Book Title: Bhagawan Mahavir Smaranika 2009
Author(s): Mahavir Sanglikar
Publisher: Jain Friends Pune
Catalog link: https://jainqq.org/explore/522651/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Diz2Aina, phiniza aura kImata, sabakucha Azcaryajanaka !! RL 1854 golDa pleTeDa aura phaizana jvelarI Rs. 1200/ Rs. 1545/ Rs.1685/ Rs. 800/ Rs. 1500/ Rs.2000/ Nagouge R9. 1600/ R9.2400/ Rs.600/ Rs. 1000/ Rs. 1200/ Rs. 1864/ puNe- rAdhA plenarsa, 669, nAgapaNa ta, unA balataka, nIraH raDa, : 19822453263- teNu jvelarsa,tI-8 e, sAra ma, jA~kA rAmabAgI coTa phona: 120-65001854 * rAdhA epekSata. jara I-. mukhdana kA- 19322483283 - rAjamala khIcaMda jyelasa. na ra.kareM geja, raMge kana: 020-25457744 vyAvasAyika (Frenchlees) pUchatAcha:HO phona: 0298640 1804/2013-1984 adhika jAnakArI ke lie www.A1864.com para laoNga oNna kara Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 saMpAdakIya bhagavAna mahAvIra jayaMtIcyA zubhadinI 'bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009' ApalyA hAtI detAnA AmhAlA atyaMta AnaMda hota Ahe. ___ hI smaraNikA prakAzita karaNyAmAge dona pramukha uddeza Aheta. eka mhaNaje vAcakAMnA jaina dharmAcI va jaina itihAsAcI mAhitI vhAvI va dusare mhaNaje jaina samAjApuDhIla praznAMcA kAhI pramANAta uhApoha vhAvA. yA smaraNiketa jaina dharmAce pramukha AcArya, muni ANi vidvAna lekhakAMce lekha prakAzita karaNyAta Ale Aheta. vAcakAMnA te nizcitaca AvaDatIla. hI smaraNikA abhyAsakAMnA saMdarbha graMtha mhaNUna upayogI paDela yAcI AmhAlA khAtrI Ahe. yA smaraNikesAThI anekAMnI AmhAlA utsphUrtapaNe jAhirAtI dilyA, tyA sarvAMce AmhI atyaMta AbhArI Ahota. ___ hI smaraNikA ApaNAsa kazI vATalI? ApalyA pratikriyA avazya kaLavAvyAta. hI smaraNikA iMTaraneTavarahI www.smaranika.com yA ThikANI upalabdha karUna deNyAta yeta Ahe. iMTaraneTavara yeNArI marAThI bhASetIla pahilI smaraNikA Ahe. puNe yethIla 'enovetA' yA saoNphTaveara kaMpanIne yA kAmAkaritA vizeSa zrama ghetale. AmhI tyAMce AbhArI Ahota. saMpAdaka saMpAdaka mahAvIra sAMgalIkara nirmitI saMkalpanA/sahasaMpAdana dhiraja jaina mArgadarzaka zrI. miliMda phaDe zrI. acala jaina zrI. AnaMda gAMdhI zrI. cakora gAMdhI zrI. yuvarAja zahA DaoN. kalyANa gaMgavAla zrI. vijayakAMtajI koThArI zrI. popaTalAla ostavAla DaoN. rAvasAheba pATIla vizeSa AbhAra jayeza gAMdhI nitIna bAphanA mukhapRSTha cArudatta pATIla, puNe. akSarajuLaNI sau. rAjazrI gaNeza dIkSita gaNarAja kaoNmpyuTarsa, puNe 411030. mudraNa abhaya gAdiyA, paMkaja priMTa proDakTsa, AcArya AnaMdaRSIjI mArga, ciMcavaDa (pUrva), puNe 411019 bhramaNadhvanI : 9823105800 prakAzaka jaina phreNDsa jagannAtha kaoNmpleksa, 199, muMbaI-puNe mArga, ciMcavaDa (pUrva), puNe 19 | bhramaNadhvanI : 9096082940 prakAzana sahakArya enovetA 86/2 ba, mahArASTra kaoNlanI, javaLakara nagara, piMpaLegurava, puNe 27 dUradhvanI : 020-27277899 bhramaNadhvanI : 9890793853 kiMmata 50 rupaye yA smaraNikece mAnakarI AcArya vidyAnaMda miliMda phaDe AcArya AnaMda RSI DaoN. vi. la. dhArUrakara AcArya tulasI vIrendra kumAra siMha caudharI AcArya mahAprajJa AppA bhAU magadUma (vIrAnuyAyI) upAdhyAya amaramuni nyAyamUrtI bhAlacaMdra vagyANI deveMdrasAgara ma.sA. DaoN. mA. pa. maMguDakara sAdhvI jJAnaprabhA 'sarala' latA rAjeMdra kAMkariyA AcArya rajanIza (ozo) agaracaMda nAhaTA cakora gAMdhI DaoN. e. ena. upAdhye zAMtIlAla bhaMDArI DaoN. rAvasAheba pATIla mahAvIra sAMgalIkara DaoN. ma. ke. DhavaLIkara aeNDa. pradIpa zahA aeNDa. zrI. pra. rA. dezamukha prA. DaoN. gajakumAra zahA vebasAITa : www.smaranika.com imela : info@smaranika.com Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jagAcA baMdhU-jainadharma - AcArya vidyAnaMda OM nmH| mhaNUna ApaNa pANI gALUna pito paNa asela, jyAcaM khANaMpiNaM zuddha asela ANi mahAnubhAvAMno! zramaNa saMskRtI atyaMta ApalyA sAdharmI bAMdhavAMcA dveSa karato. hA jyAcyA manAta arihaMta bhagavaMtAvara zraddhA prAcIna Ahe. yA saMskRtIne bhArata dezAlA je kasalA dharma? / asela, sAdhUvara zrAvakAMcaM niyaMtraNa Ahe. kAhI dilaM tyAlA Adhunika zrAvaka-samAja moThI jabAbadArI : sAdhUMcI- koNatyAhI goSTIsaMbaMdhI zrAvaka sAdhUzI samajU zakalA nAhI. tIrthaMkarAMnI pratipAdalelA zrAvakAMcI vicAra-vinimaya karU zakatAta. ekA parIne dharma jagAta sarvAta sopA-saraLa dharma Ahe. ApalyAvara phAra moThI jabAbadAra Ahe. te samAjarUpI dharmarathAce dona cAlaka Aheta. 'jinadharma-jainadharma' hA jagAcA baMdhU ApaNa zAkAhArI loka Aheta, ahiMsaka baila Aheta, jase dona baila ekhAdyA rathAlA Ahe. paraMtu ApaNa hI goSTa samajU zakalo saMskRtIlA mAnaNAre Ahota. ApaNa svataH vAhUna netAta tase sAdhU ANi zrAvaka nAhI. mhaNUna Aja ApaNa saMkucita jhAlo. yA mArgAce anukaraNa karUna jagAlA mAgadarzana samAjarUpI dharmaratha cAlavatAta, cAlavata ApalI manovRttI saMkucita jhAlI. yAmuLe karAyacaM Ahe ApalyAlA. jaina samAja Ale Aheta ANi siddhAlayAparyaMta cAlavata Aja ApalI saMkhyA ghaTata cAlalI Ahe. nehamIca zistabaddha rahAta AlA Ahe. ApalI netIla. ApalyA AcAryAMcI evaDhI udAradRSTI saMskRtI AtmAnuzAsanAcI Ahe. he kaliyuga Ahe. yAta aneka ghaTanA pAhilyAnaMtarahI ApaNa atyaMta suMkacita jhAlo parAnuzAsanAmadhye duSTAMcA nigraha karaNyAsAThI ghaDatIla. bhadrabAhU-sahiMtemadhye jyA jyA ANi Aja kuThe jAUna pohocalo he pAhUna sarakArI vyavasthA asate. ApaNa vyavahArAta goSTI, ghaTanA sAMgitalyA gelyA Aheta tyA atyaMta navala vATate. nehamIca pAhAta asato kI hiMsA kelyAne sarva sadhyA ghaData Aheta. zAstrAMmadhye tyA __ akabara bAdazahAcyA veLI bhAratAta cAra jelamadhye jAve lAgate. khoTe bolalyAne niMdA nizcitapaNe ghaDaNAra asaM sAMgitalaM gelyAmuLe koTI jaina hote. ApaNa yA udAra dharmAlA hote. ApalyA dharmAta yA durguNAMnA tyAviSayI Azcarya vATaNyAce kAraNa nAhI. saMkucita banavatA kAmA naye. jinadharmAmadhye rokhaNyAsAThI pAca aNuvrate sAMgitalI gelI tyAmadhye koNI parivartana karU zakale nAhIta pazu-pakSI, tiryaMca prANI yAMnA Apalese kase Aheta. bha. AdinAthApAsUna AjaparyaMta hI kiMvA karavU zakale nAhIta. paraMtu ApaNa karAve yAcI zikavaNa dilelI Ahe ANi paMcANuvrate cAlata AlI Aheta. Apale Adarza sAMbhALUna, jatana karUna Thevale ApaNa ApalyA zejAr2yAMnA, sahakAr2yAMnA ApalyA dharmAta zramaNa ANi zrAvaka, pAhijeta. Apalese karU zakalo nAhI. ApaNa rAga- sAdhU ANi zrAvaka yAMcI paraMparA akhaMDapaNe yadi vAdavivAdasyAnmahAmata dveSAcA tyAga karU zakalo nAhI. cAlata AlI Ahe. yA doghAMmadhye vidhaatkRt| ___ kabIrAne 'kabIra dohAvalI' madhye eka avinAbhAvI saMbaMdha Ahe. samAja hA siMdhU Ahe dezAntaragatistasmAnna ca duSTo saMpUrNa adhyAya jainAMcyAviSayI lihilA. tara sAdhU tyAtalA eka biMdU. samudrAtUna eka vrssaasvpi|| tyAtIla eka dohA ApalyAlA aikavata theMba (pANI) vegaLA karUna dagaDAvara ThevA, havA dezAta kiMvA dusar2yA dezAta ekhAdyA Ahe- to aikavatAnA malA mAnasika kaSTa hota tyAlA uDavUna deIla. sUryAce kiraNa tyAlA zrAvaka-samAjAvara ekhAdaM saMkaTa kosaLalaM tara asale tarI. zoSUna ghetIla. sAdhU samAjApAsUna vegaLe rAhU sAdhUne cAturmAsAta dekhIla (nadI pAra karUna) paDausI se rUsanA, tilatila sukha kI zakata nAhIta. tehI samAjAce aMga Aheta. tethe jAUna tyAMcyAvarIla saMkaTa dUra kelaM hAni! sAdhU ANi zrAvaka yA doghAMcA ekamekAMvara pAhije. yA kAryAsAThI koNatyAhI prakAracyA paMDita bhaye sarAvagI, pAnI pIve chAni!! aMkuza Ahe. niyaMtraNa Ahe. AmhI tyAca prAyazcittAcIdekhIla AvazakyatA nAhI, jalakAyika jIvAlAhI trAsa deU naye zrAvakAkaDUna AhAra gheto kI jo zAkAhArI vidhAnahI nAhI. sAdhUvara samAjAcyA rakSaNAcI 2 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ phAra moThI jabAbadArI asalyAce sAMgitale kevalijiNe hi bhaNidaM, itakyAta kabIrAcA eka bhakta ekA tATAta gele Ahe. sAdhUMnI dusar2yA dezAta jAve, zrAvaka saddahamANassa smmttN|| dUdha, tUpa, bhAta, pITha, varaNa Adi padArtha gheUna