI saMkaratva vagere doSo Ave. mATe pratyeka zabdo potapotAnA pratiniyata arthamAM ja pravarte che. dareka zabdonA pota-potAnA artha niyata (nizcita) hovAthI koIpaNa zabdAntarathI (bIjA zabdathI) vAcya evo artha bIjA zabdathI vAcya banato nathI. A rIte koIpaNa zabdano vAcya artha bIjA koIpaNa zabdamAM praveza pAmato nathI. Ama asaMkramaNanI ja gaveSaNAmAM tatpara adhyavasAyavALo A samabhirUDha naya che. evambhUtasvarUpamAha-vyaJjanaM zabdastasyArtho'bhidheyo vAcyaM, tayorvyaJjanArthayoreva saGghaTanaM karoti "ghaTa" iti yadidamabhidhAnam, tacceSTApravRttasyaiva, jaladhAraNAharaNasamarthasya vAcakaM ceSTAM ca jalAdyAnayanarUpAM kurvANo ghaTo mataH, na punaH kriyAto nivRttaH / itthaM yathArthatAM pratipadyamAno'dhyavasAyaH evambhUto'bhidhIyate / ''
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ 492 mAdhyacyASTaka - 16 jJAnasAra nanu nayA iti kaH padArthaH ? "nIyante pradarzyante iti nayAH" sAmAnyAdirUpeNa arthaM prakAzayanti svArthaprApaNena prApakAH, kurvanti tattad vijJAnamAtmanaH iti kArakAH, apUrvaM sAdhayanti zobhanAmanyonyavyAvRttyAtmikAM vijJaptiM janayanti ataH sAdhakAH, evaM nirvartakopalambhakAdiparyAyAH tattvArthataH jJeyAH / atra kartR-kriyayorabhedo'sti, yataH sa eva padArthaH kartA ityevaM vyapadizyate svatantratvAt / tathA sa eva ca sAdhyAtmanA vartamAnakriyA ityAkhyAyate / ato'nayo tyantiko bhedaH / / have evaMbhUtanayanuM svarUpa kahe che. A naya vyaMjana (eTale zabdo ane arthano (padArthano) paraspara saMbaMdha kare che. je zabdathI vAcya (abhidheya) je artha thato hoya teno ja paraspara saMbaMdha joDe che. jemake "A ghaTa che" AvA prakArano je zabda pravarte che te ghaTazabda ghaTamAM tyAre ja vaparAya che jyAre ghaTapadArtha ghaTasaMbaMdhI ceSTAmAM pravRtta hoya, arthAt jalane dhAraNa karavuM, jalane lAvavuM-laI javuM ItyAdi ceSTA karavAmAM samartha evo ja padArtha jyAre jalAdine dhAraNa karavAnI ke lAvavA-laI javAnI kriyAne karato hoya tyAre ja ghaTa zabdano vAcaka tarIke ane ghaTapadArthano vAcya tarIke upayoga kare che. paraMtu jalAdhArAdi kriyA karIne nivRttimAna ghaTane A naya ghaTa kaheto nathI, khAlI paDelA ghaTa, uMdhA vALelA ghaTa, kANA ghaTa, tirADavALA ghaTane A naya ghaTa kaheto nathI. A pramANe je padArthanuM jevuM nAma che tevuM ja kAma hoya ane tevuM ja kAma te padArtha karato hoya tyAre ja yathArthatAne joIne vastu tarIke svIkAranAro je abhiprAya te evaMbhUta naya kahevAya che. pratyeka zabdo pota-potAnI vAcya kriyAmAM pravartatA hoya tyAre ja te te zabdathI vAcya tarIke te te vastune je naya svIkAre che te evaMbhUtanaya kahevAya che. prazna :- A nayo e zuM padArtha che? koI tevA mANaso che? ke mANasonA mananA abhiprAyo che? ke bhinna bhinna dRSTio che? A navo che zuM? uttara :- jenA vaDe padArtho jaNAvAya, padArthonuM sAcuM svarUpa dekhADAya, padArthonA svarUpane jaNAvanArA A vicAravizeSo che, mAnasika abhiprAyo che. A nayo e mANaso nathI paNa mANasonA vicAro, abhiprAyo, Azayo che. (1) A nayo sAmAnya ane vizeSa, bheda ane abheda, saikAlika ane vartamAnakAlIna ItyAdi rUpe padArthane prakAzita kare che. pota-potAnA niyata arthane jaNAve che mATe prApaka kahevAya che.
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mAdhyacyASTaka - 16 493 (2) AtmAmAM tevA tevA prakAranuM jJAna utpanna kare che, jJAnano prAdurbhAva kare che te mATe kAraka kahevAya che. (3) je jJAnadeSTi apUrva artha sAdhI Ape che, paraspara vyAvRtti svarUpa suMdara jJAnadazAne janma Ape che - te kAraNathI A nayone sAdhaka paNa kahevAya che. (4) A ja rIte navA navA arthanI buddhimAM racanA kare che. mATe nirvartaka kahevAya che. tathA viziSTa viziSTa jJAna Ape che. mATe upalaMbhaka paNa kahevAya che. A rIte A nayonA ja kAraka-prApakasAdhaka-nirvartaka ane upalaMbhaka vagere paryAyavAcI zabdo paNa tattvabhUta arthathI bharelA jANavA. uparokta sarve vyutpattisiddha arthamAM kartA ane kriyAno paraspara abheda jANavo. kAraNa ke te ja padArtha jJAna karAvanAra tarIke svataMtra hovAthI kartA kahevAya che. tathA te ja padArtha sAdhyamAna svarUpe - karAtI kriyAnI apekSAe vartamAnakriyA svarUpa che Ama paNa kahevAya che. A kAraNathI A bannemAM (kartA ane kriyAmAM) Atmattika bheda nathI. athaite nayAH tantrAntarIyAH matAntarIyA, atha ca svatantrAH sapta vA jinavacanavibhajanazIlAH pakSagrAhiNaH matibhedA vA / evaM sarvatra mithyAtvAdapi pratipattiM prApnoti tena punaH sUrirAha-iti atrocyate, naite tantrAtarIyAH, nApi svatantrAH / kiM tarhi ? tadAha-vijJAnagamyasya jIvAdeH svasaMvedyasya vAcyasyArthasya ghaTapaTAderadhyavasAyAntarANi vijJAnabhedAH, vastvevAnekadharmAtmakamanekAkRtinA jJAnena nirUpyate / ekavastuviSayA jJAnavizeSAH te codAharanti / prazna :- A sarve nayo zuM anya anya zAstrakAro che? ke navA navA mato che? ke svataMtra sAta prakAranA vicAravizeSo che ke jinezvara paramAtmAnA vacanano vibhAga karavAnA svabhAvavALA potapotAnA pakSane ja pakaDI rAkhanArA svataMtra evA buddhibhedo che ? A nayo e che zuM? AvA ekAntavAdavALA athavA bhinna bhinna abhiprAyavALA mithyAtvathI bharelA evA nayothI paNa zuM samyagbodha prApti thAya? Avo prazna thavAthI sUrimahArAja uttara Ape che. uttara :- A sAta nayo e anya anya navA navA zAstrakAro paNa nathI ane navA navA matabhedo paNa nathI. tathA svataMtra abhiprAyo paNa nathI. tyAre che zuM? e to kaho. viziSTa evA jJAnathI jANI zakAya tevA jIva-ajIva vagere tAttvika padArtho ke je
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 494 mAdhyasthASTaka-16 jJAnasAra potAnA pAramArthika anubhavathI samajI zakAya che, tevA prakAranA vAcya padArthone bhinna bhinna rIte jANavAnA ane samajavAnA upAyAtmaka vicAravizeSa svarUpa vijJAnanA bhedo che. koIpaNa ekavastune bhinna bhinna vivakSAthI jANIe to eka vastu paNa aneka svarUpAtmaka samajAya che. jemake "amadAvAda zahera che" te kaI dizAmAM AvyuM che ? Avo koI prazna kare to suratanI apekSAe uttaramAM, pAlanapuranI apekSAe dakSiNamAM, rAjakoTanI apekSAe pUrvamAM ane kalakattAnI apekSAe pazcimamAM che. Ama aneka uttara maLaze ane te sarve uttara sAcA hoI zake che. A rIte koIpaNa eka vastu, je aneka dharmAtmaka che tene aneka prakAranA jJAna vaDe - bhinna bhinna vivakSAe vicAratAM je aneka prakAre nirUpaNa karAya che. te naya che. koIpaNa eka ja vastunA viSayavALA jJAnavizeSo che. bhinna bhinna abhiprAyo che. judI judI vivakSAthI vicArAyela zeyanA dharmone jaNAvanArA jJAnanA prakAro che. te udAharaNa sAthe A pramANe che. "ghaTaH" ityukte naigamaH lokaprasiddhakumbhakAraceSTAnirvRttaH pRthubudhnodarAkAraH jalaghRtakSIrAdInAmAharaNe dezAntarasaJcaraNe samarthaH pAkajAdikriyAniSpannaH dravyavizeSa:, kanakopalajAdisamagrasAmAnyavizeSavyaktibhedagrAhakaH saGkalpayogyatatsattAdidezagrAhakavijJAnavizeSeNa ghaTa : ( iti manyate ) / evaM jIvo'pi lokaprasiddhacetanAyogavyApAraH ceSTAnivRttaH zarIrAkArAsaGkhyeyapradezAnekasaMsthAnarUpaH AhAravihArakriyAsamarthaH naranArakAmarAdirUpaH aMzataH jJazarIrAdyaparyAptAdisamagrataH paryAyAdidravyavizeSo jIvaH / ghaTa" Avo zabda bolAye chate naigamanaya AvA prakAranA padArthane ghaTa kahevAya ema samaje che ke (1) je padArtha sAmAnyathI lokamAM prasiddha evA kuMbhakAranI ghaTa banAvavAnI ceSTAthI (kriyAvizeSathI) banelo hoya, (2) udarabhAgathI nIcenA bhAgamAM pahoLo pahoLo ane udaranA bhAgathI upara sAMkaDo sAMkaDo che AkAra jeno evo padArtha, (3) pANI, ghI ane dUdha jevI aneka vastuo bharavA mATenA AdhArakAryamAM samartha, (4) pANI, ghI, dUdha vagere vastuo bharIne eka dezathI bIjA dezamAM laI javAmAM samartha, (5) agninA bhaTTAmAM pakavavAthI pAkajAdi kriyAthI (pAko) banelo, AvA prakArano je padArthavizeSa te ghaTa kahevAya che. tathA suvarNano banelo, pattharano banelo, Adi zabdathI mATIno ane rUpAno banelo, Ama samagra evA sAmAnya dharmathI ane vizeSa dharmathI vyaktigata aneka bhedavALo arthAt
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mAdhyasthyASTaka - 16 495 aneka-ghaTavyaktisvarUpa A ghaTa hoya che. AvA arthane grahaNa karanAro A naya che. vaLI A naya upacAragrAhI paNa che. tethI citramAM citarelA ghaTane, kANA ghaTane tathA khAlI ghaTane paNa ghaTa tarIke svIkAre che. Ama vizALa dRSTivALo A naya che. tathA A naigamanaya AvA svarUpavALA jIvane jIva samaje che te A pramANe lokamAM prasiddha evI cetanAnA (jJAnazaktinA) vyApAravALo, mana-vacana-kAyAnA yogavyApAravALo, gamanAgamananI kriyAthI yukta, zarIra pramANenA AkAravALo, asaMkhyapradezavALo, bhinna bhinna aneka saMsthAnavALo, vividha prakAranA rUpavALo, AhAra, nihAra ane vihArAdi kriyA karavAmAM samartha, tathA nara, nAraka ane amarAdi rUpa bhinna bhinna paryAya pAmanAro, aMzathI jJazarIra, bhavyazarIra vagere paryAyavALo tathA aparyApta ane paryAptAdi paryAyavALo Ama samagrapaNe anaMta-anaMta paryAyAdi (paryAya ane guNo) vALo je padArthavizeSa te jIva kahevAya che. A naigamanaya AvA svarUpavALA jIvane jIva mAne che. have saMgrahanayanI mAnyatA kevI hoya che ? te samajAve che. saGgraha ekasmin ghaTe bahuSu vA ghaTeSu nAmasthApanAdravyalakSaNeSu atItAnAgatavartamAneSu paryAyeSu sAmAnyaghaTasampratyayaH ghaTajJAnam / tathA jIve jIveSu vA nAmAdinikSeparUpeSu trikAlaparyAyeSu sAmAnyajIvasattAgrAhakajJAnavizeSaH, sUkSmanigodAt siddhatvaparyanteSu taccharIreSu ca jJazarIrabhavyazarIrarUpeSu ca tulyajIvajJAnavizeSa - saGgrahAdhyavasAyaH, AdhikyenAvasIyante paricchidyante ( padArthA: ) tato yena so'dhyavasAyaH / ghaTa padArthane viSe ane jIva nAmanA padArthane viSe saMgrahanaya A pramANe mAne che. eka ghaTa hoya ke bahu ghaTa hoya paNa sarva ghaTane A naya "ghaTa" sAmAnyapaNe svIkAre che. tathA nAmaghaTa, sthApanAghaTa ane dravyaghaTane viSe paNa A naya "ghaTa'' sAmAnyane svIkAre che. tathA atItaghaTa, anAgataghaTa ane vartamAnaghaTa ema aneka paryAyane pAmelA sakala ghaTane "ghaTa'" sAmAnyapaNe A naya svIkAre che tathA sonAnA, rUpAnA, tAMbAnA, mATInA ke anya koI jAtinA ghaTane paNa sAmAnya ghaTapaNe A naya svIkAre che. TuMkANamAM A nayanI dRSTi saMgraha karavA tarapha-ekIkaraNa karavA tarapha vadhAre doDe che. pRthakkaraNa tarapha A naya upekSA seve che. evI ja rIte jIvane viSe paNa jANavuM. eka jIva hoya ke aneka jIva hoya, tevI ja rIte nAmAdi koIpaNa nikSepAvALo jIva hoya, traNe kAlanA bhinna bhinna aneka paryAya
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 496 mAdhyacyASTaka- 16 jJAnasAra pAmavA chatAM te sarvaparyAyomAM jIvadravya tenuM te ja hoya che. Ama jIvanA abhedane grahaNa karanAro, sAmAnyapaNe jIvanA astitvamAtra rUpe sattAne grahaNa karavAnA svarUpavALuM je jJAnavizeSa te jIva nAmanuM dravya che. sUkSmanigodathI prAraMbhIne siddhatva-avasthA prApta thAya tyAM sudhInA caDa-utArarUpe aneka aneka paryAyo Ave ane jAya temAM jIva ekano eka tulya ja rahe che. Ama jIvarUpe tulyapaNe grahaNa karanArA jJAnavizeSanA saMgrahAtmaka je adhyavasAya vizeSa te jIvadravya che tathA saMsArI aneka prakAranA audArika, vaikriya, AhArakAdi zarIromAM vartanAra hoya ke jJazarIrarUpa jIva hoya ke bhavyazarIrarUpa jIva hoya ItyAdi sarva prakAranA paryAyomAM vartamArA jIvane "A sarve jIva mAtra che, tulya jIva che." Ama tulyapaNeabhedapaNe jIvane grahaNa karanAra jJAnavizeSanA saMgrahasvarUpa je adhyavasAya che AvI je vicAradhArA tene saMgrahanaya kahevAya che. te kAraNathI phalitArtha evo nIkaLe che ke "je adhyavasAya dvArA padArthomAM abhedapaNuM adhikatAe jaNAya, abhedarUpe vadhAre bodha karAve te adhyavasAyane saMgrahanaya kahevAya che. vyavahArastu jalAdyAharaNAdivyavahArayukto ghaTo ghaTaH, sukhaduHkhavettRtvAdivyavahAraparo jIvo jIvaH / / vyavahAranayanI apekSAe jalAdi padArthone lAvavA-laI javAnA vyavahArathI yukta evo je ghaTa te ghaTa kahevAya che. arthAt ghaTAkAratA jemAM vidyamAna che ane potAnuM jalAdi lAvavA-laI javAnuM kAma karI zake tema che tevA ghaTa ghaTa kahevAya che. tathA sukha-duHkhAdi bhAvone jANavA-anubhavavA AdinA vyavahAyukta je jIva te jIva kahevAya che. A nayanI dRSTi saMjJI paMcendriya tathA vikasendriyAdi jIvo ke je sukha-duHkhano anubhava karavA samartha che tevA jIvane jIva mAne che. RjusUtrastu vartamAnanAmasthApanAdravyabhAvaghaTAnAM ceSTAdiparyAyANAM vAcako ghaTaH, evaM caturnikSepamayo jIvaH dravyabhAvaprANAdhAratvajIvatvavastutayA vartamAno grAhyaH / RjusUtranaya vartamAnakAle vidyamAna evA nAmaghaTa, sthApanA ghaTa, dravyaghaTa ane bhAvaghaTa Ama cAre nikSepavartI ghaTane ghaTa kahe che ke je ghaTa ghaTasaMbaMdhI ceSTAdi paryAyono vAcaka banI zake che evI ja rIte cAre nikSepomAM vartatA jIvane jIva mAne che ke je jIva IndriyAdi dravyaprANone tathA jJAnAdi bhAvaprANone dhAraNa kare che. Ama prANadhAraNa karavApaNuM ane jIvana jIvavApaNuM jenAmAM varte che. te dharme karIne jIvane jIva kahe che.
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mAdhyacyASTaka - 16 497 sAmpratastu ghaTatvazabdavartamAnasarvaparyAyagrAhI jIvatvAdinAmaparyAyavyaktavRttiH jhIva rUti ! sAmrata nAmano zabdanaya "ghaTapaNe" jene kahI zakAya tevA ghaTa zabdathI vAcyapaNe hAla vartatA ghaTa ghaTa kahe che athavA ghaTasaMbaMdhI sarva paryAyone grahaNa karavAvALo A naya che. ghaTanAM kAryo jemAM thAya che ghaTa-kalaza-kuMbhAdi samAna liMgavAcI zabdo dvArA jene bolAvAya che te padArthane A naya ghaTa mAne che. evI ja rIte jIvana jIvavuM ItyAdi jIva nAmanA paryAyamAM vyaktapaNe jenI vRtti che tene jIva kahe che. jenI jIvanaprakriyA varte che, jIvana jIve che, jIvana jIvavA samartha che tene jIva kahevAya che. Ama A naya kahe che. samabhirUDhastu ghaTe kuTatvAdiparyAyAsaGkramarUpaH yatparyAyavRttitatsamuditaparyAyAbhidhAyijIvAnyataraparyAyo'saGkramasvaparyAyavAcako jIvaH samabhirUDha naya ghaTa-kuTa-kalaza-kuMbha ItyAdi paryAyavAcI zabdonA evA artha kare che ke paraspara saMkrama na thAya. arthAt paryAyavAcI zabdonA bhinna bhinna artho kare che. evI ja rIte jIva, AtmA, cetana, dehI ItyAdi paryAyavAcI zabdonA paNa asaMkrama svarUpa artha svIkAre che. eka zabdano artha paryAyavAcI bIjA zabdamAM javo na joIe. A rIte je zabda je paryAyabhUta arthano vAcaka hoya te paryAyamAM vartanArA jIvane jIva kahe che. jIvadravyanA sarve paNa je paryAyavAcI zabdo che temAM jIvana jIvavArUpa paryAya jemAM hoya te jIva, jJAnAdi guNo che te AtmA, caitanyadharmayukta che te cetana ane zarIradhArI che te dehI Ama jIvanA koIpaNa paryAyavAcI zabdomAM paraspara saMkrama na thaI jAya tevo artha karIne potAnI pratiniyata kriyAvALA paryAyano vAcaka jIva che Ama A naya mAne che. sArAMza ke paryAyavAcI zabdomAM vyutpatti pramANe alaga alaga artha kare che. koIpaNa eka padArtha mATe vaparAtA ekArthaka zabdono A naya eka artha svIkArato nathI, bhinna bhinna artha kare che. evambhUtastu jJAnadarzanasampUrNaparyAyapravRttivartI jIvaH ityabhidhAyakaH-uktaM ca tattvArthavRttau - evaMbhUta nAmano naya jalAdhArAdi arthakriyA karatA ghaTane ja ghaTa kahe che. je ghaTa ghaTanI arthakriyA karato nathI tene eTale ke ceSTAzUnyane ghaTa kema kahevAya? ane jo ceSTAzUnyane paNa ghaTa kahIe to pachI game te padArthane paNa ghaTa kema na kahevAya ? sarvane paNa ghaTA
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 498 mAdhyacyASTaka - 16 jJAnasAra kahevAno prasaMga Ave. Ama ativyApti thAya evI ja rIte jJAna, darzana, cAritra Adi zuddha evA potAnA saghaLAe paNa paryAyonI pravRttimAM vartatA jIvane ja jIva kahevAya. Ama A naya kriyApariNata arthane mAne che. tattvArthasUtranI TIkAmAM kahyuM che ke - naigamena dezagrAhiNA, saGgraheNa sAmAnyagrAhiNA, vyavahAreNa vizeSagrAhiNA, RjusUtreNa vartamAnavastugrAhiNA, zabdena vartamAnabhAvagrAhiNA, samabhirUDhena pratizabda bhinnArthagrAhiNA, evambhUtena svasvaparyAyagrAhiNA, ityAdyanekajIvAjIveSu nayacAlanA tattvArthavRttitaH jJAtavyA / tatra jJAne kiJcid bhAvyate - dezagrAhI arthAt aMzagrAhI evA naigamanaya vaDe, sAmAnya mAtragrAhI evA saMgrahanaya vaDe, vizeSa vizeSane grahaNa karanArA evA vyavahAranaya vaDe, vartamAnakAlIna vastune grahaNa karanArA evA RjusUtranaya vaDe, vartamAnakAlIna evA bhAvanikSepAne ja grahaNa karanArA zabdanaya vaDe, pratyeka zabdano bhinna bhinna artha karanArA evA samabhirUDhanaya vaDe ane potapotAnA paryAyane anusAra kriyAmaya arthane grahaNa karanArA evA evaMbhUtanaya vaDe, ItyAdi aneka prakAre nayonI cAlanA (vicAraNA) jIva-ajIvAdi sarve padArthomAM tattvArthasUtranI TIkAnA AdhAre jANavI joIe. jethI buddhi vizAla thAya, paramArthatattva grahaNa thAya, dRSTi khule. tyAM jJAna upara A nayonI cAlanA kaMIka aMze vicArAya che. tatra naigamaH akSarAnantabhAgarUpazcetanAMza ekendriyAvasthaH jJAnam / saGgrahaH sAmAnyasattAstho jJAnapariNAmo jJAnam / vyavahAraH aSTaprakAramapi jJAnaM vastuparicchedakatvAt / RjusUtraH samyagdRSTerarhadabhihitatattvazraddhAyinaH yadindriyajamanindriyajaM ca tatsarvaM jJAnam / mithyAdRSTeH sarvameva viparyAsaH / zabdastu zrutajJAnakevalajJAne jJAnam / tatra sAmprataH zrutAdijJAnacatuSTayaM jJAnam / samabhirUDhaH zrutajJAnakevalajJAne jJAnam / evambhUtaH kevalajJAnaM jJAnam / ityevaM svapakSasthApanaparaiH nayaiH svAbhimataprakAzakaiH aneke vaktAraH prativadante-vivAdAspadIbhavanti / tatra yeSAM manaH samazIlaM te madhyasthA ucyante, ityevaM mAdhyasthyaM samAzrayaNIyam // 3 // tyAM naigamanaya aMzagrAhI che tethI akSarano anaMtamo bhAga evo cetanAno aMza jene jene anAvRta che. arthAt akSaranA anaMtamA bhAga jeTalI cetanA jenI jenI khulI che tevA tevA jIvomAM rahelo, ekendriyanI avasthAnI tulya je bodha te jJAna kahevAya che.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mAdhyasthASTaka - 16 499 saMgrahanayanI apekSAe sAmAnyapaNe sattAmAM rahelo AtmAnA guNarUpa je jJAnapariNAma te jJAna kahevAya che. vyavahAranayathI mati Adi bhedavALuM AThe prakAranuM je jJAna te jJAna kahevAya che. kAraNa ke te AThe prakAranuM jJAna vastuno bodha karAve ja che. RjusUtranayathI arihaMtaparamAtmAe kahelAM tattvo upara zraddhA karanArA samyagdaSTi AtmAnuM Indriyajanya ane anindriya janya-manojanya je jJAna che te sarve jJAna kahevAya che ane mithyArdaSTinuM saghaLuMya jJAna viparIta jJAna eTale ke ajJAna kahevAya che. zabdanayathI (uttarabheda traNe sAthe laIe to sAmAnyathI) zrutajJAna ane kevalajJAna ema be jJAna ja jJAna kahevAya che. kAraNa ke vAstavikapaNe te be jJAna ja sva-parano upakAra karanArAM che. paNa vizeSa vicAra karIe to sAmpratazabdanayathI zrutAdithI kevalajJAna sudhInAM cArajJAna e jJAna che. kAraNa ke zrutajJAna sva-para-upakAraka che mATe. ane avadhi Adi jJAno Indriya Adi parane AdhIna na hovAthI te ja paramArthathI jJAna che. matijJAna bhASAtmaka na hovAthI paranuM upakAraka nathI tathA Indriyone AdhIna hovAthI parokSa che mATe te jJAna A nayathI jJAna kahevAtuM nathI. samabhirUDhanayathI zrutajJAna ane kevalajJAna e ja pAramArthikapaNe jJAna che. A bethI ja sva-parano upakAra thAya che. evaMbhUtanayathI eka kevalajJAna e ja sAcuM pAramArthika jJAna che. kAraNa ke te paripUrNa che. paranI apekSA vinAnuM ane anaMtakAla sAthe rahenAruM che. A pramANe pota-potAnA pakSanI sthApanA karanArA ane pota-potAnI mAnyatA pramANe tattvano prakAza karanArA evA nayo vaDe bolanArA aneka vaktAo paraspara vAda-vivAda kare che. sarve nayo bhinna bhinna dRSTithI bhinna bhinna abhiprAya jaNAve che. AvA avasare je mahAtmA puruSonuM mana samazIla che (samabhAvavALuM che, taTastha che). koIpaNa eka bAjunI kheMcatANavALuM nathI te mahAtmAo madhyastha kahevAya che. AvA prakAranA mAdhyasthyano Azraya karavo joIe. nayo bhinna bhinna dRSTi kahe ane te nayathI te sAcuM paNa hoya che. mATe uMcAnIcA na thatAM kASAyikapariNAma na lAvatAM sarvane te te dRSTithI samajavA prayatna karavo. A ja sAcI madhyasthatA che. gA svasvakarmakRtAvezAH, svasvakarmabhujo narAH / na rAgaM nApi ca dveSaM, madhyasthasteSu gacchati // 4 //
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa00 mAdhyacyASTaka- 16 jJAnasAra gAthArtha :- saMsAramAM rahenArA sarve paNa jIvo pota-potAnA kAryamAM ja karyo che Aveza (gADha pariNAma) jeNe evA che tathA potapotAnA pUrve bAMdhelA karmonA udayavALA che. tethI tevA jIvo upara je AtmA rAga paNa nathI karato ane dveSa paNa nathI karato te AtmA madhyastha kahevAya che. jo TIkA :- "svArtha vRti"-tevu va yeSu madhyastha:-samaritta:, ra rA ra punaH na dveSaM gacchati / kathambhUtAH narAH ? svasvakarmakRtAvezA:-sve sve karmaNiAtmIyAtmIye karmaNi kRtaH Avezo yaiste svakIyakarmavazA ityarthaH / sarve svasya karmaNaH bhoktAraH ityanena svakRtakarmavipAkodaye zubhe ca azubhe ca vipAkaprApte sati samAnacetovRttiH surendravRndavanditacaraNo'pi, tathA dInajanaiH lubdhakadhIvaraiH viDambyamAno'pi na rAgaM ca na dveSaM ca gacchati saH madhyasthaH samacittaH ucyate / uktaJcAvazyakaniryuktau vivecana :- nagama, saMgraha, vyavahAra, RjusUtra, zabda, samabhirUDha ane evaMbhUta ItyAdi nayo potapotAnA abhiprAya pramANe koIpaNa vivakSita eka vastu upara bhinnabhinna vicArasaraNI dhAraNa kare che te sarve abhiprAyomAM tathA pUrvakAlamAM bAMdhelA zubhaazubha karmonA udayakAle AvelI sukha-duHkhAtmaka paristhitimAM jenuM citta sama-svabhAvavALuM che. koIpaNa nayanA abhiprAya tarapha ke koIpaNa karmanA udayajanya phaLa tarapha jene rAga paNa nathI ane dveSa paNa nathI, sukhAdi bhAvavALI puNyodaya-yukta sthitimAM jene rAga nathI tathA duHkhAdi bhAvavALI pApodaya-yukta sthitimAM jene dveSa nathI te madhyastha kahevAya che. A madhyastha mahAtmAo kevA hoya che? pUrvakAlamAM pota pote bAMdhelAM ane hAla udayamAM AvelAM karmonA kAraNe prApta karAI che caDatI-paDatIvALI sukhI-duHkhI avasthA jeo vaDe evA te mahAtmAo potapotAnA karmone bhogavanArA hoya che. zubha karmono vipAkodaya hoya ke azubha karmono vipAkodaya hoya ema banne prakAranA karmodayakAle samAna cittavRttivALA A mahAtmAo che. kyAreka ghaNo puNyodaya vipAkamAM Ave ane deva-devendronA vRnda vaDe caraNo vaMdana karAtAM hoya to paNa rAgadazAne pAmatA nathI ane kyAreka ghaNo pApodaya vipAkamAM Ave ane tenAthI halakA, tuccha mANaso vaDe viDaMbanA karAtA hoya, athavA zikArI ane macchImAra Adi jevA ghAtakI mANaso vaDe duHkha pamADAtA hoya to paNa dveSabhAvane pAmatA nathI. sukhaduHkhanI paristhitimAM je samabhAvavALA rahe che te mahAtmAo madhyastha kahevAya che. Avazyakaniyukti nAmanA graMthamAM kahyuM che ke -
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mAdhyasthASTaka - 16 vaMdijjamANA na samukkasaMti, helijjamANA na samujjalaMti / daMteNa citteNa calati dhIrA, muNI sayA samugdhAiyarAgadosA ||866 // 501 A mahAtmA munio vaMdana karAtA chatA utkarSa pAmatA nathI tathA hIlanA karAtA chatA dveSa pAmatA nathI, paraMtu nAza karyo che rAga ane dveSa jeoe evA A muni mahAtmAo dhIra thayA chatA haMmezAM damana karAyelA citta dvArA pravarte che. 866 // 4 // manaH syAd vyApRtaM yAvat, paradoSaguNagrahe / kAryaM vyagraM varaM tAvanmadhyasthenAtmabhAvane // 5 // gAthArtha :- jyAM sudhI mana pArakAnA doSa ane guNo grahaNa karavAmAM vaparAyeluM rahe che te kAmamAM ja vyApta rahe che tyAM sudhI AtmatattvanA ciMtanamAM manane vyagra karavuM e ja parama kArya che. pA TI$ :- "mana: syAd vyApRtamiti" - paradoSaguNagrahaNe yAvad manaH vyApRtaM -vyApAravat syAt, tAvat AtmabhAvane - AtmasvarUpacintane vyagraM tadAyattaM varaM pradhAnaM kAryam / kena madhyasthena puruSeNa samabhAvAsvAdanarasikena / ityanenAtmasvarUpasyAmUrtasyAgurulaghuSaDguNahAnivRddhipariNamanotpAdavyayadhrauvyatAlakSaNasvarUpacintanaguNapravRttiH guNAntarasahakArapravRttisvarUpacintanAdikaM tatra cintane vyagrasya sAMsArikaguNadoSacintanAvakAza eva na bhavati / ata eva nirgranthAzcintayanti bhAvanAcakram, ghoSayanti dravyAnuyogagrantham, prazrayanti parasparasvabhAvavibhAvapariNAmam, vilokayanti AtmasvarUpaM sAvaraNaM nirAvaraNam, vibhajayanti hetugaNapariNAmam tyajanti azuddhanimittAni, vicArayanti nikSepAkSepam, sammIlayanti nayAnuyogam, tanmayIbhavanti dhyAnAdiSu yato'nAdivibhAvAnugatacetanAvIryapravartanagRhItaparasvarUpopAdeyatayA paradoSaguNAvalokanAzuddhacintananivAraNArthaM manaH syAdvAdAnantapaJcAstikAyasvarUpAvalokanAjIvaheyajIvopAdeyajJAnaM kAryamiti // 5 // vivecana :- A AtmAnuM mana jyAM sudhI pArakAnA doSo ane guNo jovAmAM ja layalIna che. arthAt bahirAtma-bhAvamAM che. paranA ja bhAvo jANavAmAM-jovAmAM vyApAravALuM che. tyAM sudhI potAnA AtmAnA svarUpanuM ciMtana karavAmAM vyagra rahevuM e ja zreSTha kartavya che.