samAjAvarIla saMkaTa dUra karAve ANi tyAce ApalyAlA jevaDhaM jamela tevaDhaM karA, je AlA. tevhA kabIra patnIlA mhaNAlesthitIkaraNa karUna tyAMnA parata samAjAbarobara jamata nAhI tyAvara zraddhA ThevA. kI je zaktI- rojI terI khojata hai, kara dila se joDAve. pramANa, zakti binA zraddhA nhiiN| aaraam| Aja ApaNa khUpaca vikhuralo Ahota. zaktitastyAgatapasI..... dAne dAne para likhA hai, khAnevAle kA AmacyAta ekajUTa hotI toparyaMta yA dezAta jevaDhI zaktI asela tevaDhaM pAlana karA. naam|| AmacA dhAka hotA. AtA digaMbara-zvetAMbara lahAna mulAlA dahA kilocaM vajana nyAyalA AcArya zAMtIsAgara mahArAja mhaNAyace, dona paMtha jhAle. tyAMcyAtahI terApaMthI, sAMgitale tara to kasA neU zakela baraM? mhaNUna 'sAdhU jevhA AhAra gheto tevhA zrAvakAcA hAta vIsapaMthI, sthAnakavAsI Adi tukaDe hota AcAryAMnI mhaTalaM Ahe, zaktita: jyAcI vara asato tara sAdhUcA hAta khAlI. gele. kRSiyugAtUna bAhera paDUna Aja tyAcI ApApalI zaktI va bhaktI asate. AhArAnaMtara zrAvaka praNAma karato tevhA tyAcA vijJAnayugAta pohocalo ANi sAdharmI baMdhutva, ekadA kabIra bhajana karata hote, gharAta hAta khAlI ANi sAdhUcA hAta vara asato. vyAvahArikatA dekhIla visarUna gelo. khAyalA kAhIhI navhataM. kabIrAcI patnI joparyaMta sAdhU ANi zrAvaka yAMcA saMbaMdha zejAr2yAMzI kase vAgAve hehI jANUna ciDalI hotI. tI mhaNAlI, "gharAta khAyalA Tikela toparyaMta jainadharma TikUna rAhIla. jara ghetalaM pAhije. jara zejArI du:khI asela tara kAhIhI nAhI, beTA kamAla bhukelA Ahe, mI doghAMcA saMbaMdha tuTalA tara doghehI haravUna tyAcI vedanA, tyAMce duHkha dUra karaNyAcA prayatna bhukelI Ahe ANi ApaNa bhajana karata jAtIla. kelA pAhije. zejAr2yAMcaM duHkha pAhUnahI DoLe basalA AhAta. jA ANi kAhItarI vyavasthA miTUna ghyAla tara garvAne DoLe baMda karUna karA bhojanAcI." kabIra uThU lAgale. cAlalyAmuLe khaDyAta marUna jANAr2yA hattIsArakhI ApalI durdazA hoIla. na kadAcanApi paravedanAM vinA bhagavAna mahAvIra jayaMtI With Best Compliments From nijavedanA jina janasya jaayte| smaraNikA 2009 sAThI gajamIlanena nipatanti bAlizA: AmacyA hArdika zubhecchA! Vinod Samdadiya prshktiriktcidupaasimohitaaH|| AcAryAMnI ApalyAlA vyAvahArika jIvana jagaNyAcI kalAhI zikavalI Ahe, sUryakAMta ramaNalAla zAha samajAvUna sAMgitalI Ahe. ApalI eka vegaLI vyavasthA Ahe. vegaLI AcAra-saMhitA Ahe. __ApalA dharma Abhinibodhaka jJAnAcI preraNA dAte. satata AtmAbhimukhI hoNyAcI preraNA deto. jo satata AtmAbhimukhI asato toca samyagdRSTI, samyagjJAnI va samyakcaritravAlA Ahe. ApalaM sUtra asaM Ahe: | phaeNnsI kApaDAce vyApArI CONSTRUCTION samyagdarzanajJAnacAritrANi mokssmaargH| Engineers & Contractors ApaNa yA mArgAlA visarU naye, tyAlA puDhe nyAve. loka mhaNatAta kI hA mArga kaThINa D-307, Kumar Business Court, o. AcArya kundakunda mhaNatAta: 3rd Floor, S.No. 707, piMparIgAva, puNe - 17 Mukundnagar, Pune - 411037 jaM sakkadi taM kIradI, phona : 020-27411519 Ph. : 020-24263510 jaM ca Na sakkeditaM ca sddhnnN| NC di bubbAMjalI | kulaaGl VINOD bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 3 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kama khAe, jJAna AtmA kA nijI guNa hai tathA vahI AtmA ko saMsAra se mukta karane kI zaktI rakhatA hai / isakI mahattA ke viSaya meM jo kucha bhI kahA jAye, kama hai| phira bhI vidvAna apane zabdoM meM isake mahattva ko batalAne kA prayatna karate hai| eka zloka ke kahA gayA haitamo dhunI kurUte prakAzaM, zamaM vidhatte vinihanti koSam / tanoti dharma vidhunIti pApaM, jJAnaM na kiM kiM kurute nraannaam|| - batAyA gayA hai kI mAtra jJAna hI ajJAna rUpI andhakAra kA nAza karake AtmA meM apanA pavitra prakAza phailAtA hai tathA usake samasta nijI guNoM ko Alokita karatA hai| jJAna kI Atmika guNoM ko naSTa karanevAle krodha ko miTAkara usake sthAna para samabhAva ko pratiSThita karatA hai, tathA pApoM dUra kara AtmA meM dharma kI sthApanA hai| aMta meM saMkSepa meM yahI kahA gayA hai kI jJAna manuSya ke lie kyA kyA nahIM karatA? arthAt sabhI kucha karatA hai jo hamAre liye kalyANakArI hai| jJAnI aura ajJAnI meM aMtara isa saMsAra meM jJAnI aura ajJAnI, donoM prakAra ke prANI pAye jAte hai| jJAnI puruSa ve hote hau jo apane viveka aura vizuddha vicAroM ke dvArA apanI indriyoM para pUrNa niyaMtraNa rakhate hai, tathA jJAna ke Aloka me Atma muktI ke mArga ko khoja nikAlate hai, kiMtu ajJAnI vyaktI isake viparita hote hai| viSaya bhoMgo ko upAdeya mAnate hai, aura unheM bhoga na pAne sukha pAe para bhogane kI utkaTa lAlasA rakhane ke kAraNa niraMtara karmabaMdhana karate rahate hai tathA aMta me akAma maraNa ko prApta hokara puna: janma - maraNa karate rahate hai| isIliye jJAnI aura ajJAnI meM aMtara batAte hue kahA gayA hai jaM annANI kammaM khavei bahuyAI vAsa koddiihiiN| taM nANI tihi gutto khavei ussAsa mitteNa // arthAt jina karmoM ko kSaya karane meM ajJAnI karoDoM varSa vyatIta karatA hai, unhI karmoM kA jJAnI eka zvAsamAtra ke kAla meM hI kaSTa kara DAlatA hai| baMdhuo ! jJAnI aura ajJAnI kI kriyA meM kitanA aMtara hai ? jJAna kA mAhAtmya kitanA jabardasta hai ? isIliye to dharmagraMtha tathA dharmAtmA puruSa samyak jJAna kI prAptI para bala dete hai| kahate hai- apane mana aura mastiSka kI samasta zaktI lagAkara bhI jJAna hAsila karo jJAna hAsila karane ke liye ve aneka upAya bhI batAte hai / unameM jJAnaprAptI kA eka upAya hai- UnodarI karanA / UnodarI kA hamAre yahA~ tapa bhI mAnA gayA hai jo mana aura rasanA iMdriya para niyaMtraNa karake bhAvanAoM aura vicAroM ko Asakti tathA lAlasA se rahita banatA huA AtmA ko zuddha karatA hai| - AcArya AnaMda RSI liyA jAyegA ? paraMtu baMdhuo, hameM isa viSaya ke tanika gaharAI se socanA, samajhanA hai| yaha sahI hai ki khurAka meM do-cAra kaura kama khAne se koI aMtara nahI paDatA kiMtu aMtara paDatA hai khAne ke piche rahI huI lAlasA kama hone se / Apa jAnate hI hoMge ki karmoM kA baMdhana kArya karane kI apekSA usake pIche rahI huI bhAvanA se adhika hotA hai| Asakti aura lAlasA kA kama honA hI vAstavameM AMtarika tapa hai| jainAgamoM me tapazcaryA kA bar3A bhArI mahattva batAyA aura vizada varNana kiyA gayA hai tathA Atma zuddhI ke sAdhanoM meM tapa kA sthAna sarvopari mAnA yA ghai| tapazcaraNa sAdhanA kA pramukha patha hai / yaha AMtarika (Abhyantara) aura bAhya do bhedoM meM vibhAjita hai / pratyeka sAdhaka tabhI apanI AtmA ko zuddha banA sakatA hai, jabakI usakA jIvana tapomaya bane / tapa kA prabhAva tapasyA ke dvArA AtmA kA samasta kalUSa usI prakAra dhula jAtA hai, jisa prakAra Apa sAbuna ke dvArA apane vastroM kA dho DAlate hai| dusare zabdoM meM jisa prakAra a meM tapa kara svarNa niSkaluSa ho jAtA hai, usI prakAra tapasyA kI Aga meM AtmA kA samagra maila bhI bhasma ho jAtA hai| tathA AtmA apanI sahaja jyotI ko prApta kara letI hai| tapasyA se manuSya apanI ucca se ucca abhilASA kA pUrNa kara sakatA hai, tapa kA prabhAva abAdhya aura apratihata hotA hai| vaha apane mArga meM AnevAlI prabala se prabala bAdhAoM ko bhI UnodarI kA artha UnodarI kA artha hai- kama khaanaa| Apa soceMge ki thoDAsA kama khAnA bhI kyA tapasyA kahalAyegI ? do kaura ( kavala) bhojana meM kama khA liye to kaunasA tIra mAra 4 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ alpakAla meM hI naSTa kara detA hai tathA deva evaM dAnavoM ko apane samakSa jhukA detA hai| AhAra kA prayojana sabhI jAnate hai kI bhojana kA prayojana zarIra ke nirvAha ke liye Avazyaka hai| saMsAra ke pratyeka prANI kA zarIra naisargika rUpa se hI isa prakAra kA banA huA hai ki AhAra ke abhAva meM vaha adhika kAla taka nahI Tika sktaa| isaliye zarIra ke prati rahe hue kA parityAga kara dene para bhI baDebaDe maharSiyoM ko, muniyoM ko tathA yogI tapasviyoM ko bhI zarIrayAtrA kA nirvAha karane ke lie AhAra lenA jarUrI hotA hai| kiMtu Aja mAnava yaha bhUla gayA hai ki isa zarIra kA prayojana kevala AtmasAdhanA meM sahAyaka honA hI haiN| cU~kI zarIra ke abhAva meM koI bhI dharmakriyA, sAdhanA yA karmabaMdhanoM ko kATane kA prayatna nahIM kiyA jA sakatA hai| ataeva ise Tike rahane mAtra ke liye hI khurAka denI paDatI hai| zarIra sAdhya nahIM hai, yaha anya kisI eka uttamottama lakSya kI prAptI kA sAdhanamAtra hai| kheda kI bAta hai ki Aja kA vyaktI isa bAta ko nahIM smjhtaa| vaha to isa zarIra ko adhika se adhika sukha pahu~cAnA apanA lakSya mAnatA hai aura bhojana ko usakA sarvopari uttama sAdhana / pariNAma yaha huA kI isa prayatna meM yaha bhakSyAbhakSya kA vicAra nahIM karatA tathA mAMsa evaM madirA Adi nikRSTa padArthoM kA sevana bhI nissaMkoca karatA calA jAtA hai| jivhAlolupatA ke vazIbhUta hokara vaha adhika se adhika khAkara apane zarIra ko puSTa karanA cAhatA hai tathA UnodarI kisa cIja kA nAma hai, ise jAnane kA bhI prayatna nahIM karatA / isakA pariNAma kyA hotA hai? yahI ki adhika ThUsa ThUsa kara khAne se zarIra meM sphUrtI nahI rahatI, pramAda chAyA rahatA hai aura usake kAraNa adhyAtmasAdhanA gUlara kA phUla banI rahatI hai| mAMsa madirA Adi kA sevana karane se tathA adhika khAne se buddhi kA -hAsa to 1 hotA hI hai, citta kI samasta vRttIyA~ bhI dUSita ho jAtI hai| aisI sthitI meM manuSya cAhe ki vaha zAnArjana kare, to kyA yaha saMbhava hai? kadApi nahIM / jJAna kI sAdhanA aisI sarala vastu nahIM hai, jise icchA karate hI sAdha liyA jAye isake liye baDA parizrama, baDI sAvadhAnI aura bhArI tyAga kI Avazyaka rahatI hai| AhAra ke kucha bhAga kA tyAga karanA arthAt UnodarI karanA bhI usI kA eka aMga hai / agara manuSya bhojana ke prati apanI gRddhatA tathA gaharI abhirUcI ko kama kare to vaha jJAna hAsila karane meM kadama Age baDha sakatA hai| kyoMki adhika khAne se nidrA adhika AtI hai tathA nidrA kI adhikatA ke kAraNa bahutasA amUlya samaya vyartha calA jAtA hai| Azaya yahI hai ki manuSya agara kevala zarIra TikAne kA uddeza rakhate hue kama khAye zarIra TikAne kA uddeza rakhate hue kama khAye yA zuddha aura nirAsakta bhAvanAoM ke sAtha UnodarI tapa kare to apratyakSa meM tapa ke uttama prabhAva se tathA pratyakSa meM adhika khAne se pramAda aura nidrA kI jo vRddhI hotI hai, usakI kamI se apanI buddhI ko nirmala, citta ko prasanna tathA zarIra ko sphUrtImaya rakha sakegA tathA jJAnAbhyAsa meM pragatI kara skegaa| khAdya vastUoM kI ora se usakI rUci haTa jAyegI tathA jJAnArjana kI ora abhirUcI bddhegii| sukha prAptI ke tIna nuskhe hakIma lukamAna se kisI ne pUchA'hakIma jI ! hameM Apa aise guNa batAiye ki 'hakIma jI! hameM Apa aise guNa batAiye ki jinakI sahAyatA se hama sadA sukhI rheN| kyA ApakI hakImI me aise nuskhe haiM? lukamAna ne caTa se uttara diyA- 'hai kyoM nahIM, abhI batAye detA huuN| dekho! agara tumheM sadA sukhI rahanA hai to kevala tIna bAtoM kA pAlana karo - pahalI kama khAo, dusarI gama khAo, tIsarI nama jaao| hakIma lukamAna kI tInoM bAteM bar3I kI tInoM bAteM bar3I mahattvapUrNa hai| pahalI bAta unhoMne kahI kama khaao| aisA kyo ? isaliye ki manuSya agara kama khAyegA to vaha aneka bAmIriyoM se bacA rhegaa| adhika khAne se ajIrNa hotA hai aura bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 // 5 arjINaM se kaI bImAriyA~ zarIra meM utpanna ho jAtI hai, isake viparita agara khurAka se kama khAyA jAye to kaI bImAriyA~ binA ilAja kiye bhI kaTa jAtI haiN| Aja ke yuga meM to kadama-kadama para aspatAla aura hajAroM DAkTara haiM kintu prAcIna kAla meM jabaki DAkTara nahIM ke barAbara hI the, vaidya hI logoM kI bImArIyoM kA ilAja karate the aura unakA sarvottama nuskhA hotA thA bImAra ko laMghana karavAnA / laMghana karavAne kA artha haiAvazyakatAnusAra marIja ko kaI-kaI dina taka khAne ko nahIM denA / pariNAma bhI isakA kama camatkArika nahIM hotA thaa| laMghana ke phalasvarUpa asAdhya bImAriyAM bhI naSTa ho jAyA karatI thIM tathA jisa prakAra agni meM tapAne para maila jala jAne se sonA zuddha ho jAtA hai, usI prakAra upavAsa kI agni meM roga bhasma ho jAtA thA tathA zarIra kundana ke samAna damakane laga jAtA thaa| laMghana ke pazcAta vyakti apane Apako pUrNa svastha aura rogarahita pAtA thA / lukamAna kI dusarI bAta thI- gama khAo / Aja agara Apako koI do zabda UMce bola de to Apa uchala paDate haiN| cAhe Apa usa samaya sthAnaka meM saMtoM ke samakSa hI kyoM na khar3e hoN| binA saMta yA gurU kA lihAja kiye hI usa samaya ITa kA javAba patthara se dene ko taiyAra ho jAte hai kintu pariNAma / kyA hotA hai? yahI kI tU-tU-maiM-maiM se lekara gAlI-gAlauja kI naubata A jAtI hai| para agara kahane vAle vyakti kI bAtoM ko sunakara bhI Apa unakA koI uttara na deM to ? to bAta bar3eMgI nahIM aura laDAI jhagaDe kI naubata hI nahIM AyegI ulaTe kahanevAle kI kaTu bAteM yA gAliyAM usake pAsa hI raha jaayeNgii| jaisA ki sIdhI-sAdI bhASA meM kahA gayA haidIdhA gAlI eka haiM, palaTyAM hoya aneka | - jo gAlI deve nahIM, to rahe eka kI eka // Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SAURASHTRA POS STACER hakIma lukamAna kI tisarI hidAyata sakatI haiM, kyoMki namra chAtra apane krodhI- jJAnAbhyAsa kara sakatA hai| kama khAnA arthAt thI- nama jaao| namanA arthAt namratA rakhanA se-krodhI gurU ko bhI prasanna kara letA hai, UnodarI karanA jisa prakAra AdhyAtmika dRSTi bhI jIvana ko sukhI banAne kA sarvottama jabaki avinayI ziSya zAMtasvabhAvI gurU se tapa hai, usI prakAra jJAnArjana meM sahAyaka nuskhA hai| jo vyakti namra hotA hai, vaha apanI ko bhI krodhI banA detA hai| spaSTa hai ki jJAna bhI hai| hameM donoM hI dRSTiyoM se mahattvapUrNa kisI bhI kAmanA ko pUrI karane meM asaphala hAsila karane vAle ziSya ko atyaMta namra mAnakara use apanAnA caahiye| nahIM hotaa| namratA meM advitIya zakti hotI svabhAva kA honA caahiye| baMdhuo! maiM Apako batA yaha rahA thA vastutaH abhimAna manuSya ko nIce ki pratyeka Atma-hitaiSI vyakti ko girAtA haiM kintu namratA use U~cAI kI aura samyakjJAna prApta karane kA prayatna karanA le jAtI hai| mahAtmA AgasTAina se eka bAra cAhiye aura isake liye use jJAnaprAptI ke kisI ne yaha pUcha liyA- 'dharma kA sarvaprathama samasta upAyoM ko bhalI-bhAMti samajhakara unheM lakSaNa kyA hai? unhoMne uttara diyA- kAryarUpa meM pariNata karanA caahiye| jaisA kI THREE PIES dharma kA pahalA, dusarA, tIsarA aura maiMne abhI batAyA haiM, UnodarI bhI jJAna-prApti kiMbahunA sabhI lakSaNa kevala vinaya meM nihita kA eka upAya hai| svAtaMtryapUrva kALAta saurASTra rAjyAne bhUkha se kama khAne se prathama to khAdya giranAra yA jaina siddhakSetrAvara kADhalele adhika kyA kahA jAye, namratA samasta padAthoM para se Asakti kama hotI haiM, dusare poSTAce tikITa. sadguNoM kI ziromaNI hai| namratA se hI saba nidrA evaM pramAda meM bhI kamI ho jAtI hai aura jaina dharmAvarIla he sarvAta june tikITa prakAra kA jJAna aura sarva kalAyeM sIkhI jA tabhI vyakti svastha mana evaM svastha zarIra se Ahe. PIRITERART haiN|' With Best Compliments From Rajendra Desarda 9822092140 We Lovesa cerving You Choice Tours & Travels A Complete Travelling Solution Chaphekar Chowk, Opp. Kamat Hospital, Chinchwad, Pune - 411 033. Ph. : (020) 27457470/71,56118670 Tele-fax : (020) 27487472 6 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ islAma dharma aura jaina dharma - AcArya tulasI isa saMsAra meM aneka dharma haiN| hara dharma ke anuyAyiyoM kA kAma bhI yahI hotA hai| ve dharma kapaDe hAthoM se dhote the aura jUte svayaM sApha anuyAyI baDI saMkhyA meM haiN| anuyAyI honA ke mUla svarUpa ko samajhane kA prayAsa nahIM karate the| ve jAtivAda aura dAsaprathA ke kaTTara eka bAta hai aura dhArmika honA dUsarI bAta hai| krte| dharma kI vyApakatA ko svIkAra karane virodhI the| aparigraha ke siddhAnta meM unakI jo loga kevala