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa02 mAdhyacyASTaka - 16 jJAnasAra jyAM sudhI parabhAvadazAmAM mana jatuM hoya tyAM sudhI tenA nivAraNa arthe svabhAvadazAnuM ciMtana-manana atyanta jarUrI che. prazna - kayA puruSe AtmaciMtana-manana karavuM joIe? uttara :- je je AtmA mumukSu hoya, svarUpa-prAptinA abhilASI hoya, AtmahitaciMtaka hoya te te sarve AtmAe AtmaciMtana-manana karavuM Avazyaka che. to paNa je AtmA madhyastha hRdayavALA che. samatAbhAvanA AsvAdamAM rasika che. sarva prakAranA nayonI vAtomAM madhyastha rahe che. koI paNa bAbatamAM AkarSAtA nathI ke khIjAtA nathI tathA sukhIduHkhI paristhitimAM samabhAva dazAvALA ane gaMbhIra che tevA mahAtmA puruSoe to avazya AtmatattvanuM ciMtana-manana karavuM joIe. Ama granthakArazrI samajAve che tenAthI ema kahevA mAge che ke - (1) AtmAnuM jJAna-darzana-cAritrAdi guNamaya je svarUpa, (2) AtmAnuM je amUrta (varNa-gaMdha-rasa-sparza rahita) svarUpa, (3) AtmAnuM je agurulaghu svarUpa, (4) pratisamaye AtmAnuM AtmaguNomAM padgaNa hAni-vRddhisvarUpe je pariNamana thAya che te svarUpa tathA (5) utpAda-vyaya-dhrauvya dharmavALuM tripadInA lakSaNavALuM je svarUpa ItyAdi ciMtana-manana karavA yogya svarUpamAM ja pravRttivALA banavuM joIe. upara kahelA guNo sivAyanA bIjA paNa je je guNo AtmAnA hoya tenA sahakAravALI pravRttiyukta svarUpanuM paNa ciMtana-manana vagere kArya paNa madhyastha AtmAe karavuM joIe. A AtmAnuM mana uparokta viSayonA ciMtana-mananamAM jema jema vadhAre lIna bane che. tema tema manane sAMsArika guNa-doSonA ciMtana-mananano avakAza ja raheto nathI. svabhAvadazAmAM jeTalI tanmayatA teTalI vibhAvadazAthI viraktatA ApoApa pragaTe che. A kAraNathI ja nircandamunio (1) anitya, azaraNa ItyAdi bAra bhAvanAo ciMtave che. bAra bhAvanAonI vicAraNA kare che. tathA maitrI, pramoda, karuNA ane mAdhyastha bhAvanA bhAve che. (2) dravyAnuyoganA granthono abhyAsa kare che. (3) paraspara svabhAvapariNAma ane vibhAva-pariNAmano upAdeya ane heyabhAve Azraya kare che. svabhAvapariNAmone svIkAre che ane vibhAva-pariNAmone tyaje che. (4) AvaraNavALuM ane AvaraNa vinAnuM AtmAnuM svarUpa kevuM che ane keTaluM che tenuM avalokana kare che. kSAyopathamika bhAvamAM keTaluMka svarUpa sAvaraNa hoya che ane keTaluMka svarUpa nirAvaraNa hoya che. mATe udaya vadhAre che ke kSayopazama vadhAre che? te ciMtave che. (5) zuddhabhAvanA kAraNono gaNa ane azuddha
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mAdhyacyASTaka - 16 503 bhAvanAM kAraNono gaNa je che tenA pariNAmano vibhAga kare che. bannene chuTA pADIne grahaNamocana kare che. (6) azuddhanimittono tyAga kare che. ane zuddha nimittono svIkAra kare che. (7) AtmatattvanA svarUpane viSe thatA prazno tathA tenA uttaro vicAre che. (8) koIpaNa viSaya upara nayonA anuyoganuM muMjana kare che. (9) avasare avasare dhyAnAdi upAdeyatattvomAM tanmaya thAya che. AvA AvA prakAranA upAdeya bhAvomAM madhyastha nigraMtha munio joDAya che. Ama svarUpa-ciMtanamAM layalIna banavAnuM kAraNa e che ke anAdikAlathI vibhAvadazAne ja anusaranArI cetanA ane vibhAvadazAne ja anusaranArI vIryanI pravRtti, A banne vaDe paradravyanA svarUpane upAdeyapaNe ja A jIve grahaNa kareluM che. paranA svarUpane ja potAnuM mAnI lIdhuM che. niraMtara A jIva temAM ja lIna banelo che. tenA kAraNe pArakAnA doSo ane guNo jovAnI ja Teva paDelI che. tenA dvArA rAga-dveSa thavAthI azuddha ciMtana-manananA vicAro thayA ja kare che te rokavA mATe AtmArthI jIvoe potAnuM mana syAdvAdanI vicAraNAmAM, paMcAstikAya-dravyonA anaMta svarUpanI vicAraNA karavAmAM tathA ajIvanuM tamAma svarUpa heya che ane jIvanuM zuddha guNAtmaka svarUpa upAdeya che. AvuM jJAna AtmAthI jIve avazya meLavavuM joIe. te mATe madhyastha hRdayI banIne AtmahattvanA svarUpasaMbaMdhI ciMtana-mananamAM ekameka banavuM joIe. vibhinnA api panthAnaH, samudraM saritAmiva / madhyasthAnAM paraM brahma, prApnuvantyekamakSayam // 6 // gAthArtha - jema judA judA sthAnethI vahetI nadIonA mArgo eka ja samudramAM maLe che tevI ja rIte madhyastha dRSTivALA mahAtmA puruSonA bhinna bhinna evA paNa mArgo akSaya evA eka parama brahmane (zuddha-AtmasvarUpane) prApta kare che. all vivecana :- "vimanI mapi ta" viminI: mane emanI mapa prasthAnaH paJcadhyAnamArgasAdhanapaddhatayaH sAdhanopAyAH aneke dravyAcaraNataH zukladhyAnaM yAvat samyagdRSTi-apunarbandhakAdayaH, jinakalpAH sthavirakalpAdayaH madhyasthAnAM -madhyasthabhAvavartinAmekamakSayaM paraM brahma prApnuvanti / ityanena sarve sAdhanopAyAH ekaM zuddhaM AtmasvarUpaM samavataranti / sarveSAM mokSasAdhakAnAM sAdhyaikatvAt / kamiva ? samudraM saritAmiva, yathA nadyaH samudraM gacchanti, evaM tattvaikatvapariNAmAnAM sarvaM sAdhanaM zuddhAtmabhAve avataranti / ataH rAgadveSAbhAvo hitam // 6 //
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 504 mAdhyacyASTaka- 16 jJAnasAra vivecana :- AtmatattvanI sAdhanAnA bhale bhinna bhinna mArgo hoya, koI AtmA savizeSa tapa ArAdhe, koI AtmA savizeSa jJAna ArAdhe, koI AtmA savizeSa cAritraguNa ArAdhe, koI AtmA tattvaciMtana ArAdhe. Ama bhinna bhinna prakAre aneka bhedothI bheTavALA sAdhanAnA mArgo paNa aneka che. paMca parameSThinA guNonuM dhyAna karavAnA mArga rUpa sAdhanAnI paddhativALA sAdhanAnA upAyo aneka che. jyArathI A jIva dravyathI paNa dharmanI AcaraNamAM joDAya che tyArathI dharmamArgamAM praveza pAme che. AvA prakAranA dravyAcaraNathI AraMbhIne yAvatu zukladhyAnanI dazA Ave tyAM sudhI, apunarbandhaka, samyagdaSTi, dezaviratidhara, sarvaviratidhara pramatta-apramatta muni, jinakalpika muni, sthavirakalpikAdi munio vagere je koI ArAdhanAnA mArgamAM praveze che, eTale ke mohanA kSayopazamanI vRddhi karatAM karatAM AgaLa vikAsa sAdhe che te sarve paNa AtmatattvanA ArAdhaka AtmAo madhyastha svabhAvavALA hoya che, eTale ke rAga-dveSa rahita ucita mArga upara cAlavA svarUpa madhyastha-bhAvavartI hoya to tevA mahAtmA puruSo madhyasthamArge cAlavA dvArA akhaMDita evA parama brahmamaya zuddha Atma-svarUpane prApta karanArA bane che. - uparokta kathanathI A vAta spaSTa samajAya che ke sAdhananA sarve paNa upAyo zuddha evA eka AtmasvarUpanI prAptimAM ja samApta thaI jAya che. kAraNa ke mokSa mATenI sAdhanAnA upAyo bhale bhinna bhinna hoya paraMtu sarvenuM sAdhya muktinI prApti rUpa eka che. konI jema ? aneka nadIo jema eka samudramAM ja maLe che tema ahIM samajI levuM. jema bhinna bhinna nadIo bhinna bhinna mArgothI AvatI hovA chatAM paNa aMte eka samudramAM ja samApta thaI jAya che athavA amadAvAda-surata-muMbaI jevA koIpaNa eka nagaramAM praveza pAmavAnA mArgo aneka hoya che chatAM paNa bhinna bhinna mArgo dvArA praveza eka gAmamAM ja thAya che. tema AtmatattvanI sAdhanAmAM ja ekameka pariNAma pAmelA mahAtmA puruSonA sarve sAdhano (upAyo) zuddha Atma-svabhAvamAM ja samavatAra pAme che. te mATe zakya bane teTalo rAga-dveSano abhAva thAya tevo prayatna karavo. llll svAgamaM rAgamAtreNa, dveSamAtrAtparAgamam / na zrayAmastyajAmo vA, kintu madhyasthayA dRzA // 7 // gAthArtha - rAgamAtrathI ame (jenoe) potAnA Agamane svIkAryuM nathI ane dveSamAtrathI paranA zAstrane ame tyaryuM nathI, paraMtu madhyastha dRSTi mAtra vaDe ame svAgamane svIkAryuM che ane parAgamane tyajyuM che. ll
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mAdhyasthyASTaka - 16 505 TIkA :" svAgamamiti" svAgamaM gaNadharoktamAgamam, vayaM na rAgamAtreNa zrayAmaH, yacca asmatparamparAnugataiH idamevAbhimatam, asmAkaM kalpamidaM iti rAgAratvena na jinAgame rAgaH / vA athavA parAgamaM kApilAdizAstram na kevaladveSamAtreNa parakIyatvAd dveSaH, tena na tyajAmaH, kintu parIkSayA yathArthavastusvarUpanirUpaNena samyagjJAnahetutvAd nityAnityAdyanantasvabhAvakathane'pyavirodhitvAd madhyasthayA dRzA jinAgamaM zrayAmaH viparyAsopetavastusvarUpaparIkSaNA'kSamatvena tyajAmaH / na dveSamAtreNa, tyAgayogyatvAd tyajAmaH / uktaJca vivecana :- graMthakArazrI upAdhyAyajI mahArAjazrI kahe che ke ame gaNadharabhagavaMtoe racelA jaina Agamano je Azraya karyo che. arthAt "pramANabhUta" tarIke ame amArA jIvanamAM te Agamone je svIkAryAM che te kaMI Agama pratyenA rAgathI nathI svIkAryAM, eTale ke "amArI paraMparAmAM pUrvakAlamAM thayelA amArA dharmaguruoe "A jaina Agama ja svIkAryuM hatuM te mATe, athavA amAro Avo kulAcAra che ke A jainAgamane ja mAnavuM" ItyAdi rIte rAgane paravaza thaIne ame jaina Agama pratye svIkAra karyo hoya ema nathI, guruparaMparAthI kulAcArathI ke tenA pratyenA premamAtrathI ame jaina Agama svIkAryuM hoya ema nathI. paraMtu jinezvara paramAtmAnA kahelA ane gaNadharabhagavaMtoe racelA A AgamazAstromAM "yuktiyuktatA" che mATe ame jaina Agamane svIkAryuM che. tathA paradarzananAM AgamazAstro eTale ke sAMkhyadarzananAM kapilaRSikRta Agamo, bauddhadarzananAM buddhakRta Agamo, nyAya-vaizeSikadarzananAM akSapAda-kaNAda RSikRta zAstro, cArvAkadarzananAM bRhaspatiRSikRta zAstro ane mImAMsakadarzananAM kumArillabhaTTa tathA prabhAkarakRta zAstrono ame je tyAga karyo che. nathI svIkAryAM, te kevala dveSamAtrathI athavA pArakAnAM che mATe ApaNe na svIkArAya AvA dveSabhAvathI tyAga karyo nathI. paraMtu te zAstromAM kahelA bhAvomAM yuktiyuktatA dekhAtI nathI mATe tyAga karyo che. jaina AgamamAM ane Itara AgamamAM kyAM yuktisiddhatA che ? ane kyAM yuktisiddhatA nathI ? AvI parIkSA karavA pUrvaka madhyastha dRSTi rAkhIne yogyatA joIne ja jaina Agamano ame svIkAra karyo che ane para-Agamano ame tyAga karyo che. "je vastu A saMsAramAM jema che te vastunuM nirUpaNa barAbara temaja che" Ama yathArthapaNe vastunA svarUpanuM nirUpaNa jaina AgamamAM ja che. mATe te Agamano abhyAsa samyajJAnanuM kAraNa bane che. tethI yathArthavAda hovAthI ame te Agamano Azraya karyo che.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa06 mAdhyacyASTaka - 16 jJAnasAra ame jena chIe eTale amArA AgamanI prazaMsA karIe chIe Ama nathI. paraMtu pratyeka vastu "nitya-anitya che" "bhinna-abhinna che" "sAmAnya-vizeSAtmaka che" Ama paraspara virodhI dekhAtA paNa nayabhedathI vivakSA karIe to paripUrNa avirodhIbhAve rahelA anaMta anaMta dharmonI joDIthI yukta A padArtho che ane tevA ja padArtho jainAgamomAM varNavyA che. Ama jenAgama ja Azraya karavA jevuM uttama, nirdoSa ane yuktiyukta che mATe ame tene svIkAryuM che. koIpaNa RSi-muni upara ke temanAM zAstro upara rAga ane dveSa karyA vinA mAtra madhyastha dRSTi rAkhIne yathArtha nirUpaNa hovAthI ame jaina Agamano svIkAra karyo che ane viparIta nirUpaNathI bhareluM vastunuM svarUpa dekhavAnA kAraNe parIkSAnI vidhimAM satya tarIke siddha thavAmAM asamartha hovAnA kAraNe ayathArtha hovAthI ame paranA Agamono tyAga karyo che. paranA Agama pratyenA dveSathI tyAga karyo nathI. paraMtu ayathArtha-nirUpaNa hovAthI tyAgayogya che. mATe ame teno tyAga karela che. lokatattvanirNaya nAmanA graMthamAM kahyuM che ke - "pakSapAto na je vIre, na phreSa: patnavipu ! yuktimadvacanaM yasya, tasya kAryaH parigrahaH // 38 // amane (jenone) mahAvIra paramAtmA upara rAga nathI ane kapila RSi Adi anya darzanakAro pratye dveSa nathI, paraMtu jeonuM vacana yuktiyukta hoya che. teonA ja vacanano svIkAra karavo joIe. mATe ame jaina Agama svIkAryuM che tathA A ja zloka pUjya upAdhyAyajI kRta kAnniza laviMzikAmAM paNa 43 mAM che. tathA vaLI kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcAryajI kRta ayogavyavacchedikAmAM ra9mA zlokamAM paNa Ama ja kahyuM che. te A pramANe - na zraddhayaiva tvayi pakSapAto, na dveSamAtrAdaruciH pareSu / yathAvadAptatvaparIkSayA tu, tvAmeva vIraprabhumAzrayAmaH // 29 // ame jainoe he prabhu! aMdhazraddhAmAtrathI tamArA upara pakSapAta (rAga) karyo nathI ane dveSamAtrathI para-darzanakAro upara dveSa karyo nathI, paraMtu yathArtha AptapaNAnI parIkSA karIne ja ApazrIne-vIraprabhune ame svIkAryA che. rA. rAgathI svIkAryuM hoya ane dveSabhAvathI tyajyuM hoya te sAruM nathI, prazaMsanIya nathI. kAraNa ke dRSTi ja doSa bharelI che, paraMtu madhyastha dRSTithI parIkSA karatAM je yathArtha lAgyuM te svIkAryuM ane je ayathArtha lAgyuM te tyajI dIdhuM che tethI ucita ja karyuM kahevAya. liaa
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mAdhyasthASTaka - 16 madhyasthayA dRzA sarveSvapunarbandhakAdiSu / cArisaJjIvanIcAranyAyAdAzAsmahe hitam // 8 // 507 gAthArtha :- apunarbandhaka Adi sarve jIvomAM madhyastha dRSTi vaDe ame cArisaMjIvanI carAvavAnA nyAyathI kalyANa thavAnI AzA rAkhIe chIe. // 8 // TIkA :- "madhyasthavA kRti" vayaM madhyathavA vRzA sarveSu maitrIpramovaLAviyu hitaM-kalyANam, AzAsmahe - icchAmaH / sarvatra rAgadveSaparityAgAnukUlabhAvanayAhitaM sidhyati / kasmAt ? cArisaJjIvanIcAranyAyAt tatrodAharaNaM yathA kazcitpuruSaH ajAnannapi pazuM saJcArayan pazutvaparityAgacakSurdhotakahetuH jAtaH / saJjIvanIcAraNarUpo dRSTAntastanyAyAt tathA caraNAdiSu mandaprayatno'pi adhyAtmAnugasamabhAvapariNataH AtmAnamanAdipazutvabhAvagatamapahAya svarUpopalabdhirUpaM dakSatvabhedajJAnarUpaM cAkSuSatvaM karoti / ata eva sarvaM sAdhyasApekSasya sAdhanaM hitam / sAdhyazUnyasya bAlakrIDArUpam / uktaJca vItarAgastotre vivecana :- saMsArI sarve jIvo upara madhyastha dRSTi dvArA ame hitanI (kalyANanI) AzA rAkhIe chIe, koI-koI jIvo maitrI bhAvanAne yogya hoya che. koI koI jIvo pramodabhAvanAne yogya hoya che. koI koI jIvo karuNAbhAvanAne yogya hoya che ane koI koI jIvo madhyasthabhAvanAne yogya hoya che. Ama je jIvo jevI kakSAnA hoya che te jIvo upara tevI tevI bhAvanA rAkhavA vaDe madhyastha dRSTi dvArA teonuM hita-kalyANa kema thAya ? e rIte ame sarvatra hita thavAnI-kalyANa thavAnI AzA rAkhIe chIe-kalyANa thAya ema IcchIe chIe. sarvasthAnomAM rAga ane dveSanA tyAgane anukUla arthAt rAga-dveSa rahitapaNe madhyastha bhAvanA dvArA pravRtti karavAthI hitanI-kalyANanI siddhi thAya che. zAstromAM AvA prakAranI madhyastha dRSTi dvArA je kalyANanI siddhi kahI che te cArisaMjIvanI cAranA nyAyathI kahI che. tenuM suMdara udAharaNa A pramANe che. pUjya zrI haribhadrasUrijI kRta yoganA granthomAM AvuM eka udAharaNa Ave che ke - koI eka gAmamAM, be bAlikAo hatI. paraspara atizaya ghaNA snehavALI hatI. uMmaralAyaka thatAM bannenAM lagna thayAM. lagna thavAthI banne pota-potAnA sasarAnA ghare gaI. zvasuragRhe javAthI bannenA gAma dUra dUra thayAM. maLavAnuM duSkara banyuM. temAM eka strIne
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 508 mAdhyasthASTaka-16 jJAnasAra kAmaNa TumaNanI vidyA AvaDatI hatI. bIjI strIne AvI kalA AvaDatI na hatI. eka vakhata kalAnI jANakAra strI kalAnI ajANa strInA ghare maLavA mATe AvI tyAre kalAnI ajANa strIe kahyuM ke "tuM kAmaNa TumaNanI kalA jANe che to kaMIka evuM kara ke jethI mAro pati huM calAvuM tema cAle, bIjIe kahyuM ke sAruM, huM tane eka auSadha ApuM chuM, te auSadha tuM tArA patine khavarAvaje, jethI tAro pati tuM kahIza tema karaze ane calAvIza tema cAlaze." ATaluM kahIne auSadha ApIne kalAnI jANakAra te strI potAnA ghare gaI, thoDAka divaso bAda auSadhavALI strIe potAnA patine auSadha khavaDAvyuM. A auSadha peTamAM jatAM ja A puruSa puruSa maTIne baLada thayo. auSadha khavaDAvanAra strInA duHkhano pAra na rahyo. paraMtu have zuM thAya ? baLadamAMthI pAcho puruSa kema karavo te kalA tenI pAse nathI ane pelI strI to tenA ghare cAlI gaI che. eTale A strI potAnA pati baLadane dararoja ghAsacAro carAvavA jaMgalamAM laI jAya che ane carAvIne sAMje ghare pAchI Ave che. te jema calAve tema baLada cAle che. Ama tenA IcchA pramANe kArya to thayuM paNa tene A rUcyuM nahIM. have baLadamAMthI pharI pAcho puruSa kema thAya tenI rAha jotI dararoja carAve che. eka vakhata te strI potAnA pati-baLadane ghAsacAro carAvIne eka moTA vRkSanI nIce sUtI che. baLada ghAsacAro vAgoLe che. strI sUI gaI nathI, paraMtu parizramanA kAraNe ADI paDIne ArAma kare che. tyAM koI eka vidyAdhara yugala (pati-patnI) jAtrA arthe nIkaLeluM te yugala virAma mATe AvIne A ja vRkSa upara beThuM. temAMnA puruSe vidyAdhara hovAthI vidyAnA baLe jANyuM ke nIce beThelo baLada vAstavika baLada nathI, paNa kRtrima baLada che. jo tene A ja khetaramAM rahelI saMjIvanI auSadhi khavaDAvavAmAM Ave to te baLada pharIthI puruSa thaI zake che. Ama A samasta vArtA te vidyAdhara puruSe potAnI patnIne kahI. A banne vArtAlApa karIne uDI gayAM. paraMtu te vArtAlApa nIce sutelI te strIe sAMbhaLyo. te strI manamAM vicAre che ke A baLadane punaH puruSa karavAno upAya che ane te e che ke A baLadane saMjIvanI auSadhino cAro carAvavo ane te auSidha A ja khetaramAM che, paraMtu mane khabara paDatI nathI ke saMjIvanI auSadhi kaI ? ane Itara ghAsacAro kayo ? to have huM zuM karuM ? AvA prakAranA vicAramAMthI teNe eka nirNaya karyo ke A khetaramAM je koI ghAsacAro che te tamAma ghAsacAro krame krame huM A baLadane carAvuM ke jethI saMjIvanI auSadhi jyAre tenA udaramAM jaze tyAre te manuSya banI jaze. Avo nirNaya karIne khetaranA eka cheDethI daroja A baLadane dhyAna rAkhIne ghAsacArAno cAro carAve che. Ama karatAM keTalAka divase te saMjIvanI auSidha tenA caravAmAM AvI. te ja divase te baLada baLada maTIne
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mAdhyacyASTaka- 16 509 puruSa thayo. vArtA ATalI ja che. paraMtu saMjIvanI auSadhi dvArA pazumAMthI A jIva puruSa thayo ATalI vAta mahattvanI che. pUjya devacaMdrajI mahArAjazrInI racelI A jJAnamaMjarI TIkAmAM yathA zapuruSa: Ama lakhyuM che. koIka puruSa (govALa) saMjIvanIne nahIM jANato hovA chatAM paNa pazune ghAsacAro carAvato carAvato saMjIvanI auSadhi AvI javAthI pazupaNAno tyAga karIne cakSuthI udyota karanAro puruSa thayo. te "saMjIvanIcAra" (saMjIvanI auSadha carAvavA) svarUpa udAharaNa jANavuM. tevI ja rIte A nyAyane anusAra je AtmA cAritrapAlanAdimAM ghaNo maMda che. tethI ja temAM atizaya maMdaprayatnavALo che. jethI pazutulya che. paraMtu adhyAtmazAstro niraMtara sAMbhaLavAthI ane adhyAtmI puruSonA saMsargathI adhyAtmazAstronuM jJAna ane tajjanya saMvega-vairAgyayukta bhedajJAnarUpI saMjIvanI auSadhi udaramAM javAthI adhyAtmabhAvanAthI yukta evA samabhAve pariNata thayo chato potAnA AtmAmAM anAdikAlathI tattvanA ajANarUpa je pazupaNuM hatuM. tene choDIne potAnA AtmAnA zuddha svarUpanI upalabdhi thavI te rUpa "caturapaNuM ane bhedajJAna pragaTa thavA svarUpa" jJAnarUpI cakSuthI jovApaNuM = arthAt vAstavika manuSyapaNuM pAmyo. A AtmA tattvajJAna vinAno hovAthI anAdikAlathI pazupaNAne pAmelo hato. adhyAtmI puruSonA samAgamathI ane adhyAtma zAstronA abhyAsathI bhedajJAna-samyajJAna rUpI saMjIvanInuM pAna karavAthI pazupaNuM (ajJAnIpaNuM) tyajIne samyajJAnI manuSya banyo. Ama upamA ghaTADavI. A rIte vicAratAM je koI dharma-anuSThAnanuM AcaraNa karavA rUpe sAdhananuM sevana karAya paNa jo te sAdhyanI apekSAvALuM hoya to te sAdhana hitakArI che ane sAdhyathI zUnya hoya to bAlaceSTA tulya che, arthAt niSphaLa che. mATe kASAyika pariNAma tyajIne madhyasthavRtti dhAraNa karIne sAdhanAno vyavahAra karavo ucita che. kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcAryajIe zrI vItarAgastotramAM kahyuM che ke - tathApi zraddhAmugdho'haM, nopAlabhyaH skhalannapi / vizRGkhalApi vAgvRttiH, zraddadhAnasya zobhate // 8 // (vItarAgastotra prakAza-1/8) he prabhu ! to paNa zraddhAthI aMjAyelo evo huM ApanI stuti karatAM karatAM kadAca khalanA pAmuM to paNa upAlaMbhane yogya nathI. kAraNa ke vAtsalyamUrti evA bALakanI truTakatruTaka paNa vANI tenA pratyenI prItivALAne zobhA Ape che.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 510 mAdhyacyASTaka- 16 jJAnasAra punaHkeSu ? apunarbandhakAdiSu, apunarbandhakasvarUpaM zrIharibhadrasUrivacanAd jJeyam, AdizabdAt mArgAbhimukha-mArgapatita-mArgAnusAryaviratasamyagdRSTi-dezaviratasarvaviratAdiSu sarvatra parabhAvarAgadveSavinirmuktAtmasvabhAvAnukUlatA eva sAdhanam / uktaJca yogazAstre Atmaiva darzanajJAna-cAritrANyathavA yateH / yahAtmA vaiSa zarIrasthitiSThati IjhA (yogazAstra) AtmAnamAtmanA vetti, mohatyAgAdyadAtmanaH / tava tastha vAritra, tatvajJAnaM tavya darzanam IIjhArA (yogazAstra) AtmAjJAnabhavaM duHkhamAtmajJAnena hanyate / tapasaTSdhyAtmavijJAna-hInaicchanuM na zavarAte jhArA (yogazAstra) so'yaM samarasIbhAvastadekIkaraNaM matam / mAtmA ya pRthakvena, nIyate paramAtmani 2014 (yogazAstra) kayA AtmAoe mAdhyacyavRtti prApta karavI joIe. to kahe che ke apunarbandhakAdi jIvoe zakya bane teTalI mAdhyacyavRtti rAkhavA jevI che. apunarbandhaka jIvathI prAraMbhIne yogadazAnI zarUAta thAya che. kaMIka aMze yogadazA A bhUmikAthI Ave che. mATe apunarbandhakano ullekha karyo che. apunarbandhaka jIvo tathA Adi zabdathI mArgAbhimukha jIvo, mArgapatita (mArga pAmelA) jIvo, mArgAnusAri (mArge cAlanArA) jIvo, avirata samyagdaSTi jIvo, dezaviratidhara jIvo ane sarvaviratidhara jIvo ItyAdi sthAnomAM sarva ThekANe parabhAvano tyAga, rAga-dveSavALI manovRttino tyAga ane AtmasvabhAvane anukUla ciMtana-manana-bhASaNavartana A ja AtmakalyANanuM sAdhana che. apunarbandhakanuM svarUpa zrI haribhadrasUrijI kRta paMcAzaka trIjAnI cothI gAthAthI jANavuM tathA yogazataka gAthA-13 thI jANavuM. je pApa karatAM tIvra bhAva na rAkhe, bhavane ghaNuM mAna na Ape ane ucita sthitine je Acare te apunarbandhaka AtmA jANavo. (yogazataka gAthA-13) sarve paNa ArAdhaka AtmAe parabhAvano tyAga, rAga-dveSano tyAga, mAdhyathyavRttino svIkAra ane AtmasvabhAvane anukULa pravartanAdi prApta karavAM joIe.
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI mAdhyacyASTaka- 16 511 A ja mokSanAM sAdhano che. kalikAlasarvajJa kRta zrI yogazAstramAM prakAza cAramAM 1-2-3 zlokamAM kahyuM che ke - A AtmA ja darzana-jJAna-cAritramaya che. athavA munino A AtmA ja tadAtmaka (darzanAdi guNamaya thayo chato) zarIramAM rahe che. arthAt guNo e ja jIvanuM sAcuM svarUpa che. I4/1/l. je mahAtmA mohanA tyAgathI potAnA AtmA vaDe potAnA AtmAne jANe che te ja te AtmAnuM cAritra che te ja jJAna che ane te ja darzana che. //4/rA/ AtmatattvanA ajJAnathI utpanna thayeluM duHkha AtmatattvanA jJAna vaDe ja haNAya che. AtmatattvanA vijJAna vinAnA jIvo vaDe te duHkha, tapa dvArA paNa chedI zakAtuM nathI. 4/all A AtmA paramAtmatattvamAM abhedabhAve je layalIna bane che te ja A zamarasabhAva (samatAsvarU5) kahevAya che. samaguNanI sAthe AtmAnuM ekIkaraNa thavuM te ja samabhAva eTale ke mAdhyacyatA jANavI. 10/4 A aSTakano sAra e che ke padgalika sarve vastuo tathA anya jIvadravyo A AtmAthI bhinna dravyo che te kyAreka sArAbhAve paNa pariNAma pAme ane kyAreka azubha bhAve paNa pariNAma pAme, paraMtu je dravya A AtmAnAM nathI. tenA zubha-azubha pariNamanane joIne ApaNe zA mATe rAga-dveSa karavo? A saMsAramAM game te vastu game teTalI suMdara hoya to paNa ApaNA AtmAnI che ja nahIM to pachI prIti kema karAya ? e ja pramANe koI dravya azubhabhAve pariNAma pAme to ApaNe aprIti zA mATe karavI ? te dravya ApaNuM che ja nahIM. jagatanA padArtho pAriNAmika svabhAvavALA che, tethI bhinna bhinna zubhAzubha bhAve pariNAma pAmyA che ane pariNAma pAmaze temAM A AtmAne cakSapAta kema karAya ? pariNamana pAmavuM te dravyono svabhAva che. mATe he jIva! tuM rAga-dveSa karavAnuM choDI de. prIti-aprIti baMdha kara ane sarvatra madhyastha bhAvavALo bana. paradravyane potAnuM mAnavuM ane tene joIne prIti-aprIti karavI A ja bahirAtmabhAva che, vibhAvadazA che. he jIva! tuM teno tyAga karIne madhyastha svabhAvavALo banI jA. ITA soLamuM mAdhyasthASTaka samApta .
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI 509 nirbhayASTaka-17 | | patha saptaza nirmASTabhram | | mAdhyasthye sthiratvaM nirbhayasya bhavati, bhayamohodayAt pariNAmacApalyaM bhavati, ato bhayaparihAraH kAryaH / AtmA hi zuddhacidrUpo'vinazvaraH, tena nirbhaya eva / atra nAmasthApanAnirbhayau sugamau, dravyanirbhayaH saptabhayarahitaH, bhAvanirbhayaH karmabandhahetuvibhAvapariNatirahitaH, karmabandhahetupariNAmaH AtmasattArodhakAbhinavakarmabandhakatvAda mahAbhayama, tacca saMvarapariNAmapariNatAnAM bandhahetapariNAmAvyApakAnAM na mavati | naigamena sarvadravyANAm, saGgraheNa vastusattAyAm, vastuvRttyA'vinazvaratvAt, vyavahAreNa karmodayAvyApakasya dhIrasya, RjusUtreNa nirgranthasya, zabdanayena dhyAnasthasya, samabhirUDhanayena kevalinaH, evambhUtanayena siddhasya nirbhayatvam, avinazvarasarvaguNaprAgbhAvAt / atra ca yathArthAtmasvarUpavijJAturaudayikabhAvanirmamasya sAdhane nirbhayatA bhavati, ato nirbhayASTakaM vyAkhyAyate / have sattaramuM nirbhayASTaka kahevAya che. soLamA madhyasthatA aSTakamAM kahelI sthiratA nirbhaya jIvane ja Ave che. arthAta je jIva bhayothI bhIta (Darapoka) hoto nathI, eTale ke bhaya Ave tyAre hiMmatapUrvaka sahanazIla thaIne bhayanI sAme hoDa kare che. tevo nirbhaya AtmA ja madhyasthabhAvamAM TakI zake che. rAga ke dveSamAM aMjAto nathI. A kAraNathI bhayono tyAga karavA jevo che. bhayanI sAme paNa nirbhaya thavA jevuM che. tethI have nirbhayASTakanuM varNana karAya che. kAraNa ke A AtmA zuddha che. cirUpa (jJAnarUpI che ane avinAzI dravya che. tene koI bhaya malina karI zakato nathI ke koI bhaya jaDAtmaka karI zakato nathI ke koI bhaya teno nAza karI zakato nathI. pachI zA mATe Darapoka thavuM joIe? nirbhaya ja rahevuM joIe. Ama nirbhaya thavA mATe samajAvAya che. nirbhayatA upara cAra nikSepa kahe che. tyAM nAma ane sthApanA sugama che. koI puruSanuM nirbhaya-abhaya evuM nAmAbhidhAna karavuM te nAmanirbhaya tathA nirbhayatAne varelA mahAmuninuM citra doravuM-pratimA banAvavI te sthApanAnirbhaya kahevAya che. sva- rAjyano bhaya, para-rAjyano bhaya, ativRSTi-anAvRSTino bhaya, AjIvikAno bhaya, rogano bhaya ane maraNano bhaya ema sAta bhayone jItanAra-sAta bhayarahita je thAya te dravyanirbhaya jANavo.
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 510 nirbhayASTaka - 17 jJAnasAra A nirbhayatA zarIra-dhana-vaibhava ane parivArAdinI surakSAno hetu che. mATe dravyanirbhayatA ane karmono baMdha thavAmAM kAraNabhUta evI vibhAvapariNati vinAno je jIva te bhAvanirbhaya jANavo. kAraNa ke tenAthI AtmAnI ane AtmAnA guNonI (bhAvadhananI) surakSA thAya che. navAM navAM ane cIkaNAM karmo baMdhAya evo je saMkliSTa AtmapariNAma Ave che te pariNAma AtmAnA anaMta guNonI sattAne rokI nAkhe evAM navAM navAM karmone baMdhAvanAra hovAthI ane te te karmono udayakAla thAya tyAre AtmAnA guNo vadhAre vadhAre AcchAdita thatA hovAthI A saMkliSTapariNAma ja mahA-bhayasvarUpa che. je mahAtmA puruSo saMvarabhAvanA pariNAmamAM pariNata thayelA che ane navAM navAM karmo vadhAre baMdhAya tenA hetubhUta kASAyika pariNAmomAM je vyApta banyA nathI, temAM je raMgAyA nathI AvA mahAtmA puruSone uparokta te saMkliSTa pariNAmo saMbhavatA nathI. tethI te bhAvathI nirbhaya kahevAya che. have sAta nayothI nirbhayatA samajAvAya che. (1) naigamanaya :- A nayanI apekSAe sarve dravyo nirbhaya che. kAraNa ke sarve paNa dravyo sadAkAla potAnA rUpe ja rahe che. kyAreya koI dravya potAnA svarUpane choDIne paradravya svarUpe thatuM nathI tethI te te dravyone koI bhaya nathI. jIva kyAreya ajIva thato nathI ane ajIva kyAreya jIva thato nathI, pachI bhaya zA mATe ? mATe odhe othe (sAmAnyathI) sarve dravyo nirbhaya che. (2) saMgrahanaya :- sarve paNa vastuonI je sattA che (sadaMza che) te sattA sadA hovAthI sarve dravyo nirbhaya che. kAraNa ke vAstavika rItie sarve paNa padArthonI sattA traikAlika dhruva che. sarvakAle avinAzI che. te sattAno kyAreya vinAza thavAno nathI. pachI bhaya zA mATe ? (3) vyavahAranaya :- pUrvakAlamAM bAMdhelAM karmo jyAre jyAre udayamAM Ave che tyAre tyAre tenA svabhAva pramANe sukha-duHkha Adi bhAvo te te karmo Ape che. temAM na lepAnArA ane dhIra rahenArA jIvane nirbhaya kahevAya che. A nirbhayatA lokabhogya che mATe vyavahAranaya, jemake zreNika mahArAjA puNyodayajanya rAjyavaibhava bhogavavAnA kAle ane kozika dvArA karAyelA pApodayajanya kArAvAsanA du:khakAle paNa kSAyikasamyaktvI hovAthI nirbhaya hatA. (4) RjusUtranaya :- je jIvoe navavidha bAhya-parigraha tyajyo che ane tenA saMbaMdhI rAga-dveSanI gAMTha tyajIne nirprantha banyA che tevA nirprantha munio bAhya upAdhiomAM raMgAyelA na hovAthI nirbhaya che. ahIM vartamAnakAlIna jIvananI pradhAnatA che mATe A RjusUtra naya jANavo.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI nirbhayASTaka - 17 511 (5) zabdanaya :- sAdhanAkAlamAM vartatA dhyAnastha munimahAtmAo bhaya upajAve tevA mohano kSaya karatA hovAthI AMtarika pariNAmathI nirbhaya che. ahIM bhAvanI pradhAnatA che mATe zabdanaya jANavo. (6) samabhirUDhanaya :- kevalI paramAtmA vItarAga hovAthI sarvathA mohano kSaya karyo che mATe mohajanya bhayarahita che. tathA jJAnAvaraNIyAdi karmono paNa nAza karyo che mATe ajJAnatAjanya evA bhayathI paNa rahita che. mATe A AtmAomAM yathArtha nirbhayatA ghaTe che. (7) evaMbhUtanaya :- siddha-paramAtmAmAM je nirbhayatA che te ja vadhAre sAcI che. kAraNa ke tyAM aghAtI karmonA udayajanya zarIra, roga, mRtyu AdinA paNa bhayo nathI. eTale ke AThe karmathI rahita che tethI AThe karmonA udayajanya bhayathI rahita che mATe evaMbhUtanaya. te siddha-paramAtmAmAM AThe karmonA kSayathI je ATha gaNono prabhAva (AvirbhAva) thayo che te sadAkAla rahenAra che, kyAreya nAza pAmanAra nathI, mATe A ja yathArtha nirbhayatA che. ahIM je AtmAo yathArtha-AtmasvarUpane jANavAnI ane prApta karavAnI tamannAvALA che ane tenA ja kAraNe puNyakarma ane pApakarmanA udayathI maLelI sAnukULatA ane pratikuLatAmAM jeo mamatA vinAnA che eTale ke temAM jeo alipta che evA mahAtmAone ja Atmatattva sAdhavAmAM nirbhayatA pragaTe che. AvA jIvo ja nirbhaya rahIne AtmahattvanI sAdhanA karIne kevalI thaIne zuddha-buddha thayA chatA siddhipadane pAme che. mATe ame te nirbhayatAnuM vyAkhyAna karIe chIe. yasya nAsti parApekSA, svabhAvAdvaitagAminaH / tasya kiM nu bhayabhrAnti-klAntisantAnatAnavam // 1 // gAthArtha - kevaLa svabhAvadazAmAM ja rahenArA evA je mahAtmAne parapadArthanI apekSA ja nathI te mahAtmAne bhaya (trAsa), bhrAnti (bhrama) ane phalAnti (kheda)nI paraMparAno vistAra zuM hoya? arthAtu na hoya. // TIkA :- "ya nAstIti"--yastha parApekSA-parAzrayatA-parAdhInatA-parAzA vA nAsti, tasya svabhAvAdvaitagAminaH-svabhAvasya yad advaitamekatvaM-svabhAvAdvaitaM, tatra gamananaLa maya:-traNa, prAntiH-zrama:, vastrAntiH-ra, taja tanavaM vistAra kiM nu bhavati ? kAkvarthaH / ityanena paravastusaMrakSaNe parAzAdinA bhayaM bhavati / yaH parabhAvaniHspRhastasya parabhAvAbhAve bhayakhedau (bhayabhramakhedAH) kutaH ? naiveti // 1 //
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirbhayASTaka - 17 jJAnasAra vivecana :- je je mahAtmA-puruSone para-padArthanI apekSA nathI, paradravyanI AzrayatA nathI, parAdhInatA nathI, para-padArthonI AzA-IcchA nathI. manathI paNa je koI para padArthanI apekSA-AzA rAkhatA nathI, khANI-pINI, raheNI-karaNInI koI vastu maLI to paNa zuM ? ane na maLI to paNa zuM ? koI vyaktio maLavA AvyA to paNa zuM ? ane te maLavA na AvyA to paNa zuM ? koIe AvakAra, mAna-sanmAna karyuM paNa zuM ? ane AvakAra mAna-sanmAna na karyuM to paNa zuM ? Ama je mahAtmAne para-tarapha AzA ke apekSA ja nathI, sarvathA parathI nirlepa ane niHspRha che. tevA mahAtmA puruSa ke jeo AtmAnI kevala eka svabhAvadazAmAM ja ramaNatA karanArA che. kevala ekalI svabhAvadazAnI je advaitatA (ekatA) te svabhAvAdvaitatA, temAM ja vartanArA che. AtmAnA zuddhasvarUpamAM ja layalIna rahenArA che. A mahAtmA puruSone bhaya, bhrama ane khedano vistAra eTale ke A traNenuM sAmrAjya, A traNe doSo taraphathI thato parAbhava kema hoya ? arthAt na ja hoya. 512 ahIM bhaya eTale bhayabhItatA-trAsa-DarapokatA-bhayajanya kaMpanatA kema hoya ? jo paranI apekSA ja nathI to pachI bhaya-trAsa kema hoya ? arthAt na ja hoya, evI rIte bhrAnti eTale bhrama paNa kema hoya ? na ja hoya, jemake koI puruSane koI strIno ane koI srIne koI puruSano atizaya prema hoya, tenA ja sukhe sukhI ane tenA ja du:khe du:khI, Avo dRDha rAga hoya tevA parAdhIna AtmAone ja te te pAtronA viyogakAle jyAM tyAM te ja pAtra che Ama bhrama thAya che ane gAMDA mANasanI jema mohAnya evA te jIva bhaTake che. paNa A mahAtmAone AvA prakAranI koI paNa paradravyanI apekSA ja nathI tethI kyAMya Avo bhrama paNa thato nathI. tathA jene jene paradravyanI apekSA hoya che tene tene te te padArthonI rAha jotAM jotAM ghaNo samaya vItI jAya tyAre klAnti-kheda thAya che, thAkI jAya che, udAsIna banI jAya che. manamAM kleza kare che, paNa parathI niHspRha AtmAne AvuM kaMI thatuM nathI. A rIte niHspRha AtmAo bhaya-bhrama ane klAnti vinAnA hoya che. niHspRha AtmAne bhaya-bhrama ane kvAnti saMbhavatAM nathI. tethI tajjanya pIDA paNa saMbhavatI nathI. A prasaMge kAkunyAyathI artha samajAvyo che. ApaNe je artha samajAvavo hoya te artha (sIdhe sIdho na samajAvatAM) prazna dvArA jaNAvIe tene kAkunyAya kahevAya che. AvA munione zuM bhaya-bhrama ane kheda hoya ? arthAt na ja hoya. Ama prazna pUchavA dvArA uttara Apyo che tethI tene kAkunyAya kahevAya. uparokta carcAthI samajAze ke jeNe jeNe pa2vastunuM grahaNa ane saMrakSaNa karyuM che, kare che ane karavAnI IcchA rAkhe che tene tene paranI AzA AdinA kAraNe bhaya-bhrama ane kheda
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI nirbhayASTaka- 17 513 avazya thAya che. paraMtu je mahAtmA puruSo parabhAvathI sarvathA niHspRha chete mahAtmAone parapadArtha pratyeno grahaNa-saMrakSaNano pariNAma ja na hovAthI bhaya, bhrama ke kheda kema hoya ? arthAt na ja hoya. tethI A AtmAe jeTaluM vadhAre niHspRha rahevAya, paranI AzA tajAya, teTaluM teTaluM vadhAre niHspRha thavuM ane paranI AzA tyajI devI evo upadeza che. kavioe kahyuM che ke - parakI AzA sadA nirAzA, e he jagajana pAzA / te kATanakuM karo abhyAsA, laho sadA sukhavAsA // 1 // Apa0 punarnirbhayamUlabhAvanAM darzayannAha - nirbhayadazAnI prAptimAM hetubhUta mUla bhAvanAne jaNAvatAM kahe che bhavasaukhyena kiM bhUri- bhayajvalanabhasmanA / sadA bhayojjhitaM jJAna - sukhameva viziSyate // 2 // gAthArtha :- ghaNA bhayorUpI agnithI dagdha banelA (rAkhatulya) evA sAMsArika sukha vaDe zuM phAyado ? sadAkAla bhayothI rahita evuM jJAna sukha ja adhika che. 2aa TIkA :- '"mavasaubreneti'' mUri-vadhu, mayasya-phlopAtomiyasya khvatanuM tasya ( mayaM-phaddalo-parabhoLAvi, taheva jvalanastasya) mammanA-kSArabhUtena cauradAyAdarAjabhayajvalanadagdhena bhavasaukhyena indriyajena manyamAnasaukhyena jAtyA duHkharUpeNa kiM ? na kimapi naivetyarthaH / jJAnaM tattvaparicchedAnubhavarUpaM, tasya sukhaM nirbhayameva viziSyate-sarvAdhikatvenAGgIkriyate, sukhasvarUpaM ca jJAne eva, paudgalike sukhe sukhAropa bhrama eva / uktaJca - jaM puggalajaM suhaM (sukkhaM), dukkhaM cevatti jaha ya tattassa / gimhe maTTialevo, viDaMbaNAkhiMsaNAmUlaM // 1 // ataH pudgalagrahaNaM na sukhamakAryameva // 2 // vivecana :- saMsAranuM eke eka sukha ghaNA ghaNA bhayo ane upadravothI bhareluM che. koIpaNa sukhanI pAchaLa aneka jAtanI upAdhio rahelI hoya che. dAkhalA tarIke dhananI vRddhi thAya tene lokamAM sukha mAnavAmAM Ave che. paraMtu jene jene dhananI vRddhi thAya tene tene rAjAno bhaya, TekSano . bhaya, cora-lUMTArAno bhaya, bhAgIdArono bhaya, kuTuMbIo mAgaze evo
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ 514 nirbhayASTaka- 17 zAnasAra bhaya, aMte potAnA ja kuTuMbamAM dhananI khAtara kleza-kaDavAza ane mArAmArI thAya tenA bhaya, Ama eka sukhanI pAchaLa aneka duHkhonI paraMparA lAgelI hoya che. evI ja rIte lagnanuM ghaDIbharanuM sukha paNa aneka bALakono janma, teno uchera, tenuM bharaNapoSaNa, teno abhyAsa ane tene paraNAvavA AdinI ciMtA, Ama A jIva ghaNAM ja duHkhonI paraMparAthI duHkhI duHkhI thAya che. tethI saMsAranuM koIpaNa eka sukha aneka aneka duHkho rUpI agnithI dAjheluM che. tethI rAkhatulya che. he jIva ! AvA prakAranA ghaNA ghaNA bhayo ane upadravo rUpI agnithI dAjhelA rakhyAtulya evA sAMsArika sukha vaDe saryuM. AvA bhayothI bharelA sukhathI he jIva ! tane zuM lAbha ? cora, bhAgIdAra ane rAjabhaya Adi bhayo rUpI agnithI dAjhelA evA bhavasukha vaDe eTale ke pAMca Indriyajanya sukha vaDe arthAt mAtra manathI mAnI lIdhelA sAMsArika sukha vaDe saryuM. kAraNa ke asalI jAti vaDe te sukha duHkharUpa ja che. tethI "so rUpiyA kamAvAnA ane eka hajAra rUpiyA khovAnA" evA nyAye ghaNA du:khovALA kSaNika bhavasukha vaDe zuM kAma che ? arthAt tenAthI kaMI ja phAyado nathI, duHkhonI ja paraMparA vadhavAnI che. prazna -- jo saMsAranuM sukha ghaNA duHkho ane bhayo rUpI agnithI dAjheluM che. te sukhathI jo kaMI phAyado nathI to evuM kayuM sukha che ke je sukhamAM bhaya na hoya, du:kha na hoya ane kevala sukhano ja anubhava thato hoya. uttara H- Atmadravyano guNa jJAnamAtra ja che ane tenA dvArA Atmatattvane yathArtha rIte jANavuM, jANIne mANavuM, teno yathArtha rIte anubhava karavo, e rUpa je sukha che te ja sukha nirbhaya che. eTale ke jJAnanuM je sukha che te atyanta nirbhaya che. mATe anya bIjAM sukho karatAM A jJAnasaMbaMdhI sukha sarvathI adhika che. sAMsArika sukha parAdhIna che, sopAdhika che, anna pAmanAra che ane aneka viDaMbanAo ApanAra che. jyAre jJAnaguNanuM sukha svAdhIna che, nirupAdhika che, anantakAla sudhI rahenAra che ane viDaMbanAothI rahita che. tethI sAcA sukhanuM svarUpa jJAnaguNamAM ja varte che. paudgalika je sukha che temAM to sukhAbhAsamAtra ja che, sukha nathI, paNa sukhano bhramamAtra ja che. anya zAstramAM kahyuM che ke "pudgalajanya je sukha che te duHkha ja che, paNa sukha nathI. jema unALAmAM tApathI tapelA mANasane mATIno lepa zarIrane malIna karanAra hovA chatAM, mATIno bhAra uMcakavAno hovA chatAM te jIvane kSaNa mAtra te sukha lAge che tema Indriyajanya sukha paNa viDaMbanAonuM, jugupsAnuM mUla che. "arthAt sukha nathI paNa duHkhamAtra ja che."
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI nirbhayASTaka- 17. 515 A kAraNathI sukha Ape evAM pugalono saMgraha karavo, ke temAM sukhabuddhi karavI te mithyA che. kAraNa ke te duHkhonA samUhathI bharelAM che. tethI vAstavika sukha ja nathI. mATe tevA pudgalomAM sukhabuddhi na karavI joIe. rA na gopyaM kvApi nAropyaM, heyaM deyaM ca na kvacit / kva bhayena muneH stheyaM, jJeyaM jJAnena pazyataH // 3 // gAthArtha - jJAnaguNa dvArA zeyane jANatA evA munine bhayapUrvaka kyAM rahevAnuM hoya? arthAt kyAMya bhayapUrvaka rahevAnuM hotuM nathI, nirbhayapaNe rahe che. kAraNa ke te mahAtmAnuM je jJAnadhana che te chUpAvavA yogya paNa nathI, Aropita paNa nathI, heya paNa nathI ane kyAMya deya paNa nathI. II TIkA :- "R Mti" muH-paramAtmabhAvasAdhyopAyaratastha svatattvajnyaanaanubhvsvsNvednpttoH gopyaM-gopanamAcchAdanaM, tadyogyaM gopyaM na kimapi, svadharmasya parairgrahItumazakyatvAt gopyaM kathaM bhavati ? ca-punaH nAropyam-Aropo'sadguNasya sthApanaM tadapi na, yataH svarUpeNaivAnantaguNamayatvAt paraguNena na guNitvaprasaGgaH, ataH Aropyamapi kvApi nAsti / vivecana - saMsArI jIvonuM dhana-vaibhavasaMbaMdhI Indriyajanya je sukha che te saMtADavA jevuM che. cora, luMTArA, rAjA ane kuTuMbIo dekhe to mAge tevuM che vaLI asasukha che, kAlpanika sukha che arthAt Aropita sukha che. dhana-vaibhavAdi tyajI paNa zakAya che ane anyane ApI paNa zakAya che. eTale Indriyajanya dhanasaMbaMdhI sukha gopya Aropya-heya ane deya che. jyAre muni mahAtmAne jJAnasaMbaMdhI atIndriya je sukha che te nathI gopya, nathI Arogya, nathI heya ane nathI deya. tethI te vAstavika sukha che. pAramArthika sukha che. parama evo je AtmabhAva (svabhAvadazA), tene ja sAdhavAnA upAyamAM lIna banelA evA muni mahAtmAne arthAt AtmatattvanuM je jJAna che teno ja anubhava karavAmAM svasaMvedanamAM ja atizaya lIna banelA evA munimahAtmAne je jJAnanA anubhavarUpa sukha che te gopya nathI, gopana karavuM eTale ke AcchAdita karavuM, DhAMkavuM, tene yogya nathI. kAraNa ke AtmAmAM rahelo je Atmadharma che te AtmAthI kyAreya vikhuTo paDato na hovAthI paravaDe (anya vyaktio vaDe) grahaNa karAvAne, corAvAne ke luTAvAne mATe azakya hovAthI te dhanane koI laI zakatuM nathI, mATe saMtADavA jevuM nathI, AtmAmAM pragaTa thayelA jJAnAdi guNo svadharma hovAthI cora, luMTArA, rAjA ke kaTuMbIo laI zakatA nathI. mATe gokha paNa nathI.
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 516 nirbhayASTaka - 17 jJAnasAra tathA A jJAnaguNa rUpI dhana paramArthathI AtmAno guNa che, AtmAnuM svarUpa che, mATe Aropita nathI, kalpita nathI, guNa na hoya ane kalpanAmAtra karAtI hoya evA asaguNonI je kalpanA (sthApanA), te paNa nathI. kAraNa ke A AtmA potAnA svarUpe ja anaMta guNamaya che. jema puSpa svayaM pote potAnA guNathI ja sugaMdhI che. suvarNa pote ja svayaM pItavarNavALuM che tema AtmA pote svayaM ja jJAnaguNavALo che. paraMtu sphaTikamAM lAlalIlA-pILA phulanA pratibiMbathI lAla-lIlA-pILApaNuM jema Aropita thAya che tevuM paradravyonA guNo vaDe Aropita guNavALApaNuM ahIM AtmAmAM nathI. AtmA pote ja svayaM anaMta jJAnAdi guNamaya che. mATe Arogya paNa nathI. kvacid heyaM na, sarvaheyasya heyatvena kRtatvAt / tathA deyamapi na, svadharmavyUhasya paratrAgamanAt / ato muneH bhayena santrANAbhilASavattaH kva stheyaM ? na kvApi / svayameva svasya trAtuM samarthatvAt / kathambhUtasya muneH ? jJeyaM-svaparapadArthasamUhaM jnyaanen3vavAghena, pazyata:-nAnataH rUA. tathA munimahAtmAnuM je jJAnadhana che te kyAMya tyAjya nathI. eTale ke heya nathI. kAraNa ke anya sarva padArtho heya hatA te sarva padArthone heya tarIke karI lIdhA che. tajavA. lAyaka sarva parapadArthone tyajI dIdhA che. jJAnadhana parapadArtha na hovAthI ane Atmadharma hovAthI alpamAtrAe paNa tyAjya=heya nathI. tathA A jJAna na koIne ApI zakAtuM paNa nathI. kAraNa jJAnadhana e Atmadharma hovAthI paradravyamAM tenuM gamana thavuM zakya nathI. potAnA dharmono sarva paNa samUha anya dravyamAM jaI zakato nathI. jJAnI pAsethI koI jJAna pAme to jJAnInuM nimitta pAmIne te jJAtA potAnA ja jJAnane pragaTa kare che. prazna - koI muni-mahAtmA ziSyone bhaNAve tyAre A jJAna gurujIe ApyuM Ama to kahevAya ja che. to pachI jJAnadhana deya nathI - ApI zakAtuM nathI Ama kema kaho cho? uttara :- te upacAramAtra che. je gurujI bhaNAve che te gurujInuM jJAna ziSyomAM jatuM nathI, jo bhaNAvanAra gurujInuM jJAna ziSyomAM jatuM hoya to gurujI jema jema vadhAre bhaNAve tema tema jJAna ziSyomAM cAlI javAnA kAraNe gurujI to mUrkha ane ajJAnI banI jAya, paraMtu AvuM kyAreya banatuM nathI. tethI gurujInuM jJAna ziSyomAM jatuM nathI. paNa gurujInA bolavAnA nimitte ziSyonuM potAnuM jJAnAvaraNIyakarmathI AcchAdita thayeluM jJAna jJAnAvaraNIyakarmano uccheda thavAthI Avirbhata thAya che.
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI nirbhayASTaka - 17 517 A rIte muninuM jJAna-dhana luMTAvAnuM nathI tethI potAnA jJAna-dhananuM saMrakSaNa karavAnI abhilASAvALA munie bhayapUrvaka kyAM rahevAnuM rahe che ? bhayapUrvaka kyAMya rahevAnuM rahetuM nathI. kAraNa ke Atmadhana luMTAvAnuM ja nathI. pote ja potAnA jJAnadhananuM saMrakSaNa karavAne samartha che. kevA prakAranA munie nirbhayapaNe rahevAnuM hoya che ? to kahe che ke zeya evA sva ane 525dArthanA samUhane jJAna dvArA jANatA evA munine kyAMya bhayapUrvaka vartavAnuM hotuM nathI. kAraNa ke tenuM dhana luMTAvAnuM nathI mATe A jagatamAM nirbhayapaNe te mahAtmA puruSo vicarI zake che. be-pAMca-daza lAkhanI noTo laIne nagaranA rAjamArgo upara cAlavuM hoya bhaya lAge. paraMtu caudapUrva jeTaluM vizALa jJAna hRdayamAM dhAraNa karIne rAjamArgo upara nIkaLavuM hoya to koI bhaya na hoya; ulaTuM prabhAvakatA hovAnA kAraNe utsAhapUrvaka prasanna mukhe nIkaLI zake - cAlI zake AvuM zAnasukha che. IIII - ekaM brahmAstramAdAya nighnanmohacamUM muniH / bibheti naiva saGgrAma- zIrSastha iva nAgarAT // 4 // gAthArtha :- AtmatattvanA svarUpanA jJAnarUpI eka brahmAsa mAtrane dhAraNa karIne muni mahArAjA moharAjAnI senAne haNatA chatA yuddhanA mokhare rahelA gajarAjanI jema koIthI DaratA nathI. III TIkA :- "pa brahmAstramiti'' muni:-svarUparata: paramAvita: na viSeti -na bhayavAn bhavati / kiM kurvan ? mohacamUM nighnan - mohasainyadhvaMsaM kurvan, kiM vA? brahmAstra-vahmajJAnamAtmasvarUpAvavodha:, tavevAztra-zastramAAya-gRhItvA / iva ? saGgrAmasya zIrSaM, tatra tiSThatIti saGgrAmazIrSasthaH nAgarAT-nAgarAjo gajazreSTha iva / yathA gajazreSThaH saGgrAme na bibheti, tathA muni: karmaparAjaye pravRtto na bhayavAn bhavati / yo hi svarUpAsaktaH, tasya parabhAvadhvaMsanodyatasya bhayaM na bhayaM hi parasaMyogavinAze ( viyoge) bhavati, tadvinAzazcAsya kriyamANa eva, ato na bhayaM vAcaMyamasya, zarIrAdisarvaparabhAvaviratatvAt // 4 // vivecana :- je munimahArAjA AtmAnA zuddha svarUpamAM rakta che ane anya evA pudgaladravyothI ane anya evA jIvadravyothI rAga-dveSa vinAnA banyA che. arthAt parabhAvathI rahita thayA che te munimahArAjA kyAMya bhaya pAmatA nathI. sarvatra nirbhayapaNe pravarte che. A munimahArAjA evuM te zuM kArya karatA chatA vicare che ke jethI nirbhaya che ? moharAjAnI
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 518 nirbhayASTaka- 17 jJAnasAra senAne haNatA chatA vicare che arthAt game tevA anukULa-pratikULa prasaMgo Ave paNa kyAMya prIti-aprIti na karanArA, alpamAtrAe paNa kaSAyane na karanArA evA A muni vicAre che mATe nirbhaya che. jyAM mohanI mAtrA hoya che tyAM ja bhayabhItatA hoya che. jyAM nirmohatA hoya che tyAM avazya nirbhayatA ja hoya che. prazna :- temanI pAse evuM zuM baLa che? teonI pAse evA prakAranI zuM sahAya che? ke jenI sahAyathI teo mohanI senAne haNe che ane nirbhaya rahe che. uttara : - teonI pAse "brahmAstra" che. mATe koIthI DaratA nathI. brahmAe ApeluM je zastra te brahmAstra AvI lokokti che. tathA brahma eTale AtmajJAna-AtmAnA svarUpano bodha. anaMtaguNI evA AtmAnI zuddha dazAnA bodhamAM ja layalInatA, tene paNa brahma kahevAya. AvA zastrane dhAraNa karIne muni koIthI DaratA nathI. A muni konI jema bhaya pAmatA nathI? to udAharaNa kahe che ke yuddhanA mokhare garjanA karato jema gajarAja-zreSTha hAthI Darato nathI tema muni mohanI sAthe yuddhamAM DaratA nathI. je hAthI upara besanArA rAjA pAse brahmAe ApeluM brahmAsa hoya te rAjAne laIne sAmenA zatru rAjAnI sAthe yuddha khelavAmAM jema gajarAja bhaya pAmato nathI tema ja muni mahArAjA pAse AtmatattvanA svarUpanuM bhAna - eTale ke AtmatattvanI ramaNatA rUpa brahmAstranuM astitva che te munimahArAjAnA AtmAne dhAraNa karanAruM temanuM zarIra mohanI sAthe yuddhamAM alpamAtrAe paNa bhaya pAmatuM nathI. (1) muni mahArAjAno deha te nAgarAja, (2) muni mahArAjAno AtmA te hAthI upara beThelo rAjA, (3) moharAjA te sAmeno zatrurAjA, (4) AtmasvarUpanuM bhAna te brahmAstra, Ama upamA jANavI. je mahAtmA, AtmAnA svarUpamAM ja layalIna che, paradravya pratye najara paNa nAkhatA nathI, paradravyanI apekSA ke AzA paNa kyAreya karatA nathI, paraMtu parabhAvadazA je anAdikALathI bhUtanI jema vaLagelI che teno dhvaMsa karavAmAM ja je udyamazIla che tevA muni mahArAjAne bhaya saMbhavato nathI teo nIDara hoya che. para-jIvadravya (pati-patnI, bALako, mitro vagere) ane para-pugaladravya (ghara-zarIradhana-sonuM rUpu vagere) A padArthono jyAre jayAre saMyoga thAya che tyAre tyAre A jIva rAjI rAjI thAya che ane jyAre jyAre A paradravyonA saMyogano vinAza (viyoga) thAya che
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI nirbhayASTaka-17 519 tyAre tyAre have ekalo huM zuM karIza? ema samajIne raDe che ane bhayavALo bane che. mAruM jIvana patnI Adi vinA ane dhana-ghara Adi vinA kema cAlaze? AvA AvA mohamaya vicAronA kAraNe paradravyonA saMyoganA viyogakAle A jIva duHkhI duHkhI ane bhayabhIta thAya che. paraMtu mahAtmA puruSa paradravyanA saMyogane ja asAra-tuccha ane duHkhadAyI samajIne te paradravyanA saMyogano ja buddhipUrvaka samajI-zocIne ja tyAga karI rahyA che. teno ane tenA mohano tyAga karI rahyA che. tethI A vAcaMyama (muni)ne bhaya hoto nathI. kAraNa ke dhanaparivAra-suvarNAdi to choDyuM ja che, paraMtu zarIra ane zarIranA mohano paNa tyAga karyo che. Ama zarIrAdi (zarIra-parivAra-dhana-suvarNAdi) sarva parabhAvathI virakta banyA che, mATe saMpUrNapaNe nirbhaya che. IIkA mayUrI jJAnadRSTizcet, prasarpati manovane / veSTanaM bhayasarpANAM, na tadAnandacandane // 5 // gAthArtha - jo manarUpI udyAnamAM jJAnadRSTi rUpI mora vicare che to AtmAnA AnaMdarUpI caMdananA vRkSa upara bhayo rUpI sarponuM vIMTaLAvApaNuM saMbhavatuM nathI. //pA TIkA :- "adhUrati" manovane-ttiodane, ve-ddhi jJAnag -svabhAvaparabhaavvivecndRssttiH, mayUrI prasarpati svecchayA vicarati, tadA AnandacandanesvarUpAnubhavAnandacandane, bhayasarpANAM veSTanaM na bhavatItyarthaH idamuktaM bhavati-yadA jJAnena svaparayorvibhede kRte svasyAmUrtacidghanatvanirdhAre parasaMyogasya paratvanirdhAre jAte bhayasyodayo na bhavati // 5 // vivecana - A citta (mana) rUpI udyAnamAM svabhAvadazA ane parabhAvadazAno bheda karanArI evI jJAnadaSTi rUpI mora svecchAe cAre bAju jo vicare che. AmathI tema sarvatra phare che to AtmasvarUpanA AnaMdano anubhava karavA svarUpa caMdananA vRkSa upara bhayo rUpI sarponuM vIMTaLAvApaNuM saMbhavatuM nathI. upara kahelI vAtano sAra e che ke jo samyajJAna dvArA sva ane parano viveka karAyo che eTale ke mArA AtmAnuM svarUpa amUrta che, jJAnaghanamaya che. caitanyasvarUpa che, zuddha-buddha-niraMjana-nirAkAra che, Avo pAko nirdhAra (nizcaya) thaye chata ane paradravyanA sarva saMyogo para che, vinAzI che, jaDa che, mUrta che. AvA prakAranuM bhedajJAna pragaTa thaye chate mumukSu evA AtmArthI jIvane bhayano udaya thato nathI. sva-paranA vivekavALAne bhaya saMbhavato nathI.
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa20 nirbhayASTaka-17 jJAnasAra sarponuM zarIra atizaya komaLa hovAthI ane aMdara viSanI uSNatA hovAthI zItaLatAnI prItivALuM che. eTale ja bahudhA daramAM rahe che. jyAM mATInI zItaLatA ja anubhavAya che. tenA ja kAraNe je araNyamAM caMdananAM vRkSo hoya che tyAM caMdana atizaya zItaLa hovAthI sarpo saheje saheje te vRkSone vIMTaLAIne rahe che. sarpo zItaLatApriya hoya che te mATe jyAM caMdananAM vRkSo ghaNAM hoya che tyAM sarpo vadhAre hoya che. paraMtu jo tyAM mora pharato hoya to morane dekhIne badhA ja sarpo bhAgI jAya che. kAraNa ke noLIyA ane sarpane jema jAtibaddha vaira hoya che tema mora ane sarpane paNa jAti-baddha vaira hoya che. tethI sarpa haMmezAM morathI Darato ja hoya che. tevI ja rIte mahAtmA puruSonA manamAM AtmadazAno je AnaMda che temAM jJAnadazAnI je jAgRti che tenAthI bhayo rUpI sarpo bhAgI jAya che, TakatA nathI. ahIM mana te udyAna, AtmasvarUpano AnaMda te caMdananuM vRkSa, jJAnadRSTi te mora ane bhayo te sarpa Ama upamA jANavI. pAA kRtamohAstravaiphalyaM, jJAnavarma bibharti yaH / kva bhIstasya kva vA bhaGgaH, karmasaGgarakeliSu // 6 // gAthArtha - karI che mohanA zastronI niSphaLatA jeNe evuM jJAnarUpI bakhtara je muni dhAraNa kare che, te munine karmarAjAnI sAthe yuddha khelavAmAM bhaya kyAMthI hoya? ane tenI hAra paNa kyAMthI hoya? arthAt na ja hoya. llll TIkA :- "vRtimodAti" tasva-svarUpAnandamovatu: varSatripu-varmakSayarIsAme mI:-caM va ? e vava ? naiveti aa tatha-vastha ? : vRtamoDhAstravaiphlyN kRtaM mohAstrasya vaiphalyaM niSphalatvaM yena evaMvidhaM jJAnavarma jJAnasannAhaM bibharttidhatte, tasya sarvamohavidAraNadAruNajJAnasannAhadharasya karmakRtasvaguNaghAtabhIH kva ? idamuktaM bhavati-yena nayavibhajanaparIkSitaH svaparapadArthasArthaH, tasya mohAdInAM bhayaM na ddA vivecana :- je koI eka dezano rAjA bIjA dezanA rAjAnI sAthe jyAre jyAre yuddha khele che tyAre tyAre jo potAnA zarIra upara bakhtara dhAraNa karIne yuddha kare to te sAmenA rAjA dvArA choDAyelAM zastrone niSphaLa karanAra bane che. tethI te rAjAne sAmenA rAjA sAthe yuddha karatAM bhaya hoto nathI tathA hAra paNa thatI nathI. te rAjAne nirbhaya karavAmAM ane jita meLavavAmAM bakhtaranI moTI sahAya che. tema moharAjAnAM zastrone niSphaLa kare,
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ E: / DHIRUBHAI / GYANSAR ASTAK / GYANSAR ASTAK-17.PM7 (BUTTER) (3RD PROOF - DT. 20-12-2010) jJAnamaMjarI nirbhayASTaka-17 521 tenAM zastrone bhAMgIne bhukko karI nAkhe evuM jJAnopayoga rUpI bakhtara je AtmAe dhAraNa karyuM che te AtmAne mohanI sAthe laDAI karatAM bhaya kema hoya ? tathA te AtmAnI hAra paNa kema thAya ? arthAt na ja thAya. kAraNa ke te AtmAne jJAnopayoga rUpI bakhtaranI moTI sahAya che. AtmasvarUpanA AnaMdano anubhava karanArA mahAtmA puruSane karmonI sAthe yuddha khelavAnI krIDA karavAmAM eTale ke karmono kSaya karavA rUpa yuddhakrIDAmAM bhaya kyAMthI hoya? ane parAjaya (hAra) paNa kyAMthI hoya? arthAt bhaya ane parAjaya kyAreya paNa saMbhavatA nathI. evA kayA te muni che ke karma sAthe yuddha khelavAmAM jene hAra ane bhaya thatAM nathI to kahe che ke - je jJAnopayoga rUpa bakhtarathI moharAjAe choDelAM (prIti-aprItikAmavAsanA-krodha-lobha-bhaya-mAna-mAyA ItyAdi rU5) zastronI niSphaLatA karAI che, evuM jJAnadazAnA upayogAtmaka bakhtara je mahAtmAe dhAraNa karyuM che tene hAra (parAjaya) ane bhaya kyAMthI hoya? mohano sarvathA nAza karavAmAM atizaya majabUta (kame karI zastra aMdara praveze ja. nahIM) evuM AtmadazAnA upayogAtmaka jJAnarUpI bakhtara dhAraNa karanArA AtmAne karmo dvArA karAtA AtmaguNonA nAzano bhaya kyAMthI hoya ? jeNe jJAnarUpI bakhtara dhAraNa karyuM che tene moharAjAnAM zastro svaguNono ghAta karI zakatAM nathI mATe bhaya nathI ane hAra paNa nathI. je mahAtmAoe vyavahAranaya, nizcayanaya ItyAdi nayono vibhAga karavApUrvaka parIkSA karIne svapadArthano samUha ane parapadArthano samUha jANI lIdho che. parIkSA karavApUrvaka AdaravA jevAne AdarI lIdho che ane tyajavA jevAne tyajI dIdho che. AvA vivekI mahAtmAne moharAjA dvArA karAyelA upadravothI bhaya kema hoya ? ane parAjaya paNa kema hoya? arthAta na ja hoya. ll ll tUlavallaghavo mUDhA, bhramantyabhre bhayAnilaiH / naikaM romApi tainigariSThAnAM tu kampate // 7 // gAthArtha - bhayo rUpI pavana dvArA skUla (rU)nI jema laghu thayA chatA mUDha manuSyo AkAzamAM bhaTake che. paraMtu jJAna vaDe gauravazAlI manuSyonuM eka roma paNa (rUMvATuM paNa) te bhayorUpI pavana vaDe kaMpatuM nathI. kA.
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirbhayASTaka - 17 jJAnasAra TIkA :- "tUtavanayava kRti'' mUDhA:-tattvajJAnavitA: tUlavavuM layava:arktuulvd laghavaH, abhre-AkAze bhayAnilaiH - bhayapavanaiH preritA bhramanti / jJAnagariSThAnAmekaM romApi taiH pavanairna kampate / ityanena saptabhayasannidhAne mUDhAHparabhAvAtmatvajJAnamugdhAH tadddviyogabhayena kampamAnA itastato bhramanti / ye cAsaGkhyAtapradezAnantajJAnamayasyAtmanaH svarUpAvalokino jJAnagariSThAH avinAzicaitanyabhAvaraktAH teSAmadhyavasAyarUpaM romApi na kampate / kiJca gatvaraiH gatairiti adhyAtmAbhyAsaikatvAnandAnanditAH sadA nirbhayAH svarUpe sthirAH tiSThanti // 7 // 522 vivecana saMsAramAM sAmAnyathI evo niyama che ke vajanamAM haLavI-pho2I tuccha vastu vAyu vaDe AkAzamAM bhamAvAya che. jemake nAnA nAnA kAgaLanA kakaDA, dhULa-retInA kaNa ItyAdi vastuo vajanamAM haLavI-phorI arthAt laghu hoya che. tenA kAraNe pavana dvArA A vastuo AkAzamAM uDADAya che, bhamAvAya che. paraMtu pattharanI zilA, lokhaMDano goLo ke jADAM thaDa jevAM majabUta lAkaDAM pavana vaDe uDADAtAM nathI. vajanamAM bhAre hovAthI - guru hovAthI uDADAtAM nathI. tethI laghuvastu pavana vaDe AkAzamAM bhamAvAya ane gauravavALI vastuno eka TukaDo paNa pavana vaDe AkAzamAM na bhamAvAya Avo sAmAnya niyama saMsAramAM dekhAya che. tevI ja rIte tattvajJAna vinAnA jIvo eTale ke parapadArthane potAno che ema mAnIne 525dArthamAM mohAndha thayelA mUDha AtmAo AkaDAnA rUnI jema bhAra vinAnA halakA-laghu thayA chatA bhayorUpI pavana vaDe AkAzamAM ahIM-tahIM bhamADAya che. paravastumAM mohAndha jIvo paravastune meLavavA mATe jyAM tyAM bhaTake che. nAnA mANasane paNa page paDe che. bhAI-bApA kare che, lAcArI seve che. koIne na namanAro mANasa paNa tyAM name che. pAvaravALo mANasa paNa paravastunI prApti mATe narama thaIne rahe che. eka sthAne bhaya dekhAya to bIje sthAne ane tyAM bhaya dekhAya to trIjA sthAne A jIva bhaTake che. jema TIkITa vinA musApharI karanAro musAphara TI.TI.ne joIne jyAM tyAM saMtAya che. saMDAsa jevA durgandhamaya sthAnamAM paNa bhayathI chUpAya che. gunho karanAra manuSya polIsanA bhayathI ahIM tahIM chUpAto bhaTake che. tema parapadArthanA mohamAM mUDha banelo manuSya paNa tenI prApti mATe valakhAM mAre che. prApta karyA pachI tene saMtADavA-sAcavavA mATe jyAM tyAM bhaTake che ane chatAM jyAre te vastu nAza pAme che tyAre udAsIna thayo chato raDe che, AghAta pAme che ane pharI meLavavA game tevA mANasanI paNa sevA kare che. A rIte AtmatattvanA jJAna vinAnA jIvo 525dArthonI prApti Adi mATe bhayarUpI pavana vaDe AkaDAnA rUnI jema halakA-phorA(lAghavatAne prApta) thayA chatA jyAM tyAM AkAzamAM bhamADAya che.
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI nirbhayASTaka- 17 523 paraMtu jJAna vaDe gauravazAlI adhyAtmI-vairAgI AtmAo parapadArthathI niHspRha che, mATe AvA prakAranA bhayo rUpI pavana vaDe teonuM eka roma paNa (rUMvATuM paNa) kaMpatuM nathI. koInAthI DaratA nathI. kAraNa ke teone koI prakAranA parapadArthanI apekSA ja nathI. uparanI carcAthI samajAze ke sAta prakAranA bhayanA prasaMgo jyAre jyAre nikaTa Ave tyAre tyAre mUDha jIvo eTale ke parabhAvadazA zuM? ane (Atmatva) svabhAvadazA zuM? evA bhedajJAna vinAnA jIvo, te te parapadArthano viyoga thaze to huM zuM karIza? ema parapadArthanA viyogathI bhayabhIta thayA chatA, zarIrathI kaMpatA, temAMthI bacavA mATe ahIM tahIM bhaTake che. paraMtu asaMkhyAta pradezonA banelA ane anaMta jJAnAdi guNamayapaNe rahelA evA AtmAnA zuddha-buddha mUlasvarUpane jonArA je mahAtmAo che. tathA AvA prakAranA AtmajJAnathI je gauravazAlI che. vaLI A AtmA avinAzI dravya che, caitanyamaya dravya che." AvA prakAranA AtmajJAnathI jeo raMgAyelA che te mahAtmA puruSonuM adhyavasAyAtmaka eka roma - nirmaLa citta pariNati svarUpa eka rUMvATuM paNa kaMpatuM nathI. zarIra, dhana, vaibhava, parivArAdi Ave to paNa zuM? ane jAya to paNa zuM? tenI kadAca vRddhi thAya to tethI AtmatattvanA guNonI kaMI vRddhi thatI nathI ane kadAca te padArthonI hAni thAya to AtmaguNonI hAni thatI nathI. mATe temAM harSa ke kheda pAmavA jevuM zuM che? kaMI ja nathI. evI ja rIte paudgalika koI paNa sAmagrI ke parivArAdi jIvo ke mitravarga kALAntare (tvi:) ga_rasvabhAvavALo (javAnA svabhAvavALo) che ane teno samaya thatAM (tai:) gayo, temAM AtmAne zuM lAbha? ke zuM nukazAna ? AmAM raDavAnuM ke udAsa thavAnuM zuM kAma che? AvA prakAranA galvara svabhAvavALA te padArtho vaDe AtmAne zuM lAbha ? nokarI karavA Avelo sevaka samaya thatAM Ave che ane samaya thatAM jAya che tevI saMsAranI A lIlA che. AvA prakAranA adhyAtmanA abhyAsamAM ja ekarasa banelA eTale ke tenI ja layalInatAtanmayatAnA AnaMdathI AnaMdita thayelA jIvo sadAkAla nirbhaya thayA chatA parapadArthathI nirapekSapaNe AtmasvarUpamAM ja sthira thaIne rahe che. liNI. citte pariNataM yasya, cAritramakutobhayam / akhaNDajJAnarAjyasya, tasya sAdhoH kuto bhayam // 8 // gAthArtha - koI taraphathI nathI bhaya jemAM evuM cAritra je mahAtmAnA cittamAM pariNAma pAmyuM che, tevA akhaMDa jJAnarUpI rAjyavALA munimahAtmAne bhaya konA taraphathI hoya? ITA
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa24 nirbhayASTaka- 17 jJAnasAra st :- "citte iti" yasya-nirgranthasya akutobhayaM-na vidyate kutaH-kasmAd bhayaM yasya tat cAritraM-svarUpasthiratva-ramyaramaNatvalakSaNaM pariNataM-cetanAvIryAdisarvaguNeSu tanmayIbhUtam, tasya sAdhoH kutaH bhayaM ? na kasmAdapi / kathambhUtasya muneH ? akhaNDajJAnarAjyasya-acUrNitajJAnarAjyasya ityanena vacanadharmakSamAmArdavArjavapariNatasya zuddhajJAnaramyaramaNasya sAdhoH dravyabhAvamuktiyuktasya paramAkiJcanasya na bhayam / yathA zrIkezigautamAdhyayane egappA ajie sattU, kasAyA iMdiyANi ya / te jiNittu jahAnAyaM, viharAmi ahaM muNI // 38 // rAgaddosAdao tivvA, NehapAsA bhayaGkarA / te chiMdittu jahAnAyaM, viharAmi jahakkamaM // 43 // (utta25. 23, PuthA-38-43) tathA ca namirAjarSivacanambahu khu muNiNo bhaI, aNagArassa bhikkhuNo / savvao vippamukkassa, egaMtamaNupassao // 16 // (utta2N. &, PuthA-16) ityAdi / parapudgalasaMyoge yathArthajJAnavato na bhayam // 8 // // iti vyAkhyAtaM nirbhayASTakam // vivecana :- je muni nirgastha che, rAga-dveSanI gAMThane chedIne jeNe kaSAyo haLavA karyA che. kaSAyonI tIvratA chedIne atizaya alparasIbhUta karyA che tevA nirjhanya munine bhaya kyAMthI hoya? arthAt tevA munine koIthI bhaya saMbhavato nathI. jyAM paradravyanI AzA nathI. koIpaNa jAtanA parapadArthanI jyAM apekSA nathI. AvA niHspRha ane nirIha muninuM cAritra ja akatobhayavALuM che. nathI koI taraphathI bhaya jemAM AvuM cAritra jenA cittamAM pariNAma pAmyuM che eTale ke AtmAnA svarUpamAM ja sthiratA-svabhAvadazAnI ja laganI lAgavI, ramyabhAvomAM ja (jJAnAdi AtmaguNomAM ja) ramaNatA karavI, cetanAguNa, vIryaguNa, sukhaguNa, darzanaguNa ItyAdi sarva AtmaguNomAM ja ekAkAratA-lInatA svarUpa cAritra jenA cittamAM pariNAma pAmyuM che tevA mahAtmA-puruSarUpa sAdhune bhaya kyAMthI hoya? AvA munine koIpaNa taraphathI bhaya hoto nathI.