anuyAyI hote haiM, ve dharma kI meM unako apane astitva kA khatarA dikhAI AsthA thii| unhoMne dekhA ki unakI laDakI pRSThabhUmi se paricita nahIM ho skte| vyakti jisa detA hai| isI kAraNa ve sampradAya ko dharma se phAtimA ne sone ke AbhUSaNa pahana rakhe haiN| unheM dharma meM AsthA rakhatA haiM, jisa dharma kA Upara pratiSThita karane meM saMlagna rahate hai| acchA nahIM lgaa| unake Adeza se phAtimA AcaraNa karatA haiM, usakA jJAna honA jaoNrja barnADa zaoN ne eka dina apane bhASaNa ne AbhUSaNa utAra die| Avazyaka hai| svIkRta dharma ke sambandha meM meM islAma dharma kI prazaMsA kii| zrotAoM meM se jaina dharma meM bhI zrama aura svAvalambana kI anajAna vyakti kisI dUsare dharma yA darzana kA eka vyakti khaDA huaa| apanI jijJAsA ke pUrI pratiSThA hai| bhagavAna mahAvIra ne rAja parivAra adhyayana karegA to vaha saMdigdha ho jaaegaa| paMkha kholate hue usane kahA - 'zaoN! Apa meM janma liyaa| ve saba prakAra kI sukha - aisA vyakti no havvAe no pArAe' na idhara kA islAma dharma svIkAra kareMge?' barnADa zaoN ne suvidhAoM meM ple| rAjya kA saMpUrNa vaibhava unake rahatA hai aura na udhara kA rahatA hai| kinhIM do nakArAtmaka uttara diyaa| vaha vyakti phira bolA upabhoga hetu thaa| para unhoMne ghara meM rahate hue bhI dharmoM kA tulanAtmaka adhyayana karate samaya do - 'Apa isakI itanI prazaMsA kaise karate hai?' eka saMnyAsI jaisA jIvana bitAnA zurU kara biMduoM para dhyAna keMdrita karanA apekSita hai- barnADa zaoN ne kahA - 'islAma dharma to bahuta diyaa| unake tyAga aura virAga kI tulanA meM * dUsare dharma yA darzana ko paDhane se pahale acchA hai, para musalamAna acchA nahIM hai|' dharma rAjya kA vaibhava tuccha ho gyaa| tIsa varSa kI apane dharma kA gambhIra adhyayana krnaa| kA pratibimba anuyAyiyoM ke jIvana para paDanA avasthA meM ve gRhatyAgI muni bana gae! bAraha * dUsare dharma ke bAre meM idhara-udhara kI caahie| vyakti dhArmika bana jAe aura varSa kI kaThora sAdhanA ke bAda unako kevalajJAna sAmagrI na baTorakara usake graMthoM kA mUlasparzI sAmpradAyika saMkIrNatA se Upara na uTha pAe upalabdha huaa| jJAnopalabdhi ke bAda unhoMne adhyayana krnaa| to vaha dhArmika kaise hogA? janatA ko ahiMsA, aparigraha aura anekAnta barnADa zaoN kI bAta kevala islAma dharma para kA rAstA btaayaa| jAtivAda aura dAsaprathA dharma sampradAya se Upara hai hI nahIM, sabhI dharmoM para lAgU hotI hai| isa dRSTi ke khilApha jihAda cheddaa| nArI jAti ke prati muhammada sAhaba islAma dharma ke pravartaka the| se kahA jA sakatA hai ki jaina dharma bahuta UMcA baratI jA rahI viSamatAoM kI jaDe ukhaaddii| unakA dRSTikoNa vyApaka thaa| ve sampradAya ke hai, para Aja kA jaina acchA nahIM hai| jo vyakti kula milAkara yaha pratIta hotA hai ki nahIM, satya ke pakSadhara the| koI bhI mahApuruSa jaina hokara bhI daheja ke lie bahU ko satAtA lokacetanA kI jAgRti meM mahAvIra aura kabhI sampradAya kA Agraha kara hI nahIM sktaa| hai, jalAtA hai, kyA vaha saccA jaina hai? jo ghI muhammada ke prayatnoM meM bahuta samAnatA thii| mahAvIra, buddha, IsA, muhammada Adi sabhI meM carbI kI milAvaTa karatA hai, kyA vaha jaina mahApuruSa dharma ke upadezaka the| unhoMne zAzvata ho sakatA haiM? islAma kI pAMca ibAdateM dharma kA upadeza diyaa| zAzvata dharma dravya, kSetra, jaina dharma meM upAsanA kI apanI paddhati hai| kAla, veza, liMga, raMga Adi se pratibaddha nahIM mahAvIra aura muhammada isI prakAra islAma dharma meM ibAdata kI paramparA hotaa| vaha dezAtIta aura kAlAtIta hotA hai| muhammada sAhaba kA jIvana zramapradhAna aura hai| jainadharma ke anusAra namaskAra mahAmantra kA usakA baMTavArA nahIM hotaa| para ina mahApuruSoM sAdagIpradhAna thaa| ve kacce makAna meM rahate the| japa, sAmAyika, saMvatsarI kA upavAsa, ke anuyAyiyoM ne dharma ko sImita kara diyaa| lakaDI ke bartana kAma meM lete the| ve apane (pAna kra.69 pahA.) bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 7 Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ With Best Compliments From Ramesh Jain 9822030096 MANGAL TRADERS Timber Merchant Wholesalers in BTC Lipping Patti, Moulding Patti, Burma Teak, Teak Wood 68, New Timber Market, Bhawani Peth, Pune - 411 042. Ph. : (0) 26443621, 26457165 8 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ krAnti kA siMhanAda - AcArya mahAprajJa isa vizva meM prakAza aura timira kI kiyaa| smRti hai?' bhAMti sat aura asat anAdikAla se hai| bhagavAn ke zAsana meM dAsa, zUdra aura bhaMte! hai|' koI bhI yuga kevala prakAza kA nahIM hotA cAMDAla jAti ke vyakti dIkSita hue aura Aryo! tuma kahAM pravrajita ho, isakI aura koI bhI yuga kevala andhakAra kA nahIM unheM brAhmaNoM ke samAna uccatA prApta huii| tumheM smRti hai?' hotaa| Aja bhI prakAza hai aura mahAvIra ke bhagavAn ne apanI sAdhu-saMsthA ko prayogabhUmi bhaMte! hai| hama bhagavAn ke zAsana meM yuga meM bhI andhakAra thaa| bhagavAn ne mAnavIya bnaayaa| usameM jAtimada tathA gotramada ko pravrajita haiN|' cetanA kI sahasra razmiyoM ko dig-digaMta meM nirmUla karane ke prayoga kie| Aja hame 'AryoM! tumheM isakA patA hai, maiMne kisa phailane kA avasara diyaa| mAnasa kA konA- acaraja ho sakatA hai ki sAdhu-saMsthA meM isa dharma kA pratipAdana kiyA?' / konA Aloka se bhara utthaa| prayoga kA artha kyA hai? kintu DhAI hajAra bhaMte! hame vaha jJAta hai| bhagavAn ne samatAbhagavAn mahAvIra ne ahiMsA ko samatA varSa purAne yuga meM yaha acaraja kI bAta nahIM dharma kA pratipAdana kiyA hai|' kI bhUmikA para pratiSThita kara usa yuga kI thii| usa samaya yaha vAstavikatA thii| bahuta 'AryoM! samatA dharma meM jAti mada ke lie cintanadhArA ko sabase bar3I cunautI dii| sAre sAdhu-saMnyAzI jAti-gotra kI uccatA koI sthAna hai?' ahiMsA kA siddhAnta zramaNa aura vaidika - aura nIcatA ke pratipAdana meM apanA zreya bhaMte! nahIM hai| para hamAre purAne saMskAra donoM ko mAnya thaa| kintu vaidikoM kI mAnate the| yaha viSamatA dharma ke maMca se hI abhI chUTa nahIM rahe haiN|' ahiMsA zAsroM para pratiSThita thii| usake sAtha pAlI-posI jAtI thii| isakA virodha bhI usa samaya bhagavAna ne unheM patha-darzana viSamatA bhI calatI thii| usake ghaTaka tatva dharma ke maMca se ho rahA thaa| bhagavAn mahAvIra diyAbhI calate the| ne samatA ke maMca kA netRtva sambhAla liyaa| jo brAhmaNa, kSatriya, ugra putra yA unake sazakta netRtva ko pAkara samatA kA licchavi mere samatA-dharma meM dIkSita hokara 1. jAtivAda Andolana prANavAn ho gyaa| gotra kA mada karatA hai, vaha laukika AcAra viSamatA kA mukhya ghaTaka thA janmanA bhagavAna ke saMgha meM sammilita honevAle kA sevana karatA hai|' jAti kA siddhaant| brAhmaNa janmanA zreSTha mAnA vyakti ko sabase pahale samatA (sAmAyika) vaha soce - kyA paradattabhojI zramaNa ko jAtA hai aura zUdra janmanA tucch| isa kA vrata svIkAranA hotA thA, phira bhI kucha gotra-mada karane kA adhikAra hai?' jAtivAda ke virodha meM una sabane AvAja muniyoM ke jAti-saMskAra kSINa nahIM hote| vaha soce - kyA use jAti aura gotra uThAI jo adhyAtma-vidyA meM niSNAta the| 1. eka bAra kucha nirgrantha bhagavAn ke pAsa trANa de sakate haiM yA vidyA aura caritra?' bRhadAraNyaka upaniSada meM yAjJavalkya kahate Akara bole - 'bhaMte! hama bhagavAn ke dharma- 2. eka nirgrantha ne pUchA - 'to bhaMte! haiM - 'brahmaniSTha sAdhu hI saccA brAhmaNa hai|' zAsana meM pravrajita hue haiN| bhagavAn ne hameM hamArA koI gotra nahIM hai?' kintu isa prakAra ke svara itane maMda the ki samatA-dharma meM dIkSita kiyA hai| phira bhI bhaMte! 'sarvathA nhiiN|' jAtivAda ke kolAhala meM janatA unheM suna hamAre kucha sAthI apane gotra kA mada karate hai 'bhaMte! yaha kaise?' hI nahIM paaii| bhagavAna mahAvIra ne usa svara aura apane bar3appana ko bakhAnate haiN|' 'tumhArA dhyeya kyA hai?' ko itanA balavAn banAyA ki usakI dhvani bhagavAn ne usa sAdhu-kula ko AmaMtrita bhaMte! mukti|' jana-jana ke kAnoM se TakarAne lgii| bhagavAn kara kahA 'vahAM tumhArA kauna-sA gotra hogA?' ne karmaNA jAti ke siddhAnta kA pratipAdana 'Aryo! tuma pravrajita ho, isakI tumhe 'bhaMte! vaha agotra hai|' bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 9 Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'sagotra agotra meM praveza nahIM pA sktaa| isalie maiM kahatA hU~ tuma agotra ho, gotrAtIta ho|' - bhagavAn ne nirgranthoM ko sambodhita kara kahA- 'Aryo! nirgrantha ko prajJA, tapa, gotra aura AjIvikA kA mada nahIM karanA caahie| jo inakA mada nahIM karatA, vahI saba gotroM se atIta hokara agotra - gati (mokSa) ko prApta hotA hai| ' 3. bhagavAn ke saMgha meM saba gotroM ke vyakti the| saba gotroM ke vyakti unake samparka meM Ate the| usa samaya nAma aura gotra se sambodhita karane kI prathA thii| ucca gotra se sambodhita honevAloM kA ahaM jAgRta hotA / nIca gotra se sambodhita vyaktiyoM meM hIna bhAvanA utpanna hotii| ahaM aura hInatA - ye donoM viSamatA ke kIrtistambha haiN| bhagavAn ko inakA astitva pasanda nahIM thaa| bhagavAn ne eka bAra nirgranthoM ko bulAkara kahA- 'AryoM! merI AjJA hai ki koI nirgrantha kisI ko gotra se sambodhita na kre|' 4. jaise-jaise bhagavAn kA samatA kA Andolana bala pakar3atA gayA, vaise-vaise jAtIyatA ke jaharIle dAMta kATane ko Akula hote gae / viSamatA ke raMgamaMca para nae-nae abhinaya zuru hue| IzvarIya sattA kI duhAI se samatA ke svara ko kSINa karane kA prayatna hone lagA / idhara mAnavIya sattA ke samarthaka sabhI zramaNa sakriya ho ge| bhagavAn buddha kA svara bhI pUrI zakti se gUMjane lagA bhramaNoM kA svara viSamatA se vyathita mAnasa ko varSA kI pahalI phuhAra jaisA lagA / isakA svAgata ucca gotrIya logoM ne bhI kiyaa| kSatriya isa AMdolana meM pahale se hI sammilita the / brAhmaNa aura vaizya bhI isameM sammilita hone lge| yaha dharma kA AMdolana eka artha meM jana AMdolana bana gyaa| ise vyApaka stara para calAnA bhikSuoM kA kAma thaa| bhagavAn baDI satarkatA se unake saMskAroM ko mAMjate ge| eka bAra kucha muniyoM meM yaha carcA calI ki muni hone para zarIra nahIM chUTatA, taba gotra kaise chUTa sakatA hai? yaha bAta bhagavAn taka phuNcii| taba bhagavAn muni - kula ko bulAkara kahA 'AryoM! tumane sarpa kI keMculI ko dekhA hai?" naukara aba unakA sAdharmika bhAI bana gyaa| bhagavAn ne apane saMgha ko eka samatAsUtra diyaa| vaha hajAroM-hajAroM kaMThoM se mukharita hotA rhaa| usane asaMkhya logoM ke 'ahaM' kA parizodhana kiyaa| vaha sUtra hai hai?' 'yaha jIva aneka bAra ucca yA nIca gotra kA anubhava kara cukA hai| ataH na koI kisI se hIna hai aura na koI atirikt| yaha jIva 'bhaMte! keMculI Ane para sarpa andhA ho aneka bAra ucca yA nIca gotra kA anubhava jAtA hai?' kara cukA hai| yaha jAna lene para kauna 'Aryo! keMculI ke chUTa jAne para kyA gotravAdI hogA aura kauna mAnavAdI / ' hotA haiM?' - 'hAM, bhaMte! dekhA hai|' 'AryoM! tuma jAnate ho, usase kyA hotA 'bhaMte! vaha dekhane laga jAtA hai|' 'AryoM! yaha gotra manuSya ke zarIra para keMculI hai| isase manuSya aMdhA ho jAtA hai| isake chUTane para hI vaha dekha sakatA hai| isalie maiM kahatA hUM ki sarpa jaise keMculI ko choDa detA haiM, vaise hI muni gotra ko choDa de| vaha gotra kA mada na kre| kisI kA tiraskAra na kare / ' bhagavAn ne apane saMgha meM samatA kA bIja boyA, use sIMcA, aMkurita kiyA, pallavita, puSpita aura phalita kiyA / - bhagavAn ne samatA ke prati pragADha AsthA utpanna kii| ataH usakI dhvani saba dizAoM meM pratidhvanita hone lgii| jayaghoSa muni ghumate-ghUmate vArANasI meM phuNce| unheM patA calA ki vijayaghoSa yajJa kara rahA hai| ve vijayaghoSa kI yajJazAlA meM ge| yajJa aura jAtivAda kA ahiMsaka DhaMga se prativAda karanA mahAvIra ke ziSyoM kA kAryakrama bana gayA thaa| isa kAryakrama meM brAhmaNa muni kAphI rasa le rahe the| jayaghoSa jAti se brAhmaNa the / vijayaghoSa bhI brAhmaNa thaa| eka yajJa kA pratikartA aura dUsarA usakA kartA / eka jAtIvAda kA vighaTaka aura dUsarA usakA samarthakA 5. bhagavAn ke saMgha meM abhivAdana kI eka nizcita vyavasthA thii| usake anusAra dIkSA paryAya meM choTe muni ko dIkSA - jyeSTha muni kA abhivAdana karanA hotA thaa| eka muni ke sAmane yaha vyavasthA samasyA bana gaI / vaha rAjya ko choDakara muni banA thA / usakA naukara pahale hI muni bana cukA thA / rAjarSi kI AMkhoM para mada kA AvaraNa A gyaa| usane usa naukara muni kA abhivAdana nahIM kiyaa| yaha bAta bhagavAn taka pahuMcI bhagavAn ne munipariSada ko AmaMtrita kara kahA, 'sAmAjika vyavasthA meM koI sArvabhauma samrATa hotA hai, koI naukara aura koI naukara kA bhI naukara ve bAharI upAdhiyoM se mukta hokara usa loka meM pahuMca jAte hai, jahAM sama haiM, koI viSama nahIM hai| phira apane dIkSA - jyeSTha kA abhivAdana karane meM kisI ko lajjA kA anubhava nahIM honA cAhie / samrATa aura nokara hone kI vismRti hone para hI AtmA meM samatA pratiSThita ho sakatI hai|' | rAjarSi kA ahaM vilIna ho gyaa| unakA 10 | bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 zramaNa aura vaidika ye do jAtiyAM nahIM haiM ye donoM eka hI jAti vRkSa kI do vizAla zAkhAeM hai| unakA bheda jAtIya nahIM kiMtu saiddhAntika hai| zramaNadhArA kA netRtva kSatriya kara rahe the aura vaidika dhArA kA netRtva braahmnn| phira bhI bahuta sAre brAhmaNa zramaNa dhArA meM cala rahe the aura bahuta sAre kSatriya brAhmaNadhArA meN| usa samaya dharma parivartana vyaktigata prazna thA / usakA vyApaka prabhAva nahIM hotA thaa| yadi dharma parivartana kA artha jAti parivartana hotA to samasyA bahuta gambhIra bana jaatii| kiMtu ekahI bhAratIya jAti ke loga aneka dharmo kA anugamana kara rahe the, Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isalie unake dharma parivartana kA prabhAva kevala ve usase vicalita nahIM hue| donoM ke bIca janatA ke AkarSaNa kA keMdra biMdU bana gayA vaicArika stara para hotaa| jAtIya stara para lambI carcA clii| carcA ke madhya rudradeva ne thaa| kiMtu sAdhutva koI bAla-lIlA nahIM hai| usakA koI prabhAva nahIM hotaa| kahA, 'mune! jAti aura vidyA se yukta vaha iMdriya, mana aura vRttiyoM ke vijaya kI vijayaghoSa ke mana meM vaicArika bheda ubhara brAhmaNa hI puNyakSetra haiN|' yAtrA hai| isa yAtrA meM vahI saphala ho sakatA aayaa| usane darpa ke sAtha kahA- 'mune! isa muni ne isakA prativAda karate hue kahA - hai jo dRDha saMkalpa aura AtmalakSI dRSTi kA yajJa maMDapa meM tuma bhikSA nahIM pA skte| kahIM jinameM krodha, mAna, hiMsA, asatya, corI aura dhanI hotA hai| anyatra cale jaao| yaha bhojana vedavid aura parigraha hai, ve brAhmaNa jAti aura vidyA se bhagavAna mahAvIra ne dekhA bahuta sAre zramaNa dharma ke pAragAmI brAhmaNoM ke lie banA hai|' vihIna hai| ve puNyakSetra nahIM haiN| aura saMnyAsI sAdhU ke veza meM gRhastha kA ___ muni bole - 'vijayaghoSa! mujhe bhikSA mile tuma kevala vANI kA bhAra Dho rahe ho| jIvana jI rahe haiN| na unameM jJAna kI pyAsa hai, yA na mile, isakI mujhe koI cintA nhiiN| vedoM ko paDhakara bhI tuma unakA artha nahIM na satya zodha kI manovRtti na Atmopalabdhi mujhe isakI cintA hai ki tuma brAhmaNa kA jAnate / jo sAdhaka viSama sthitiyoM meM samatA kA prayatna aura na AMtarika anubhUti kI artha nahIM jaante|' ___ kA AcaraNa karate haiM, ve hI sahI artha meM tddp| ve sAdhu kaise ho sakate haiM? bhagavAn vijayaghoSa - isakA artha jAnane meM brAhmaNa aura puNyakSetra haiN|' sAdhu-saMsthA kI durbalatAoM para TIkA karane kauna-sI kaThinAI hai? jo brahmA ke mukha se rudradeva ko yaha bAta bahuta apriya lagI lge| bhagavAn ne kahAutpanna brAhmaNa ke kula meM janma letA hai, vaha usane muni ko tADanA dene kA prayatna kiyaa| sira muMDA lene se koI zramaNa nahIM hotaa| brAhmaNa