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI nirbhayASTaka-17 525 tathA A mahAtmA-muni kevA che? je mahAtmA pAse jJAnaguNanuM rAjaya akhaMDa che, satata dhArAvAhI jJAnaguNanA rAjyamAM ja ekAgra rahenArA, vacanakSamA, dharmakSamA, mArdavatA, ArjavatA ItyAdi dazavidha yatinA guNonI ja pariNativALA tathA zuddha evo je ramaNIya jJAnaguNa che temAM ja ramanArA, mohanA bhAvomAM na joDAnArA, dravya (navavidha parigrahAdi)thI muktiyukta ane bhAva (kaSAya-mithyAtvAdi)thI paNa muktiyukta eTale ke dravya ane bhAva ema banne prakAranA AzravonA hetubhUta evA parabhAvothI sarvathA mukta, parama-akiMcanasvarUpI arthAt atyanta akiMcana dharmavALA evA A muni-mahAtmAne koIpaNa taraphathI koIpaNa prakArano bhaya saMbhavato nathI. je AtmAe koI corI karI nathI, gunho karyo nathI, sarakArI ke laukika koI doSa sevyo nathI te AtmA jema nirbhayapaNe bajAramAM pharI-harI zake che. tema A muni parapadArthothI dUra hovAnA kAraNe nirbhayapaNe sarvatra vicare che. jema zrI kezigaNadhara ane gautamasvAmInA adhyayana prasaMge uttarAdhyayana sUtramAM kahyuM che ke - AtmA ekalo che" zarIrAdi sarva vastuo parapadArtha che. temAMno koI padArtha AtmAno nathI, te parapadArthonA kAraNe thatA kaSAyo ane kaSAyonA kAraNe anarthanA hetubhUta evI Indriyone jo A AtmA na jIte to te zatratulya bane che. jo teno vijaya karavAmAM na Ave to A kaSAyo ane Indriyo AtmAnuM ghaNuM ja ahita karanAra thAya che. tethI zAstrokta nIti-rIti mujaba te kaSAyone ane Indriyone jItIne huM munipaNe vicaruM chuM. l38 tIvra evA rAga ane dveSa vagere doSo tathA kuTuMbanA pAtro uparano sneha A sarve bhayaMkara pAza (jALatulya) che. zAstramAM kahelI AjJA pramANe te sarvane chedIne huM sAdhuo mATe vihita AcAronuM ullaMghana karyA vinA yathAvidhi sAdhupaNAmAM vicaruM chuM. "zo nalthi voTTa" huM ekalo Avyo chuM ane ekalo ja javAno chuM AvI ekatvabhAvanAne bhAvatA, tathA bAhya-abhyattara sarva parapadArthathI vizeSe mukAyelA ghara-hATa vinAnA bhikSune eTale ke munine vipula kalyANa (sukha) hoya che. uparanI carcAthI samajAze ke paradravyano saMyoga kadAca hoya to paNa yathArtha jJAnavALA munine koI jAtano bhaya saMbhavato nathI. nirbhayapaNe pRthvI upara vicare che. A pramANe nirbhayASTakanuM varNana samApta thayuM. llDhA rIta sattaramuM nirbhayASTakasamApta 9 Ta Printed at BHARAT GRAPHICS 7, New Market, Panjarapole, Relief Road, Ahmedabad380 001 Guj(ind). Ph. : 079-22134176, Mob, 9925020106 (Bharatbhai), Email: bharatgraphics1@gmail.com
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 526 anAtmazaMsASTaka- 18 jJAnasAra | // atha aSTAdazaM anAtmazaMsASTakam // nirbhayatvaM sarvaparabhAvatyAge bhavati, parabhAvatyAgazca teSu parabhAveSu anAtmajJAnena bhavati / tadarthaM yadAtma-vyatiriktaM tadanAtma, tasya zaMsanaM-kathanaM tatsvarUpamanAtmazaMsASTakaM vyAkhyAyate / tatra nAmasthApane sugame / dravyataH anAtmazaMsanaM dvividham, bAhyamantaraGgaJca / tatra bAhyaM-laukikaM yatsvabhogAdiprayojanAbhAve paradhanagRhakalatrAdau na mamedamityArekArUpaM jJAnam / tathA antaraGga-lokottaraM yad dhanasvajanatanupramukhaM vinAzitvena parabhave asahAyatvena duHkhotpattisvarUpeSu svArthapratibaddhasvajaneSu yat paratvArekAcintanarUpaM, tasya jJAnam / bhAvataH punaH kuprAvacanikamazuddhaM mokSAbhilASapUrvakaM yat tAmilasya (tAmalitApasasya) parityAgatulyam / zuddhaM tu samyagdarzanapUrvakatattvAtattvavivekenopayuktam, samyagjJAnena AtmanaH svadravya-svakSetra-svakAla-svabhAvAd bhinnamaupAdhikatvam, tatsarvamapi pararUpaM na madIyamiti vAstavaM bhedajJAnaM tadanAtmazaMsanam, tatkaraNe tattvajJAnaM bhavati / vivecana :- sattaramA aSTakamAM nirbhayatA samajAvavAmAM AvI che. AvA prakAranI nirbhayatA sarva parabhAvono tyAga karAye chate ja Ave che. jyAM sudhI parabhAvonI IcchAAzA-saMgraha-saMrakSaNa ane saMgopanAdi che tyAM sudhI te parapadArtha koI laI na jAya, bhAMgIkuTItuTI na jAya te mATe tenA saMbaMdhI bhayabhItatA rahevAnI ja che. eTale sarva parabhAvothI mukti meLavavAmAM Ave to ja nirbhayatA pragaTa thAya ane dIrgha kALa Take. have jo parabhAvano tyAga keLavavo ja hoya to jeTalA jeTalA parabhAvo che te sarvamAM anAtmajJAna (A padArtho mArA nathI - huM teno nathI AvA prakAranuM anAtmajJAna) meLavavA dvArA ja A dazA jIvane Ave che. parabhAva pratyenI mamatA tyajyA vinA parabhAvano tyAga Avato nathI, te mATe AtmAthI je koIpaNa vastu vyatirikta che (bhinna che) te sarve paNa vastuo "anAtma" kahevAya che. tenuM kathana karavuM, tenuM nirUpaNa karavuM, tenA svarUpane samajAvavuM, tenuM nAma anAtmazaMsASTaka kahevAya che. AtmazaMsA eTale potAnI prazaMsA karavI, potAnAM vakhANa karavAM te. AvI AtmazaMsA karavAnuM kAraNa e che ke "parapadArthamAM mArApaNAnI buddhi" che, meM A karyuM, meM A karyuM,
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI anAtmazaMsASTaka- 18 527 AvAM gANAM gAvAnuM mana je je kAryo karyA hoya temAM mamatvabuddhi hoya to ja thAya che. A mamatvavALI buddhi karmabaMdhanuM kAraNa che. mATe tevA prakAranI AtmazaMsAthI bhinna je kathana te anAtmazaMsA, tenuM nirUpaNa karavA svarUpe A aSTaka kahevAya che. tyAM prathama cAra nikSepa samajAvAya che. nAmanikSepa ane sthApanAnakSepa sugama che. anAtmazaMsana dravyathI ane bhAvathI ema be prakAranuM che je anAtmazaMsana dravyathI che tenA bAhya-laukika ane aMtaraMga lokottara ema be bheda che ane bhAvathI je anAtmazaMsana che tenA zuddha ane azuddha ema be bheda che. tethI citra A pramANe thAya che. nikSepa nAma sthApanA sthApanA dravya bhAva bAhya aMtaraMga azuddha zuddha laukika lokottara tyAM laukika bAhya anAtmazaMsana kone kahevAya? te samajAve che. pArakAnAM dhana, pArakAnAM ghara ane paranI strI Adi je koI parapadArtho che te potAnA bhogane yogya nathI. te padArthone A jIva manathI, vacanathI ane kAyAthI para mAne che. tethI potAnA bhogAdinA prayojanano jemAM jemAM abhAva che evAM parastrI-dhana-gRhAdine "A mArAM nathI" AvA prakAranI ciMtavaNA-vicAraNA karavI, AvuM bolavuM ane vartavuM te laukikabAhya anAtmazaMsana kahevAya che. je dhana, ghara, zarIra ane svajano vagere potAnAM che, potAnA bhogane yogya che ane A jIva bhoga-upabhogamAM jeno vyavahAra paNa kare che ane karI zake che. chatAM te saghaLA padArtho vinAzI hovAthI, (1) A bhavamAM paNa ApaNe javAno samaya Ave te pahelAM paNa kyAreka kyAreka cAlyA jAya che, (2) parabhavamAM jatAM koIpaNa jAtanI sahAya karanArA nathI, (3) kevaLa duHkhanI ja utpattimaya che, tathA (4) svajano paNa khAsa karIne potapotAnA svArthamAM ja pratibaddha che mATe "A badhA padArtho para che mArA nathI." AvA
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 528 anAtmazaMsASTaka - 18 zAnasAra prakAranI svadravyAdimAM paratvapaNAnI AzaMkApUrvaka ciMtana-vicAraNA karavI te lokottara eTale aMtaraMga anAtmazaMsana kahevAya che. saMsArI bhAvone AtmadravyathI para jANIne mokSanI abhilASApUrvaka teno tyAga karavo joIe. paraMtu kuprAvacanikatAnA anusAre eTale ke jainetara zAstronA AdhAre je bhogone para jANIne tyAga karAya, jemake tAmila tApase bhogone asAra-tuccha jANIne tyajyA, ekavIsa vAranA dhovaNathI nissAra banelA AhArano ja upayoga karyo, paraMtu kupravacanonA Azraye cAlyA mATe te azuddha bhAva anAtmazaMsana jANavuM. vItarAgaparamAtmAthI prarUpita jaina Agamane anusAre samyagdarzanapUrvaka yathArtha tattva zuM ? ane atattva zuM ? teno barAbara viveka karavA dvArA upayoga karAyela, tathA sabhyajJAna dvArA svadravya, svakSetra, svakAla ane svabhAva e ja mAruM svarUpa che. tenAthI je koI bhinna svarUpa che te saghaLuM paNa svarUpa upAdhijanya che, karmakRta che, parabhAva rUpa che, vibhAvadazA mAtra ja che. Ama samajIne "te saghaLuM paNa pararUpa che mAruM svarUpa nathI." AvA prakAranuM vAstavika je bhedajJAna thAya che. AtmatattvathI anya tamAma tattvane paratattva mAnIne tenAthI dUra rahevAnI je buddhi te zuddha bhAva anAtmazaMsana kahevAya che. AvA prakAranuM bhedazAna karAye chate paradravyane paradravya samajI tenA mohano tyAga karavo ane zakya bane teTalo paranA saMyogano paNa tyAga karavo te zuddha bhAva anAtmazaMsana che, ane tene tattvajJAna kahevAya che. A pramANe cAra nikSepa samajAvIne have sAta naya samajAve che - tadapi aniSTeSu ajIveSu, jIvAzritakarmapudgaleSu tadvipAkeSu, tannimittotpannAzuddhavibhAvapariNAmeSu anAtmatvaM yAvad vyavahAraH / tathA'sannimittaparAyattacetanAvIryapariNatyA bhAvayogacetanAvikalpeSu paratvamRjusUtraH / dravyaudayikasadAcArasatyabhASAsatyamanoyogAdiSu sAdhanasaMvarAdhyavasAyeSu sannimittAvalambisvAtmapariNAmeSu paratvaM zabdaH / rUpAtItazukladhyAnazailezIkaraNAdiSu paratvaM samabhirUDhaH / svAtmapAriNAmikabhAvAnantajJAnadarzanAd anyatsarvamapi paramiti vabhUta:| evamanAtmatvaM sarvatra zraddhayA samyagdarzaninAm, bhinnIkaraNena munInAm, bhinnIbhAvena jinAnAm, sarvathA abhAvena siddhAnAm, viratizraddhayA sthApyaM tatkaraNIyam, na hi parabhAvakarttRtvabhoktRtvAzrayatvasaMyogitvaM cetanasya kAryamiti
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI anAtmazaMsASTaka- 18 529 sAthalAvaza: I "mAmaiva sAmAyiE sAmayirtham' (mAvatIsUtra, zatA 2, uddeza 9, sUtra 76) ityAdi arhadvAkyAnusAri bhavitavyam / uktaJca yogazAstre - A anAtmazaMsana naigamAdi sAtanayathI TIkAkAra zrI samajAve che. tyAM naigamAdi pUrva pUrva no vizAladRSTivALA che ane pachI pachInA nayo saMkSipta dRSTivALA che. (1) naigamanaya - AtmAne na IcchavA lAyaka arthAt pudgala Adi parapadArtho para dravya hovAthI na IcchavA lAyaka evA sarva ajIva dravyone "mArAM nathI, huM eno nathI" AvI pAkI para tarIkenI mananI mAnyatA tapa = te naigamanayathI anAtmazaMsana jANavuM. (2) saMgrahanaya - jIvanI sAthe ekameka thayelAM karmapudgalomAM ane tenA udayathI prApta thayelAM ISTAnipudgala dravyomAM "A karmo ane tajanya sukha-duHkho mArAM nathI ane huM teno nathI" AvI pAkI mananI mAnyatA te saMgrahanayathI anAtmazaMsana jANavuM. (3) vyavahAranaya - pUrve bAMdhelAM ane hAla udayamAM AvelAM evAM te udita karmonA kAraNe prApta thayelAM ISTAniSTa sukha-duHkhonAM nimittothI utpanna thayelA azuddha evA vibhAvadazAnA pariNAmomAM "A azuddha pariNAmo mArA nathI, karmamAtrajanya che" azuddha pariNAmomAM AvA prakAranI je anAtmatA te vyavahAranayathI anAtmazaMsana samajavuM. Ama prathamanA traNa nayane AzrayI anAtmazaMsana kahyuM arthAt vyavahAra sudhI A samajAvyuM. (4) Rjusutranaya :- vartamAnakALe avidyamAna evAM nimittone AdhIna thayelI cetanAnI pariNati ane vIryanI pariNati dvArA (avidyamAna AlaMbanone AdhIna thayelI buddhi ane pravRtti dvArA) utpanna thayelA bhAvayogasvarUpa cetananA mAnasika vikalpomAM "parapaNuM" mAnavuM arthAtu AvA azubha mAnasika vikalpo "mArA nathI, mohanIya karmanI parAdhInatAthI thAya che, huM tenAthI bhinna chuM, mAruM svarUpa bhinna che. AvuM mAnavuM ane vicAravuM te RjusUtranayathI anAtmazaMsanatva samajavuM. (5) zabdanaya :- karmonA udayamAM je AtmA tanmaya thayo nathI te dravyaudayika bhAvamAM anAtmazaMsanatA, tathA sadAcAravALI jIvanapravRttimAM, satyabhASA ane satyamanoyogAdi sevavAmAM, AtmatattvanI sAdhanAnA hetubhUta saMvarasaMbaMdhI adhyavasAya sthAno sevavAmAM ane zubhanimittonA AlaMbane pragaTelA zreSTha evA AtmapariNAmomAM paNa "parapaNuM mAnavuManAtmatA mAnavI, eTale ke A zubha vyavasAyo paNa mArA nathI, upara caDhavA mATe jema nisaraNInuM AlaMbana levAya tema A saghaLA zubha vyavasAyo AlaMbanabhUta mAtra che, mArA nathI ane huM teno nathI" AvI je paratvapaNAnI buddhi te zabdanayathI anAtmazaMsana.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ anAtmazaMsASTaka - 18 jJAnasAra (6) samabhirUDhanaya :- rUpAtIta evI AtmAvasthA, zukladhyAna ane zailezIkaraNa Adi sAdhanAnAM sarvottama zikharomAM paNa "parapaNAnI je buddhi" te samabhirUDhanayathI anAtmazaMsana, karmonI sAthe AtmA lapeTAyelo che, malina thayelo che. tethI tene sAdhanAnAM zikharonI AvazyakatA rahe che, paraMtu te sAdhanAmaya svarUpa AtmAnuM potAnuM vAstavika nathI. malinatA TALavA pUratuM ja che. mUlasvarUpe to AtmA malIna ja nathI tethI tene sAdhanAnAM zikharonI jarUra ja rahetI nathI tethI te sAdhanAnAM aMgo paNa para che te sAdhanAnA aMgomAM paratvanI buddhi te samabhirUDhanaya. 530 (7) evaMbhUtanaya H- pAriNAmikabhAve arthAt sahaja svarUpe potAnA AtmAnA zuddha svarUpAtmaka je anaMtajJAna ane anaMtadarzanAdi kSAyikabhAvanA guNo che. tenAthI anya sarve paNa bhAvo para che (mArA nathI) AvI vicAraNA te evaMbhUtanayathI anAtmazaMsana samajavuM. teramA guNasthAnake dezanA ApavApaNuM ke vihArAdi karavApaNuM ke yoganirodhano prayatna vagere je che te paNa aghAtI karmono auyikabhAva che. mAruM svarUpa nathI. caudamA guNaThANe aghAtInA udayajanya sAtA-asAtA Adi paNa mAruM svarUpa nathI A evaMbhUtanaya. AvA prakAranuM A anAtmazaMsana (anya dravyo mArAM nathI ane huM teno nathI Avo dRDha saMkalpa) samyagdarzanI evA cothA, pAMcamA guNaThANAvALA AtmAone vItarAga paramAtmAnI vANI satata sAMbhaLavAthI, zraddhA pragaTa thavA dvArA manamAM sarvatra "525NAno" pariNAma janme che. 6 thI 12 guNaThANAvALA munimahAtmAone paradravyano tyAga karavAthI (navavidhaparigrahAdinA paccakkhANa karavAthI) manamAM ane vartanamAM parapaNAno pariNAma thAya che. teramA caudamA guNaThANAvALA kevalajJAnI evA AtmAone potAno AtmA paradravyo thakI bhinna bhAve pariNAma pAmela hovAthI paratva Ave che ane siddha paramAtmAne aghAtI karmono paNa kSaya thayela hovAthI tajjanya paradravyanA saMyogano ke tenI sAthenA tAdAtmyano abhAva thavAthI paratva pragaTa thAya che. A pramANe parapadArthonuM viramaNa karavAnI, tenAthI AtmAne dUra rAkhavAnI paramazraddhApUrvaka A paratvabuddhi manamAM sthApana karavA jevI che. tene ja jIvanamAM lAvavA jevI che. paradravyothI bhinna thavuM te ja mukti che. kAraNa ke jema paranI strI, paranuM ghara ane pArakAnuM dhana vagereno upayoga karavo te ucita nathI, doSa che. saMsAramAM paNa daMDAvAnuM ja Ave che tema A cetanadravyane parabhAvanuM kartRtva, parabhAvanuM bhoktRtva, paradravyanuM Azrayatva (AdhAratva) ke paradravyonI sAthe saMyogitva e jIvanuM kartavya nathI. vyabhicAranI jema doSarUpa
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI anAtmazaMsASTaka- 18 531 che. AvI jJAnadazA meLavavI te sAdhaka avasthA che. sAdhake AvA bhAvamAM ArUDha thavuM joIe. bhagavatI sUtra zataka 1, udeza trIjAnA 76 mA sUtramAM kahyuM che ke "A AtmA e ja sAmAyika che. A AtmA e ja sAmAyikano artha che." AtmA e ja samabhAvAtmaka che. paradravyanA yogathI ja je vibhAvadazA pragaTI che te AtmAnuM svarUpa nathI, tene dUrathI ja tyajI devI joIe." AvA prakAranAM arihaMta paramAtmAnAM vAkyone anusaravAvALA thavuM. svacchaMdamativALA na thavuM. kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcAryajIe yogazAstra nAmanA graMthamAM kahyuM che ke - amUrtasya cidAnanda-rUpasya paramAtmanaH / niraJjanasya siddhasya, dhyAnaM syAd rUpavarjitam // 1 // ityajatraM smaran yogI, tatsvarUpAvalambanaH / tanmayatvamavApnoti, grAhyagrAhakavarjitam // 2 // ananyazaraNIbhUya, sa tasmin lIyate tathA / dhyAtRdhyAnobhayAbhAve, dhyeyenaikaM yathA vrajet // 3 // so'yaM samarasIbhAvastadekIkaraNaM matam / AtmA yadapRthaktvena, lIyate paramAtmani // 4 // alakSyaM lakSyasambandhAt, sthUlAtsUkSmaM vicintayet / sAlambAcca nirAlambaM, vizuddhaM tattvamaJjasA // 5 // (yogazAstra, prAza 20, snovA -1) ityAtmasvarUpadhyAnI sarvaM paramanAtmatvena jAnAti, sa Atmavid prazaMsAM na karoti, tavAda - amUrta, jJAnanA AnaMdasvarUpa ane niraMjana evA siddha paramAtmA saMbaMdhI dhyAna rUpavarjita eTale ke rUpAtIta evuM dhyAna hoya che. A svarUpa IndriyothI gamya nathI. IInA siddhaparamAtmAnA svarUpanuM avalaMbana lenArA A yogI puruSa niraMtara rUpAtIta evuM AtmasvarUpanuM smaraNa karatA hatA tanmayatAne pAme che. grAhya-grAhakabhAvathI rahita eTale ke koNa dhyAtA? ane zuM dhyeya? ema dhyeya ane dhyAtAbhAvathI rahita evI tanmayatAekAkAratA te muni pAme che. rA.
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 532 anAtmazaMsASTaka- 18 jJAnasAra siddhaparamAtmAnuM dhyAna karavA sivAya bIjA koInuM paNa zaraNa nahIM svIkArIne siddhaparamAtmAnA rUpAtIta dhyAnamAM evA prakAre te yogIpuruSa layalIna thaI jAya che ke ekAkAratA vadhatAM dhyAtA ane dhyAna ema banneno abhAva thaye chate dhyeyanI sAthe ekAkAratA je rIte thAya tevA dhyAnamAM lIna thAya che. ll A pramANe dhyAtApuruSano AtmA paramAtmAmAM abhedabhAve ekarasa bane, tene paramAtmAnI sAthe ekatA thavA rUpe "samarasabhAva" kahelo che. paramAtmAnI sAthe AtmAnI lInatA tene ja samarasabhAva kahevAya che. jo tattvajJAnI mahAtmA puruSa lakSyanA saMbaMdhathI alakSyanuM, skUlanA saMbaMdhathI sUkSmanuM ane sAlaMbanatAthI nirAlaMbanatAnuM jaldI jaldI tattvaciMtana kare che. //pA. A pramANe AtmatattvanA zuddha, nirmaLa ane pAradravyathI amizrita evA svarUpanuM dhyAna karanAra AtmA para evA sarvapadArthane "anAtmA" tarIke (mArA nathI, huM teno nathI, te padArtho mArAthI bhinna dravyo che AvuM) jANe che. AvuM bhedajJAna dharAvanAro te AtmajJA puruSa potAnI prazaMsA karato nathI. parapadArtha tarapha dRSTipAta ja karato nathI tethI paradravyanA saMyogajanya potAnI paristhitinI tene prazaMsA karavAnI rahetI ja nathI. A ja vAta have pachInA zlokamAM kahe che - guNairyadi na pUrNo'si, kRtamAtmaprazaMsayA / guNairevAsi pUrNazcet, kRtamAtmaprazaMsayA // 1 // gAthArtha - he AtmA ! jo tuM guNothI paripUrNa=bharelo nathI to AtmAnI prazaMsA karavA vaDe saryuM. ane jo tuM guNothI paripUrNa bharelo ja che to paNa kaMI meLavavAnuM bAkI na hovAthI) potAnA AtmAnI prazaMsA karavA vaDe saryuM. banne rIte AtmaprazaMsA nirarthaka che, niSphaLa che. TIkA - "puriti" yaH :-vatnajJAnAmi:, pU. ra si, rdi AtmaprazaMsayA-vyarthAtmastutyA, kRtaM-nAma sRtam / nirguNAtmanaH kA prazaMsA ? paudgalikopAdhijA guNA iti mUDhA vadanti, tairna prazaMsA / ced-yadi samyagdarzanajJAnacAritrataporUpaiH sAdhanaguNaiH, kSAyikajJAnadarzanacAritrarUpaiH siddhaguNaiH pUrNaH, tarhi vAcikAtmaprazaMsayA kRtaM-sRtamityarthaH / prAgbhAvitAH guNAH svata eva prakaTIbhavanti, nekSuyaSTiH palAlAvRtA cirakAlaM tiSThatIti kA svamukhAtsvaguNazaMsanA ? // 1 //
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI anAtmazaMsASTaka- 18 533 vivecana : - he AtmA! jo tuM kevalajJAna, kevaladarzana, avyAbAdhasukha, anaMtacAritra ItyAdi AtmaguNo vaDe paripUrNa nathI, jo tArAmAM AvA guNo pragaTa thayA nathI to pachI AtmAnI prazaMsA karavA vaDe saryuM. nirarthaka evI potAnI prazaMsA karavAthI zuM lAbha thAya ? arthAt kaMI ja lAbha na thAya. kAraNa ke jo AtmA nirguNa che to pachI tenI prazaMsA kema hoya? nirguNa evA AtmAnI prazaMsA kema karAya ? prazna :- AtmAnA pariNAmikabhAve (sahaja svabhAve) je kevalajJAna-kevaladarzanAdi guNo che te to hAla mArAmAM pragaTa nathI, paraMtu puNyakarmanA udayajanya zarIranuM rUpALApaNuM, dhanavAnapaNuM, saubhAgyapaNuM, lokomAM prabhAvakapaNuM, dAnAdi ApavApaNuM AvA AvA ghaNA guNo mArAmAM che. to te guNo mArAmAM hovAthI mAre mArI prazaMsA karavI te saphaLa ja che, ucita ja che. guNo che ane gAvA che temAM khoTuM zuM? mATe AvI AtmaprazaMsA niSphaLa nathI. uttara :- upara rUpALApaNuM vagere je guNo kahyA te AtmAnA guNo ja nathI. puNyodaya rUpa je pudgala dravya che. tenI upAdhithI janmelA che "tene guNo kahevAya" ema mUDha manuSyo samaje che. kAraNa ke pugaladravya e Atmadravya che ja nahIM, pugalanA guNo te AtmAnA guNo kema kahevAya? dUdhamAM nAkhelI sAkarathI dUdha gaLyuM lAge paNa gaLapaNa e dUdhano guNa kema kahevAya? kAraNa ke gaLapaNa e to sAkarano guNa che, dUdhano nathI. tattva na samajanArA mUDha puruSo ja paradravyanA guNone potAnA guNo kahe che. paraMtu pADozI dhanavAna thAya temAM ApaNane zuM lAbha? tenuM dhana tene ja kAma Ave, ApaNane nahIM, tema pudgaladravyanA guNo pudgalanI zobhA vadhAre, temAM AtmAne zuM lAbha? mATe te paradravyanA guNo vaDe prazaMsA karavI te vyAjabI nathI. ucita nathI. te AtmA ! tuM kaMIka samaja. puNyodaya e tAruM svarUpa nathI upAdhi mAtra ja che. have samyagdarzana, samyajJAna, samyakyAritra ane samyaktapa rUpa Atmatattva sAdhavAnI sAdhanAbhUta evA AtmaguNo vaDe jo tuM paripUrNa bharelo che. guNo uparanAM AvaraNono sarvathA kSaya thavAthI kSAyikabhAvanA siddhaparamAtmAnA kevalajJAnAdi zuddha nirmaLa nirAvaraNa evA guNo vaDe jo tuM paripUrNa bharelo che to pachI vacana dvArA (bhASAmAtra vaDe) bolI bolIne jAhera karavA rUpa AtmaprazaMsA vaDe zuM kAma che ? AvI AtmaprazaMsA vaDe saryuM. utpanna thayelA A guNo teno kAla Avaze tyAre avazya svayaM ja jagatane pragaTa dekhAze, bhASA vaDe bolIne prasiddha karavAnI zuM jarUra che?
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa34 anAtmazaMsASTaka- 18 jJAnasAra jema je zeraDIno sAMTho che, te svayaM madhuratA guNavALo che. tene game teTalA ghAsathI DhAMko to paNa te potAnI madhuratAnA guNa vaDe vistAra pAmaze ja. te sAMTho kaMI DhAMkelo raheto nathI, tema utpanna thaI cukelA guNone potAnA mukhathI vAraMvAra gAvA vaDe zuM lAbha? arthAt kaMI ja lAbha nathI. A ja vAtanI sAkSI pU. upA. zrI yazovijayajI ma.sAhebe zrI sumatinAtha prabhunA eka stavananI gAthAmAM kahI che - sumatinAtha guNazuM milIjI, vAdhe muja mana prIti, telabiMdu jema vistarejI, jalamAMhe bhalI rIti. All DhAMkI Ilu parALazuM che, na rahe laDI vistAra, vAcakayaza kahe prabhutaNojI, tima muja premaprakAra. //pA. punarthavadyAre varSathati - pharI vyavahArathI paNa anAtmazaMsana samajAve che - zreyodrumasya mUlAni, svotkarSAmbhapravAhataH / puNyAni prakaTIkurvan, phalaM kiM samavApsyasi // 2 // gAthArtha - kalyANa rUpI vRkSanAM pavitra mULIyAne potAnA utkarSarUpI pANInA pUrathI pragaTa karato evo tuM zuM phala prApta karIza? arthAt kaMI phaLa prApta thaze nahIM. //rA TIkA - "zreyokuma ti" no mad ! puni-vitrALa zreyokmasya mUniMklyaannvRksssy mUlAni svotkarSAmbhapravAhataH, svasyotkarSaH autsukyaM, tadeva ambhaHpravAhaH tasmAt prakaTIkurvan-vyaktaM kurvan kiM phalaM samavApsyasi ? api tu naiva, yasya drumasya mUlamutkhAtaM tena phalApattirna bhavati // 2 // | vivecana - koIpaNa eka vRkSa vAvyuM hoya tenA upara mATI Adi nAkhIne bIjAne DhAMkyuM hoya to kAlAntare aMkura phuTe, choDa uge, moTuM vRkSa thAya ane phaLa meLavavAno lAbha thAya, paraMtu vRkSa vAvyA pachI pANInuM joradAra pUra AvavAthI tenA upara nAkhelI mATI vagereno jo nAza thaI jAya, mATI kheMcAI jAya ane vAveluM bIja khulluM thaI jAya to pachI temAMthI aMkurA pragaTa thatA nathI, choDa ugato nathI. moTuM vRkSa thatuM nathI ane phaLanI prApti thatI nathI tema ahIM samajavuM. he bhadrajIva (bhoLA jIva) ! kalyANanI prApti rUpI phaLa Ape evAM vAvelAM uttama vRkSanAM pavitra mULIyAne potAnI ja AtmaprazaMsA karavA rUpI pANInuM pUra choDavAthI te mULIyAMne khullA karato eTale ke vAvelAM mULIyAMne ughADAM karato evo tuM zuM phaLa prApta
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI anAtmazaMsASTaka-18 535 karIza? arthAta jo mULIyAM ughADAM thaI gayAM to vRkSa ugaze ja nahIM, phaLa Avaze ja nahIM, tethI tuM zuM phaLa meLavIza? kaMI ja phaLa nahIM meLave, mATe kaMIka samaja. mULIyAM ughADAM na thAya mATe AtmaprazaMsA na kara. jo vRkSanAM mULIyAM ughADAM thaI jAya to tenAthI phaLanI prApti thatI nathI. mATe tuM "pANInuM pUra choDa nahIM" potAnI AtmaprazaMsA karavI, meM A karyuM, meM te karyuM evI ghaNI prazaMsA karavI te pANInuM pUra che. tenAthI kalyANarUpI vRkSanAM mULIyAM khullAM thaI jAya che, vRkSa ugatuM nathI. mATe AtmaprazaMsA karavI choDI de. A kAma sAruM nathI. rA. AlambitA hitAya syuH, paraiH svaguNarazmayaH / aho ! svayaMgRhItAstu, pAtayanti bhavodadhau // 3 // gAthArtha - AtmAnA guNo rUpI doraDAM jo para vaDe (bIjA mANasa dvArA) AlaMbana rUpe levAya to kalyANa mATe thAya che, paraMtu AzcaryanI vAta che ke jo potAnA vaDe ja (prazaMsA mATe) AlaMbana rUpe levAya to saMsAra rUpI samudramAM pADe che. II TIkA - "mAtnazvita ti" svaramaH -AtmIyaTTUTRm:, paM:-ma:, AlambitAH-smaraNacintanena gRhItA hitAya-kalyANAya syuH-svasukhAya bhavanti / "aho' ityAzcarye / svaguNAH svayaMgRhItA bhavodadhau pAtayanti svamukhena svaguNotkarSaH na RArya: rUA. | vivecana - raju eTale doraDuM, doraDAno svabhAva evo hoya che ke je je manuSyo doraDAnuM AlaMbana le che, doraDAne majabUta rIte pakaDe che te badhA ja manuSyone doraDuM avazya tAre che, bahAra lAve che. jemake kUvAmAM laTakAvAyeluM doraDuM je koI manuSya pakaDe to tene te doraDuM kuvAnI bahAra lAve che. nisaraNI rUpe bAMdheluM doraDuM je koI pakaDe che tene te doraDuM upara laI jAya che. paraMtu AzcaryanI vAta che ke ahIM kaMIka juduM che. "pote ja potAnA guNo gAvA" te tAranAra banatuM nathI, paNa saMsAra samudramAM DubADanAra bane che. potAnA guNo e doraDuM che. jo ApaNA guNo bIjA loko gAya, bIjA loko jo tenuM AlaMbana le arthAt ApaNA guNonuM bIjA loko smaraNa-ciMtana-manana karavA dvArA AlaMbana rUpe le to tenA hita mATe - kalyANa mATe thAya che. tenA potAnA guNonI vRddhi mATe thAya che. ApaNA guNonuM AlaMbana lenAro te anya vyakti saMsAra tarI jAya che, paraMtu jo ApaNA guNonuM AlaMbana prazaMsA mATe ApaNe pote ja svayaM grahaNa karIe eTale ke pote ja jo potAnA guNo gAya to ahaMkArAdi mohanA bhAvo AvavAthI te guNo rUpI
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 536 anAtmazaMsASTaka- 18 jJAnasAra doraDAnuM AlaMbana saMsArasamudramAM ApaNane DubADe che. mATe pote jAte kyAreya potAnI AtmaprazaMsA karavI nahIM. potAnuM nAmamAtra paNa svamukhe levuM sarjanane zobhatuM nathI. to pachI guNa gAvAnI vAta to thAya ja kema? uttama puruSo potAnA mukhe potAnuM nAma-ThAma paNa kahetA nathI. ahIM dhavalazeThe halakA caMDALo dvArA zrIpALa mahArAjAne DuMbanuM kalaMka ApyuM. te kALe rAjAe anekavAra puchavA chatAM zrIpALe potAnuM nAma-ThAma na ApyuM te prasaMgane dhyAnamAM laIne zrIpAla mahArAjAnuM daSTAMta samajI levuM. to pachI AtmaprazaMsA to karAya ja kema? mATe pote potAnA guNa gAvA-AtmaprazaMsA karavI te hitakArI nathI. lal uccatvadRSTidoSottha-svotkarSajvarazAntikam / pUrvapuruSasiMhebhyo, bhRzaM nIcatvabhAvanam // 4 // gAthArtha - "huM kaMIka uMco chuM" AvA prakAranI manamAM mAnI lIdhela (moTAInA) doSathI utpanna thayelI AtmaprazaMsA karavA rUpI jvarane tAvane) zAnta karI nAkhe evI pUrvapuruSo rUpI siMhothI huM ghaNo nIco chuM - nAno chuM AvI bhAvanA bhAvavI. TIkA - "Syoti" 3khyAmAprAptajJAnavanayaporUpapuraoNrvatritamhaamohodyen Atmani uccatvam, "ahaM guNI, mayA prAptamidaM jJAnam, vinayaguNavAnahamiti" uccatvadRSTidoSeNa uttho yaH svotkarSaH, sa eva jvaraH, tasya zAntikamupazamakAraNaM pUrvapuruSA:-arhadAdayaH, te eva siMhAH, tebhyaH AtmanyUnatvabhAvanaM mAnodayatApanirvApaNaM jJeyam vivecana - jyAre jyAre ApaNane ApaNI moTAI dekhAya tyAre tyAre tarata ja ApaNAthI je je moTA puruSo bhUtakAlamAM thayA che tene najaramAM levA, tenAthI huM ghaNo nAno chuM AvuM vicAravuM. koIpaNa be lITImAM eka nAnI hoya ane bIjI moTI hoya tyAre te moTI lITIne kApakUpa karyA vinA nAnI karavI hoya to tenI pAse tenAthI moTI trIjI lITI doravI. tenI jema A vAta che. kyAreka kyAreka suMdara zAstrAbhyAsa karavAthI ane vAraMvAra manana-ciMtana-adhyayana ane adhyApana karavAthI dhAro ke ApaNane sAruM evuM jJAna prApta thayuM hoya athavA sAro evo vinayaguNa-tapaguNa-kriyAguNa-dAnaguNa ItyAdi koI koI viziSTa guNo ApaNA jIvanamAM AvyA hoya, tyAre te te guNo dvArA hRdayanI aMdara pragaTelo mAnakaSAya rUpa mahAna
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI anAtmazaMsASTaka- 18 537 mohodaya thAya che ane tenAthI huM kaMIka uMco chuM, moTo chuM, mahAna chuM evI mAnanI bhAvanA pragaTe che. "huM ghaNA guNovALo chuM, meM ATalAM ATalAM zAstro to bhaNI lIdhAM, mane badhuM ja kaMThastha che. huM badhuM ja bhaNAvI zakuM chuM, vaLI huM vinayaguNavALo chuM, huM kriyAguNavALo chuM, meM ATalI ATalI jagyAe ATalA ATalA rUpiyAnuM dAna ApyuM che. meM te te dharmanAM kAryo karyA che" ItyAdi prApta guNone vAraMvAra yAda karI karIne "huM kaMIka uMco chuM - moTo chuM - mArA jevuM moTuM koI nathI" ItyAdi rUpe uccapaNAnI buddhi rUpI je doSa thAya che tenAthI ja utpanna thayelo svotkarSa rUpI je javara (tAva) caDhyo che. pote ja potAnA guNo gAvA, baDAI mAravI, moTApaNuM dekhADavuM ane gAvuM, vAraMvAra jayAM tyAM potAnI ja prazaMsA karavI A eka prakArano javara (tAva) che. tene zAnta karavAno, te tAvane upazamAvavA mATeno nIceno upAya che. jyAre jyAre A jIvane potAnI moTAI dekhAya tyAre tyAre "pUrvapuruSo rUpI siMhothI nAnApaNuM vicAravuM" pUrve thaI gayelA arihaMtabhagavaMto, gaNadharabhagavaMto, jaMbUsvAmI, prabhavasvAmI, bhadrabAhusvAmI, sthUlibhadrajI, haribhadrasUrijI, kalikAlasarvajJa ane yazovijayajI upAdhyAya Adi mahAna puruSothI huM ghaNo ghaNo (lAkhomA bhAge) nAno chuM, atizaya laghu chuM AvuM vicAravuM. AvI nAnApaNAnI vicAraNA ja A mAnane mAranAra che. potAnI nyUnatA vicAravI e ja mAnanA udayanA tApane bujhavanAra che. AvI laghutA dekhavAthI moTAI dUra thAya che tenuM abhimAna cAlyuM jAya che anya zAstramAM kahyuM che ke - dhanno dhanno vayaro, sAlibhaddo ya thUlabhaddo ya / jehiM visayakasAyA, cattA rattA guNe niyae // 1 // dhanyAH pUrvapuruSAH ye vAntAzravA anAdibhuktaparabhAvAsvAdanarAmaNIyakaM tyajanti, sadupadezajJAtasattAsukhepsayA AtmadharmazravaNasukhamanubhUyamAnAH cakrisampadaH vipada iva manyante, ramante svaguNeSu / dhanyaH sthUlabhadraH yo hi atyAturaraktakozyAprArthanA'kampitapariNAmaH ahaM tu nirarthakakuvikalpaiH cintayAmi viSayaviSopAyAn / uktaJca - saMte vi kovi ujjhai, kovi asaMtevi ahilasai bhoe / cayai parapaccayeNa vi, pabhavo daTuM jahA jambUm // 37 // | 3pazamAnA mAthA rUA. ityAdibhAvanayA svadoSacintanena AtmotkarSapariNAmo nivAryaH // 4 //
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa38 anAtmazaMsASTaka- 18 jJAnasAra zrI vajasvAmI, zAlibhadrajI, sthUlibhadrajI vagere mahAmunione dhanya che dhanya che ke jeo vaDe pAMca IndriyonA viSayo ane kaSAyo jitAyA che ane potAnA guNomAM layalIna banAyuM che. pUrvakAlamAM thaI gayelA mahApuruSo ke jeo puruSomAM siMhanI tulya parAkramI banyA che. Azrayone vamI denArA banyA che teo ja kharekhara dhanyavAdane pAtra che. anAdikAlathI bhogavelI parabhAvadazAnA AsvAdananI ramaNIyatAno jeo tyAga kare che tathA mahAtmApuruSonA uttama upadezathI jANelA ane AtmAmAM rahelI anaMta anaMta guNonI je sattA che. te sattAnA sukhane meLavavAnI lisA dvArA AtmAnA zuddhadharmatattvane sAMbhaLavAnA sukhano sAkSAt anubhava karatA chatA cakravartInI saMpattine paNa vipattinI tulya mAne che. arthAt svabhAvasukhamAM evA magna banI jAya che ke jeone vibhAvadazAnuM cakravartInuM sukha paNa duHkha lAge che. mAtra AtmAnA guNonI ramaNatAmAM ja AnaMda mANe che. je sthUlibhadra muni atizaya rAgiNI ane kAmavAsanAmAM atyanta rakta evI kozyAvezyAnI prArthanAthI akaMpita pariNAmavALA rahyA te sthUlibhadramuni dhanya che. jemanI sAme aneka prakAranA raMgarAgathI bharelI kozyA vezyA ubhI che. kAma mATe prArthanA kare che chatAM paNa jemanA AtmapariNAma acalita che te puruSane dhanya che. huM to nirarthaka khoTA khoTA mohanA kuvikalpo karI karIne viSanI upamAvALA pAMca IndriyonA viSayonA ja vicAro karato houM chuM. viSayo prApta thayA na hoya to paNa zekhacallInA vicAronI jema manathI aneka prakAranI viSayonI ciMtavanA karuM chuM. kyAM te mahAtmA puruSo ane kyAM huM? A saMsAramAM koI koI mahAtmA puruSo pAMca IndriyonA viSayo hoya chatAM teno tyAga kare che ane koI koI puruSo viSayo na hoya chatAM tenI tIvra abhilASA rAkhatA hoya che. niraMtara tenI jhaMkhanAmAM ja pIDAtA pIDAtA samaya pasAra kare che. AvA jIvomAMthI koI koI jIva bIjA jIvano vizeSa tyAga dekhIne tevA prakAranA paranA nimitte paNa (paranuM nimitta pAmIne paNa) bhogono tyAga kare che jemake jebUsvAmIne joIne prabhAva nAmano cora paNa tyAgI banyo. AvI AvI uMcI uMcI bhAvanA vaDe potAnA doSo vicAravAthI "potAnI baDAI mAravAno (moTAI dekhADavAno) pariNAma aTakI jAya che te mATe AvA upAyo apanAvavA jevA che. utkarSapaNAno pariNAma tyajI devo joIe. jo
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI anAtmazaMsASTaka- 18 539 zarIrarUpalAvaNya-grAmArAmadhanAdibhiH / utkarSaH paraparyAyaizcidAnandaghanasya kaH ? // 5 // gAthArtha - zarIra, rUpa, lAvaNya, gAma, ArAma ane dhanadolata ItyAdi paraparyAya rUpa che (para evA pudgaladravyanA paryAya svarUpa che). tethI A vastuo vaDe jJAnanA AnaMdanA samUhasvarUpa evA A AtmAne zuM lAbha? arthAt kaMI ja nahIM. //pA TIkA - "zarIti" rilAyanaca-cit jJAna", mAnaH suvam, tAmyAM ghanasya AtmanaH paraparyAyaiH-saMyogasambhavaiH pudgalasannikarSodbhavaiH, ka utkrssH3nmadi ? iita ? zarIra-marAvIne vinAzivamavana, rUpasNsthaannirmaannvrnnnaamkrmodbhvm, lAvaNyaM-cAturyaM saubhAgyanAmodayaniSpannam vedAdimohasannikarSasambhavam, grAmaH jananivAsalakSaNaH, ArAmA:-vanodyAnabhUmayaH, dhanaMgaNimadharimAdi, teSAM dvandvaH, taiH ka utkarSaH ? paratvAt karmabandhanibandhanAt svasvarUparodhakAcca / tatsaMyogo nindya eva / tarhi ka utkarSaH ? uktaJcottarAdhyayane - vivecana :- zarIra, rUpa, lAvaNya, gAma, ArAma ane dhanAdi A saghaLI vastuo AtmAnuM svarUpa nathI, AtmAthI paradravya che arthAtu pudgaladravya che. jema vAdaLa sUryane DhAMke tema A sarve paNa pudgaladravyo AtmatattvathI parapadArtha hovAthI AtmAnA guNane DhAMkanAranirodha karanAra-aTakAvanAra che. to je AtmaguNono avarodha kare, zatrutulya hoya, tene pAmIne zuM ahaMkAra karAya? unmAda karAya? arthAt na karAya. kAraNa ke te to vAdaLanI jema AtmaguNanA zatru thayA. mATe he jIva AvA prakAranA paradravyothI utkarSa karavo tane kema zobhe? he jIva! tuM to cidAnaMdaghana svarUpa cho. cit eTale jJAna ane AnaMda eTale sukha, te banne guNo vaDe ghanIbhUta banelA evA A AtmAne paraparyAyothI arthAt paradravyanA saMyogathI utpanna thayelA eTale ke pudgaladravyanA sanikarSathI pragaTa thayelA evA zarIrAdi paraparyAyo dvArA zo utkarSa ? unmAda kema karAya? arthAt jema pArakA paise abhimAna karAtuM nathI (jo ke potAnA paisAthI paNa abhimAna karavuM sAruM nathI, paNa pArakAnuM jamA dhana hoya tenAthI to abhimAna karavuM bIlakala chAje nahIM.) tema paradravyanI vRddhithI to upAdhinI ja vRddhi thAya che. AtmasvarUpa to DhaMkAtuM ja jAya che. mATe tenAthI AnaMda-harSaunmAda-abhimAna kema karAya? zuM gharamAM zatruo Ave tenuM mAna-sanmAna karAya? na ja karAya.
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 540 anAtmazaMsASTraka-18 jJAnasAra AtmAnA guNonuM AcchAdana karanAra zatratulya tattvo kayAM kayAM che ? zarIff - audArikAdi zarIra ke je zarIra kAlAntare avazya vinAza pAmavAnA svabhAvavALAM che. temAM paNa audArika zarIra to lohI-mAMsa-carabI Adi gaMdI gaMdI sAta dhAtuothI baneluM che. jenA chidromAMthI nIkaLatI koIpaNa vastu jovI ke suMghavI gamatI nathI evA pudgala mAtranAM banelAM zarIra che ane ahIM ja rahevAnAM che. tethI vinAzI svabhAvavALAM che tenAthI mohaprIti-harSa kema karAya? rUpa-zArIrika varNa, saMsthAnanAmakarma, nirmANanAmakarma ane varNanAmakarmathI baneluM zarIranuM rUpa tathA AkRti vagere che. A paNa paradravyano ja paryAya che, vinAzI che, bhavAntarAnuyAyI nathI. tathA lAvaNya eTale kAnti, teja, ojasa, buddhisaMbaMdhI saundaryacaturAI. A paNa saubhAgya nAmakarmanA udayathI thayelo paryAya che. athavA puruSaveda, strIvedAdi rUpe zarIranI AkRti mohanIyakarmanA udayathI utpanna thayelI zarIranI vyavasthita dekhAvaDI suMdara aMga-upAMganI racanA rUpa paradravyano ja paryAya che. grAma eTale ke loko jemAM nivAsa kare evuM gAma, deza, nagara vagere paNa anya dravyanA ja paryAya che. ArAma eTale udyAna, jaMgala, bagIcA vagerenI bhUmi. A paNa pudgalAstikAya ane vanaspatikAyanA jIvo rUpa paradravya ja che. dhana eTale gaNI zakAya tevuM rUpiyA vagere, toLI zakAya tevuM ghI-tela-goLa-khAMDa vagere, Adi zabdathI mApI zakAya tevuM kApaDa, lAkaDuM, patarAM vagere A sarve paNa paravastu ja che. mUlagAthAmAM zarIra, rUpa, lAvaNya, grAma, ArAma ane dhana zabdano dvanda samAsa thayo che. AvI AvI paugalika paravastuo vadhavAthI AtmAnA svarUpano kayo vadhAro thayo ? AtmAne utkarSa-harSa-unmAda kema thAya ? Atmatattvano kaMI vadhAro thato nathI. upara kahelI sarve paNa vastuo paudgalika che. cetana svarUpa nathI mATe paradravya che. tenA upara moha thavAthI prApti-aprAptimAM rAga-dveSa karAvavA dvArA te vastuo karmabaMdhanuM kAraNa thAya che ane AtmAnA zuddha kSAyopathamika ane kSAyika bhAvanA guNonuM avarodhaka bane che. tethI tenI sAtheno saMga paNa niMdanIya che. tenA sAthe joDAvuM A paNa AtmAnA patananuM ja kAraNa che. mATe kevala niMdya ja che to pachI tenI prApti vaDe utkarSa gAvo ane abhimAna karavuM te sajajanone zobhA kema Ape ? uttarAdhyayana nAmanA sUtramAM ja kahyuM che ke - dhaNeNa kiM dhammadhurAhigAre, sayaNeNa vA kAmaguNehiM ceva / samaNA bhavissAmo guNohadhArI, bahiM vihArA abhigamma bhikkhaM // (3ttara0 24, mAthA-27)
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 541 jJAnamaMjarI anAtmazaMsASTaka- 18 na tassa dukkhaM vibhayaMti NAIo, Na mittavaggA Na suA Na baMdhavA / ikko sayaM paccaNuhoi dukkhaM, kattArameva aNujAi kammaM // (342To , mAthA-23) ataH AtmaguNAnandapariNatAnAM karmopAdhisambhave utkarSo na bhavati // 5 // dharmanI dhurAne vahana karavAmAM arthAt dharmanuM AcaraNa karavAmAM dhana-svajano ane kAmabhogo e pratibaMdhaka tattva che. tethI tenA vaDe AtmAne zuM phAyado? ame to guNonA samUhane dhAraNa karanArA zramaNa thaIzuM ane bhikSuka (muni)paNuM svIkArIne apratibaddhabhAve vicaranArA banIzuM. pApakarma karanArA jIvane jyAre jyAre duHkha Ave che tyAre tyAre jJAtijano tenA duHkhano bhAga letA nathI. mitravarga paNa duHkhano bhAga letA nathI, putro ane baMdhuo paNa duHkhano bhAga letA nathI. ekalo jIva pote ja duHkha anubhave che. A pramANe karma kevaLa ekalA kartAne ja anusare che. //pI zuddhAH pratyAtmasAmyena, paryAyAH paribhAvitAH / azuddhAzcApakRSTatvAnnotkarSAya mahAmuneH // 6 // gAthArtha - AtmAnA potAnA kSAyikabhAvanA je paryAyo che te ja zuddha paryAyo che. paraMtu te paryAyo pratyeka AtmAmAM sabhAnapaNe hovAthI utkarSa mATe nathI ane paudgalika paryAyo paradravyakRta hovAthI apakarSa rUpa che, mATe azuddha paryAyo che. te mahAmunine utkarSa mATe kAmanA nathI. llll TIkA :- "zuddha: pratyAti' mahAmuneH ni9I pAvonAlyavartasvaravat gRhItAtmasvarUpasya zuddhAH paryAyAH-samyagjJAnacaraNadhyAnaprAgbhAvarUpA AtmaparyAyAH na utkarSAya bhavanti / kathaM na bhavantItyAha-pratyAtmasAmyena paribhAvitAH AtmAnamAtmAnaM prati pratyAtma, tatra sAmyena tulyatvena bhAvitAH / bhAvanA cakimAdhikyaM mama jAtaM ? yataH ete jJAnAdayo guNAH sarvAtmani santyeva, sarvasAdhAraNe ka utkarSa ? iti bhAvitAzayo notkarSati, sarvajIvAnAM jJAnAdyanantaparyAyatvaM tulyaM siddhasaMsArasthayoH na sattAbhedaH / uktaJca saMvegaraGgazAlAyAm - vivecana :- AtmAmAM paryAyo be jAtanA hoya che eka zuddha ane bIjA azuddha. je eka dravyanA potAnA paryAyo hoya che te zuddha ane je koI ekadravyamAM bIjA dravyanI mizratAnA
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 542 anAtmazaMsASTaka - 18 zAnasAra kAraNe paryAyo bane che te azuddha. jemake pANImAM potAno je svAda che, je varNa che te zuddhaparyAya, sarva jalamAM eka sarakhA je hoya che te zuddha paryAya kahevAya che. ane A ja pANImAM kAdava-mATI-viSTA athavA sAkara drAkSa Adi mizra karavAthI malinatA ane svAdiSTatA Adi je paryAyo bane che te azuddhaparyAya kahevAya che. evI ja rIte suvarNamAM pItatva, suvarNatva ItyAdi je dharma che te zuddhaparyAya ane rUpuM-trAMbuM vagere anya dravya mizra karavAthI je malInatA thAya che te azuddha paryAya, je je azuddha paryAya che te te paradravyanI mizratAthI thayA che mATe azuddha che, malIna che ane te potAnA svarUpanA avarodhaka che. te azuddha paryAyo dravyanA asalI mUla svarUpanA ghAtaka che. tethI tenA vaDe utkarSa karAya nahIM ane je je zuddha paryAyo che te to svajAtIya sarvadravyamAM samAna ja hoya che. hInAdhika hotA ja nathI. tethI tenAthI paNa utkarSa gAvo yogya nathI. A vAtane dhyAnamAM rAkhIne AtmAnA viSe samajAve che ke - agnimAM atizaya garama karelA ane tenA ja kAraNe mela sarvathA baLI gayo che jeno evA sarvathA zuddha banelA suvarNanI jema je mahAtmA nirranthamunie paradravya pratyeno saMga karavo, prIti-aprIti karavI ItyAdi malIna bhAvo-azuddha paryAyo sarvathA tyajI dIdhA che ane AtmAnuM zuddha svarUpa grahaNa karyuM che. svabhAvadazAmAtramAM ja lIna banyA che. tevA mahAtmA puruSamAM samyajJAna-samyagdarzana-samyakcAritra-samyadhyAna vagere je je zuddha AtmaparyAyo prAbhAvane pAmyA che arthAt pragaTa thayA che te kyAre ya paNa utkarSa mATe (moTAI mATe) thatA nathI. prazna :- A samyagnAnAdi je zuddhaparyAyo pragaTa thayA che te moTAI mATe potAno utkarSa gAvA kema kAma lAgatA nathI ? uttara H- pratyeka AtmAmAM eka sarakhA samAnapaNe ja te guNo rahelA che. AtmAe AtmAe kevalajJAnAdi anaMtaguNo sattAthI ekasarakhA samAnapaNe ja varte che. alpamAtrAe paNa hInAdhika nathI. tethI tenI apekSAe utkarSa kema gavAya ? A AtmA manamAM AvI bhAvanA bhAve che ke mArAmAM guNonI evI kaI adhikatA pragaTa thaI che ke jenAthI huM mArI moTAI karuM ? kevalajJAnAdi je koI guNo mArAmAM sattAgata rIte che te sarve paNa guNo anynAdhikapaNe sarvasaMsArI jIvomAM ane sarvasiddha paramAtmAmAM che ja. koImAM AvirbhAva rUpe ane koImAM tirobhAvarUpe paNa A sarve guNo sarve paNa jIvomAM che ja. jyAre badhAmAM sarakhA samAna sAdhAraNapaNe guNo hoya tyAM utkarSa kema karAya ? AvA prakAranI pavitra bhAvanAthI bhAvita AzayavALA A muni utkarSa-ahaMkAra karatA nathI. kAraNa ke sarve paNa
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI anAtmazaMsASTaka- 18 543 jIvomAM jJAnAdi guNonuM anaMtapaNuM tulya ja che. siddhaparamAtmA hoya ke saMsArI AtmA hoya paNa sattAthI kaMI bheda che ja nahIM. saMvegaraMgazAlA nAmanA graMthamAM kahyuM che ke - nANAiNaMtaguNovaveyaM arUvamaNahaM ca logaparimANaM / kattA bhottA jIvaM mannahu siddhANa tullamiNaM // 1 // zrIpUjyaizcoktaM vizeSAvazyakabhASyejIvo guNapaDivanno nayassa davvaTThiyassa sAmaiyaM / so ceva pajjavaTThiyanayassa jIvassa esa guNo // 2643 // tathA ThANAMge "ege AyA" ityAdi pAThAt sarvatra tulyatve AtmanaH sadguNaprAkaTye ka utkarSaH ? azuddhAH paryAyA-audayikAH zakracakritvAdayaH apakRSTatvAt-tucchatvAt doSatvAt guNaghAtakatattvajJAnaramaNatopaghAtakatvAt zopharogapuSTatvavad na utkarSAya bhavanti / kimebhiH ? pudgalopacayarUpaiH paropAdhijaiH saMsargezca ? me kadA nivRttiH ebhya iti saMveganirvedapariNatAnAM nonmAda iti // 6 // jJAnAdi anaMtaguNothI yukta, rUpa-rasAdi guNothI rahita, caudarAjalokanA parimANavALo sva-guNono kartA ane sva-guNono bhoktA sarva-siddha bhagavaMtonI tulya evo A jIva che ema tame jANo. A pramANe saMvegaraMgazALAmAM kahyuM che. tathA pUjanIya evA zrI jinabhadragaNi kSamAzramaNajIe vizeSAvazyakabhASya gAthA2643 mAM kahyuM che ke - dravyArthikanayanI apekSAe guNothI bharelo evo A jIva e ja sAmAyika che ane paryAyArthikanayanI apekSAe sAmAyika e jIvano guNa che. eka naya abhedagrAhI che, bIjo naya bhedagrAhI che tathA ThANAMga sUtramAM paNa "jIne sayA' ItyAdi pATha hovAthI sarve AtmAo paraspara tulya hote chate A AtmAmAM sattAgata guNo kadAca pragaTa thAya to tenAthI utkarSa zuM gAvAno hoya? te guNo pragaTapaNe ke apragaTapaNe paNa sarvatra tulyapaNe ja rahelA che. jyAM samAnatA hoya tyAM utkarSa-moTAI kema karAya? mATe AtmaprazaMsA vaDe saryuM. tathA je puNya-pApakarmanA udayathI pragaTa thayelA sukhI-duHkhI ke rAjA-raMkapaNAnA paryAyo che. vaLI IndracakravartipaNAnA je paryAyo che te saghaLA paNa paryAyo nIcenA cAra kAraNone lIdhe zarIramAM sojAnA rogathI thayelA puSTapaNAnI jema doSAtmaka che, mATe utkarSa karavA yogya nathI. audayika bhAvanA A tamAma paryAyo paradravyakata hovAnA kAraNe AtmatattvanA
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 544 anAtmazaMsASTaka- 18 jJAnasAra apakarSarUpa hovAthI eTale ke tuccha hovAthI, doSAtmaka hovAthI ane AtmAnA zuddha guNonA ghAtaka ane tattvajJAnanI ramaNatAmAM upaghAtaka hovAthI atizaya azuddha che. tethI utkarSa karavA mATe yogya nathI. jema zarIramAM sojA AvavAthI jADApaNuM thaI jAya, paNa te jADApaNAthI mAruM zarIra sAruM banyuM ema gavAtuM nathI tema ahIM samajavuM. rAjApaNuM, IndrapaNuM, cakravartIpaNuM A sarve paryAyo dhanAdi paradravya-pudgaladravyanI vRddhisvarUpa che. paradravyanI parAdhInatAnA kAraNe upAdhirUpa che, anya dravyanA saMsargAtmaka che. mATe AvA azuddha paryAyo vaDe zuM lAbha ? gharamAM kacarAnA ghaNA DhagalA thAya tethI zuM gharanI zobhA vadhe? tema A AtmAmAM paradravyanA (rAjatraRddhi Adi pudgala dravyanA) DhagalA thAya tethI zuM AtmAnI zobhA vadhe? ulaTo evo manamAM bhAva thavo joIe ke gharamAMthI kacarAnA A DhagalA kyAre dUra karAvuM? mArA AtmAnI A azuddha paryAyothI kyAre nivRtti karAvuM? mArA AtmAmAMthI A bhUta-balA kyAre dUra thAya? AvA prakAranA saMvega ane nirvedapariNAmathI pariNata thayelA AtmAone paradravyajanya (puNyodayajanya) cakravartI Adi paryAyothI kyAreya paNa unmAda thato nathI. utkarSa thato nathI. baDAI mAratA nathI. hRdayamAM pastAya che ke huM AvAM AvAM baMdhanothI baMdhAI gayo chuM, phasAI gayo chuM, kyAre chUTIza? Ill punaH mAtmAnapaviti = pharIthI A AtmAne zAstrakAra-bhagavaMta upadeza Ape che ke - kSobhaM gacchan samudro'pi, svotkarSapavaneritaH / guNaughAn budbudIkRtya, vinAzayasi kiM mudhA ? // 7 // gAthArtha - he jIva! sAdhupaNAnI mudrAthI sahita evo paNa tuM potAno utkarSa gAvArUpI pavanathI prerAyo chato malIna malIna adhyavasAyo dvArA AkuLa-vyAkulatAne pAmato chato tArA guNonA samUhane pANInA parapoTArUpe karIne nirarthaka nAza zA mATe kare che? TIkA - kSemaM chaniti- haM ! svatattvanatvapUUsvarUpamAnanivasarvi samudro'pi=mudrA-sAdhuliGgarUpA, tayA yukto'pi svotkarSapavaneritaH-sAhaGkArapavanapreritaH kSobhaM gacchan-adhyavasAyaiH evamevaM bhavan, guNaughAn-abhyAsotpannAn zrutadharavratadharalakSaNAn AmadaiSadhirUpAn budbudIkRtya mudhA-vyartham, kiM vinAzayasi ? prAptagaNagambhIro bhava / svagaNAH svasyaiva hitahetavaH, tatra kiM paradarzanena ? mAnopahatAH guNAH tucchIbhavanti, ato na mAno vidheyaH // 7 //
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI anAtmazaMsASTaka - 18 545 vivecana :- he haMsa ! jIvane haMsa kahIne komala AmaMtraNa ApIne TIkAkArazrI samajAve che ke he jIva ! tuM to haMsanI tulya che. jema haMsa mAna sarovaramAM rahevAno rasika hoya che. tema he jIva ! tuM paNa "Atmatattva" rUpI jalathI bharelA mAna sarovaramAM nivAsa karavAmAM ja rasika che. tethI haMsanI tulya che. svabhAvadazAmAM ja ramavAne TevAyelo evo tuM ''sa-muddoSi'' sAdhupaNAnA vezarUpI mudrAne dhAraNa karavAvALo thaIne arthAt svabhAvadazAmAM ja rahenAro ane sAdhuvezamAM vartanAro thaIne paNa mohadazAne AdhIna thayo chato "huM kaMIka chuM" AvA prakAranA ahaMkAra-moTAI rUpI pavanathI prerAyo chato kSobhane pAmato-AkULavyAkULatAne pAmato chato mohanA vikArAtmaka aneka prakAranA AvA AvA vikalpone karato chato niraMtara dharmanA abhyAsathI prApta karelA zrutadharapaNAne, vratAripaNAne ane AmadhaiSadhi Adi labdhirUpa viziSTa viziSTa guNonA samUhane pANInA phuggAnI jema athavA pANInA parapoTAnI jema vyartha nAza kema kare che ? mahAmuzkelIe meLavelA guNo prApta karIne gaMbhIra prakRtivALo bana. guNone pacAvatAM zIkha. durlabha guNono nirarthaka vinAza na kara, teM meLavelA guNo tArA ja hita mATe-kalyANa mATe che. potAnA guNo potAnA kalyANanA ja hetubhUta hoya che. te guNo bIjAne dekhADavAthI zuM lAbha ? abhimAnAdi karavA vaDe kalaMkita thayelA guNo tuccharUpa-mUlyahIna thaI jAya che. tethI meLavelA guNono mAna-utkarSa karavo nahIM, AtmazlAghA na karavI. anaMta anaMta punyAIe meLaveluM zrutadharapaNuM-vratadharapaNuM, AkAzagAminI Adi labdhiovALApaNuM vagere karmonA kSayopazamathI ane AtmaguNonA vikAsathI maLe che. saMghAdinA viziSTa kArya vinA teno upayoga varjya che. tethI ja labdhio maLe tyAre jIva apramatta hoya che paNa labdhio phorave tyAre pramatta kahevAya che. mATe he haMsatulya jIva ! tuM guNa-gaMbhIra thA. guNone pacAvatAM zIkha. mohanA vikArone jItatAM zIkha, uchAMchaLApaNuM ane uDAupaNuM tane ja nukazAna karanAruM che. dhIra, vIra ane gaMbhIra thA. INA nirapekSAnavacchinnAnantacinmAtramUrtayaH / yogino galitotkarSApakarSAnalpakalpanAH // 8 // = gAthArtha H- parapadArthanI apekSA vinAnA, niraMtara (satata), ananta evA jJAnamAtranI ja mUrti (zarIra)vALA yogi puruSo utkarSa ane apakarSanI aparimita evI aneka kalpanAo vinAnA nirvikalpaka dazAvALA hoya che. IIII
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnasAra 546 anAtmazaMsASTaka- 18 TIkA :- "nirapekSa rUti" yoni yamaniyamadyaSTopaITkhyAlotpannartntryiilkssnnsvyogsiddhaaH IdRzA bhavanti / nirapekSAH-nirgatA apekSA-apekSaNaM yebhyaste nirapekSAH-apekSArahitA ityarthaH / anavacchinnAH-vicchedarahitAH / anantacinmAtramUrtayaH-anantaM-prAntarahitam, cit-jJAnaM, tanmAtrA-jJAnamAtrA mUrtiH yeSAM te anantacinmAtramUrtayaH / ityanena parabhAvAnugatacetanAvikalAH / svacchasvarUpAnugatacetanapariNatAH galitotkarSApakarSAH-galitaH utkarSaH-unmAdaH, apakarSaH-dInatA, tayoH analpAH kalpanA:-vikalpajAlapaTalAH yeSAm, evaMvidhA yogino jJAnapariNatAHjJAnaikarasAH tiSThanti / te eva tattvasAdhanacinmayA ityato mAnonmAdajanakaH svotkarSo nivAryaH // 8 // // iti vyAkhyAtamanAtmazaMsASTakam // vivecana :- pAMce IndriyonA viSayasukhanA sAdhanabhUta evA paudgalika bhAvonI alpamAtrAe paNa apekSA na rAkhanArA munio AvA prakAranA hoya che. kAraNa ke pAMca yama, pAMca niyama vagere yogaprAptinAM je ATha aMga che (yama-niyama-Asana-prANAyAmapratyAhAra-dhAraNA-dhyAna ane samAdhi) tenA abhyAsa dvArA utpanna thaI che samyajJAnadarzana ane cAritrAtmaka ratnatrayI maya potAnI yogadazAnI siddhi jene evA yogipuruSo kevA hoya che? te have jaNAvAya che. uttama puruSo AvA guNanidhi hoya che. (1) nirapekSa :- je mahAtmAonA hRdayamAMthI paradravyanI prIti-paradravyaprAptinuM lakSya, paradravyanI apekSA saMpUrNapaNe cAlI gaI che. rajamAtra paNa paranI apekSA rahI nathI. AvA nirapekSa munio hoya che. koIpaNa vastunI apekSA na hovAthI dIna-udAsa ke lAcArIvALA hotA nathI, potAnI sAdhanAmAM mazagUla ane pAvaravALA tejasvI hoya che. (2) manacchanA :- ratnatrayInI sAdhanAmAM satata-niraMtara vartanArA hoya che. kyAMya paNa virAma pAmatA nathI. aTakatA nathI. kyAreya cheda pAmatA nathI, vizrAnti letA nathI. (3) manantarAtrimUrtayaH :- kyAreya paNa aMta na Ave evuM cheDA vinAnuM je jJAna te kevalajJAna - kevaladarzana ItyAdi jJAna mAtra rUpe che mUrti (AkAra) jenI arthAt sthUladeha ane varNAdi paudgalika guNothI rahita kevala jJAnamaya dehavALA munio hoya che athavA yogI dazAmAM chAvasthika jJAnamAM ramaNatA karanArA, paNa kyAreya jJAnadazAthI mukta thaIne vibhAvadazAmAM nahIM janArA evA A yogIo hoya che.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI anAtmazaMsASTaka- 18 547 uparanAM traNa vizeSaNothI samajAya che ke parabhAvadazAne anusaranArI cetanA vinAnA ane nirmaLa evA AtmAnA zuddha svarUpane ja anusaranArI evI cetanAnA pariNAmathI pariNata thayelA, tathA cAlI gaI che utkarSa (unmAda-moTAInuM tophAna) ane apakarSanI (dInatA-lAcArInI vividha prakAranI aneka kalpanAo jemAMthI evA mohamaya saMkalpavikalponI jALanA poTalA vinAnA AvA prakAranA jJAnabhAvamAM ja pariNAma pAmelAjJAnaguNamAM ja ekarasika AvA prakAranA AtmaprazaMsA vinAnA munimahAtmAo hoya che. te ja munio AtmatattvanI sAdhanA karavAmAM ekAgratanmaya layalIna banI zake che. A kAraNathI abhimAnanA unmAdane utpanna karanArI evI AtmaprazaMsA kyAreya paNa karavI nahIM. svotkarSa kyAreya paNa gAvo nahIM. pote ja potAnA guNo gAvAnuM jIvanamAMthI saMpUrNapaNe dUra karavuM. A pramANe aDhAramuM anAtmazaMsASTaka samApta thayuM. ll . aDhAramuM anAtmazaMsASTakasamApta te pahe Printed at BHARAT GRAPHICS 7. New Market, Panjarapole, Relief Road, Ahmedabad380 001 Guj(ind). Ph. : 079-22134176, Mob, 9925020106 (Bharatbhai), Email: bharatgraphics1@gmail.com
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvadRSTiaSTaka - 19 // atha ekonaviMzatitamaM tattvadRSTyaSTakam // viziSTodayena puNyaprAgbhAvabhArabhAritasya kSAyopazamikamatyAdiprAgbhArotpanaikAntikatAttvikavikalpakalpanAgauravagariSThasya tattvajJAnavikalasakalajagajjantukRtastavanApUrapUritazravaNasya tattvadRSTimRte svotkarSaparihAro na bhavati, atastattvadRSTiH kAryA / tasya bhAvaH tattvaM vastusvarUpam, jIve jIvatvaM tattvamanantacaitanyarUpam, ajIve acaitanyasvarUpam / tattvaM nAma aviparItasyAdvAdagocaram jIvAdipadArthasvarUpam / tatrApi svasvasthAne dharmAdharmAkAzapudgalajIvAnAM tattvatvam, tathApi asya mamAtmanaH svarUpaM zuddhacidrUpam, anantAnandasvarUpamasaGkhyeyapradezAnantajJAnAdiparyAyapAriNAmikotpAdavyayadhrauvyatvaSaDguNapariNatAgurulaghupAra 548 jJAnasAra mArthikaikAntikAtyantikaniratizayAbAdhaniHzreyasarUpaM svatattvam / tatra dRSTiH- darzanaM zraddhAnaM pratiprekSaNaM tattvAvalokanaM vA yathArthAvabodhayuktA zraddhAdRSTiH tattvadRSTiH / tattvadRSTi prApta karyA vinA potAnI prazaMsA karavAnuM ke sAMbhaLavAnuM tyAjya banatuM nathI, ulaTuM A jIva AtmaprazaMsAnA vikalpomAM ja vadhAre DUbI jAya che. tethI anAtmazaMsana prApta karavA mATe tattvadRSTi meLavavI atizaya Avazyaka che. A vAta samajAve che - viziSTa evo puNyakarmano udaya thavAthI tevA prakAranA puNyanA udayathI prApta thayelI (bAhya Rddhi-siddhi-dhanadolata-mAnapAna-pratiSThA Adi rUpa) bAhya saMpattinA bhArathI bhAre thayelA A jIvane tathA kSAyopazamika bhAvanAM mati-zruta Adi jJAnonA (matiajJAna, zrutaajJAna ane vibhaMgajJAnAdi ajJAnAtmaka jJAnonA) sAmarthyathI manamAM utpanna thayelA evA ekAntavAdapUrvakanA tAttvika vikalponI (AtmA nitya ja che athavA anitya ja athavA zarIrathI bhinna ja che ke abhinna ja che, astirUpa ja che athavA nAstirUpa ja che ItyAdi tattvasaMbaMdhI ekAntavAdapUrvakanI aneka prakAranI mAnasika manamAnI) navI navI kalpanAonA bhArathI bhAre thayelA A jIvane tathA tattvajJAna vinAnA sAmAnya evA saMsArI jIvo dvArA karAyelI prazaMsAnA pUrathI bharapUra bharAyA che kAna jenA evA mohAnya ane AtmaprazaMsA karavAnuM ane sAMbhaLavAnuM ghelu lAgyuM che jene evA jIvane tattvadRSTi prApta karyA vinA svotkarSano nazo utarato nathI. AtmaprazaMsAnA parihAranI (tyAganI) buddhi AvatI nathI. A kAraNathI tattvadRSTi prApta karavI atizaya jarUrI che te samajAvAya che.
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI tattvadRSTiaSTaka - 19 549 tattva zabdano artha vicArIe to "ta-stra teno bhAva, te te padArthanuM yathArtha je svarUpa" tene tattva kahevAya che. jemake jIvadravyamAM raheluM jIvatva arthAt anantacaitanyAtmaka svasvarUpa te jIvanuM tattva, ajIvadravyamAM raheluM ajIvatva arthAt caitanyarahitatva, jaDatva e ajIvanuM tattva, Ama sarve paNa dravyonuM aviparItapaNe yathArthapaNe je svarUpa che te tattva kahevAya che. eTale ke je vastu jevA svarUpe che tevA svarUpathI yukta syAdvAdanA viSayavALuM jIva-ajIva padArthonuM je je vAstavika svarUpa che tene tattva kahevAya che. temAM paNa dharmAstikAya. adharmAstikAya, AkAzAstikAya, pudgalAstikAya ane jIvAstikAya Ama pAMce paNa dravyonuM potapotAnuM je vAstavika svarUpa che tene jo ke tattva ja kahevAya che to paNa ApaNA AtmAne Azraya ApaNA AtmAnuM je yathArthasvarUpa che te svatattva samajavuM te ja upAdeya che. bAkInuM badhuM to zeya mAtra ja che. tethI mArA AtmAnuM zuM tattva che te khAsa jANavA jevuM che ane meLavavA jevuM che. ekAntamAM besIne zAstronA abhyAsane anusAra AtmArthI jIve AvA AvA vicAro karavA ke "A mArA AtmAnuM je sAcuM yathArtha svarUpa che te ja masvarUpa che" (1) huM zuddhacisvarUpa chuM arthAt anaMta-aparimita jJAnamaya mAro AtmA che. (2) anaMta (svAbhAvika) Anandamaya mAruM svarUpa che. (3) lokAkAzanA pradezo pramANa asaMkhyAta pradezIpaNuM e mAruM svarUpa che (4) anaMta anaMta jJAnAdiparyAya (jJAna-darzanacAritra-vIryasukhAdi paryAya) rUpe pariNamana pAmavApaNuM e mAruM svarUpa che. (5) tathA pAriNAmika bhAve (eTale ke sahaja svabhAve) utpAda-vyaya ane prauvyabhAve pariNAma pAmavApaNuM e mAruM svarUpa che. (6) anaMtabhAgAdhika-asaMkhyAtabhAgAdhika ItyAdi SaDraguNapaNe pariNAma pAmavApaNuM e mAruM svarUpa che. (7) agurulaghu guNamAM vartavuM e mAruM svarUpa che. (8) tathA pAramArthika, ekAnta sukhavALuM, atyanta sukhAtmaka, niratizaya, ane koI paNa jAtanI bAdhA-pIDA jyAM na hoya evuM mokSAtmaka je svarUpa che te mAruM svarUpa che ane te ja yathArtha evuM mAruM potAnuM svatattva che. bAkInA sarve paNa bAhya bhAvo mAtra ja che. sarve paNa bhAvo paudgalika che, para che. saMyoga saMbaMdhavALA che. koI tAdAbhya saMbaMdhavALA nathI. tethI zeSa sarve paNa bhAvo mArA mATe heya che. mAre mATe to svatattva ja upAdeya che. te svatattva taraphanI je daSTi, svatattva taraphano je prema, svatattva taraphanI zraddhA, Atmatattva taraphano je pakSapAta, vAraMvAra teno ja pakSa karavo, potAnA AtmatattvanuM avalokana karavuM. A rIte yathArtha avabodhathI yukta je svatattva taraphanA pakSapAtavALI zraddhApUrvakanI
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 550 tattvadaSTiaSTaka - 19 zAnasAra dRSTi te tattvadRSTi kahevAya che. jo A dRSTi prApta karavAmAM Ave to AtmaprazaMsA karavAnuM ke sAMbhaLavAnuM mana ja na thAya. kAna ADA hAtha ApavAnuM ja mana thAya. mohadazA ghaNI nabaLI paDe ane AtmAno vijaya thAya. sA ca nAmataH ullApaH anekAnAm / sthApanAtaH tadvicAraNAsthiracittAnAM mudrAnyAsAdyavalambinAm / dravyataH saMvedanajJAnaM viviktatattvAnAm / bhAvataH anubhavAtmasparzajJAnanimagnacittAnAm / saMvedanajJAnaM yAvad nayacatuSTayam / antyanayatraye sparzajJAnAtmakasamyagdarzanasamyakcAritraikatvadhyAnaikatAniSpannakevalajJAninAm utsargataH tattvadRSTirboddhavyA, sarvopAyasamUhataH svatattve dRSTiH kAryA, tadarthamupadezaH - have A tattvadRSTi upara nAmAdi cAra nikSepA samajAve che. judI judI aneka vastuonuM jyAre jyAre tevA tevA kSetrane AzrayI ane tevA tevA kALane AzrayI "tattvadRSTi" AvA prakAranA nAmarUpe ullApa-ullekha karAya te nAmamAtrathI tattvadRSTi kahevAya che. tattvadRSTinI ja vicAraNA karavAmAM sthira banyuM che citta jenuM tevA tathA sthira Asane beThelA arthAt padmAsana-paryaMkAsanAdi koI viziSTa Asana vizeSavALI mudrAno nyAsa karIne tevI mudrAnA AlaMbanavALA AtmAo sthApanAtattvadRSTi kahevAya che. bhinna bhinna tattvonuM abhyAsAtmaka je saMvedanazAna thAya che te dravyathI tattvadRSTi kahevAya che ane potAnA AtmAnI sAthe anubhavAtmakapaNe AtmAne sparzatA jJAnamAM tanmaya thayeluM che citta jenuM evA mahAtmAonI je tattvadRSTi che te bhAvathI tattvadRSTi jANavI. A pramANe A cAra nikSepA kahyA. have sAta naya samajAvAya che. saMvedanazAna jyAM sudhI pravarte tyAM sudhI prathamanA cAra naya jANavA ane anubhavAtmaka arthAt spardhAtmakajJAna pravarte tyAre pAchalA traNa nayo jANavA. Ama TIkAmAM atizaya saMkSepa rUpe A nayo samajAvyA che. AgamazAstronuM jJAna prApta karyuM hoya, adhyAtmazAstro tathA vividha prakAranA viSayonuM zAstro dvArA jJAna prApta karyuM hoya tenAthI jJeyatattva barAbara samajAI cukyuM hoya tene saMvedanazAna kahevAya che. prathamanA cAra nayo sthUladRSTivALA hovAthI tattvonuM jJAna prApta karyuM tene ja tattvadRSTi kahe che. pAchalA traNe nayo sUkSmaSTivALA che tethI bhinna bhinna aneka viSayonuM jJAna prApta karyuM hoya, paraMtu temAM zeyane jJeyabhAve jANIne upekSAbhAva prApta karyo hoya, heyatattvane heyabhAve jANIne teno tyAga karyo hoya ane upAdeyatattvane upAdeyabhAve jANIne svIkAra karyo hoya. Ama AtmAnI sAthe sparzavALuM
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI tattvadRSTiaSTaka - 19 551 anubhavAtmakapaNe pariNAma pAmeluM je tattvajJAna che tene pAchalA nayothI tattvadRSTi kahevAya che. AvA prakAranuM AtmAnI sAthe tanmayapaNe sparzanAtmaka baneluM samyajJAna, samyagdarzana ane samyaphacAritra ema ratnatrayInI ekatAnI sAthe dhyAnanI ekAgratAthI pragaTa thayelA kevalajJAna, kevaladarzanavALA mahAtmA puruSone sAmAnyathI pAchalA traNa nayanI apekSAe tattvadaSTi hoya che ema samajavuM. chaThThA sAtamA Adi guNasthAnaka-vartI mahAtmAone vyavahAra ane RjusUtranayathI tattvadRSTi hoya che ane aviratasamyagdaSTi tathA dezaviratidharane naigama ane saMgrahanayathI tattvadRSTi hoya che Ama samajI levuM. tattva taraphanI dRSTi AvyA vinA AtmaprazaMsA Adi mohanA doSo dUra thatA nathI, mohano nazo utarato nathI. tethI zakya banI zake teTalA sarva prakAranA upAyo apanAvIne paNa Atmatattva tarapha dRSTi meLavavA avazya prayatna karavo. tenA mATe ja A upadeza apAya che. rUpe rUpavatI dRSTidRSTvA rUpaM vimuhyati / majjatyAtmani nIrUpe, tattvadRSTistvarUpiNI // 1 // gAthArtha - rUpamAtrane jonArI bAhyadRSTi pudgaladravyamAM rahelA rUpane joIne rUpavALA te pudgala dravya upara mohabdha bane che. jyAre arUpI evI tattvadaSTi arUpI evA AtmadravyamAM ja masta thAya che. temAM ja lIna bane che. TIkA :- "rUpe rUtti" rUpavatI dRSTiH- patni - punAtmi putra svarUpa prAphiro, dRSTi:-cakSu, paM-tAvivuM , rUpe-vaUT varNagandharasasparzalakSaNe, vimuhyati-mohasAdbhavati / tuH-punaH arUpiNI-rUparahitA dRg jJAnarUpA AtmacaitanyazaktilakSaNA tattvadRSTiH nIrUpe-nirgatamUrtadharmiNi varNAdirahite, Atmani-zuddhacaitanyalakSaNe majjati-magnatAM prApnoti svarUpalInA bhavati / ato bAhyadRSTitvamanAdInaM vihAya svarUpopayoge dRSTiH kAryA // 1 // | vivecana - rUpavALI evI je dRSTi che eTale ke pudgalAtmaka je dRSTi che, pudgala dravya saMbaMdhI rUpane grahaNa karanArI je cakSusaMbaMdhI dRSTi che, te dRSTi pudgaladravyamAM rahelA zvetAdi bheTavALA (jeta-kRSNa-nIla-pIta ane rakta) pAMca prakAranA rUpane joIne te rUpavALA pudgala dravyamAM ja mohabdha bane che, A dravya mane game che, A dravya mane gamatuM nathI. Ama I-nijha buddhivALI banI chatI rAga-dveSa karavA dvArA cIkaNAM karmo baMdhAvanArI bane che.
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 552 tattvadaSTiaSTaka- 19 jJAnasAra tenAthI A jIva saMsAramAM bhaTake che. naraka-nigodanA bhavomAM duHkhI duHkhI thAya che. paradravya pratyenI dRSTi e ja mahAdoSa che. paraMtu arUpI evI eTale rUpa-rasa-gaMdha sparza vinAnI AtmAmAM rahelI caitanyazakti svarUpa jJAnAtmaka je tattvadaSTi che te dRSTi, cAlyA gayA che mUrtapadArthanA dharmo jemAMthI evA arthAta varNa-gaMdha-rasa-sparzAdithI rahita evA zuddhacaitanya lakSaNavALA AtmatattvanA svarUpamAM ja DUbelI hoya che. AtmasvarUpamAM ja layalIna thAya che. paugalika bhAvonI upekSA karIne AtmAnA guNamaya tattvaciMtanamAM vadhAre lIna bane che. A kAraNathI anAdikAlathI cAlI AvatI bAhyadRSTino tyAga karIne AtmAnA svarUpanA ja upayogamAM dRSTi karavI joIe. paradravya pratyenI dRSTi mohotpAdaka che, vibhAvadazA che. karmabaMdhanuM kAraNa che. saMsAraparibhramaNano hetu che. mATe tene tyajIne svarUpamagna thavuM joIe. tenA bhramavATI bahirdRSTibhraMmacchAyA tadIkSaNam / abhrAntastattvadRSTistu, nAsyAM zete sukhAzayA // 2 // gAthArtha :- bAhyadRSTi e bhramanuM rakSaNa karanArI vADa che. te bAhyadaSTithI karAtuM nirIkSaNa-jJAnaprakAza te bhamAtmaka chAyA che ane tattvadRSTivALo puruSa abhrAnta che. te jIva AvI bhamAtmaka evI chAyAmAM sukhabuddhie AnaMda mANato nathI. sukhabuddhipUrvaka nizcittapaNe zayana karato nathI. rA TIkA - "bramavAra ti" vadiSTi-bhramonA amaheriti nivAravA, bhavahetutvAt / tattvadRSTiH zreyo'bhramavATI / iti bho bhavya ! bahirdRSTiH -bAhyabhAvAvalokanam - "idaM zobhanam, idamazobhanam, idaM kRtam, idaM karomi, idaM kAryamityAdyavalokanarUpA dRSTiH, bhramavATI-bhramasya vATI-rakSikA vRttiH bhramavikalpavarddhanI / bAhyAvalokanena tadiSTAniSTatAdicintanena vikalpakalpanA jAyate / cetanA ca parAvalokanavyAkUlatA svatattvavimukhA tatraiva ramate / uktaJca - vivecana :- bAhyadRSTi e bhramathI utpanna thayelI che ane bhAvimAM vadhArene vadhAre bhramane utpanna karanAra paNa che. A rIte A bAhyadRSTi e bhramasvarUpa che mATe tyAjya che, dUra karavA yogya che. A bAhyadRSTithI janma-maraNanI paraMparArUpa bhavonI vRddhi thAya che. je 1. rUpaguNanA ane cakSurindriyanA upalakSaNathI pugalanA zeSa guNo ane temAM mohabdha thatI pAMce Indriyo samajI levI.