hai|' kiMtu muni kI tapasyA kA teja bahuta prabala oma kA japa karane se koI brAhmaNa nahIM muni - 'maiM tumhAre siddhAnta kA prativAda thaa| usase rudradeva ke chAtra pratADita ho ge| hotaa| karatA huuN| jAti janmanA nahIM hotI, vaha usa samaya sabako yaha anubhava huA araNyavAsa karane se koI muni nahIM hotaa| karmaNA hotI hai tapa kA mahatva pratyakSa hai, valkala cIvara pahanane se koI tApasa nahIM manuSya karma se brAhmaNa hotA hai, karma se jAti kA koI mahatva nahIM hai| hotaa| ksstriy| jisake teja se rudradeva ke chAtra hataprabha zramaNa hotA hai samatA se| karma se vaizya hotA hai aura karma se shuudr| ho ge| brAhmaNa hotA hai brahmacarya se| vijayaghoSa - 'brAhmaNa kA karma kyA hai?' vaha harikeza muni cAMDAla kA putra hai| muni hotA hai jJAna se| muni - 'brAhmaNa kA karma hai - brhmcry| bhagavAna mahAvIra kA yuga nizcaya hI tApasa hotA hai tapasyA se|' jo vyakti brahma kA AcaraNa karatA hai, vaha jAtivAda yA madavAda ke prabhutva kA yuga thaa| 'jaise polI muTThI aura mudrA zUnya khoTA brAhmaNa hotA hai| jaise jala meM utpanna kamala usakA sAmanA karanA koI sarala bAta nahIM sikkA mUlyahIna hotA haiM, vaise hI vratahIna sAdhu usameM lipta nahIM hotA, vaisehI jo manuSya kAma thii| usakA pratirodha karanevAle ko prANa- mUlyahIna hotA hai| vaiDUrya maNi kI bhAMti meM utpanna hokara usameM lipta nahIM hotA, use samarpaNa kI taiyArI rakhanI hI hotii| bhagavAn camakanevAlA kAMca jAnakAra ke sAmane mUlya hama brAhmaNa kahate hai| jo rAga, dveSa aura bhaya mahAvIra ne abhaya aura jIvana-mRtyU meM samatva kaise pA sakatA haiM? se atIta hone ke kAraNa mRSTa svarNa kI bhAMti kI sudRDha anubhUti vAle anagina muni taiyAra eka vyaktine bhagavAna se pUchA - 'bhante! prabhAsvara hotA hai, use hama brAhmaNa kahate hai|' kara die| ve jAtivAda ke abhedya durgoM meM sAdhutva aura veza meM kyA koI sambandha hai?' __'jo ahiMsaka, satyavAdI aura akiMcana jAte aura uddeza meM saphala ho jaate| bhagavAn ne kahA, 'koI bhI sambandha nahIM hotA hai, use hama brAhmaNa kahate haiN|' 2.sAdhutva : deza aura pariveza hai, yaha maiM kaise kahU~? deza vyakti kI AMtarika vijayaghoSa kA vicAra parivartana ho gyaa| vaha yuga dharma kI pradhAnatA kA yuga thaa| bhAvanA kA pratibiMba hai| jisake mana meM usane karmaNA jAti kA siddhAnta svIkAra kara sAdhu banane kA bahuta mahattva thaa| zramaNa sAdhu nispRhatA ke sAtha sAtha kaSTa sahiSNutA baDhatI liyaa| banane para bahuta bala dete the| isakA prabhAva hai, vaha acela ho jAtA haiN| yaha acelatA harikeza jAti se cAMDAla the| ve muni vaidika paramparA para bhI paDA / usameM bhI saMnyAsa kA veza usake aMtaraMga kA pratibiMba hai|' bana ge| ve vArANasI meM vihAra kara rahe the| ko sarvopari sthAna mila gyaa| bhaMte! kucha loga ni:spRhatA aura kaSTa usa samaya rudradeva purohita ne yajJa kA vizAla aneka paramparAoM meM hajAro-hajAro sAdhu sahiSNutA ke binA bhI anukaraNa buddhi se Ayojana kiyaa| harikeza usa yajJa-vATikA the| samAja meM jisakA mUlya hotA hai, vaha acela ho jAte haiN| ise mAnyatA kyoM dI meM ge| rudradeva ne muni kA tiraskAra kiyaa| AkarSaNa kA keMdra bana jAtA hai| sAdhutva jAe?' bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 11 Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ With Best Compliments From With Best Compliments From bhagavAn - 'ise mAnyatA nahIM milanI caahie| para anukaraNa kisI maulika vastu kA hotA hai| mUlata: veza AMtarika bhAvanA kI abhivyakti hai| usakA anukaraNa bhI hotA hai, isalie sAdhutva aura veza meM sambandha hai, yaha bhI maiM kaise khuuN|' ___ maiM cAra prakAra ke puruSoM kA pratipAdana Uttam Bathiya Swapnil Kulkurni 9325691400 MO karatA hU~: ideo-meos your own world of learning 1. kucha puruSa veza ko nahIM choDate, sAdhutva ko chor3a dete haiN| 2. kucha puruSa sAdhutva ko nahIM choDate. veza ko chor3a dete haiN| 3. kucha puruSa sAdhutva aura veza donoM ko nahIM choddte| 4. kucha puruSa sAdhutva aura veza donoM ko chor3a dete haiN| Rajendrakumar Mohanlal & Co. Sole Distributor Hello, Sunstar Basamati Rice Wholesaler Rice, Wheat & Pulses Institution of Design Engineering and Manufacturing Applications. Your own world of learning Plot No. 3, Survey No. 170/76, Above Silver Autolines, Near Verma Hall, Chapekar Chowk, Chinchwad, Pune - 411033. Ph. : +91-20-32313527 ___www.idea-maps.com 'Shantiprerna',460/461, Market Yard, Pune - 411 037. Ph. :(Off.) (020)24271051/52/53. Telefax: 020-24275551 Email: rmco_b@rediffmail.com With Best Compliments From Deepchand H. Mehta MANOJ PLY AN ISO 9001 : 2000 CERTIFIED CO. 264/1, Bhawani Peth, New Timber Market, Pune-411 002. Tel. : 26442807/08 12 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paNNA samikkhae dhamma - upAdhyAya amaramuni dharma zabda jitanA adhika vyApaka stara atIta ke itihAsa meM dekhate haiN| Aja bhI insAna upadiSTa hai ki prajJA ke dvArA hI dharma kI samIkSA para pracalita hai aura usakA upayoga kiyA jA kA khUna bedardI se bahAyA jA rahA hai| ataH honI caahie| sUtra hai - "paNNA samikkhae rahA hai, utanI hI usakI sUkSmatara vivecanA nahIM dharma-tattva kI samasyA kA samAdhAna kahAM hai, dhammam' arthAt prajJA hI dharma kI samIkSA karane kI jA rahI hai| isa dizA meM ucita prayatna jo isa para kucha na kucha cintana karanA Avazyaka meM samartha hai| aura dharma hai bhI kyA? tattva kA apekSita haiM, ve nahIM ke barAbara haiM aura jo kucha haiN| arthAt satyArtha kA viziSTa nizcaya hI dharma hai| haiM bhI, ve mAnava cetanA ko kabhI-kabhI mAnava, dharatI para ke prANiyoM meM sarvazreSTha aura yaha vinizcaya antata: mAnava kI prajJA para dhuMdhalake meM DAla dete haiN| mAnA gayA hai| usase baDhakara anya kauna zreSThatara hI AdhArita hai| zAsra aura guru saMbhavata: kucha ____dharma kyA hai? isakA patA hama prAyaH vibhinna prANI hai? spaSTa hai, koI nahIM hai| cintana-manana sImA taka yoga de sakate haiN| kiMtu, satya kI mata-paMthoM, unake pracAraka guruoM evaM tattat karake yathocita nirNaya para pahu~cane ke lie AkhirI maMjila para pahu~cane ke lie to apanI zAsroM se lagAte haiN| aura, Apa jAnate haiM, usake pAsa jaisA mana-mastiSka hai, vaisA dharatI prajJA hI sAtha detI haiN| 'pra' arthAt prakRSTa, uttama, mata-paMthoM kI rAha eka nahIM hai| aneka prakAra para ke kisI anya prANI ke pAsa nahIM hai| mAnava nirmala aura 'jJA' arthAta jnyaan| ke eka-dUsare ke sarvathA viruddha kriyA-kANDoM apanI vikAsa yAtrA meM kitanI dUra taka aura jaba mAnava kI cetanA pakSa-mukta hokara ke niyamopaniyamoM meM ulajhe hue haiM, ye sb| U~cAIyoM taka pahu~ca gayA hai, yaha Aja sabake idhara-udhara kI pratibaddhatAoM se alaga hokara isa sthitI meM kise ThIka mAnA jAe aura kise sAmane pratyakSa hai| koI svapna yA kahAnI nahIM satyAbhilakSI cintana karatI hai, to use avazya galata? dharma guruoM evaM zAsroM kI AvAjeM hai| Aja mAnava Upara caMdraloka para vicaraNa hI, dharma tattva kI sahI dRSTi prApta hotI hai| yaha bhI alaga-alaga haiN| eka guru kucha kahatA kara rahA hai aura nIce mahAsAgaroM ke tala ko chU RtambharA prajJA hai| Rt arthAt satya ko vahana hai, to dUsarA guru kucha aura hI kaha detA hai| rahA hai| eka-eka paramANu kI khoja jArI hai| karanevAlI zuddha jnyaancetnaa| yoga darzanakAra isa sthitI meM vidhi-niSedha ke vicitra yaha saba kisI zAsra yA guru ke AdhAra para pataMjali ne isI saMdarbha meM eka sUtra upasthita cakravAta meM mAnava mastiSka apanA hoza kho nahIM huA hai| isakA mUla manuSya ke mana kI kiyA hai - 'RtaMbharA tatra prajJA', ukta sUtra kI baiThatA hai| vaha nirNaya kare, to kyA kare? yaha cintana yAtrA meM hI hai| ataH dharma-tattva kI vyAkhyA bhojavRtti meM isa prakAra hai - sthitI Aja kI hI nahIM, kAphI purAtana kAla khoja bhI idhara-udhara se haTA kara