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI tattvadRSTiaSTaka - 19 553 paradravya che, potAnuM dravya nathI chatAM mAruM mAruM mAnavuM tene ja bAhyadRSTi kahevAya che. vAstavikapaNe je dravya potAnuM nathI tene potAnuM mAnavuM te eka prakArano bhramamAtra ja che, mithyAkalpanA mAtra che, ajJAna dazA che. jyAre tattvadRSTi e kalyANakArI che. bhrama vinAnI sAcI yathArthadRSTi che. je potAnuM dravya che. potAnuM svarUpa che tene ja potAnuM mAnavuM, paradravyane para mAnavuM te sAcI tattvadRSTi che. A pramANe hovAthI he bhavya jIva ! je bAhyadRSTi che, bAhya evA paudgalika padArthone dekhavA rUpa je dRSTi che. jemake A pudgaladravya sAruM che ane A pudgaladravya sAruM nathI. A mane game che. A mane nathI gamatuM. A ghaTa-paTAdi kArya mArA vaDe karAyAM, A kArya mArA vaDe nathI karAyAM ItyAdi paradravyane mArApaNe dekhavA rUpa je dRSTi che. te saghaLI bAhyadRSTi che ane te bhramavATI che. "parane potAnuM mAnavuM" A ja eka moTo bhrama che. vaLI A sRSTi AvA prakAranA bhramanuM rakSaNa karanArI vADa che. A bhrama cAlyo na jAya tenI kALajI rAkhanArI A bAhya dRSTi bhramane mATe vADatulya che. dina-pratidina A bhramane-mohane vadhAranArI A bAhyadRSTi che. bAhya evA paudgalika padArthone mArApaNe dekhavAthI temAM ISTatA ane aniSTatAnI buddhi utpanna karavAnA vicAro dvArA aneka vikalpo (mAnasika mohanA taraMgo) utpanna thAya che. AtmAnI A cetanA jema jema paradravyane mArApaNe jovA-jANavAmAM AkULa-vyAkULa thAya che, lIna bane che tema tema svatattva zuM che ? mAruM AtmAnuM svarUpa zuM che ? e bhUlI jAya che tenAthI vimukha banI jAya che ane paramAM ja AnaMda mAne che (A dRSTi ja bhava-paraMparAnuM kAraNa bane che). pudgala ane anya jIvadravyane mArA mAnavA ane tenA rUpa-2sAdi guNomAM mohAnya banavuM te bAhyadRSTi che, bhramAtmaka che. bhrama mAtrathI utpanna thayelI che ane bhAvimAM paNa bhramanI ja paraMparAnuM kAraNa bane che. mATe bhramamAtranuM rakSaNa karanArI ane tene ja vadhAranArI vADa tulya A bAhyadRSTi che. je atyantapaNe tyAjya che. zAstramAM kahyuM che ke - rAge dose ratto, iTThANiTThehiM bhamasuhaM patto / kapper3a kappaNAo, majjheyaM ahaMpi eyassa // 1 // tadIkSaNaM-bhramaprakAzaH tAdRg ekAntAropajaM jJAnaM, zubhapudgalasaMyoge sukhAropaH, tadaprAptau azubhaprAptau vA duHkhAroparUpaM jJAnaM, bhramacchAyA-bhramasya zItalatA, tatra bhramAlavaH eva ramante / tu-punaH abhrAntaH- tattvadRSTiH, yathArthatattve syAdavAde svaparasvabhAvadarzane dRSTiH yasya saH tattvajJaH svarUpAnubhavaraktaH, asyAM bhramacchAyAyAM sukhAzayA- sukhaprAptIcchayA na zete / kintu pUrvakarmodayena tatra vartamAno'pi
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ papa4 tattvadRSTiaSTaka - 19 jJAnasAra taptalohazilApAdamocanavat sazaGkaH-sasaGkocaH ca duHkhamevedamiti jAnan nirvedavAneva bhavati | yuvataruM - rAga ane dveSamAM rakta thayelo mohabdha evo jIva A mane ISTa che ane A mane aniSTa che-ItyAdi manamAnI aneka prakAranI kalpanAo kahyuM che. A vastu mArI che ane huM paNa eno chuM AvI mamatvapUrvakanI kalpanAo paNa kare che. I/15 A rIte paudgalikAdi anya padArthone mArApaNAnI buddhithI nirakhavA te bramAtmaka jJAna che. tevA prakAranA ekAnta bhramAtmaka jJAnanI kalpanAthI zubha pudgalanA saMyogakAle je sukhano bhrama thAya che ane zubhapudgalonI aprApti thAya tyAre ane azubha pudgalonI prApti thAya tyAre "mAre ghaNuM duHkha che" AvA prakAranI duHkhanI kalpanArUpa je jJAna thAya che te bhramAtmaka chAyA che. AvA prakAranI je sukha-duHkhanI manamAnI kalpanA che. te sAcI zItaLatA nathI paNa bhramapUrvakanI zItaLatA che. jema jhAMjhavAnA jalamAM je jalabuddhi thAya che te bhramAtmaka buddhi che, tevI ja rIte paradravyanA saMyogamAM je A sukha-duHkhanI buddhi thAya che te paNa bhrama mAtra che. (pramAnava:=) bhramanA svabhAvavALA jIvo ja temAM AnaMda mAne che. jema bhuMDa jevAM keTalAMka prANI viSTAdi kAdavamAM ja AnaMda mAne, mAkhI gaMdA padArthamAM AnaMda mAne, tema mohAlva jIvo AvA prakAranA paradravyanA IniSTa bhAvamAM ja AnaMda mAne che, rame che. AvA prakArano bhrama karAvavo e ja bAhyadaSTinuM kArya che. paraMtu je tattvadaSTi che te adhyAtta che. bhrama vinAnI dRSTi che. tattvadRSTivALo AtmA ja tattvajJa kahevAya che. svadravyano svabhAva zuM? ane paradravyano svabhAva zuM? Ama bane prakAranA sva-paranA yathArtha svarUpane yathArtha tattvane jANavAmAM, syAdvAdapUrvaka vastusthiti samajavAmAM dRSTi che jenI evA tattvadRSTivALA jIvane tattvajJapuruSa kahevAya che. AvA ja mahAtmA puruSa AtmAnA zuddha svarUpanA anubhavamAM rakta hoya che. AvA prakAranA AtmasvarUpanA anubhavamAM rakta mahAtmA puruSa AvA prakAranI bhramAtmaka chAyAmAM-banAvaTI zItala chAyAmAM "ahIM mane sukha prApta thaze" evA prakAranI sukha prApta karavAnI abhilASAthI ramatA nathI, AnaMda mANatA nathI. AvI bhramajALamAM sukha kalpatA nathI. kadAca pUrve bAMdhelA mohanIyAdi karmonA udayanI paravazatAnA kAraNe cha khaMDanA rAjyamAM ane aneka strI Adi bhogyabhAvonI vacce vartatA hoya, chatAM paNa tapelA loDhA. upara paga mukavAnI tulya sazaMkabhAve ane saMkoca sahita te te bhAvamAM teo varte che. duHkhAtA manapUrvaka pravarte che. "A saMsAranuM tamAma sukha duHkhamAtra ja che" ema jANatA
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI tattvadRSTiaSTaka - 19 555 chatA saMsAra uparanA nirvedabhAvapUrvaka ane mokSanI abhilASA rUpa saMvegabhAvapUrvaka pravarte che. zAstromAM kahyuM che ke - ee visayA iTThA, tattA'vinnUNa micchadiTThINaM / vinnAiyatattANaM, dUhamUlA dUhaphalA ceva // 1 // jaha cammakaro cammassa, gaMdhaM no NAyai ya phale luddho / taha visayAsI jIvA, visaye dukkhaM na jANaMti // 2 // sammaTThiI jIvo, tattaruI AyabhAvaramaNaparo / visaye bhujaMto vi hu, no rajjai no vi majjei // 3 // ato bAhyAvalambicetanA vAryA, kAryA ca svarUpAvalambinI / // 2 // te kAraNathI tattvanA ajANa evA mithyASTi jIvone pAMce IndriyonA A viSayo ISTa (pyArA) lAge che. paraMtu jANyuM che tattva jeNe evA samyagdaSTi AtmAone A ja viSayo duHkhamUlaka ane duHkhaphaLa ApanArA lAge che. III jema cAmaDAnI kamANIrUpa phaLamAM lubdha banelo camAra cAmaDAnI gaMdhane jANato nathI tevI ja rIte pAMca viSayonI abhilASAvALA jIvo paNa viSayabhogamAM rahelA duHkhane jANatA nathI. rA tattvanI rucivALo ane AtmasvabhAvamAM ja ramaNatA karanAro samyagdaSTi jIva viSayo bhogavato hovA chatAM paNa te viSayomAM ramato nathI ane magna paNa banato nathI. II A kAraNathI bAhyabhAvanA AlaMbanavALI cetanA aTakAvavA jevI che. ane te cetanAne svarUpanA avalaMbanavALI karavA jevI che. rA. grAmArAmAdi mohAya, yad dRSTaM bAhyayA dazA / tattvadRSTyA tadevAntarnItaM vairAgyasampade // 3 // gAthArtha - grAma, ArAma vagere je je bhAvo bAhyadRSTithI jovAmAM Ave to mohane mATe thAya che te ja bhAvo jyAre tattva-daSTithI jovAmAM Ave to arthAt AtmAnI aMdaranA kalyANamAM joDavAmAM Ave to vairAgyanI saMpatti mATe thAya che. AvA
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvadaSTiaSTaka - 19 jJAnasAra TIkA :- pramANamAvi kRti'' vAhyayA vRzA-vAjIdraSTacA thavuM grAmarAmati pUrNa mohAya bhavati-asaMyamavRddhaye bhavati, tadeva grAmAdikaM tattvadRSTyA svaparabhedakRtA'kRtrimayA dRzA antar - Atmopayogamadhye nItaM prApitam, vairAgyasampade - vairAgyamaudAsInyaM tatsampadAvRddhaye bhavati / udAharaNam - - 556 vivecana :- jyAre jyAre A jIva bAhyadRSTivALo arthAt paudgalika dRSTivALo bane che tyAre tyAre bAhyadRSTinA pratApe je je grAma ane ArAma vagere sAMsArika padArtho jovAyA hoya che. te saghaLA moha mATe thAya che. asaMyamabhAvanI vRddhi mATe thAya che, bAhyadRSTi vALA jIvo nagaronI zobhA jovA mATe nIkaLe che tyAre uMcI uMcI havelIo, rAjamArgo, zobhAyamAna vRkSo, phuvArAo, lAITonI zobhA, viziSTha evA pulo ItyAdi nagaranI zobhA joIne acaMbo pAme che. tathA raMgaberaMgI puSpo, uMcAM uMcAM aneka jAtanAM vRkSo, tenAM phaLo ItyAdi udyAnonI zobhA joIne A jIva acaMbo Azcarya pAme che. ahAhA ! kevI nagaranI ane ArAmAdi (udyAnAdi)nI zobhA che ? keTaluM suMdara ane raLIyAmaNuM nagara ane udyAnAdi che ? Ama A jIva te te zobhA joIne temAM mohAnya bane che jyAre svatattva zuM ane paratattva zuM ? teno yathArtha bheda karanArI ane akRtrima arthAt vAstavika evI tattvadRSTi vaDe AtmAnuM hita thAya tevI rIte upayogapUrvaka (jJAnadazAmAM rahIne) jovAyelI A ja nagaranI ane udyAnAdinI zobhA vairAgyanI je AtmasaMpatti che tenI vRddhi mATe thAya che. AvI nagaranI zobhA joIne tattvadRSTivALA jIvane temAM aMjAyelA mohAnya jIvo upara karuNA upaje che ke AvA prakAranI paudgalika zobhAmAM aMdha banelA A nagarajanono kyAre uddhAra thaze ? jeTalI zobhA vadhAre teTalI mohAnyatA-rAgadazA vadhAre AvA vicAro tattvadRSTivALAne Ave che. tenuM suMdara eka udAharaNa A pramANe che - ege AyariA nANacaraNappahANA suarahassapAragA, bhavvajIvANaM tAragA, aNegasamaNagaNaparivuDA, gAmANugAmaM duijjaMtA, vAyaNAihiM samaNasaMghaM gAyantA magge, paMcasamiitiguttiguttA aNiccAi bhAvaNAbhAviyasavvasaMjogA, pattA egaM vaNaM agalayAINaM nIlaM, nIlAbhAsaM sauNagaNanivAsaM, tao vaNassa pupphapattaphalalacchIM pAsiuNa niggaMthANaM vayanti / ia vaNaM bho bho niggaMthA ! pAsaha, ee pattA pupphA gulA gummA phalA je ceyaNAlakkhaNANaMtasattiM AvariUNa nANAvaraNa- daMsaNAvaraNacarittamoha-micchattamohaMtarAyodayeNa dINA hINA duhiyA egiMdiyabhAvamAvannA kaMpaMtA mahAbalahayA duhiyA attANA asaraNA jammaNamaraNAvagADhA aho aNukaMpAjuggae
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI tattvadRSTiaSTaka - 19 557 (ko esiM) ekko esa aNukaMpaM kuNai maNasavaNanayaNavigalANaM ? / ia bhaNiu jaNiasaMvegA calaMti purao / te niggaMthA vi nANAvaraNAibaMdhakAraNe dugacchaMta paMthao caliA / ahaha AyA AyaM hAi, AyaguNe saMtae vidhaMsei / ramaI visae ramme, cayaI nANAiguNabhAve // 1 // iya ciMtaMtA gacchaMti, tAva pattaM mahAnayaraM, aNegagIyavAiyaraveNaM vivAhAIUsaveNa devalogarUvaM ramaNijjaM mUDhANaM / tA Ayario samaNasaMghaM bhaNai - koI eka AcArya mahArAjazrI vihAra karatA karatA koI eka udyAnamAM padhAryA. te AcArya mahArAjazrI kevA hatA ? to jaNAve che ke jenA jIvanamAM jJAnArAdhanA ane darzanArAdhanA ja pradhAnatAe pravarte che tevA che. tathA dvAdazAMgI Adi je je zrutajJAnamaya zAstro che tenA rahasyanA pArane pAmelA che. gAmAnugAma vicaratA vicaratA uttamadezanA dvArA bhavya jIvone saMsArathI tAravAnuM kAma karanArA che. aneka munigaNonA samudAyathI je parivarelA che. eka gAmathI bIje gAma zAstrAnusArI navakalpI vihAra karanArA che. vAcanAo vaDe zramaNasaMghane mArga samajAvanArA che. pAMca samiti ane traNa gupti Adi AcAradharmathI yukta, anityAdi bhAvanAo vaDe kSaNabhaMgura tarIke jANyA che sarva saMyogo jeNe evA, A AcArya bhagavaMta eka udyAnamAM padhAryA. te udyAna kevuM che ? aneka jAtanI latA (velaDI)onA AzrayavALuM, cAre tarapha nIlI nIlI vanarAjIvALuM, aneka pakSIonA samUha mATe nivAsanuM sthAna, AvA prakAranI suMdara zobhAvALuM manohara A udyAna che. AvA suMdara manohara udyAnamAM AcArya mahArAjazrI padhAryA. tyAra bAda te AcArya mahArAjazrI A vananI puSpa, patra ane phaLonI lakSmI (zobhA) joIne nirprantha munione A pramANe upadeza Ape che ke he he nigranthamunio ! A udyAnane tame juo. je udyAnamAM bAhyadRSTi jIvone lIlAMchama lAgatAM, vikasvara banelAM ane tethI ja manohara ane zobhAyamAna lAgatAM evAM A patro (pAMdaDAM), puSpo (phulo), gulA (jhumakhAo), gulmo (gucchAo) ane phaLo je kaMI dekhAya che te sarve ekendriya jIvo che. temAM rahelA jIvo potAnI aMdara rahelI anaMta anaMta cetanA lakSaNavALI svazaktinuM jJAnAvaraNIyakarma-darzanAvaraNIyakarma-cAritramohanIyakarma-mithyAtvamohanIyakarma ane aMtarAyakarmanA udayathI AcchAdana thavAnA kAraNe (eTale ke A AtmAnI anaMta anaMta zakti hovA chatAM paNa ghAtIkarmonA udayathI A tamAma zakti lagabhaga dabAyelI hovAthI)
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 558 tattvadRSTiaSTaka- 19 jJAnasAra dIna thayelA (lAcAra-garIbaDA banelA) hIna thayelA (zakti vagerethI zUnya thayelA) duHkhI thayelA jIvo eka ja mAtra IndriyavALA (alpacaitanyamAtranA AvirbhAvavALA) bhAvane pAmelA, hamaNAM koIka amAro ghAta karaze ema samajIne thara thara kaMpatA, moharAjAnA mahAna sainya vaDe haNAyelA, atizaya duHkhI duHkhI thayelA, koIpaNa jAtanuM saMrakSaNa nathI jeone tevA, koIpaNa jAtanuM zaraNa nathI jeone tevA, janma-maraNAdinAM duHkhonI ja paraMparAne pAmelA, are kharekhara vAstavikapaNe anukaMpA karavA yogya A jIvo che. tathA mana, zravaNendriya (kAna), nayanendriya (cakSu) Adi IndriyonI zakti vinAnA duHkhI evA A jIvo upara koNa karuNA kare ? lagabhaga badhA ja jIvo teno upabhoga kare che. mAtra eka A tattvadRSTivALo jIva ja anukaMpA kare che. arthAt lagabhaga bhogadRSTivALA sarve paNa saMsArI jIvo tenI hatyA kare che. mAtra eka ja vyakti ke je tattvadRSTivALo che te ja AvA duHkhI jIvo upara dayA kare che, jayaNA pALe che. tenI hiMsAno tyAga kare che. A khIlelI vanaspatino upabhoga karanArA ghaNA jIvo che, tenI surakSA karanAro koI eka jIva mAtra ja che. A pramANe kahIne vadhAre vadhAre utpanna thayo che saMvega-nirveda ane vairAgyano pariNAma jemane evA A AcAryamahArAjA AgaLa AgaLa cAlyA. tyAMthI vihAra karyo, temanI sAthenA te nirjhanthamunio paNa jJAna, jJAnI, jJAnanAM sAdhanonI AzAtanA Adi jJAnAvaraNIyAdi karmanA baMdhanamAM je je kAraNo che tene ciMtavatA ane te kAraNonI durgachA karatA chatA "A ekendriya jIvoe pUrvabhavomAM kevI kevI AzAtanAo karI karIne karmo bAMdhyAM che? je hAla udayathI bhogavI rahyA che" tenA ja kAraNe dIna, duHkhI, atrANa ane azaraNa banyA che. AvI AvI vicAraNA karatA ane jJAnAdinI AzAtanA rUpa baMdhanAM kAraNonI durgachA-niMdA karatA chatA te munio paNa AgaLa AgaLa vihAra kare che. tathA te nircandamunio manamAM AvA paNa vicAro kare che ke ahAhA ! A saMsAramAM koI viziSTa tattvajJa jevo dekhAtA nathI, lagabhaga badhA ja jIvo mohAndha thayA chatA dIna duHkhI ja dekhAya che. eka AtmA bIjA AtmAne haNe che. moha-madirAmAM masta thaIne niraMtara potAnA AtmAnA guNono nAza kare che. ramaNIya dekhAtA evA pAMca IndriyonA viSayomAM rame che ane mukti apAvanArA, saMsArasAgarathI tAranArA evA jJAna-darzana-cAritrAdi AtmaguNono tyAga kare che. A ghaNA ja duHkhanI vAta che tathA dayApAtra A jIvo che. AvA AvA vicAro karatA karatA AgaLa jAya che. tyAM eka mahAnagara (moTuM zahera) AvyuM. A zaheramAM Aje koI lagnAdinA utsavano prasaMga che. tenA kAraNe sarvatra suMdara, manohara zobhA-zaNagArathI nagarane zobhAvavAmAM AvyuM che. aneka prakAranAM saMgIta gavAI
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI tattvadRSTiaSTaka - 19 559 rahyAM che. vAjiMtro vagADAI rahyAM che. tenA avAjathI Aje A nagara mohAndha evA mUDha jIvone ramaNIya-manohara lAge tevuM banyuM che. lagna Adi viziSTa prasaMganA kAraNe cAre tarapha eTalI badhI zobhA karI che ke jANe Aje A nagara eka devaloka samAna banI gayuM hoya evI devalokanI zobhAne dhAraNa karanAruM A zahera manohara-2maNIya hoya evuM rAgI jIvone dekhAya che. te nagara tarapha AcArya mahArAja tathA anya nirprantha munio AvyA. A nagaranI zobhA-suMdaratA Adi joIne te AcAryazrI zramaNa-nirprantha munione AvA prakArano upadeza Ape che - bho bho niggaMthA ! ajjaM eyammi nayare mohadhADI nivaDiyA / teNa ee kahaMti logA ucchalaMti bhaoviggA / tA appANa na jujjaI ittha paveso / mA ghAyavihalo havijjAhi / pAsabaddhA logA aNukaMpaNijjA, mohasurAmattA no uvaesajuggA / agge niggacchaha / tA sAhavo bhAMti cAru kahiyaM, mohAsayapuTThe visayapatte khitte gama na jujjaI / iya verAgaparA viharanti / teNaM AyasuhaTThiyANaM gAmanagarAI veraggakAraNaM vakRti rUA are are he nigranthamunio ! Aje A nagaramAM (lokonI luMTaphATa karavA mATe) moharAjAnI dhADa paDI che. moharAjAnuM sainya Aje A gAmamAM tuTI paDyuM che. te kAraNathI ja Aje A gAmanA loko bhayathI tharathara kaMpatA udvega dazAne pAmyA chatA ghaNA ja uchaLe che. bhAgAbhAga-kUdAkUda kare che. (lagnamAM varaghoDA AdinI aMdara je nAce che tene tattvajJa AcAryamahArAjazrI A rIte mohanI dhADa paDI che ane loko bhayathI kUdAkUda kare che ema ghaTAve che). cAre tarapha moharAjA lokone gherI vaLyo che. mATe ApaNA lokone A gAmamAM praveza karavo ucita nathI. ApaNAmAMnA koI muni moharAjAnA ghAtathI vihnala na thaI jAya te mATe arthAt moharAjAnA paMjAmAM phasAI na jAya teTalA mATe ahIM nagarapraveza karavo ucita nathI. jema sarakArI karmacArIo (polIso) cora-lUMTArA-khunI lokone hAthakaDIthI bAMdhIne laI jatA hoya ane mAratA hoya tyAre te gunhegAra hovAthI ApaNe tene choDAvI zakatA paNa nathI ane mAra khAtA joI zakatA paNa nathI. phakta anukaMpA mAtra ja karI zakIe chIe te ja rIte moharAjAnI jALathI baMdhAyelA ane AtmatattvanuM bhAna bhUlI gayelA A gAmanA loko mAtra anukaMpA ja karavA yogya che. hAla A loko moharAjAe pIvarAvelI madirAnA kephathI masta che. bhAna bhUlelA che mATe upadeza paNa sAMbhaLe tema nathI te kAraNe upadeza Apavo paNa yogya nathI. ApaNe AgaLa cAlIe.
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvadRSTiaSTaka - 19 zAnasAra gurujIe jyAre upara pramANe samajAvyuM tyAre harSita thayelA sAdhumahAtmAo kahe che ke - he gurujI ! bahu ja sAruM karyuM, tame bahu ja sAruM karyuM, amane cetavyA. jyAM moharAjAnA AzayanI puSTi-vRddhi thAya tema hoya tevA kSetramAM tathA pAMca IndriyonA viSayothI atizaya bhareluM je je kSetra hoya tevA kSetramAM sAdhu-saMtoe gamana karavuM ucita nathI. AvuM kahIne te AcAryamahArAjazrI tathA nirpranthamuni parivAra vadhAre vadhAre vairAgyanA raMgathI raMgAyA chatA pRthvItala upara vihAra kare che. te kAraNathI samajAze ke AtmAnA guNonA sukhamAM je AtmAo sthira thayA che te mahAtmAone gAma, nagara, udyAna AdinI zobhA paNa vairAgyanuM ja kAraNa bane che. 560 ekanI eka vastu upalaka-dRSTivALAne sukhanuM sAdhana lAge che te ja vastu tattvadRSTivALAne upAdhimaya ane duHkhanuM sAdhana lAge che. jema sonAno hAra, hIrAnI vIMTI ke ratnajaDita mugaTa ItyAdi mohakadravyo bhogI jIvane AnaMda ane sukhanuM kAraNa bhAse che eTale ja teno saMgraha kare che ane vadhAre vadhAre meLavavA prayatnazIla bane che jyAre yogI mahAtmAne A saghaLuM ya baMdhana lAge che. kAraNa ke te vastuo hote chate sukhe suvAya nahIM, nagaranA rAjamArgo upara bephIkarAIthI nirbhayapaNe nIkaLAya nahIM, jyAM tyAM nivAsa karAya nahIM. mArI pAse ATalI vastuo che ema koIne kahevAya nahIM, ATalI bhayabhItatA chatAM cora, luMTArA, rAjA, snehIjano laI jAya, paDAvI jAya ItyAdinA kAraNe A vastuo tattvadRSTivALA te jIvane upAdhirUpe ja lAge che. duHkhamAtranuM ja sAdhana lAge che. bAhyadRSTimAM ane tattvadRSTimAM ATalo moTo AkAza-pAtAla jeTalo taphAvata che. A pramANe AtmaguNonA sukhamAM lIna thayelA AtmAne sAMsArika saMpatti rAganuM kAraNa na banatAM vairAgyanuM ja kAraNa bane che. gA bAhyadRSTeH sudhAsAra-ghaTitA bhAti sundarI / tattvadRSTestu sA sAkSAd - viNmUtrapiTharodarA // 4 // gAthArtha :- bAhyadRSTivALA jIvane je suMdarI amRtanA sArathI ghaDAyelI hoya tevI mIThI-sukhadAyI lAge che, paraMtu tattvadRSTivALA jIvane te ja suMdarI sAkSAt viSTA-mUtra ane hADakAM (Adi gaMdA-gaMdA padArtho)no bhaMDAramAtra lAge che. II4 TIkA :- '"vAdyavRiita" vAdyacheH- saMsAravatasya munnarI-strI sudhAmAraghaTitA bhAti - amRtamayI iva bhAti / tadarthamarjayanti dhanam tyajanti prANAn, mohamattA munyjaadyo'neke| tu-punaH tattvadRSTeH nirmalAnandAtmasvarUpAvalokanadakSasya sA - sundarI
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI tattvadRSTiaSTaka- 19 561 vimUtrapitarorA mati | vi-viSTa, mUDhaM-pravaVi, fparasthi, teSAmuvara - bhAjanarUpA bhAti / uktaJca - vivecana :- pahelAMnI gAthAmAM gAma-udyAnanuM mAdhyama banAvIne bAhyadRSTivALA jIvamAM ane tattvadRSTivALA jIvamAM zuM taphAvata hoya te taphAvata samajAvyo. have koIpaNa eka rUpALI strInuM strIne AzrayI rUpALA koI eka puruSanuM) mAdhyama karIne banne dRSTivALAmAM zuM taphAvata hoya che, te samajAve che - koI eka suMdara rUpALI rAjakuMvarItulya athavA devAMganA tulya strI che (strIne AzrayI koI rUpavAna suMdara puruSa che). tene bAhyadRSTivALA jIvo jANe amRtanI putaLI hoya ema bhogasukhanA sAdhanarUpe dekhe che. tene rAjI rAkhavA, tenuM mana manAvavA aneka jAtanI sevA kare che. tenA mATe dhana-upArjana vagere paNa kare che. te strIsukha mATe aneka upAyo ajamAve che. prANono paNa tyAga kare che. ahIM bhogasukhamAM Asakta banIne mohamAM ghelA banelA muMjarAjA vagerenAM aneka udAharaNo prasiddha che. bAhyadRSTivALA jIvo zarIranI cAmaDInuM upara-uparanuM rUpa mAtra dekhIne gAMDA-ghelA thaI rAgI bane che paraMtu tattvadaSTivALA jIvane A ja strI (strIne AzrayI puruSa) viNa, prastravaNa ane asthino bharelo kothaLo ja che Ama lAge che. vi eTale viSTA, mUtra eTale pramravaNa (pezAba) ane piTara eTale asthi-hADakAM AvI AvI aneka aneka gaMdI gaMdI vastuothI bharelo A bhaMDAra che, durgandhamaya vastuono ukaraDo ja che, mAtra upara upara makhamala maDheluM che. tattvadaSTivALA jIva Ama dekhe che. A tattvadRSTivALA jIva kevA che? tenuM eka vizeSaNa lakhIne kahe che ke - nirmaLa ane AnaMdadAyaka athavA nirmaLa evA AnaMdane ApanAra evuM je AtmasvarUpa che tenuM ja mAtra avalokana karavAmAM catura arthAt niraMtara nirmaLa-AtmasvarUpanA AnaMdamAM ja ramaNatA karanArA A tattvadaSTi jIvo hoya che. A mahAtmAo satata jJAnAdi guNamaya Atma-svarUpamAM ja lInatAvALA hoya che. te AtmAone bhogo e rogo ja lAge che. bhoganAM sAdhano te baMdhanamAtra lAge che. tenAthI dUra ja rahe che. bhogonI tucchatA, asAratA ane durgandhatA ja teonA manamAM sadA ramatI hoya che. anya zAstromAM paNa kahyuM che ke - rasAsRgmAMsamedo'sthimajjAzukrAntravarcasAm / azucInAM padaM kAyaH, zucitvaM tasya tatkutaH // 72 // (yogazAstra prANa 4, zno 72)
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 562 tattvadRSTiaSTaka- 19 jJAnasAra vaJcakatvaM nRzaMsatvaM, caJcalatvaM kuzIlatA / iti naisargikA doSA, yAsAM tAsu rameta kaH ? // 84 // bhavasya bIjaM naraka-dvAramArgasya dIpikA / zucAM kandaH kalermUlaM, duHkhAnAM khAniraGganA // 87 // (gopAzAstra prAza 2, nova 84-87) anyazAstre'pi - kAntAkanakasUtreNa, veSTitaM sakalaM jagat / tAsu teSu virakto yo, dvibhujaH paramezvaraH // 1 // ityAdi tattvajJasya nArI mohahetutvAd bhavabIjarUpA bhAti / // 4 // rasa (prasavaNa-pezAba), acUka rudhira-lohI), mAMsa, meda (carabI), asthi (hADakAM), majjA, zukra vIya) anna (AMtaraDAM) varcas (vi) ItyAdi kevaLa azubha padArthonuM ja sthAna kAyA che. arthAt A kAyA uparokta azubha padArthothI bharelI che. tethI te kAyAmAM pavitratA kyAMthI hoya? arthAt na ja hoya. (yogazAstra prakAza 4, zloka 72) vaMcakapaNuM (chetaravApaNuM) kura-ghAtakIpaNuM, caMcalapaNuM, vyabhicAripaNuM, A doSo je strIomAM naisargika che. (svAbhAvika che) te strIomAM koNa prema kare? arthAt koI na kare. aMganA (eTale strI) e saMsAranuM bIja che. narakanA daravAjAno mArga dekhADanArI che, zoka-arati-udveganuM mUla che, kajIyAnuM paNa mUla che ane duHkhonI khANa che." (yogazAstra prakAza 2, zloka 84-87) anya zAstromAM paNa kahyuM che ke - kAntA (strI) ane kanaka (suvarNa) A banne padArtha rUpI dorA vaDe sakala jagatu. vIMTAyeluM che. tethI te strIomAM ane te kanakamAM je puruSa raMgAto nathI te ja dvibhuja (manuSya) sAco paramezvara che. ItyAdi aneka zAstronA pAThonA vidhAnathI samajAya che ke tattvajJa puruSane nArI mohahetu hovAthI saMsAranI vRddhinuM bIja lAge che (e ja pramANe tattvajJAnI strIne puruSa mohahetu hovAthI saMsAranI vRddhinuM bIja lAge che. uparanI saghaLI hakikata strIne AzrayI puruSamAM paNa samajavI.) jA.
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI tattvadRSTiaSTaka - 19 563 puna: 3pavAti - lAvaNyalaharIpuNyaM, vapuH pazyati bAhyadRg / tattvadRSTiH zvakAkAnAM, bhakSyaM kRmikulAkulam // 5 // gAthArtha - bAhyadRSTivALo puruSa A zarIrane lAvaNyanI (kAntinI) rekhAo vaDe atizaya pavitra samaje che. paraMtu tattvadRSTivALo puruSa kIDAonA samUhathI bharapUra bhareluM ane kutarA tathA kAgaDA (Adi mAMsAhArI prANIo)nuM bhakSyamAtra che Ama samaje che. I/pA. TIkA :- "tnAvati" vAI-stovAnumataSThi: vapu:-zarIra tAvaLyalhriipunnyN-saundrylhriipvitrN pazyati / tattvadRSTiH-samyagjJAnI tattu zvakAkAnAMzvAnakAkAnAM bhakSyaM pazyati, kRmikulAkulaM pazyati-kRmimayaM pazyati / uktaJca - navastrotaH sravadvistra-rasaniHsyandapicchile / dehe'pi zaucasaGkalpo, mahanmohavijRmbhitam // 73 // (yogazAstra prakAza 4, zloka 73) ataH karmopAdhijaM zarIramahitaM bandhahetutvAt, tatra rAgAbhAva eva varam // 5 // vivecana - trIjI gAthAmAM grAma-udyAnAdi bAhya saMpatti ane cothI gAthAmAM strI, asAra che, tuccha che, karmabaMdhahetu che ane rAgAdi mohano hetu che ema samajAvIne bane daSTivALAmAM te te vastu nirakhavAmAM kevo bheda che? te samajAvyuM. have e ja pramANe bane daSTivALA puruSo zarIrane kevA svabhAvavALuM dekhe che te samajAve che. bAhyadRSTivALA puruSa A zarIranA lAvaNya-teja kAntine ja vadhAre dekhe che. kAraNa ke te cakSurindriyathI grAhya che. eTale tene A lAvaNyanI laharIo ja dekhAya che ane tethI zarIra atizaya pavitra che Ama lAge che. suMdaratAnI je laharIo, tenAthI pavitra A zarIra che ema dekhAya che, paraMtu tattvadaSTivALA puruSane eTale ke samyajJAnI AtmAne te ja zarIra kutarA ane kAgaDAne khAvA lAyaka che Ama dekhAya che. kAraNa ke mANasano AtmA mRtyu pAmyA pachI jo A zarIrano agnisaMskAra karavAmAM na Ave to kutarA, kAgaDA vagere pazu-pakSIonuM bhakSya ja bane che. tathA karamIyA ane kIDAo vagere jIvAtanA samUhathI bharapUra bhareluM che. zarIranA rudhirAdi eke eka padArthamAM jIvAta che ane mRtyu bAda jo.
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa64 tattvadRSTiaSTaka - 19 jJAnasAra zarIrane vadhAre vakhata rAkhavAmAM Ave to avazya temAM kIDA Adi jIvAta thAya ja che. bAhyadRSTivALAne te zarIranI bAhya suMdaratA ja mAtra dekhAya che. jyAre tattvadRSTivALAne zarIranuM vAstavika, vartamAna ane bhAvi svarUpa dekhAya che. dekhavA-dekhavAmAM ja moTo taphAvata che. anya zAstramAM kahyuM che ke - nava chidrothI vahetA durgandhI rasa (pravAhI padArtha) nA pravAhathI vyApta evA A zarIramAM pavitratAnI buddhi rAkhavI e mahA-mohano vilAsa che. A rIte vicAraNA karatAM karmanI upAdhithI prApta thayeluM A zarIra AtmAne niyamo ahitakArI che, karmabaMdhano hetu hovAthI tyAM rAga karavo hitAvaha nathI mATe rAgano abhAva ja karavo, rAgano tyAga karavo. pA. gajAzvairbhUpabhu( bha )vanaM, vismayAya bahirdezaH / tatrAzvebhavanAtko'pi bhedastattvadRzastu na // 6 // gAthArtha :- bAhyadRSTi AtmAne hAthI, ghoDA vagere saMpatti vaDe rAjabhavana Azcarya upajAve tevuM lAge che jyAre tattvadaSTi AtmAne A ja rAjabhavanamAM ane hAthI, ghoDAvALA jaMgalamAM kaMI pharaka dekhAto nathI. arthAt rAjabhavana paNa jaMgala tulya bhAse che. dA TIkA :- "nAeNnUpa" rUti vadiza:-diH narI bhUpamavanaM-7papRdama, gajAzvaiH-vAraNAzvagaNairvyAptaM vismayAya AzcaryAya bhavati / tattvadRzaH-tattvajJAninaH tatra rAjamandire-azvebhavanAt-karituragavanAt ko'pi bhedo na / anantajJAnAnandAdvaitAtmAnubhavaraktA (jIvA) vanaM nagaratulyaM jAnanti // 6 // vivecana - grAma, ArAmAdi, suMdarI ane zarIra bhogI jIvane kevAM lAge? ane yogI jIvane kevAM lAge ? te samajAvIne have "rAjabhavana" bhogIne ane yogIne kevuM lAge? te samajAve che. A kAle rAjabhavanamAM raMga-beraMgI kiMmatI kAro karatI hoya che. tenAthI rAjabhavana darzanIya hoya che. prAcInakALamAM rAjAone tyAM hAthI-ghoDA vadhAre pramANamAM rahetA eTale bahidRSTivALA jIvane rAjAnuM bhavana-hAthI ane ghoDA vagere bAhya sAmagrI vaDe AzcaryakArI lAgatuM, A rAjAne keTalA badhA hAthI che? kevA kevA hAthI che? keTalA badhA 1. ahIM pustakamAM ane pratamAM varna nakAratutya nAnA pATha dekhAya che. tethI tenI saMgati thAya tevo artha karela che. paraMtu uparanI carcA jotAM nAraM vanatutyaM nAnanti hovuM joIe ema mane lAge che. kAraNa ke hAthI ghoDA ghaNA hovAthI A nagara ane jaMgala tulya ja che Ama tattvajJajIvane jaNAya che. A artha vadhAre saMgata lAge che chatAM tattva kevaligamya che.
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI tattvadRSTiaSTaka - 19 565 ghoDA che ? kevA kevA deza-vizeSanA ghoDA che ? ghaDIvAra A jIva jovA mATe putaLAnI jema sthira thaI jato. eTaluM badhuM darzanIya rAjabhavana bahiSTi jIvane lAgatuM, manamAM ghaNuM Azcarya thAya ke A keTalo moTo rAjA che ke jenA bhavanamAM ghaNA hAthI-ghoDA che ane dezavidezanA prakhyAta hAthI-ghoDA che. paraMtu jyAre tattvadRSTivALo AtmA A ja rAjabhavanane dekhe che, tyAre te tattvajJAnI mahAtmAne A ja rAjabhavanamAM hAthI-ghoDAvALA jaMgalathI koI vizeSatA-bhinnatA dekhAtI nathI. arthAt A rAjabhavana paNa hAthI-ghoDAvALuM jaMgala mAtra ja che, araNya ja che, Ama dekhAya che. kAraNa ke ghaNA ghaNA ane judI judI jAtanA hAthI-ghoDA jaMgalomAM ja hoya che. eka vyakti jyAre rAjabhavanamAM jAya che tyAre joto ja rahe che, joto ja rahe che. tyAMnI saMpatti tene Azcarya upajAve che. joI joIne manamAM malakAya che, jyAre bIjI vyakti A rAjabhavanane eka gADha araNyatulya dekhe che. Ama tulanA kare che. tene A saMpatti joIne kaMI Azcarya thatuM nathI. AvA prakAranA hAthI-ghoDA to jaMgalamAM paNa ghaNA hoya che. hAthIghoDA ke paudgalika sajAvaTa hoya tethI zuM vizeSatA ? kaMI ja nahIM. te yogIne AvI rAjabhavananI vizeSatA joIne koI paNa jAtanuM Azcarya thatuM nathI. bahirdaSTivALA paudgalika ane bAhya saMpatti joIne Azcaryamugdha bane che jyAre tattvadRSTivALA AtmAo A bAhyasaMpattine joIne vairAgyavALA bane che ane udAsIna bhAvamAM varte che. sAmAnyathI loko nagaramAM AnaMda mANe, uMcAM uMcAM makAno, vizALa rastAo, janamedanI, zobhAyamAna dukAno ItyAdi joIne bahirdraSTi jIva Azcarya anubhave che. tevI ja rIte anaMta jJAnanA AnaMdamAM ja eka mastIvALA, AtmAnA guNonA anubhavamAM ja rakta evA mahAtmAone vana e ja nagaratulya lAge che. nagaramAM rahevAno jeTalo AnaMda pravarte tenA karatA anekagaNo AnaMda AvA mahAtmAone araNyamAM vasavAmAM thAya che. kAraNa ke tyAM AtmatattvanA ciMtana-mananamAM koI ja vyAghAta nahIM, svAnubhavanA AnaMdanI kSaNo mANavavA mATe vana e nagaratulya lAge che. IIII bhasmanA kezalocena, vapurdhRtamalena vA / mahAntaM bAhyadRg vetti, citsAmrAjyena tattvavit // 7 // gAthArtha :- bAhyadRSTivALo AtmA rAkha copaDavA vaDe, mAthAnA kezano loca karavA vaDe athavA zarIra upara mela dhAraNa karavA vaDe "(potAne) mahAna" samaje che ane tattvadRSTivALo AtmA jJAnasaMpatti vaDe "mahAnapaNuM" samaje che. IInA
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 566 tattvadRSTiaSTaka - 19 jJAnasAra TIkA :- mati-vIdiA-vIdaSTi manA zatnona-zAbena vapuSAshriirenn dhRto malo yena, tena mahattvaM-sAdhutvaM AcAryatvaM vetti / mahattvasvarUpAparijJAnI jAnAti / tattvavit-tattvajJAnI arUpAtmasvarUpAvabodhI citsAmrAjyena-jJAnasAmrAjyena jJAnapUrNatvena ratnatrayIpariNamanena zuddhAkhaNDAnandasAdhana- pravRttyA svaguNaprAgbhAvena mahAntaM vetti-jAnAti / uktaJca SoDazake - vivecana :- bAhyadRSTivALo puruSa ane tattvadRSTivALo puruSa A jagatane kaI rIte dekhe che ? kevA bhAve tenuM mUlyAMkana kare che A vAta graMthakAra samajAvI rahyA che. grAmaArAmAdinI vAta samajAvIne have "AtmAnI mahattA-mahAtmApaNuM" banne dRSTivALA kyAM samaje che? bannene samajavAmAM keTaluM aMtara che te samajAve che. bAhyadRSTivALA AtmAo potAnAmAM athavA anya je je vyaktimAM bhasma-kezalocamaladhAraNatA dekhAya tene ja "mahAna" che Ama mAnI le che. bhasma eTale zarIre rAkha lagAvavI, bhabhUti copaDavI, kezaloca karavA eTale mAthA uparanA tathA dADhI-mUchanA vALa hAthathI kheMcavA (athavA dADhI-mUcha ane mAthAnA vALa vadhAravA), zarIramAM snAnAdi na karavAnA kAraNe ghaNo mela dhAraNa karavo athavA vadhAre melAM kapaDAM rAkhavAM, pagapALA ugra vihArAdi karavA, AvA AvA bAhya AcAro vaDe potAnI jAtane athavA anyamAM paNa jyAM jyAM AvA bAhyabhAvo dekhAya tene ja "A sAdhu che", "A AcArya che", "A mahAtmA puruSa che" Ama mAnI le che. "mahAna" kone kahevAya? tenA svarUpane na jANato ajJAnI A jIva teno ja bhakta banI jAya che. paraMtu A badhuM bAhya che. bhasmAdi lagAvyA hoya paNa AtmA jJAnI, vivekI, saMyamI, guNIyala jo na hoya to zuM kAmanuM? mATe tattvadRSTi AtmA AvA bAhyabhAvothI aMjAto nathI. tattvadRSTivALo AtmA to arUpI evuM je AtmAnuM svarUpa che. tene ja jANavAmAM AnaMda-mastIvALo che, tethI temAM AnaMda mANe che. paraMtu AvA prakAranI bAhyasAdhutA mAtra vaDe "mahAtmatA" mAnato nathI, potAnAmAM athavA anya je koI AtmAmAM jJAnanuM sAmrAjya vartatuM hoya, vizALa evuM AtmajJAna jeNe prApta karyuM che, je je AtmAo zAstrIya jJAnAdithI atyanta pUrNa che. jJAna-darzana ane cAritra rUpa ratnatrayInA pariNamanavALA che. zuddha ane akhaMDa evA AtmaguNonA AnaMdane sAdhavAmAM pravRttivALA che. potAnA guNono prAdurbhAva jeNe karyo che tene ja "mahAtmA" mAne che. je kAgaLanA gulAbamAM sugaMdha na hoya, mAtra kAgaLanI pAMkhaDIo ja hoya, tene sugaMdhI puSpa koNa mAne ? tema jenA jIvanamAM viziSTa jJAnadazA, jJAnanI pUrNatA, ratnatrayInI
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI tattvadRSTiaSTaka - 19 567 pariNati, zuddha-akhaMDa AtmaguNono AnaMda, AtmaguNonI sAdhanA ane AtmaguNono AvirbhAva na hoya te zarIre rAkha lagAve. kezaloca kare ke zarIre mela dhAraNa kare, tenAthI te mahAtmA kema kahevAya ? AvuM tattvadRSTi AtmA samaje che. bAhya-dRSTivALo bAhyasAdhutA mAtra dekhIne A sAdhu che, A mahAtmA che Ama mAnI le che. paNa tattvadRSTivALo AtmA Ama mAnato nathI. te to guNonA prAkaTya vaDe ja guNIne mahAna mAne che. A bAbatamAM zrI haribhadrasUrijIe SoDazaka nAmanA prakaraNamAM kahyuM che ke - bAlaH pazyati liGgaM, madhyamavRttiH vicArayati vRttam / AgamatattvaM tu budhaH, parIkSate sarvayatnena // 1-2 // zrI uttarAdhyayane'pi Na vi muMDieNa samaNo, Na auMkAreNa baMbhaNo / Na muNI raNNavAseNaM, kusacIreNa Na tAvaso // 29 // samayAe samaNo hoi, baMbhacereNa baMbhaNo / nANeNa ya muNI hoi, taveNa hoI tAvaso // 30 // ( uttarAdhyayana adhya-2, ro rU, 32) 'AtmA sAmAyirtha mavati' nRtyari vyAvyAyAm / ( mAvatI, zata-2, uddeza - 9, sUtra - 76 ) ataH AtmajJAnaramaNavizrAmAnubhavalInA adInA munayo bhavanti // 7 // bAlajIvo sAdhunA bAhyaliMgane (sAdhunA veSamAtrane) dekhe che. sAdhuno veSa dhAraNa karelo joIne A sAdhu che ema mAnI le che. madhyama dRSTivALo puruSa sAdhunA AcArane dekhe che. sAdhunA AcAro pALanArAne sAdhu mAne che. paraMtu paMDitapuruSa to sarva prakAranA prayatno karavA dvArA je AtmAmAM AgamatattvanuM vizAla jJAna jaNAya che tene ja sAdhu mAne che. arthAt tattvadRSTivALA jIvo guNo vaDe guNInI mahattA AMke che. bAhya bhapakA mAtra vaDe mahattA AMkatA nathI. A pramANe pUjya zrI haribhadrasUrijI kRta SoDazaka prakaraNanI 1-2 gAthAmAM kahyuM che. zrI uttarAdhyayanasUtramAM paNa kahyuM che ke (1) mAthAnA muMDanamAtra vaDe zramaNa kahevAtA nathI. (2) auMkAra-A~kAranA jApa mAtra vaDe brAhmaNa kahevAtA nathI. (3) araNyamAM vasavATa kare teTalA mAtrathI muni kahevAtA nathI ane (4) ghAsanAM vastro dhAraNa kare teTalA mAtrathI kaMI tApasa kahevAtA nathI.