mAnava- "RtaM satyaM vibharti kadAcidapi na se calI A rahI hai| mahAbhAratakAra kahatA hai mastiSka ke apane mukta cintana para hI A viparyayeNAcchAdyate sA RtaMbharA prajJA - zruti arthAt veda bhinna-bhinna haiN| smRtiyoM khaDI hotI hai| taspinsati bhvtiityrthH|" kI bhI dhvani eka nahIM hai| koI eka muni bhI yaha maiM naI bAta nahIM kara rahA huuN| Aja se arthAt jo kabhI bhI viparyaya se AcchAdita aisA nahIM hai, jise pramANa rUpa meM saba loka aDhAI hajAra varSaM se bhI kahIM adhika pahale na ho, vaha satya ko dhAraNA karanevAlI prajJA mAnyatA de ske| dharma kA tattva eka taraha se zrAvastI kI mahatI sabhA meM do mahAn jJAnI hotI hai| aMdherI guphA meM chipa gayA hai - muniyoM kA eka mahattvapUrNa saMvAda hai| muni haiM - mAnA ki sAdhAraNa mAnava kI prajJA kI bhI "zrutirvibhinnA- smRtayo vibhinnAH kezI aura gautm| maiM dekhatA hU~ ki ukta saMvAda eka sImA hai| vaha asIma aura ananta nahIM naikomuniryasya vacaH prmaannm| meM kahIM para bhI apane-apane zAstA evaM zAsroM hai| phira bhI usake binA yathArtha satya ke nirNaya dharmasya tattvaM nihitaM guhaayaam| ko nirNaya ke hetu bIca meM nahIM lAyA gayA hai| kA anya koI AdhAra bhI to nahIM hai| anya vizva jagata meM yatra-tatra aneka upadrava, saba nirNaya prajJA ke AdhAra para huA hai| jitane AdhAra haiM, ve to sUne jaMgala meM bhaTakAne virodha, saMgharSa, yahA~ taka kI nara-saMhAra bhI vahA~ spaSTa ullekha hai, jo gautama ke dvArA jaise hai aura paraspara TakarAnevAle haiN| ata: jahA~ bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 13 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pracura taka ho sake apanI prajJA ke bala para hI nirNaya meM kevala zabda, pradhAna zAsra ziva nahIM, apitu "appamAo amatapadaM, pamAo maccuno ko AdhArita rakhanA caahie| antima prakAza zava hI raha jAtA hai| zava arthAta mRta, murdA pdN|" dhammapada, 2,1. usIse milegaa| zAsroM se bhI nirNaya kareMge, mRta ko cipaTAye rahane se antataH jIvita bhI yaha apramAda kyA hai? pramAda kA abhAva taba bhI prajJA kI apekSA to rahegI hii| binA mRta hI ho jAtA hai| mRta kI upAsanA meM prANavAna hokara jaba prajJA kI jyoti prajvalita hotI prajJA ke zAsra mUka hai| ve svayaM kyA kreNge| isa UrjA kaise prApta ho sakatI hai? haiM, taba apramAda kI bhUmikA prApta hotI hai| sambandha meM eka prAcIna manISI ne kahA hai - "zAsraM sucintitaM grAhya, cintanAddhi aura, isI meM sAdhaka amRtatva kI upalabdhi "jisa vyakti ko apanI svayaM kI prajJA nahIM shivaayte| karatA hai| hai, usake lie zAsra bhI vyartha hai| zAsra usakA anyathA ke valaM zabda - pradhAnaM tu bhAratIya dharma aura darzana meM RSi zabda kA kyA mArgadarzana kara sakatA hai? andhA vyakti shvaayte||" pracura prayoga huA hai| svayaM bhagavAn mahAvIra yadi acche se acchA darpaNa lekara apanA mUkha- bhAratIya cintana kI cintana dhArA se ko bhI parama maharSi kahA gayA haimaNDala dekhanA cAhe, to kyA dekha sakatA hai- prajJAvAda kA nAda anuguMjita hai| bauddha sAhitya "aNuttaragaM paramaM mhesii|" sUtrakRtAMga, meM to prajJA - pAramitA kA vistAra se varNana hai 1,6,17. "yasya nAsti svayaM prajJA, zAsraM tasya hii| jaba taka prajJA-pAramitA ko nahIM prApta kara anyatra bhI aneka prajJAvAna muniyoM ke lie karoti kim| letA hai, taba taka vaha buddhatva ko nahIM prApta ho RSi zabda kA prayoga huA hai| harikezabala locanAbhyAM vihInasya, darpaNa: kiM sktaa| jaina-saMskRti meM bhI prajJA para hI aneka muni kI stuti karate hue kahA gayA - krissyti|" sthAnoM meM mahattvapUrNa bala diyA gayA hai| svayaM "mahappasAyA isiNo havanti / ' zAsra ke lie prAkRta meM 'sutta' zabda kA bhagavAn mahAvIra ke lie bhI prajJA ke vizeSaNa uttarAdhyayana, 12,31. prayoga kiyA gayA hai| usake saMskRta rUpAntara prayukta kie gae hai| bahuta dUra na jAe~, to Apa jAnate haiM, RSi zabda kA kyA artha aneka prakAra ke haiM, unameM sutta zabda kA eka sutrakRtAMga ke prathama zrutaskaMdha kA vIrathuI hai? RSi zabda kA artha hai- satya kA sAkSAtsaMskRta rUpAMtara supta bhI hotA haiN| yaha rUpAMtara nAmaka adhyayana hamAre samakSa hai| usameM gaNadhara draSTA / RSi satya kA zrotA kadApi nahIM hotA, acchI taraha vicAraNIya hai| suttaM arthAt supta sudharmA kahate hai pratyut apane antaHsphUrta prajJA ke dvArA satya hai, yAnI soyA huA hai| soyA huA kAryakArI se bhUipanne - ve mahAn prajJAvAle haiN| kA draSTA hotA hai| koSa-sAhitya meM RSi kA nahIM hotA hai| usake bhAva ko evaM paramArtha ko kAsava Asupanne - mahAvIra sAkSAt satya artha yahI kiyA gayA hai| vaha antaHsphUrta kavi, jagAnA hotA hai aura vaha jAgatA hai, cintana ke draSTA AsuprajJAvAle haiN| muni, mantra-draSTA aura prakAza kI kiraNa hai| evaM manana se arthAt mAnava kI prajJA hI usa se pannayA akkhaya sAgare vA - ve prajJA se kavi zabda kA artha kAvya kA racayitA hI supta zAsra ko jagAtI hai| usake abhAva meM vaha akSaya sAgara ke samAna haiN| nahIM, apitu Izvara-bhagavAn bhI hotA hai| isa kevala zabda hai, aura kucha bhI nhiiN| ata: anyatra bhI Agama sAhitya meM prajJA zabda sambandha meM IzopaniSad kahatA haiprAcIna vicArakoM ne zAsra ke sAtha bhI tarka kA prayoga nirmala jJAna-cetanA ke lie prayukta "kavirmanISiparibhU svayaMbhU" ko saMyojita kiyA hai| saMyojita hI nahIM, tarka haiN| yaha prajJA kisI zAsra Adi ke AdhAra para ukta vivecana kA sAra yahI hai ki satya kI ko pradhAnatA dI gaI hai| prAcIna manISI kahate nirmita nahIM hotI hai| yaha jJAnAvaraNa karma ke upalabdhi ke lie mAnava kI apanI svayaM prajJA hai ki, jo cintaka tarka se anusaMdhAna karatA kSaya yA kSayopazama se anta:sphUrta jJAna-jyoti hI hetu hai| prajJA ke abhAva meM vyakti, samAja, hai, vahI dharma ke tatva ko jAna sakatA hai, anya hotI hai| rASTra evaM dharma Adi saba tamasAcchanna ho jAte nhiiN| yukti-hIna vicAra se to dharma kI hAni vastuta: isI ke dvArA satya kA sAkSAtkAra haiN| aura isI tamasAcchanna sthitI meM se andhahI hotI hai| hotA hai| isake abhAva meM kaisA bhI koI gurU mAnyatAeM evaM andha-vizvAsa janma lete haiM, "yastarkeNAnusaMdhatte, sa dharme veda netrH| ho, aura kaisA bhI koI zAsra ho, kucha nahIM jo antataH mAnava jAti kI sarvotkRSTatA ke yuktihInavicAre tu, dharmahAniH prjaayte||" kara sktaa| isalie bhArata kA sAdhaka nirantara sarvasva saMhAraka ho jAte haiN| prastuta saMdarbha meM merA bhI eka zloka hai, 'tamaso mA jyotirgamaya' ke prArthanA sUtra kI atIta ke itihAsa meM jaba hama pahu~cate haiM, jisakA abhiprAya hai ki zAsroM ko acchI raTa lagAe rahatA hai| ajJAna hI tamas hai aura to dekhate haiM ki prajJA ke abhAva meM mAnava ne taraha spaSTatayA cintana karake hI grahaNa karanA tamas hI mRtyu hai| buddha ise pramAda zabda ke dvArA kitane bhayaMkara anartha kie haiN| hajAroM hI nahIM, caahie| cintana ke dvArA hI zAsra zivatva kI abhivyakta karate hai| kahate hai - pramAda mRtyu hai lAkhoM mahilAeM, pati ke mRtyu para pativratA upalabdhi kA hetu hotA hai| cintana ke abhAva aura apramAda amRta hai evaM satItva kI garimA ke nAma para pati ke zava 14 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ke sAtha jIvita jalA dI gaI haiN| Aja ke zahIdI junUna savAra hotA hai ki apane se bhinna zramaNa Avazyaka sUtra meM eka pATha hai, jo sudhArazIla yuga meM yadA-kadA ukta ghaTanAe~ dharma - paramparA ke niraparAdha logoM kI sAmUhika hara bhikSu ko subaha sAyaM pratikramaNa ke samaya samAcArapatroM ke pRSThoM para A jAtI haiN| yaha hatyA taka karane meM unheM koI hicaka nahIM hotii| upayoga meM lAnA hotA hai| vaha pATha haikitanA bhayaMkara hatyA-kANDa hai, jo dharma evaM yaha saba upadrava deva-mUDhatA, guru-mUDhatA tathA "micchattaM pariyANAmi sammattaM zAsroM ke nAma para hotA A rahA hai| zAsra-mUDhatA ke kAraNa hote hai| prajJA hI, ukta uvsNpjjaami| devI-devatAoM kI prastara mUrtiyoM ke Age mUDhatAoM ko dUra kara