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvadaSTiaSTaka - 19 zAnasAra paraMtu (1) samatAguNa prApta karavAthI zramaNa kahevAya che. (2) brahmacarya guNa vaDe brAhmaNa kahevAya che. (3) jJAnaguNanI prApti vaDe muni kahevAya che ane (4) tapaguNa vaDe tApasa kahevAya che. Ama bAhmaSTi jIva bAhya AcAra mAtra vaDe mahattA mAnI le che, paNa tattvadRSTivALo AtmA aMdaranA guNo pragaTa thavAthI mahattA mAne che. ATalo banne dRSTivALAmAM taphAvata che. 568 vyAkhyA prajJapti (bhagavatI) sUtramAM paNa AtmA pote ja samabhAvavALo hoya tene sAmAyika kahevAya che. Ama kahyuM che. uparanA zlokonA marma samajavAthI samajAze ke AtmAnA jJAnaguNanI ramaNatAmAM ja vizrAntino anubhava karatA tathA temAM ja layalIna banelA ane dInatA vinAnA munipuruSo hoya che. jene paudgalika bhAvonI apekSA hoya che te ja dInatAvALA hoya che. potAnA guNomAM ramaNatAnA AnaMdI jIvo kyAreya koInI pAse dInatA rAkhatA nathI. sadA tejasvI ane gauravazALI hoya che. III na vikArAya vizvasyopakArAyaiva nirmitAH / sphuratkAruNyapIyUSa-vRSTayastattvadRSTayaH // 8 // gAthArtha :- sphurAyamAna evI karuNA rUpI amRtanI vRSTi jemAMthI varasI rahI che tevA tattvadRSTivALA jIvo vizvano upakAra karavA mATe ja nirmANa karAyA che paNa vikAra mATe karAyA nathI. // 8 // TIkA :- "na vijrArAya'' kRti AcArye:-gurubhiH praddaLasevanazikSAvAnena sUkSmAgamarahasyazikSaNena yaiH pAThakaiH tattvadRSTayaH puruSAH nirmitAH - niSpAditAH, vikArAya na- rAgadveSopAdhivivRddhaye na, kintu vizvasya- tribhuvanasya upakArAya= sadupadezadAnazuddhatattvopalambhAdyupakArAya nirmitA iti bhAvanA / yathA'nAdimithyAtvAsaMyamagrastAnAM vayaM niryAmakAH tathA'nye'pi yathArthabhAvanadakSA upakArAya bhaviSyanti tena ebhyaH zrutarahasyaM dAtavyam / vivecana :- bAhyadRSTi mohaghelI che. anAdikAlathI bhUtapretanI jema A jIvane vaLagelI che, jema zarIramAM bhUtano praveza hoya to te jIva gAMDuM gheluM vivekazUnya vartana kare, tema A AtmAmAM paNa parapudgaladravya ane parajIvadravya upara rAga-Asakti karavA rUpa mohanuM bhUta pravezeluM che. tethI A AtmA zuddha AtmadazAno viveka bhUlI gayo che ane
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI tattvadRSTiaSTaka - 19 569 vivekazUnya banIne AtmAthI para evAM pudgalAdi dravyamAtrane joIne camatkAra pAme che. AvA bAhyadRSTi jIvonI bAhyadRSTi dUra karIne tene ja tattvadRSTivALA banAvavAnuM kAma gurubhagavaMto kare che, niraMtara saMvega-nirvedavardhaka vairAgyavAhI dezanA ApavA dvArA nizcayadRSTi kholavAno guru bhagavaMto satata prayAsa kare che. tenAthI jIvo tattvadRSTivALA bane che. gurubhagavaMto ziSyone dIkSA ApyA pachI grahaNazikSA ane AsevanazikSA Ape che. artha sAthe sUtro kaMThastha karAve te grahaNazikSA ane te sUtrone anusAre AcaraNa karAve te AsevanazikSA. grahaNazikSA ane AsevanazikSA ApavA dvArA suzikSita banelA te ziSyone sUkSma sUkSma evAM AgamazAsronAM rahasyo bhaNAve. AvA prakAranuM vidhipUrvakanuM zAstrIya jJAna ApavA dvArA pAThakapuruSo-gurubhagavaMto tattvadRSTivALA puruSonuM nirmANa kare che. bhogadRSTivALA puruSone yogadRSTivALA banAve che. bAhyadRSTivALAne tattvadRSTivALA banAve che. gurubhagavaMto bAhyadRSTivALA jIvonI bAhyadRSTitAno nAza karIne tattvadRSTivALA je banAve che tenI pAchaLa teonA hRdayamAM mukhya eka ja kAraNa che ke teo kyAreya vikAra na pAme (mohAnya thaIne saMsAramAM na rakhaDe ane samasta vizvano upakAra kare). viziSTa gurubhagavaMto pAse je ziSyo tattvadRSTivALA bane che te rAga ane dveSa rUpa upAdhinI vizeSa vRddhi mATe nahIM, paraMtu samasta evAM je traNe bhuvana che temAM rahenArA sarva jIvono upakAra kema thAya ? evA prakArano sadupadeza ApI zake ane zuddha evA Atmatattvano bodha karAvI zake AvA prakArano upakAra karavA mATe ja AvA tattvaSTivALA jIvone gurubhagavaMto taiyAra kare che. gurubhagavaMto manamAM Avo vicAra kare che ke anAdikAlathI mithyAtva, asaMyama ane kaSAyAdi rUpa bhUta-pretathI grasta thayelA ane tenAthI pIDAtA jIvone sAcuM zAstrajJAna ApIne grahaNa-Asevana zikSArUpa auSadha ApavA dvArA ame teonA niryAmaka banyA chIe, tethI amArI pAchaLa anya ziSyo paNa yathArtha evI tattvabhAvanAmAM dakSa banIne bhaviSyamAM parano ane potAno upakAra karanArA thAya te mATe amAre te ziSyone AvA prakAranuM sUkSma sUkSma AgamanuM rahasya ApavuM joIe. ema samajIne gurubhagavaMto ziSyone zAstra vAcanA dvArA, grahaNa-Asevana zikSA dvArA ane AgamanAM sUkSma rahasyo samajAvavA dvArA nirvikArI banAvavA mATe ane vizvano upakAra karanArA bane te mATe AvA tattvadRSTivALA jIvonuM nirmANa kare che. ziSyAne niraMtara dharmadezanAnI vAcanA ApavI e ja guru bhagavaMtonuM kArya che. upakAra karavo e ja jIvananuM zreSTha sAdhya che.
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ pa70 tatvahaSTa -19 jJAnasAra uktaJca vidhiprapAyAm - nijjAmau bhavaNNavatAraNasaddhammajANavattaMmi / mokkhapahasatthavAho, annANaMdhANa cakkhU ya // 1 // attANANaM tANaM, nAho aNAhANa bhavvasattANaM / teNa tumaM sappurisa, guruagacchabhAre niyutto'si // 2 // (AyariyapayaTThAvaNavihI 29, gAthA-1-2) bhadaM bahussuyANaM, bahujaNasaMdehapucchaNijjANaM / ujjoiyabhuvaNANaM, khINami vi kevalamayaMke // 506 // (bhavabhAvanAprakaraNa gAthA 506) zrIbahuzrutAdhyayane - samuddagambhIrasamA durAsayA, acakkiyA keNai duppahaMsayA / suyassa puNNA viulassa tAiNo, khavittu kammaM gaimuttamaM gayA / (uttarAdhyayana, a0-11, gAthA-31) iti tattvadRSTitvaM hitam, na tu anekazAstravyAyAme bahuzrutatvam, nizcitasamayajJo bahuzrutaH / uktaJca sanmatau - jo heuvAyapakkhammi, heuo Agame ya Agamio / sasamayapaNNavao so, siddhaMtavirAhao anno // 45 // (sanmatitarka, kANDa 3, gAthA 45) vidhiprapA nAmanA granthamAM kahyuM che ke - he sanduruSa ! tame saMsArarUpI sAgaramAMthI tAranArA evA sadharma rUpI yAnapAtranA nirdhAmaka (nAvika) tulya cho, mokSamArganA sArthavAhatulya, ajJAna vaDe aMdha banelA puruSone cakSutulya, rakSaNa vinAnA jIvone rakSaNatulya, anAtha evA bhavya jIvonA nAtha cho, tethI ja guruvarga vaDe moTA evA gacchanA bhAra upara tabhArI nibhA (sthApanA) 42 cha. bhavabhAvanA prakaraNa gAthA 506 mAM kahyuM che ke - kevala jJAnarUpI mRgAMka (caMdramA) AthamI gaye chate prakAzita karyA che traNe bhuvanane jeoe evA, tathA ghaNA ghaNA manuSyone
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI tattvadRSTiaSTaka - 19 571 prazno pUchavA yogya (jyAMthI atyanta saMtoSapUrvaka uttara maLe che) evA bahuzruta puruSonuM kalyANa thajo. (jeo jagatanuM kalyANa karanArA che). uttarAdhyayana sUtra adhyayana 11nI gAthA 31 mAM kahyuM che ke - "samudranI gaMbhIratA samAna gaMbhIra, durjaya, koIthI na dabAya tevA (koInA snehamAM na aMjAI jAya tevA) vipula zrutajJAnathI pUrNa bharelA ane cha jIva-nikAyanI rakSA karanArA, evA A mahAtmA manio karmo khapAvIne uttama gatine (mokSa gatine) pAmanArA bane che. A rIte vicAratAM tattvadRSTipaNuM prApta karavuM e ja kalyANakArI che, hitakArI che. aneka aneka zAstro bhaNavAno vyAyAma karavo (prayatna karavo), tenAthI bahuzrutapaNuM AvI jatuM nathI, paraMtu nizcitapaNe jainazAstrone jANanAra je puruSa thAya che te ja bahuzruta kahevAya che. sanmatitarka nAmanA graMthamAM pUjya siddhasenadivAkarasUrijIe kahyuM che ke - tarkavAdathI gamya vastuone tarkathI ane Agamagamya bhAvone AgamathI jANanAra je mahAtmA che te svazAstronA jJAnI che. bAkInA anya to siddhAntanA virAdhaka jANavA. iti nayapramANapramANIkRtasvaparasamayasArAH svarUpasArAbhiruddhamohapracArAH tattvadRSTayaH / kimbhUtA ? ityAha-sphurantI kAruNyaM bhavasamudratAraNopakAritvalakSaNaM yat pIyUSaM tasya vRSTiH-varSA yatra te jagajjanatAraNakaruNAmRtavRSTimayAH kathamete lokAH tattvavimukhAH viSayaraktAH AtmAnaM dhvaMsayanti ? ahaha ! sati jainAgame, sati ca anantaguNaparyAyasattAtmake Atmani svabhrAntyA ramante bhavATavyAm, ataH kathayAmaH dharmarahasyamityupakAraparAH tattvajJAH jagati mahAtmAnaH stavyA (stotavyAH) iti bAhyadRSTitvaM parityajya AntaratattvAvabhAsanarasikA bhavantu bhavyAH // 8 // rUti vyArA tattvacadam | A pramANe tattvabhUtadaSTivALA mahAtmA puruSo kevA hoya che ? te samajAve che ke nayasaMbaMdhI jJAna dvArA ane pramANanA jJAna dvArA svazAsA ane parazAstronA sArAMzane jeoe pramANIbhUta karyo che tevA, eTale ke svazAstrono sArAMza zuM che? ane parazAstrono sArAMza zuM che? A vAta naya-pramANanA jJAna dvArA jeNe yathArtha rIte jANI che tevA jJAnIpuruSo ja tattvadRSTi vALA hoya che. tathA AvI tattvadRSTivALA puruSo kevA hoya che ? to bIjuM vizeSaNa kahe che ke -
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ tattvadRSTiaSTaka - 19 jJAnasAra - zuddha AtmatattvanA svarUpano je sAra che tene prApta karavA vaDe mohanA vistArane jeNe sarvathA haNI nAkhyo che evA A mahAtmA puruSo hoya che. vaLI AvA prakAranI tattvadRSTivALA mahApuruSo kevA hoya che ? tenuM trIjuM eka vizeSaNa kahe che ke - bhavarUpI je A samudra che tenAthI jIvone jaldI jaldI tAravA rUpe upakAra karavAmaya sphUrAyamAna evI karuNA rUpI amRtanI vRSTi thAya che jeomAMthI evA te mahAtmA puruSo hoya che arthAt bhavasamudrathI jIvone tAravAnI parama karuNAno varasAda varasAvanArA A tattvadRSTiyukta mahAtmAo hoya che. 572 A tattvadRSTivALA mahAtmAone niraMtara manamAM AvA vicAro Ave che ke A saMsArI loko tattvavimukha thaIne pAMca IndriyonA viSayomAM Asakta banIne zA mATe potAnA AtmAno vinAza karatA haze ? ahAhA ! ghaNA ja duHkhanI vAta che ke "jaina Agamo hovA chatAM, sarve paNa AtmA anaMta anaMta guNa-paryAyonI sattAvALA hovA chatAM, potAnuM sAcuM Atmatattva zuM ? eno bhrama thayela hovAthI eTale ke mithyAtvAdi mohanIyakarmanA udayathI sva-para tattvanI vivekabuddhi pragaTI na hovAthI, bhedajJAnanA abhAve bhava aTavImAM bhaTake che. AtmatattvanI sAcI oLakhANa vinAnA bicArA A jIvo saMsAra-aTavImAM ja rakhaDe che. A kAraNathI bhAvakaruNAnA pAtra evA A jIvone ame kaMIka dharmanuM rahasya samajAvIe AvI nirmaLa buddhivALA tathA upakAra karavAmAM ja parAyaNa ane tattvanA sAcA jANakAra evA mahAtmA puruSo ja A jagatamAM stuti karavA yogya che. A pramANe he bhavya jIvo ! tame bAhyadRSTipaNuM tajIne AntaratattvanuM (Antarika AtmatattvanA zuddhabuddha-nirmaLa svarUpanuM) ja avalokana karavAmAM rasika thAo. AtmAnuM zuddha, buddha, nirmaLa ane svAbhAvika evuM je guNonA AnaMdanuM sukha che te ja paramArthe sAcuM che. te sukha mATe ja he bhavya jIvo! tame prayatna karo, tame prayatna karo. A pramANe ogaNIsamuM tattvadRSTiaSTakanuM varNana samApta thayuM. // 8 // ogaNIsamuM tattvadRSTiaSTaka samApta Printed at BHARAT GRAPHICS 7, New Market, Panjarapole, Relief Road, Ahmedabad380001 Guj(ind). Ph. : 079-22134176, Mob. 9925020106(Bharatbhai), Email: bharatgraphics1@gmail.com
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 573 jJAnamaMjarI sarvasamRddhayaSTaka- 20 | // atha viMzatitamaM sarvasamRddhayaSTakam // sarvA-samagrA, samRddhiH-sampadA = sarvasamRddhiH, tatra nAmasamRddhiH ullApanarUpA jIvasyAjIvasya, sthApanA samRddhiH zaktirUpA, dravyasamRddhiH dhanadhAnyAdirUpA, zakracakryAdInAM laukikA, lokottarA punaH munInAM labdhisamRddhirUpA / Amosahi vipposahi, khelosahi jallamosahI ceva / saMbhinnasoya, ujjumaI, savvosahi ceva boddhavvA // 69 // cAraNaAsIvisa-kevalI ya maNanANiNo ya puvvadharA / arihaMtacakkadharA, baladevA vAsudevA ya // 70 // (Avaniryukti mAthA 60-70) ityAdilabdhayaH-RddhayaH / tatra kevalajJAnAdizaktiH lokottarA bhAvaRddhiH / sam-samyakprakAreNa RddhiH-samRddhiH sarvA cAsau samRddhizca sarvasamRddhiH / atra sAdhanAnavacchinnAtmatattvasampadmagnAnAM yA tAdAtmyAnubhavayogyA samRddhiH, tasyAH avasara: .. sarva eTale samagra saMpUrNa, samRddhi eTale saMpatti, arthAt sarvasaMpattine sarvasamRddhi kahevAya che. A AtmAne puNyodayathI maLelI dhana-dhAnya-rAjayAdinI saMpatti te paNa sarvasamRddhi kahevAya. Indra-cakravartI AdinI Rddhi e paNa sarvasamRddhi kahevAya. munijIvanamAM 16 labdhio prApta thAya, e paNa sarvasamRddhi kahevAya ane karmakSayathI thanArI kevalajJAnAdi AtmaguNonI paripUrNa saMpatti, tene paNa sarvasamRddhi kahevAya. koIka samRddhi audayikabhAvanI, koIka samRddhi kSayopazama bhAvanI ane koIka samRddhi kSAyikabhAvanI che. Ama bhinna bhinna nayathI bhinna bhinna samRddhi kahevAya che. tenA upara nAmAdi cAra nikSepA samajAve che. tyAM jIva athavA ajIva padArthane viSe "sarvasamRddhi" AvA prakAranA nAmano ullekha karavo, AvA prakAranuM nAma bolavuM te nAmanipAthI sarvasamRddhi kahevAya che, jIva athavA ajIvanA pratibiMbamAM sarvasamRddhinI zaktirUpe kalpanA karavI, zakti rUpe sarvasamRddhinuM AropaNa karavuM te sthApanA sarvasamRddhi jANavI. dhana-dhAnya, rAjayaddhi, cakravartIpaNAnI Rddhi vagere je samRddhi che te dravyasarvasamRddhi
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 574 sarvasamRdhyaSTaka- 20 jJAnasAra kahevAya che. tenA be bheda che laukika ane lokottara. tyAM dhana-dhAnya, Indrata ane cakravartitva ItyAdi puNyanA udayajanya audayikabhAvanI je samRddhi te laukika samRddhi ane mohanIyAdi karmonA kSayopazamavizeSathI pragaTa thanArI 16 labdhio te lokottarasamRddhi kahevAya che. zrI AvazyakaniyuktimAM pUjya zrI bhadrabAhusvAmIjIe kahyuM che ke - nIce mujaba 16 labdhio A jIvane prApta thAya che. (1) AmaSaSadhi :- hastAdi avayavono sparza auSadhirUpa bane te AmaSaSadhi labdhi. AtmAmAM evI labdhi prApta thAya ke potAnA hAthathI, pagathI ke koIpaNa avayavathI potAne athavA bIjAne sparza mAtra kare tenAthI svanI athavA paranI vyAdhio dUra thAya. A labdhi koIne zarIranA eka bhAgamAM ane koIne zarIranA sarva avayavamAM utpanna thAya che jyAre roga dUra karavAnI IcchAthI hAtha Adi aMga vaDe sparza kare tyAre zArIrika rogo dUra thAya tevI labdhi te AmarSoSadhi labdhi. (2) vipuDISadhi :- vimuDa eTale thuka-mukhamAMthI nIkaLatuM thUka, je mahAtmAnuM cUka auSadhinuM kAma kare, tenA binduonA sparzamAtrathI rogo dUra thAya te vimuDISadhi. (3) khelauSadhi - khela-zleSma-baLakho-kapha, je muninA kaphanA bindunA sparzathI vyAdhio dUra thAya tevI labdhi te khelauSadhi. (4) jallauSadhi - jalla-mala, je muni mahAtmAnA maLanA sparza mAtrathI rogo nAza pAme te jallauSadhi. (5) saMbhinnazrotalabdhiH - je mahAtmAnI eka eka Indriya pAMce IndriyonA viSayone jANe athavA zarIranA sarva avayavo vaDe sAMbhaLI zake te saMbhinnazrotopalabdhi. (E) - bIjA jIvoe manamAM ciMtavelA ghaTa-paTa Adi padArthonA vicArone jANavA te Rjumati. (7) sarvoSadhi :- zarIramAM rahelAM viSTA, mUtra, nakha, keza vagere badhA ja aMzo vyAdhine dUra kare evA auSadharUpe banI jAya te sarvoSadhi. (8) cAraNalabdhi :- AkAzamAM atizaya vegathI cAlavAnI je labdhi te cAraNalabdhi, tenA be bheda-jaMghAcAraNalabdhi ane vidyAcAraNalabdhi. cAritra ane tapanA prabhAve jaMghAthI atizaya gamanAgamana karI zake te jaMghAcAraNalabdhi ane vidyAnA baLe atizaya gamanAgamana karI zake te vidyAcAraNalabdhi. A labdhivALA mahAtmAo sUryanA kiraNo AdinA AlaMbane "Rjumati
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI sarvasamRddhaSTaka - 20 575 vegapUrvaka gati karI zake che. A labdhivALA koI kAyotsargamudrAe, koI paryaMkAsana mudrAe, ema aneka mudrAe AkAzamAM gamanAgamana kare che. A labdhivALA munio bhUminI upara jema cAle-tema vAvaDI, nadI ke samudrAdi upara paNa cAlI zake che ItyAdi. (9) AzIviSalabdhi :- AzI eTale dADha, temAM viSa te AzIviSa. jema sarpa viMchI AdinI dADhamAM viSa hoya che tema jenI dADhamAM viSanA jevI zakti hoya arthAt zApa ApavA Adi vaDe bIjAno nAza karI zake te AzIviSalabdhi. (10) kevalajJAnalabdhi :- jJAnAvaraNIya karmano sarvathA kSaya thavAthI saMpUrNa jJAnazaktino je AvirbhAva te kevalajJAnalabdhi. (11) paTAdi padArtha saMbaMdhI vicArone atizaya vizeSapaNe jANavuM te. - saMzIpaMcendriya jIvoe manamAM ciMtavelA ghaTa (12) :- caudapUrvano abhyAsa athavA ochAmAM ocho daza pUrvano abhyAsa jenAthI munimahAtmAne hoya te pUrvadharalabdhi. (13) arihaMtalabdhi :- tIrthaMkarapaNAnI prApti thavI te arihaMtalabdhi. thavI te cakravartIlabdhi. (15) baladevalabdhi :- baLadevapaNAnI prApti thavI te baladevalabdhi. (16) :- vAsudevapaNAnI prApti thavI te vAsudevalabdhi. (14) cakravartIlabdhi :- cakravartipaNAnI nI AdhAra banA pUrvavalAna A 16mAM tIrthaMkarapaNuM, cakravartIpaNuM ane vAsudevapaNuM e Rddhi kahevAya che ane AmaauSadhi vagere labdhio kahevAya che. te sarvamAM AmaauSadhi Adi je labdhio che te lokottara dravyalabdhi kahevAya che ane kevalajJAnAdi (valadarzana, kSAyikacAritra, anaMtavIrya ItyAdi) kSAyikabhAvanI je labdhio che te lokottara bhAvalabdhi kahevAya che. Avo viveka karavo. ahIM sat zabdano artha samyaprakAre ane Rddhino artha samRddhi karavo. sarva evI je samRddhi te sarvasamRddhi A pramANe karmadhAraya samAsa karavo. ( sAdhana) je bhautika bAhya AlaMbano che. tenAthI ( anavacchina) nirapekSapaNe arthAt kevaLa potAnA AtmAnA ja AlaMbane aMdara rahelI AtmatattvanI guNamaya evI je sAcI anaMta saMpatti che temAM ja magna banelA mahApuruSoe potAnAmAM ja rahelI te saMpattinI sAthe tAdAtmyapaNe anubhava karavo, te saMpattimAM ja ramavuM. Atmika saMpattimAM ja layalIna banavuM.
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 576 sarvasamRddhacaSTaka - 20 jJAnasAra AvI sarvasamRddhinuM varNana karavAno A avasara che te have samajAvAya che. temAM prathama sAta nayathI sarvasamRddhi kahevAya che. nayAzca prasthakadRSTAntabhAvanayA tatkAraNeSu, tadyogyeSu, tadudyateSu, tapoyogiSu AdyAH, tadguNeSu sApekSeSu-naisargikotsargarUpeSu antyAH iti / atra prathamamAtmani samRddhepUrNatvaM bhAsate, tathA kathayati - sarvasamRddhi upara nayo samajAve che. prasthakanA dRSTAntanI bhAvanAne anusAre ahIM nayo jANavA. jema prasthaka (eka jAtanuM mApIyuM) banAvavA mATe lAkaDuM levA jatA mANasane paNa upacAre huM prasthaka levA jAuM chuM. Ama kAraNamAM kAryano upacAra karIne paNa kAraNakAle kAryano vyavahAra thAya che tema ahIM paNa jANavuM. (1) naigamanaya :- tAranevu - AtmAnI sarvasamRddhi prApta thAya tene anurUpa kAraNone seve, sAdhu-saMtonI sAthe rahe, vratAdi kare, jJAnAbhyAsa kare, vihArAdimAM sAthe joDAya. ItyAdi dUra-dUravartI je kAraNo che te kAraNamAM kAryano upacAra karIne sarvasamRddhi kahevAya. A naya upacAragrAhI che mATe kAraNamAM sarvasamRddhi kalpe che. (2) saMgrahanaya :- tadyojyeSu - je mahAtmAomAM sarvasamRddhi prApta karavA-karAvavAnI yogyatA rahelI che evA yogya sAdhusaMtanIsAthe vihArAdi kare, teonI pAse vratAdi kare, teonI pAse jJAnAbhyAsAdi kare, te AtmAomAM saMgrahanayathI sarvasamRddhi. A naya sadaMzagrAhI hovAthI yogyatA hoya to vyavahAra kare. (3) vyavahAranaya :- tanudyateSu - je mahAtmA puruSo potAnA AtmAnI sarvasamRddhi pragaTa karavA-karAvavA udyamazIla che, viziSTa pravRttivALA che tevA munimahAtmAonI sAthe vihArAdi kare, teonI pAse vratAdi kare, teonI pAse jJAnAbhyAsAdi kare, te AtmAomAM vyavahAranayathI sarvasamRddhi, A naya lokabhogya pravRttizIlamAM vyavahAra karanAra hovAthI Ama mAne che. - (4) :- tapoyoziSu - anazana Adi bAhyatapa ane svAdhyAyAdi abhyantaratapamAM je satata jAgRta che, pravRttizIla che tevA jAgRtAvasthAvALA tapodhanavALA yogionI sAthe vicaravuM, vratAdi karavAM, jJAnAbhyAsa karavo te RjusUtranayathI sarvasamRddhi kahevAya che. kAraNa ke A naya vartamAna-avasthAne savizeSa mAne che. (5) zabdanaya :- taghuLeNu - pote ja svayaM jAgRta thaIne mohane jitIne pratimA Adi
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 577 (E) jJAnamaMjarI sarvasamRddhayaSTaka - 20 bAhya AlaMbanonI apekSA rAkhIne AtmAnA guNonI sAdhanAmAM ekAgra bananAra AtmAomAM je samRddhi te zabdanayathI sarvasamRddhi - potAno ja bhAvanikSepa savizeSa che mATe. - naisarjAvA - pote ja svayaM jAgRta thaIne mohane jitIne vItarAgaprabhunI pratimA Adi bAhya para-AlaMbanonI apekSA rAkhyA vinA naisargika rIte - sahaja svabhAve ja nirAlaMbana sAdhanAmAM joDAvApaNuM. sAtathI bAra guNasthAnakamAM vartatA mahAtmA puruSonI viziSTa evI je sAdhanAvasthA te nikaTakAle ane niyamo sarvasamRddhi pragaTa karanAra hovAthI samabhirUDhanayathI sarvasamRddhi :- satsarUpeDu - jyAre A AtmA ghAtakarmo khapAvIne potAnA AtmAmAM utsargarUpe-mUlasvarUpe je sarvasamRddhi che tene pragaTa karI kSAyikabhAvamAM Ave tyAre 13-14 guNaThANe ane siddhAvasthAmAM je pragaTa samRddhi che. te sarvasamRddhi. kAraNa ke yathArthapaNe ane paripUrNapaNe sarvasamRddhi pragaTa thaI che te mATe, A samRddhi evaMbhUtanayathI jANavI. A pramANe saMkSepamAM sAta naya jANavA. ahIM sauthI prathama potAnA AtmAmAM ja samRddhinuM pUrNapaNuM che Ama jANavuM joIe. kAraNa ke potAnA guNonI samRddhi potAnAmAM ja pUrNapaNe bharelI che. paudgalikasaMpatti paradravya hovAthI eke gharathI bIjA ghare jAya che, paraMtu Atmika guNonI samRddhi eka AtmAmAMthI bIjA AtmAmAM kyAreya jatI nathI, te to potAnI samRddhi potAnA AtmAmAM ja varte che AvuM graMthakArazrI ApaNane samajAve che - bAhyadRSTipracAreSu, mudriteSu mahAtmanaH / antare vAvamAsane, chuTA: sarvA: samRddhayaH II gAthArtha - bAhyadaSTinA vilAsono nirodha karAye chate mahAtmA puruSane potAnI sarva samRddhio potAnI aMdara ja phuTapaNe prakAzita thAya che. [1] TIkA :- "vAsthaSTipradyAreSa rUti" - mahAtmanaH-svarUparirUpamerajJAnapuurvkshuddhaatmaanubhvliinsy sarvasamRddhayaH sphuTA:-prakaTAH, antareva-AtmAntaH eva svarUpamadhye eva avabhAsante / yataH svarUpAnandamayo'ham, nirmalAkhaNDasarvaprakAzakajJAnavAnaham, indracakrAvRddhayaH aupacArikAH, akSayAnantaparyAyasampatpAtramahamiti, svasattAjJAnopayuktasya svAtmani bhAsante / kIdRzeSu satsu ? bAhyadRSTipracAreSu - sAya
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 578 sarvasamRtyaSTaka - 20 jJAnasAra mudriteSu satsu / bAhyadRSTi:-viSayasaJcArAtmikA tasyAH pracArAH-vistArAH teSu mudriteSurodhiteSu, na hi indriyapracAracalopayogaiH AtmanaH abhyantarAmUrtA karmAvRttA svasattAsampad jJAyate / rodhitendriyacApalye sthirapraguNacetanopayogaiH karmamalapaTalAvaguNThitApyAtmasampad jJAyate iti / ityanena bahirgamanamupayogasya na kartavyamiti // 1 // vivecana - potAnA AtmAnuM zuddha svarUpa zuM? ane para evA pudgalAdi padArthonuM svarUpa zuM? Ama svasvarUpa ane para-svarUpanA bhedane yathArthapaNe jANavApUrvaka para-svarUpano tyAga karIne zuddha evA AtmasvarUpanA anubhavamAM ja layalIna-ekAgra banelA mahAtmA puruSane kevalajJAna, kevaladarzana, avyAbAdha sukha ane anaMtacAritra ItyAdi sarve paNa AtmasamRddhio AtmAnI aMdara ja potAnA zuddhasvarUpanI madhyamAM ja dekhAya che. AtmAnA guNonI samRddhio kyAMya bahAra paulikAdi padArthomAM saMbhavatI nathI. mAruM svarUpa mArA AtmAmAM ja che ema jaNAya che. kharekhara huM to mArA potAnA svarUpanA ja AnaMdamaya chuM. huM mArA jJAnAdimaya zuddha svarUpano ja bhoktA chuM. nirmaLa, akhaMDa ane sarva padArthonA prakAzaka evA jJAnaguNavALo huM chuM. mAro AtmA kaMI sAmAnya dravya nathI. paraMtu sUrya jema prakAzayukta che, tema huM paNa akhaMDa, anaMta, nirmaLa, jJAnaguNa yukta chuM. saMsAramAM prApta thatI IndrapaNAnI ane cakravartIpaNA AdinI je traddhio che te aupacArika che (kAlpanika che, avAstavika che) kAraNa ke te Rddhio bhautika che, paradravya saMbaMdhinI che, saMyoga saMbaMdha mAtravALI che ane eka bhava pUratI ja che, mATe tuccha che, jyAre huM to kyAreya nAza na pAme tevI eTale ke akSaya evI, anaMta anaMta AtmIya guNonA paryAyonI vAstavika-sAcI saMpattinuM pAtra chuM. mArA AtmAnA anaMta anaMta guNonI je saMpatti che te nAzavaMta nathI paNa akSaya che, bhautika nathI paNa vAstavika che, paradravyakata nathI paNa mArI potAnI Atmika akRtrima saMpatti che. saMyoga saMbaMdhavALI nathI paNa tAdAbhyasaMbaMdhavALI che ane eka bhava jeTalA kALavALI nathI, paraMtu anaMtAnaMtakAlasthAyi che. AvI avarNanIya ane anupama sAcI saMpattinuM pAtra huM chuM. kyAM mArI potAnI Rddhi? ane kyAM A IndrAdi saMbaMdhI paradravyapratyayikI Rddhi? banne vacce AsamAna-jamIna jeTaluM attara che. potAnA AtmAnI vAstavika je anaMta guNonI sattA che. te AtmIya sattAnA ja upayogamAM lIna banelA mahAtmA puruSane sarve paNa samRddhio potAnA AtmAmAM ja dekhAya che. AvI pAramArthika Rddhio anyatra kyAMya dekhAtI nathI. A mahAtmA puruSo kevA thayA
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI sarvasamRddhaSTaka - 20 579 hoya tyAre potAnA anaMtaguNonI pAramArthika saMpatti potAnA AtmAmAM ja bhAse che ? te jaNAve che ke - - anAdikAlIna mohanI vAsanAnA jore pAMce IndriyonA viSayabhUta rUpa, rasa, gaMdha, sparza ane zabdanA viSayamAM ja jIvonI je dRSTi doDe che tenA ja viSayabhogamAM ISTAniSTapaNe je dRSTi pravarte che. tevA prakAranA bAhyadRSTinA A pracArone svAdhyAyAdinA AlaMbane mudrita karavAmAM Ave eTale ke aTakAvavAmAM Ave tyAre ja A mahAtmA puruSone potAnI guNasaMpatti dekhAya che ane te paNa potAnAmAM ja dekhAya che. A saMpatti bahAra saMbhavatI dekhAtI nathI. viSayomAM saMcaranArI dRSTine tyAMthI vALIne guNonI saMpattimAM joDavAmAM Ave tyAre ja A pAramArthika AtmaguNasaMpatti dRSTigocara thAya che. kAraNa ke jyAM sudhI pAMca IndriyonA bhogasaMbaMdhI viSayonA pracAramAM ja dRSTi doDatI hoya che. tyAM sudhI AvA prakAranA caMcaLa upayogavALA jIvo vaDe AtmAnI aMdara rahelI ane amUrta evI tathA karmothI DhaMkAyelI evI AtmAnA guNonI saMpatti joI zakAtI nathI. A bAbatamAM tIvra mohodaya e ja moTuM vighna che. mohanI tIvratA, upayoganI caMcaLatA, viSayonI bhUkha, parapratyayika dRSTi A saghaLuM jyAM sudhI hoya che tyAM sudhI chatI evI paNa svasattA dekhAtI nathI. paraMtu jyAre A ja AtmA svAdhyAya, satsaMga, niraMtara adhyAtmazAstronuM vAMcana, mahAtmA puruSono sahayoga, ItyAdi AlaMbano dvArA pAMce IndriyonI viSayo taraphanI caMcalatAne roke che ane caMcaLatAne aTakAvIne, sthira thaIne, praguNa evI je cetanA che tenA upayogamAM ja layalIna banI jAya che tyAre AtmAnA guNonI saMpatti bhale karmonA malIna paDala vaDe DhaMkAyelI hoya to paNa dRSTi sUkSma banavAthI te malIna paDalane viMdhIne paNa tenI aMdara rahelI AtmasaMpattine jANe che, dekhe che, atizaya AnaMda AnaMda pAme che. jema vaDIloe bhUmimAM dATeluM dhana jyotiSI athavA anya jANakAra vaDIlonA kahevAthI kyAM dATeluM che ? te barAbara jANavAmAM Ave, to te dhana haju bahAra na kADhyuM hovA chatAM tenI sattA mAtra jANIne paNa ghaNo ghaNo AnaMda thAya che, tema dRSTi badalAye chate AtmAnI saMpatti AtmAmAM ja che, paramAM nathI. A tattva jANavAthI A jIvane paramAnaMda prApta thAya che mATe uttama AtmAoe jJAnano upayoga bahAra mukavo ucita nathI. A vAta have pachInA zlokamAM jaNAve che. // 1 // samAdhirnandanaM dhairyaM, dambholiH samatA zacI / jJAnaM mahAvimAnaM ca vAsavazrIriyaM muneH // 2 //
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvasamRddhaSTaka - 20 zAnasAra gAthArtha :- samAdhi e naMdanavana, dhairya e vajrazastra, samatA e IndrANI ane jJAna e mahAvimAna, munine AvA prakAranI IndranI abhyantara lakSmI hoya che. 2 580 TIkA :- "samiiti'-mune:-svarUpajJAnAnumavatInasya, vaM-3vyamAnA vAsavasya- indrasya, zrIH - lakSmIH- zobhA vartate / tatra muneH pavitraratnatrayIpAtrarUpendrasya samAdhiH dhyAnadhyAtRdhyeyaikatvena nirvikalpAnandarUpA samAdhiH, sa eva nandanaM vanam / hareH nandanavanakrIDA sukhAya uktA, sAdhoH samAdhikrIDA sukhAya / tatrApyaupAdhikAtmIyakRto mahAn bhedaH, sa cAdhyAtmabhAvanayA jJeyaH / asya dhairyaM - vIryAkampatA audayikabhAvAkSubdhatAlakSaNaM vajraM-dambholiH, punaH samatA iSTAniSTeSu saMyogeSu araktadviSTatA, sarve'pi pudgalAH karkaracintAmaNyAdipariNatAH jIvAzca bhaktAbhaktatayA pariNatAH, te sarve na mama, bhinnAH ete, teSu kA rAgadveSapariNatirityavalokanena samapariNatiH samatA, sA zacI svadharmapatnI / jJAnaM svaparabhAvayathArthAvabodharUpaM mahAvimAnam / ityAdiparivRtaH muniH vajrIva bhAsate / uktazca yogazAstre - vivecana :- A gAthAmAM tathA have pachInI gAthAomAM munimahArAjAne Antarika Atmika saMpattine AzrayI Indra, cakravartI, nAgarAja, mahAdeva, viSNu (kRSNa) ane brahmA AdinI sAthe sarakhAvIne temanA karatAM muni adhika sukhI che Ama samajAve che tyAM sauthI prathama A bIjI gAthAmAM IndranI sAthe sarakhAve che. Indra mahArAjA bhogasukhathI jagatamAM sukhI tarIke prasiddha che tene bhoganAM aneka aneka sAdhano che. temAM naMdanavana, vajra nAmanuM zastra, paTarANI (IndrANI) ane mahAvimAna A cAra padArtho Indrane sukhanA mukhya sAdhanarUpe che. muni-mahAtmA bhogasukhanA tyAgI hovAthI AtmAnA sukhe sukhI che ane teone AtmAnI AMtarika saMpattirUpe A cAre sAdhano che. Indrane sukhanAM je sAdhano che te paradravya che. saMyogasaMbaMdhamAtrathI joDAyelAM che. viyoga pAmavAvALAM che ane khoTavALAM thAya tevA zaDaNa-paDaNa dharmavALAM che. munine samAdhi vagere sukhanAM je sAdhano che te svadravyanA svarUpAtmaka che, tAdAtmyasaMbaMdhavALAM che, kyAreya viyoga na pAme tevAM che. te kAraNe AtmAnA svarUpAtmaka anubhavamAM ja lIna banelA muni mahArAjAne IndranI tulya have kahevAtI AvI lakSmI varte che. tethI IndranI sadeza muninI zobhA che. te A pramANe - 1. samadhi zabda saMskRtamAM pulDiMga hovAthI nirvintyAnanvarUpa: samAdhi: hovuM joIe.
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI sarvasamRtyaSTaka - 20 581 parama pavitra evI jJAnAdi guNamaya ratnatrayInA bhAjanabhUta evA munimahArAjane je samAdhi che, te samAdhi IndramahArAjAne jema AnaMda sukha mATe naMdanavana hoya che. tenI tulya che. IndramahArAja mojamajA mANavA naMdanavanamAM pharavA nIkaLI jAya che tema muni mahArAjA dhyAna-dhyAtA ane dhyeya A traNenI ekatArUpa nirvikalpa AnaMdamaya-sukhamaya evA samAdhi nAmanA guNamAM pharavA nIkaLI jAya che. temAM ja layalIna thAya che. temAM ja AnaMda mANe che. tethI te samAdhi ja munine mATe mahAna evuM naMdanavana che, naMdanavanamAM jema Indra majA kare che tema samAdhiguNamAM muni AnaMda mANe che. jema naMdanavana e Indra mATe laukika sukhanuM sAdhana che tema samAdhi e munine mATe alaukika sukhanuM sAdhana che. bane puruSone banne vastu sukhanuM sAdhana hovA chatAM samAna nathI, bannenI vacce ghaNo ja taphAvata che. naMdanavana e aupAdhika sAdhana che jyAre samAdhi e AtmIya sAdhana che. naMdanavana, patra-puSpAdi, vanaspati, jalAzayo ItyAdi paradravyo dvArA sukhanuM sAdhana che jyAre samAdhi e AtmAno sAkSAt guNa hovAthI svadravya dvArA sukhanuM sAdhana che. Ama A bannenI vacce adhyAtmadazAnI bhAvanA bhAvatAM bheda avazya samajAya tevo che. eka sarvottama sAdhana che svAdhIna sAdhana che ane bIjuM sAmAnya sAdhana che ane parAdhIna sAdhana che. tathA Indrane jema vaja zastra che tema A munimahAtmAne gheryaguNa vaja zatratulya che. vairya eTale vIryanI akaMpadazA, mana-vacana-kAyAe karIne koIthI kaMpavuM nahI, DaravuM nahIM, tharatharavuM nahIM te vairya. jema IndramahArAjA pAse vajazastra che tenA kAraNe teo koIthI DaratA nathI, kaMpatA nathI, tevI ja rIte munimahAtmA pUrve bAMdhelAM zubha-azubha karmo game tevAM udayamAM Ave to paNa te audayikabhAvajanya-sukha-duHkhamAM alpamAtrAe paNa kSubdha thatA nathI, calita thatA nathI. A rIte akSubdhapaNe rahevAnA lakSaNavALuM vaja nAmanuM zastra teo pAse che. mATe IndranI jema nirbhaya che. jema IndramahArAjAne viSayasukhanA bhoga mATe zacI-IndrANI che. tevI ja rIte A munimahAtmA pAse AtmaguNono anubhava karavA rUpI sukha mATe samatA nAmanI guNAtmaka patnI che. pAMca Indriyone game tevA ISTa viSayasaMyogo prApta thAya ke game tevA aniSTa viSayasaMyogo prApta thAya to paNa te IniSTa viSayasaMyogomAM rAga-dveSa rahitapaNe sthira rahe che. te mahAtmAone sadAkAla a-rakta-dviSTatA ja hoya che. teo manamAM AvA vicAro kare che ke sarve paNa pudgaladravyo pariNAmI che. kyAreka kAMkarA ke paththararUpe pariNAma pAme ane kyAreka cintAmaNi ratna ke hIrA-mANeka-sonArUpe pariNAma pAme, temAM mAre zuM? Akhare te pudgaladravya che, te pote potAnA uMcA-nIcA paryAyamAM pariNAma pAme. temAM mAre
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 582 sarvasamRtyaSTaka - 20 jJAnasAra zuM levA devA? pariNAma pAmavuM te pudgaladravyano svabhAva che. temAM mAre kaMI levA-devA nathI. evI ja rIte saMsArI sarve paNa jIvo kyAreka bhaktibhAvayukta bane ane kyAreka bhaktibhAva vinAnA bane. kAraNa ke bhakta ane abhakta rUpe pariNAma pAmavuM te, te dravyano svabhAva che mAre bhakta upara rAga ane abhakta upara dveSa zA mATe karavo joIe? kAMkarA ane paththara upara dveSa ane ciMtAmaNI ratna upara rAga mAre zA mATe karavo joIe ? patthara svarUpe ke ciMtAmaNi ratnasvarUpe pariNAma pAmavuM. te to pudgaladravyano potAno ja pariNAma che temAM eka dravya mAruM potAnuM nathI. te sarve pudgaladravyo ane bhaktAbhaktapaNe pariNAma pAmelAM jIvadravyo koI mArAM nathI, mArAthI te sarve jIva-ajIva dravyo bhinna che. temAMnuM koI pudgaladravya ke koI jIvadravya mArI sAthe parabhavathI AvyuM nathI ane mArI sAthe bhavAntaramAM AvavAnuM paNa nathI. mAro ane teno mAtra eka bhava pUrato saMyogasaMbaMdha che. tethI gADImAM musApharI karatAM eka ja DabbAmAM saMyogasaMbaMdhathI sAthe maLelA musApharo sAthe jema vArtAlApa karAya paNa rAga-dveSa na karAya, tema eka bhavamAM bhegA thayelA ane paramArthe mArAthI bhinna evA A bhinna padArtho upara vaI rANaparipati: = rAga-dveSanI pariNati zuM karAya? arthAt na ja karAya. AvI AvI bhedanayanI vicAraNA karavA dvArA ISTAniSTa padArtho upara je samAna pariNati rAkhavI te munine A samatA e munipaNAnI sAthe ja jANe vivAhita thaI hoya tema muninI dharmapatnI che. te patnInI sAthe ja te munio ghaNo ghaNo Atmika AnaMda mANe che. tathA Indra mahArAjAne nivAsa mATe vaimAnika devalokanuM mahAvimAna che tathA gamanAgamananA prayojane mahAvimAna race che. tema A muni mahAtmAne jJAna e mahAvimAna che. svadravya, svaguNa ane svaparyAyanuM tathA paradravya paraguNa ane paraparyAyanuM yathArthapaNe bhedajJAna karavApurvaka vastusthitino je bodha karavo te mahAvimAna, vimAna uDIne jema sarvatra pahoMce che tema A mahAtmAnuM jJAna koIpaNa viSayanA graMthomAM doDe che. eTale ke sarva ThekANe prakAza karanAruM che. A muni jJAnamAM ja rAcyA-mAcyA rahe che. te jJAnagaMgAmAM tathA temAM jaNAvelA judA judA viSayomAM ramyA kare che. Indra jema potAnA vimAnamAM rahIne AnaMdamAM jhUme che tema A muni mahArAjA jJAnAnaMdamAM sadA jhUme che. upara samajAvyA pramANe samAdhi, vairya, samatA ane jJAna AvA prakAranI AtmaguNonI saMpatti vaDe parivarelA A mahAmuni IndramahArAjAnI jema zobhe che. IndranI jema A mahAtmA paNa sukhI che. mAtra taphAvata eTalo ja che ke eka vaibhAvika sukhe sukhI che je
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI sarvasamRddhayaSTaka - 20. 583 karmabaMdhanuM ane saMsAraparibhramaNanuM kAraNa che ane bIjA Atmika guNonA sukhe sukhI che ke je karmakSayanuM ane paraMparAe muktinuM kAraNa che. kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcArya mahArAjazrIe yogazAstramAM kahyuM che ke - puMsAmayatnalabhyaM jJAnavatAmavyayaM padaM nUnam / yadyAtmanyAtmajJAnamAtramete samIhante // 11 // zrayate suvarNabhAvaM, siddharasasparzato yathA loham / AtmadhyAnAdAtmA, paramAtmatvaM tathA''pnoti // 12 // (yogazAstra prakAza 12, zloka 11-12) jo jJAnI puruSo potAnA AtmAmAM AtmajJAna mAtrane ja cAhe to tevA jJAnI puruSone avyayapada (muktipada) vinA prayatna ja labhya bane che. jema siddharasanA sparzamAtrathI loDhuM suvarNapaNAne pAme che. tema AtmA AtmadhyAnathI paramAtmapadane pAme che. A rIte AtmAmAM ja AtmAnI guNAtmaka sarva-samRddhi bharelI che. /rIya have munimahArAjA AtmaguNanI saMpatti vaDe cakravartI tulya paNa che. te samajAve visphAritakriyAjJAna-carmacchatro nivArayan / mohamlecchamahAvRSTiM, cakravartI na kiM muniH // 3 // gAthArtha - samyakriyA ane samyajJAna rUpI carmaratna ane chatraratnano karyo che vistAra jeNe evA muni, moharAjA rUpI mleccha lokoe karelA varasAdanuM nivAraNa karatA zuM cakravartI nathI? arthAt cakravartI ja che. llll TIkA :- "vistAriti" muni-samatAzravavirataH dravyamAvasaMvarata:, viM cakravartI na ? api tu astyeva / kimbhUtaH ? vistAritakriyAjJAnacarmacchatra:-kriyA ca jJAnaM ca kriyAjJAne, carma ca chatraM ca carmacchane / kriyAjJAne eva carmacchatre = kriyAjJAnacarmacchatre, vistArite kriyAjJAnacarmacchatre yena saH vistAritakriyAjJAnacarmacchatraH, ityanena satkriyodyataH samyagjJAnopayuktaH / moha eva mlecchaH, tasya mahatI vRSTiH mahAvRSTiH, tAM nivArayan / mohamlecchAH-uttarakhaNDanAthAH tatprayuktamithyAtvadaityakRtA kuvAsanAvRSTiH, tAm, zuddhasamyagdarzananivAritakuvAsanAcayaH muniH bhAvacakravartIva bhAsate // 3 //
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 584 sarvasamRtyaSTaka - 20 jJAnasAra vivecana - A gAthAmAM cakravartInI sAthe muninI tulyatA samajAve che. jema cakravartI bAhyasukhathI sukhI che tema muni AMtarika sukhathI sukhI che tethI muni zuM cakravartI nathI? arthAt muni cakravartI paNa che. cakravartI pAse puNyodayathI 14 ratnavizeSa hoya che. temAM eka carmaratna ane eka chatraratna paNa hoya che. jyAre jyAre cakravartI rAjA cha khaMDa jitavA nIkaLe che tyAre tyAre A cauda ratno yathAsthAne sahAyaka thAya che. bharatakSetranA barAbara ardhA bhAge pUrva-pazcima lAMbo vaitAdyaparvata che tenAthI bharatakSetranA be bhAga karAyA che. nIceno bhAga dakSiNabharata ane uparano bhAga uttarabharata kahevAya che. temAM paNa uttara-dakSiNa vahetI gaMgA-siMdhu be nadI che. jethI bharatakSetranA cha bhAga thAya che. ST || tyAM dakSiNArdha madhya khaMDanA sADA paccIza Arya dezane choDIne zeSa bhAgamAM je rAjAo hoya che. te mleccha rAjAo kahevAya che. mleccha eTale halakI prakRtivALA arthAt anArya, saMskAra vinAnA manuSyo. cakravartI rAjA jayAre anArya dezone jitavA jAya che tyAre sveccharAjAo potAnA ArAdhyadevo dvArA te cakravartI rAjA upara tathA tenA sainya upara sakhata varasAda varasAve che. tyAre cakravartI rAjA potAnA sainyanI rakSA mATe carmaratna ane chatraratnano upayoga kare che. carmaratnathI 12 yojana lAMbI potAnI senAne sukhe sukhe rahevAya-besAya-uThAya evI moTI cAdaratulya nIcenuM nivAsasthAna banAve che ane chatraratnathI te nivAsanI upara chatra-DhAMkaNa bAra yojana lAMbu-pahoLuM banAve che. temAM raheluM sainya surakSita banI jAya che. nIcethI rahevAnI bhUmi ane uparathI DhAMkaNa AvatAM sainyanI surakSA thaI jAya che. A cakravartI rAjAnI jema muni mahArAjA pAse samyaka evI dharmakriyA ane samyaka evuM jJAna A banne carma ane chatraratna tulya ratno hoya che. cakravartI rAja upara mleccha rAjAo varasAda varasAve che tema muni mahArAjA upara teone bhraSTa karavA mATe moharAjA rati-arati-kAmavAsanA-krodha-mAna-mAyA-lobha-hAsya-zoka ItyAdino varasAda kare che. tyAre munimahArAjA paNa samyakrakriyA ane samyajJAna A banne ratnono ja vistAra karIne temAM ja surakSita thayA chatA moharAjAe karelI vikArorUpI vRSTinuM nivAraNa kare che. A rIte munimahArAjA cakravartI nathI ema nahIM, paraMtu cakravartI paNa che. munimahArAjA potAnA AtmAne samyakrakriyAmAM ane samyajJAnamAM evo ekAgra-tanmaya karI le che ke moharAjAnA saghaLA prayatno niSphaLa jAya che. vikAro thatA nathI.
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI sarvasamRddhayaSTaka- 20 585 TIkAnA zabdonA artho A pramANe che - samasta AzravothI virAma pAmelA ane dravya tathA bhAva ema banne prakAranA saMvaramAM ja lIna banelA muni zuM cakravartI nathI ? arthAtu cakravartI che ja. kevA prakAranA muni cakravartI che ? to te mahAtmAnuM eka vizeSaNa kahe che - potAnA jIvanamAM vistArathI prApta karyA che samakriyA ane samyajJAna rUpI carmaratna ane chatraratna jeoe evA A munimahAtmA che. mUlazlokamAM aai ane jJAna A be padono dvanda samAsa che ane varSa tathA chatra A be padono paNa dvanda samAsa che. tyAra bAda kriyAzAne ane varga A banne padono karmadhAraya samAsa jANavo. Ama samAsa karavAthI jyiAjJAnavardhaccha zabda thaze. tyAra pachI vistArita zabdanI sAthe A zabdano bahuvIhi samAsa karavo, jethI vitaritakriyAjJAnavarmachatra: zabda thaze, bhAvArtha evo che ke cakravartI rAjA jema carmaratna ane chatraratnano avasare upayoga karavAmAM sAvadha che tema A muni mahArAjA paNa moharAjane jitavAnA avasare samyaka evI dharmakriyA karavAmAM ane samyaka evA jJAnano upayoga karavAmAM layalIna-ekAgra hoya che. satata temAM udyamazIla hoya che. tethI moharAjAe karelo vikArono varasAda niSphaLa jAya che. pleccharAjAo anArya hovAthI jema vivekazUnya che tema moharAjA paNa muninuM patana karAvavAmAM vivekazUnya rIte pravartanAro hoya che. tethI moharAjAne mleccha rAjAnI upamA ApI che te banne padono avadhAraNapUrvapada karmadhAraya samAsa karyo che. te moharAjA rUpI pleccha rAjAe karelI evI mahAvRSTine munimahArAjA cakravartInI jema nivAraNa karanArA bane che. mleccharAjA eTale uttarAkhaMDa vALA bharatakSetranA rAjAo, te jema sAdhya kuladevo dvArA varasAda varasAve che tema mithyAtvamoha rUpI daitya dvArA karAyelI kuvAsanA rUpI vRSTi samajavI. tenuM munimahArAjA kriyA ane jJAna rUpI carma ane chatra dvArA saMrakSaNa kare che zuddha evA samyagdarzana pUrvaka karAyelI dharmakriyA vaDe ane samyajJAna vaDe nivAraNa karAI che kuvAsanAonA samUharUpI vRSTi jenA vaDe evA A muni zuM cakravartI nathI? arthAt jANe cakravartI ja hoya tevA lAge che. lill navabrahmasudhAkuNDa-niSThAdhiSThAyako muniH / nAgalokezavad bhAti, kSamAM rakSan prayatnataH // 4 // gAthArtha - apUrva evA AtmajJAnarUpI athavA nava prakAranI brahmacaryanI vADa rUpI amRtanA kuMDanI sthitinA saMrakSaka evA ane prayatnapUrvaka kSamAguNanuM rakSaNa karatA evA muni mahArAjA nAgarAjanI jema zobhe che jo
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvasamRddhaSTaka - 20 jJAnasAra TIkA :- "navadroti'' muni:-mevajJAnagRhItAtmadhyAna:, nAyaloozavadurgptivd bhAti, kiM kurvan ? kSamAM pRthivIM munipakSe krodhApaharaNapariNatiHvacana-dharmAtmikA kSamA, tAM rakSan dhArayan iti / uragapateH kSamAdhArakatvaM lokopacArataH, na hi ratnaprabhAdyAH bhUmayaH kena dhRtAH, upamA tu mahattvajJApikA sAmarthyajJApikA ca / punaH kathambhUto muniH ? navaM yad brahmajJAnaM, tadeva sudhA, tasyAH kuNDam, tasya niSThA-sthitiH, tasyAH adhiSThAyakaH, ityanena tttvjnyaanaamRtkunnddthairyakSa: kRti // 4 // 586 vivecana :- "nAgarAje A pRthvI ucakelI che" AvI lokokita che. jo ke ratnaprabhAnArakI Adi A saghaLI pRthvIo koI vaDe dhAraNa karAyelI nathI. lokasvabhAve ja A sthiti che ane ghanodadhi, ghanavAta, tanavAta ane AkAza upara lokasvabhAve A pRthvIo rahelI che. to paNa lokopacAra evo che ke A pRthvI zeSanAge-nAgarAje upADelI che. A upamA eTalA mATe apAya che ke nAgarAjamAM eTalI badhI zakti che ke jeoe saghaLI pRthvI ucakelI che. AvA prakAranI te lokokita zeSanAganI mahattA sUcave che ane temAM keTaluM badhuM sAmarthya che ke jeNe samasta bhUmi uMcakI che. tema A muni kSamAne (kSamAguNane) dhAraNa karanArA che. upakAra, apakAra, vipAka, vacana ane dharmanA bhedathI kSamAguNanA pAMca bhedo che. koI vyaktie ApaNA upara upakAra karyo hoya, te Thapako Ape tyAre kSamA rAkhIe te upakArakSamA, sAme koI vyakti vadhAre nukazAna kare tema hoya tyAre kSamA rAkhIe te apakArakSamA, krodhano vipAkaphaLo ghaNAM mAThAM che ema vipAkanA bhayathI kSamA rAkhIe te vipAkakSamA, jinezvaraprabhunuM vacana che-AzA che ke jIve kSamA rAkhavI joIe te vacanakSamA ane kSamA rAkhavI e Atmadharma che ema samajIne kSamA rAkhavI te dharmakSamA. A pAMcamAMthI prathamanI traNa kSamA koIne koI kAraNane vaza thaIne rakhAya che tethI te kSamA che paNa sarvottama nathI. paraMtu chellI be kSamA jinezvaraprabhunI AjJA pratyenuM mahattva ane AtmAnI dharmabhaya bhAvanA vizeSa hovAthI zreSTha che. chellI be kSamAne dhAraNa karanArA muni nAgarAjanI jema zobhe che. nAgarAjanA pakSamAM kSamAno artha pRthvI karavo ane muninA pakSamAM kSamAno artha kSamAguNa karavo. TIkAnA padonA artho A pramANe che -
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI sarvasamRddhayaSTaka- 20 587 je munie mAtra muniveza ja lIdho che ane bIjA guNo jemAM nathI evA muni ahIM na samajavA, paNa Atmatattva ane pAradravya ema banne dravyono bheda jeNe samyaphaprakAre jANyo che, mANyo che ane grahaNa karyo che evA AtmajJAnavALA muni nAgalokezanI jema zobhe che. sarponA rAjAne nAgarAja kahevAya che. zuM karatA evA muni nAgarAjanI jema zobhe che ? kSamA eTale nAgarAjanA pakSamAM pRthvIne dhAraNa karatA ane muninA pakSamAM krodhakaSAyane dUra karavAnI pariNati svarUpa vacanakSamA ane dharmakSamA. Ama be prakAranI je kSamA che te kSamAne dhAraNa karatA muni nAgarAjanI jema zobhAyamAna che. ahIM nAgarAjane pRthvInA dhArakapaNuM je kahyuM che te lokavyavahAramAtrathI jANavuM. kAraNa ke ratnaprabhA Adi pRthvIo koI vaDe dhAraNa karAI nathI. lokasvabhAvamAtrathI ghanodadhi AdinA AdhAre rahelI che. A upamA ApavAnuM kAraNa nAgarAjamAM mahattvatA ane sAmarthyatA mAtra jaNAvavI e ja che. vaLI te muni kevA prakAranA che? ke je muni nAgarAjanI jema zobhAyamAna che. A artha samajAvavA kahe che ke - nava prakAranI brahmacaryanI vADa rUpI nava amRtakuMDonI sthiratAnuM rakSaNa kare che. ahIM munimahArAjA evA apUrva AtmajJAnanuM athavA nava prakAranI brahmacaryanI vADanuM rakSaNa karatA zobhe che. jema nAgarAja nava amRtakuMDonI sthiratAnuM rakSaNa karatA zobhe che tema. A upamA purANagranthonA anusAre che. Ama nAgarAjanI upamA paNa muni mahArAjane ghaTe che. ll muniradhyAtmakailAze, vivekavRSabhasthitaH / zobhate viratijJapti-gaGgAgaurIyutaH zivaH // 5 // gAthArtha - adhyAtma rUpI kailAza parvata upara viveka rUpI vRSabha (poThIyA) upara beThelA ane sarvavirati tathA jJaptidazA (jJAnadazA) rUpI gaMgA ane pArvatIthI yukta evA A muni jANe mahAdeva hoya tema zobhe che. TIkA - "niradhyAtmati''-tra stotra madadeva#MIbrahIzupamanim aupacArikam / na hi te kailAzagaMgAsRSTikaraNodyatAH, kintu lokoktireSA, tena zleSAlaGkArArthaM hi vAkyapaddhatiH, na satyA / muniH-tattvajJAnI, adhyAtma-AtmasvarUpaikatvatArUpe, kailAze-AsthAne, vivekaH-svaparavivecanaM, sa eva vRSabha:-balIvardaH, tatra sthitaH / viratiH-cAritrakalAAzravanivRttiH, jJaptiH-jJAnakalA-zuddhopayogatA, te eva gaGgAgauryo, tAbhyAM yutaH
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvasamRddhacaSTaka - 20 jJAnasAra zivaH-nirupadravaH, upacArAt zivaH - rudraH bhAsate / rudrasya gaGgAyutatvaM vidyAdharatve pArvatImanoraJjanAya vikriyAkAle vAcyam // 5 // 588 vivecana :- have pachInA traNe zlokomAM eTale ke 5-6-7 mA zlokamAM muni mahAtmAne anukrame mahAdevanI, kRSNanI ane brahmAnI upamA ApavAmAM Ave che te aupacArika jANavI. eTale ke prasiddha evI lokoktimAtrane anusaranArI jANavI. te vArtA sAcI vArtA che ema na samajavuM, kAraNa ke te mahAdeva kailAza parvatamAM rahelA hoya, gaMgA ane pArvatIthI yukta hoya ane brahmAe jagatanuM sarjana karyuM hoya, Ama prasiddha evAM te te kArya karavAmAM mahAdevAdi udyamazIla hoya tevuM vAstavikapaNe nathI. paraMtu A lokakathA mAtra che. lokamAM AvI ukti prasiddha che. kAvyamAM zleSAlaMkAra lAvavA mATe kavinI racelI A vAkyaracanA mAtra che. paNa A sAcI bInA banelI che ema na jANavuM. ahIM munimahArAjA eTale je tattvajJAnI AtmA che, AtmatattvanA jJAnamAM layalIna che tevA muni jANavA. adhyAtma eTale AtmasvarUpanI sAthe ekatvatA jANavI. AvA prakAranuM je adhyAtma te ja kailAzaparvata samajavo. kailAzaparvata eTale ke mahAdevane rahevAnuM ekasthAna. adhyAtmarUpI kailAzaparvata upara rahelA A muni mahAdeva tulya che. jema mahAdeva kailAza parvata upara vase che tema A muni niraMtara adhyAtmajJAnamAM pravRttizIla che. viveka eTale svadravya ane paradravyano bheda karavo te, A viveka e ja vRSabha eTale baLada (poThIyo) samajavo, tenA upara beThelA eTale ke jema mahAdeva vRSabha upara beThelA che tema A muni vivekarUpI vRSabha upara birAjamAna che tathA virati eTale sarvatyAgavALI cAritranI kalA arthAt sarvathA Azravono tyAga, jJapti eTale jJAnakalA arthAt niraMtara AtmatattvanA jJAnamaya zudgha upayogamAM pravartavuM, A virati ane jJapti e ja be jANe gaMgA ane pArvatI (gaurI) hoya tema jANavuM, AvA prakAranI virati-jJapti rUpI gaMgAgaurIthI yukta evA A muni zivasvarUpa che. muninA pakSamAM zivano artha nirupadravatAvALA che, mohanA upadrava vinAnA che, zuddha-buddha che ane mahAdevanA pakSamAM ziva eTale rudra arthAt mahAdeva che. Ama upamA ghaTAvavI. sArAMza ke mahAdeva jema gaMgA ane gaurI nAmanI be strIthI sahita che tema muni paNa viratikalA ane jJAnakalA rUpI be srIothI yukta che ane tenA kAraNe mahAdevanI jema zobhe che.
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI sarvasamRddhaSTaka - 20 189 ahIM gaMgA ane gaurI A banne srIjAti che tethI muni pakSamAM virati ane zapti A banne strIliMga zabdo lIdhA che. mahAdeva jyAre vidyAdhArIpaNAmAM pravarte che tyAre gaMgA sAthe hoya che ane jyAre vikriyAkAlamAM (bhoga-upabhogakAlamAM) pravarte che tyAre pArvatInA manane raMjita karavA mATe pArvatInI sAthe hoya che Ama lokokti che. mahAdeva jema kailAza parvata upara rahe che vRSabha upara beThelA che ane gaMgA-gaurI sAthe che tema AtmajJAnI A muni AtmAmAM rahe che viveka upara beThelA che ane viratijJapti ema be klAnI sAthe rahenArA che. AtmatattvanA bhoga-upabhogano AnaMda mANanArA che. Ama artha karavo. // 5 // jJAnadarzanacandrArkanetrasya narakacchidaH / sukhasAgaramagnasya, kiM nyUnaM yogino hareH // 6 // gAthArtha :- jJAna darzana rUpI caMdra ane sUrya che netra jenAM evA, tathA narakane chedanArA ane sukhasAgaramAM DUbelA evA yogIne kRSNa karatAM zuM nyUna che ? arthAt kRSNathI kaMI nyUna nathI. // 6 // TIkA :- '"jJAnavarzaneti'' yozina:-ratnatrayaparitamya, ddo:-LAt triM cUnam ? na kimapi kimbhUtasya yoginaH ? jJAnadarzanacandrArkanetrasya - jJAnaM - sAmAnyavizeSAtmake vastuni vizeSAvabodhaH / sAmAnyavizeSAtmake vastuni sAmAnyAvabodhaH darzanam, te eva candrArkau netre yasya saH, tasya, hareH candrArkanetratvaM tu lokoktireva / punaH kimbhUtasya yoginaH ? narakacchidaH - narakagatinivArakasya harestu narakAbhidhAnazatruvidArakasya sukhasAgaramagnasya - kRSNArthe indriyajasukhalIlAsamudramagnatvam yoginastu sukhaM samyagjJAnadarzanacAritrasamAdhiniSpannaM, tasya sAgaraH, tatra magnasya AdhyAtmikasukhapariNAmabhAjanasya sAdhoH kena saha nyUnatA ? na kenApi iti // 6 // vivecana :- AzlokamAM adhyAtmarasikamunine kRSNathI zuM ochuM che ? ema kahIne kRSNanI sAthe sarakhAve che. jagatamAM evI prasiddhi che ke caMdra ane sUrya e banne kRSNanAM netro che. kRSNe naraka nAmanA zatruno nAza karyo hato ane sAMsArika bhogasaMbaMdhI sukhasAgaramAM DUbelA hatA tevI rIte A munine jJAna ane darzana A be netro che. narakagatino uccheda karyo che ane AdhyAtmika sukhasAgaramAM lIna che. tethI A munine
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 590 sarvasamRddhaSTaka - 20 jJAnasAra kRSNarAjA karatAM zuM kamInA che ? arthAt A munine kRSNa mahArAjA karatAM kaMI paNa nyUnatA nathI. Avo bhAvArtha A zlokano che. ratnatrayInI ArAdhanAmAM magna thayelA munine hari eTale ke kRSNa karatAM zuM nyUna che ? arthAt kaMI ja nyUna nathI. kevA prakAranA yogI che ? to kahe che ke zAna-darzana rUpI caMdra-sUrya che netra jenAM evA A muni che. saMsAramAM rahelI saghaLI paNa vastuo sAmAnya ane vizeSa dharmathI yukta che. temAM vizeSa dharmano je bodha thAya che te jJAna kahevAya che ane sAmAnya dharmano je bodha thAya che te darzana kahevAya che. munine jJAna-darzana rUpI be netra che ane kRSNane caMdra-sUrya rUpI be netra che tethI banne tulya che arthAt muni kaMI kRSNathI nyUna nathI, caMdra-sUrya e kRSNanAM be netro che AvI lokokita che mATe A alaMkAra kAvyamAM banAvela che ema jANavuM. tathA A yogI kevA che ? narakamAM have kyAreya javuM na paDe tevI rIte narakano uccheda karanArA che. kRSNanA pakSamAM kRSNa mahArAjA naraka nAmanA zatruno uccheda karanArA hatA evI lokokti che. jema kRSNe naraka nAmanA zatruno uccheda karyo tema munie narakagatimAM gamanano uccheda karyo. A rIte kRSNanI sAthe tulanA che. tathA kRSNa jema sukhasAgaramAM lIna che tema A muni paNa sukhasAgaramAM lIna che. A rIte paNa tulyatA che. kRSNanA pakSamAM pAMca IndriyothI utpanna thayelA sAMsArika sukhanI lIlAnA mahAsAgaramAM DubelA che Ama samajavuM ane yogIonA pakSamAM samyaggAna, samyagdarzana ane samyakcAritra A traNe guNonI ArAdhanA karavA dvArA prApta thayelI je samAdhi che tenAthI utpanna thayeluM je sukha che te sukhanA sAgaranuM je bhAjana che evA munine konI sAthe nyUnatA che ? arthAt A AdhyAtmika munine koIthI nyUnatA nathI. IIII yA sRSTirbrahmaNo bAhyA, bAhyApekSAvalambinI / muneH parAnapekSAntarguNasRSTistato'dhikA // 7 // gAthArtha :- bAhya padArthonI apekSAnA avalaMbanavALI evI brahmAnI jagatsarjananI je racanA che te bAhya che ane mithyA che jyAre muninI AtmAnA aMdaranA guNonI je racanA che te pa2 padArthonI apekSA vinAnI che ane satya che tethI brahmAthI adhika che. IIII
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI sarvasamRddhaSTaka - 20 591 TIkA :- 'yA sRSTivaMALa kRti' yA sRSTi-racanA, brahmaLo-vidhAtu: sA vAcAlokoktiruupaa asatyA / punaH bAhyA apekSA, tasyA avalambanA- avalambikA / muneH-svarUpasAdhanasiddhimagnasya antaH - madhye Atmani vyApakarUpA guNAnAM sRSTi:racanA guNaprAgbhAvapravRttipariNatirUpA, bAhyabhAvataH adhikA / kathambhUtA guNasRSTiH ? parAnapekSA pareSAmanapekSA - apekSArahitA, parAzrayAlambanavimuktA svarUpAvalambanaparA guNaracanA, sA sarvato'dhikA iti // 7 // vivecana :- A zlokamAM muni brahmAthI kaMI nyUna nathI, paraMtu adhika che te vAta samajAve che - brahmAnI eTale ke vidhAtAnI je bAhyaracanA che arthAt A jagata brahmAe banAvyuM che. AvI vAta jagatamAM prasiddha che te mAtra lokoktirUpa ja che vAstavika nathI, arthAt satya nathI. kAraNa ke brahmA jagatkartA saMbhavI zakatA nathI. jo brahmAe banAvyuM hoya to paramAtmA to dayALu hovAthI sukhI ja jagata banAve, duHkhI zA mATe banAve ? tathA koI jagatkartA nathI evuM mAnanArA ame jaino to brahmAne jagatkartA mAnanArAnA pakkA zatru kahevAIe. to paramAtmAe potAnA ja zatru evA amane-jainone kema banAvyA ? ItyAdi yuktithI brahmA jagatkartA che A vAta mAtra lokokita ja che. Ama samajavuM. paNa satya nathI. vaLI A jagatanI racanA jo brahmAe karI hoya to paNa te racanA bAhya-padArthonI apekSAvALI che, avalaMbanavALI che. jemake eka ghaTa banAvavo hoya to paNa kuMbhAra-daMDacakra-cIvarAdi sAmagrI joIe evI ja rIte eka paTa banAvavo hoya to vaNakara-turI vemAdi sAmagrI joIe. Ama parAvalaMbinI racanA hovAthI bAhya che. paraMtu munimahArAjA potAnA AtmAnI aMdara guNonI je prApti kare che te bAhya bhAvanI racanA karatAM ghaNI ja adhika che. kAraNa ke A muni kevA che ? AtmAnA zuddha svarUpanI sAdhanAnI siddhi karavAmAM ja magna banelA muni mahArAjA che. te potAnA AtmAnI aMdara ja vyApakapaNe guNonI sRSTi karavI - racanA karavI eTale ke guNono ja AvirbhAva karavo. Ama AvirbhAva karavAnI pravRttimAM ja pariNata thavAvALA che. A Atmika guNonI sRSTi bAhya bhAvanI sRSTi karatAM ghaNI adhika che. kAraNa ke A guNasRSTi kevI che ? te kahe che - 525dArthonI apekSA rahita evI A guNasRSTi che. AtmAnI aMdaranA guNone pragaTa - karavAmAM bAhya evA koIpaNa padArthano Azraya levo paDato nathI. tethI te bAhya padArtha rUpa AlaMbana vinAnI kevala potAnA svarUpanA ja AlaMbanavALI evI A guNonA prAbhAvanI (AvirbhAvanI) racanA che. tethI te guNasRSTi bAhyasRSTi karatAM ghaNI ja adhika che.
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvasamRddhacaSTaka - 20 zAnasAra eka bAhyapadArthanI apekSAvALI ane parapadArthonI racanArUpa hovAthI bAhyasRSTi che, jyAre bIjI sRSTi anya bAhyapadArthonI apekSArahita che. ane potAnA ja AtmAnA guNonA vikAsarUpa che. mATe AMtarika sRSTi che je sadAkALa rahenArI che parathI nirapekSa che. tethI te adhika che. IIchA 592 ratnaistribhiH pavitrA yA, strotobhiriva jAhnavI / siddhayogasya sA'pyarhatpadavI na davIyasI // 8 // gAthArtha :- jema traNa pravAhanA mIlanathI gaMgA nadI pavitra che. tema samyagdarzanAdi traNa guNo vaDe pavitra banelI evI arihaMtapaNAnI padavI paNa siddhayogI AtmAne ghaNI dUra nathI. // 8 // TIkA :- ratnesTiiiti''-siddhayogamya-gADyo sAdhasiddhasya sAdho:, sA'pi arhatpadavI - tIrthaGkarapadavI jJAnAdyanantacatuSTayAtmakASTaprAtihAryAnvitA jagaddharmopakAriNI na davIyasI na dUrA ityarthaH / kimbhUtA padavI ? tribhiH ratnaiH samyagdarzanajJAnacAritraiH pavitrA padavI / kA iva ? strotobhiH pravAhai: jAhnavI - gaGgA iva / iti trailokyAdbhutaparamArthadAyakatvAdyatizayopetA arhatpadavI sAdhakapuruSasya yathArthamArgopetasya na davIyasI, AsannA eva iti / evaM sarvamapi aupAdhikamapahAya svIyaratnatraye sAdhanA vidheyA, yena sarvA RddhayaH niSpadyante // 8 // // iti vyAkhyAtaM sarvasamRddhayaSTakaM viMzatitamam // vivecana :- jyAM traNa dizAmAMthI Avato gaMgA nadInA pANIno pravAha sAthe maLato hoya - jyAM ekameka thato hoya tyAM rahelI ane pUrajozamAM vahetI gaMgA nadI jema pavitratAnI zobhAne pAme che, arthAt triveNI samAgama sthAnamAM vahetI gaMgA nadI jema pavitrapaNe zobhe che tema samyagdarzanAdi ratnatrayIthI yukta evA A muni paNa pavitrapaNe zobhe che arthAt pavitratAnI zobhAne pAme che. sva-paranuM kalyANa karanArA bane che. samyagdarzana, samyajJAna ane samyakcAritra ema A ratnatrayIne traNa ratna kahevAya che. A traNa ratnothI yukta tathA aSTAMga yoganI sAdhanA karavAthI siddha thaI che yogadazA jene evA sAdhumahAtmAne, jJAnAdi cAra anaMtacatuSTayathI yukta evI ane ATha pratihAryothI sahita, tathA jagatanA jIvono dharma dvArA upakAra karanArI evI sApi = te tIrthaMkarapaNAnI
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ jJAnamaMjarI sarvasamRtyaSTaka - 20 593 arihaMtapaNAnI padavI paNa ghaNI dUra hotI nathI. AvA jIvo thoDA ja kAlamAM arihaMtapada prApta kare che. te arihaMtapaNAnI padavI kevI che? samyagdarzanAdi traNa ratnothI pavitra banelI evI padavI che. konI jema? to udAharaNa kahe che ke traNa dizAmAMthI AvatA gaMgA nadInA traNa pravAho dvArA ekameka thatI evI triveNI saMgamanA sthAne) A gaMgAnadI jema zobhe che tema A padavI zobhe che. A arihaMtapaNAnI padavI traNe lokanA jIvone abhuta evA paramArtha svarUpane (zuddha AtmatattvanA svarUpane) ApanArI che = dekhADanArI che. AvA prakAranA ghaNA ghaNA atizayothI yukta camatkAra sarjanArI evI A arihaMtapaNAnI padavI sAcA mArga upara caDelA evA sAdhaka puruSane bahu dUra hotI nathI. atizaya najadIka ja hoya che. A rIte vicAratAM traNe lokanA jIvone Azcarya ane camatkAra upajAve evA adbhuta paramArthatattvane (zuddha Atmatattvane) ApanArI AvA AvA aneka atizayothI bharelI evI A tIrthaMkarapaNAnI padavI, bhagavaMte jaNAvelA sAcA mArga upara ubhelA evA sAdhaka puruSane prApta thavI duSkara nathI, durlabha nathI, arthAt dUra nathI. alpakAlamAM ja AvA prakArano sAdhaka AtmA A padavI prApta kare che tene AvI padavInI prApti atyanta Asanna hoya che. A rIte sarva prakAranI aupAdhika Rddhi-siddhino (puNyanA udayathI prApta thanArI dhana-dhAnyAdi Rddhi-siddhino tathA kSAyopathamika bhAvathI prApta thanArI AmaSadhadhi Adi labdhio rUpI Rddhi-siddhino) tyAga karIne yathArtha evI ratnatrayImaya AtmAnA guNonI sAdhanA karavI joIe. jenAthI kevalajJAna, kevaladarzana ane muktAvasthA prApta thatAM sarva Rddhi-siddhio prApta thaI ja jAya che. audayikabhAvanI Rddhio parAvalaMbinI che ane kSAyopathamika bhAvanI labdhio apUrNa che. te mATe temAM mohabdha na thatAM kSAyikabhAvanI guNalabdhio ja IcchavI joIe ane tenA mATe ja vadhAre prayatnazIla thavuM joIe. Avo upadeza graMthakArazrIno che. A pramANe vIsamuM sarvasamRddhi aSTaka samajAvyuM. ATA vasamuM sarvasamRdyaSTakasamApta Printed at BHARAT GRAPHICS 7, New Market, Panjarapole, Relief Road, Ahmedabad380 001 Guj(ind). Ph. : 079-22134176, Mob. 9925020106 (Bharatbhai), Email: bharatgraphics1@gmail.com