sakatI hai| kiMtu dharma ke abohiM pariyANAmi bohiM uvsNpjjaami| mUka-pazuoM ke balidAna kI prathA bhI dhArmika bhrama meM usane apanA yA samAja kA bhalA-burA annANaM pariyANAmi, nANaM paramparAoM ke nAma para cAlU hai| eka-eka dina socane se inkAra kara diyA hai| uvsNpjjaami|" meM devI ke Age sAta-sAta hajAra bakare kATa ataH apekSA hai, prajJA kI antara-jyoti pATha lambA hai| usameM kA kucha aMza hI die jAte haiN| aura, hajAro nara-nArI, bacce, ko prajvalita karane kii| binA jJAna kI jyoti yahA~ uddhRta kiyA gayA hai| isakA bhAvArtha hai bUDhe, naujavAna harSollAsa se nAcate-gAte haiM evaM prajvalita hue, yaha bhrama kA saghana andhakAra - "maiM mithyAtva kA parityAga karatA hU~ aura devI ke nAma kI jaya-jayakAra karate haiN| lagatA kathamapi dUra nahIM ho sktaa| ata: aneka bhArata samyaktva ko svIkAra karatA huuN| maiM abodhi hai ki mAnava ke rUpa meM koI dAnavoM kA melA ke prabuddha manISiyoM ne jJAna-jyoti ko kA tyAga karatA hU~ aura bodhi ko svIkAra lagA hai| vicAra-carcA kareM aura virodha meM svara prakAzita karane ke lie prabala preraNA dI hai| karatA huuN| maiM ajJAna kA tyAga karatA hU~ aura uThAe~, to jhaTapaTa koI zAsra lAkara sAmane zrIkRSNa to kahate haiM - "jJAna se baDhakara vizva samyak-jJAna ko svIkAra karatA huuN|" khaDA kara diyA jAtA hai| aura, paNDe-purohita meM anya kucha bhI pavitra nahIM hai" kitane udAtta vacana haiM ye| kAza, yadi hama dharma-dhvaMsa kI duhAI dene lagate haiN| pazu hI kyoM, "na hi jJAnena sadRzaM pavitramiha vidyte|" ina vacanoM para caleM, to phira dharma ke nAma para sAmUhika nara-bali taka ke itihAsa kI ye ajJAna tamas ko naSTa karane ke lie jJAna cala rahe pAkhaNDoM ke bhrama kA aMdherA mAnavakAlI ghaTanAe~ hame bhAratIya itihAsa meM mila kI agni hI sakSama hai| zrIkRSNa aura bhI bala mastiSka ko kaise bhrAnta kara sakatA hai? apekSA jAtI haiM aura Aja bhI mAsUma baccoM ke sira dekara kahate haiM - "he arjuna! jaise prajvalita hai, Aja prajJAvAda ke punaH pratiSThA kI! janakATa kara devI ko prasanna karane ke lie bali agnikASTha samUha ko bhasma kara detI haiM, vaise hI cetanA meM prajJA kI jyoti prajvalita hote hI ke rUpa meM arpita kara die jAte haiN| jJAna rUpa agni saMpUrNa karmoM ko bhasma kara detI jAti, paMtha tathA rASTra ke nAma para Ae dina andha-vizvAsoM kI paramparA kI kathA hai honevAle ugravAdI yA AtaMkavAdI jaise upadravoM lambI hai| kahIM grAmINa mahilAeM sarvathA nagna "yathaidhAMsi samiddho'gnirbhasmasA- ke kAle bAdala sahasA chinna-bhinna ho sakate hokara varSA ke lie khetoM meM hala jotane kA tkurute'rjun| haiN| aura, mAnava apane ko mAnava ke rUpa meM abhinaya karatI hai| aura, kahIM para pazu bali jJAnAgniH sarva-karmANi bhasmasAtkurute punaH pratiSThita kara sakatA hai| mRta hotI huI evaM narabali taka isake lie de dI jAtI hai| tthaa||" mAnavatA ko jIvita rakhane ke lie svataMtra prajJA-hIna dharma ke cakkara meM bhramita hokara - gItA, 4,37 cintana ke rUpa meM prajJA kI UrjA hI kAma de logoM ne AtmapIDana kA kaSTa bhI kama nahIM upaniSada sAhitya meM sarva prathama maulika sakatI haiuThAyA hai| vasrahIna nagna hokara himAlaya meM rahate sthAna IzopaniSad kA hai| yaha upaniSada yajurveda "nA'nyaH panthA vidyate'yanAya" haiN| jeTha kI bhayaMkara garmI meM cAroM ora dhUnI kA antima adhyAya hai| usakA eka sUtra vacana lagAte hai| kAMTe bichAkara sote haiN| jIvita hI hai - 'vidyayA'mRtamazrute' arthAt vidyA se hI mukti ke hetu gaMgA meM kUdakara AtmahatyA kara amRta-tattva kI upalabdhi hotI hai| lete haiN| aura, kucha loga to jIvita hI bhUmi tIrthaMkara zramaNa bhagavAn mahAvIra ne bhI meM samAdhi lekara mRtyu kA varaNa bhI karate haiN| jJAna-jyoti para hI atyadhika bala diyA hai| aura, kucha Atma-dAha karanevAle bhI kama nahIM muni zabda kI vyAkhyA karate hue unhoMne anya haiN| lagatA hai, manuSya A~kho ke hote hue bhI kisI bAhya kriyA-kANDa vizeSa kI carcA na aMdhA ho gayA hai| karake munitva ke lie samyag-jJAna kI hI bhagavAna mahAvIrAMce nirvANasthaLa dharma-rakSA ke nAma para vaha kucha bhI kara hetutA ko svIkRta kiyA hai asalelyA pAvApurI yA kSetrAvara bhArata sakatA hai yA usase kucha bhI karAyA jA sakatA nANeNa ya muNI hoii| uttarAdhyayana, sarakArane kADhalele poSTAce tikITa hai| dharma aura guruoM ke nAma para aisA bhayaMkara 25,32. 25E bhArata INDIA Jumthmand Mahanandsoon Nirmakaninay: RIPATH T bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 15 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ KAMAL CEMENT PIPE 12 M/S KAMAL CEMENT PIPE & PRODUCTS MFRS.: R.C.C. SPUN PIPE 'Indraprastha', At & Post- Nira (R.S.) Dist. Pune 412 102. Ph.:02115-242410, 242608 E-mail: ashishkothadiya@rediffmail.com website: www.kamalcementpipe.com Fact.: At Nimbut, Post-Nira (R.S.) Tal.: Baramati, Dist.- Pune 412 102. Ph. Fact.: (02112) 269332, Fax: 02115-242726 Ramnik R. Kothadiya Director Indrajit R. Kothadiya B. Arch Director 16 | bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Ashish R. Kothadiya B.E.(E&T/C) Director Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharmAcA mahArASTrAtIla vikAsa - deveMdra sAgara ma.sA. mahArASTra dakSiNa bhAratAce pravezadvAra Ahe. kadAcita mahArASTrAta jaina dharma hA prAraMbhika Adhipatya miLavile. naMtara ujjainIlA to parata yAcA itihAsa phAra prAcIna Ahe. 'kuntala', kALApAsUna rAhilelA Ahe. AlA. AcArya bhadrabAha sarva saMghAsaha kAhI 'azmaka' va dakSiNApatha' he zabda itihAsAta bhAratAta eka jAtI samudAya Agneya kALAnaMtara ujjainI yethe Ale. bahuzrUta Aheta va yAMcA mahArASTrAcyA pahADI pradezAta sImita hotA. hA samudAya tyAMnI ApalyA jJAnAcyA AdhAre itihAsAzI saMbaMdha Ahe. sAdhAraNapaNe kalAkauzalya va udyogakSetrAta vizeSa bhaviSyAta 12 varSAMcyA duSkALAcI bhISaNa setUpAsUna narmadeparyaMtacyA sAr2yA pradezAsa pragatIzIla hotA. nAga, yakSa, vAnara yAMcyA ApattI jANUna dakSiNekaDe jANyAcA dakSiNApatha mhaTale jAte. kRSNA nadIcA saMdarbha aneka kulAMmadhye vibhAjita jhAlelA hA vicArapUrvaka nirNaya kelA. caMdraguptahI setU yA zabdAne pratyAzita asAvA. kRSNA samudAya kAlAMtarAne vidyAdhara yA nAvAne prasiddha bhradabAhUMcyA paraMparecAca anuyAyI hotA. nadIcA mahAbaLezvaracyA DoMgarALa pradezAtUna jhAlA. yAlAca 'draviDa' mhaNUna oLakhale i.sa.pU.298 madhye bhadrabAhU yAMjI jainendrAcI ugama jhAlA Ahe va tI dakSiNa bhAratAcI prasiddha jAU lAgala. dIkSA grahaNa kelI. saMpUrNa saMgha mahArASTrAtUna nadI Ahe. mahAbhAratAta (sabhAparva 9-20) AdipuruSa tIrthaMkara RSabhadevAcyA ekA zravaNabeLagoLa yethe pohocalA. bhadrabAhune kRSNaveNAcA ullekha Ahe. paraMtu hI nadI mulAce nAva draviDa ase hote. vidyAdhara kaTavapra parvatAvara sallekhanA grahaNa kelI va sarva kRSNA nadI nasUna nirALIca asAvI. narmadA va ApalyAca jAtIbarobara vizeSa saMbaMdha vADhavUna saMghAce netRtva va jabAbadArI caMdraguptAvara kRSNA nadyAMcyA madhalyA bhAgAlA dakSiNApatha rAhU lAgale azI zakyatA jAsta Ahe. sopavilI. caMdraguptAne dakSiNekaDIla sarva mhaTale jAte. jyAta mahArASTra, karnATaka va AMdhra tyAMcyAca nAvAne tyA bhAgAlA 'draviDa' ase rAjyAMmadhye jaina dharmAcA pracAra kelA va zevaTI pradezAMcA samAveza hoto. itara bhAga dUracA nAva paDale. jaina sAhityAta vidyAdhara saMskRtIce zravaNabeLagoLa yetheca prANa soDalA. dakSiNa pradeza yA nAvAne ullekhilA Ahe. puSkaLa ullekha ADhaLatAta. 'mahAvaMza' cyA yA ghaTanelA purAtAttvika purAvA miLata 'mahArASTra' yA zabdAcA ullekha pradeza yA / AdhArAvarUna zrIlaMkemadhye bauddha dharmAcyA nAhI. paNa sAhityika purAvyAMkaDe durlakSa karatA rUpAne vedAMmadhye, rAmAyaNAmadhye, pravezAcyA agodarapAsUna jaina saMskatIce yeta nAhI. karnATaka va tamiLabhASI kSetrAmadhye mahAbhAratAmadhye miLata nAhI. paraMtu purANe tathA astitva hAte. 'bRhatkathA' madhye vidyAdhara va yAca kALAmadhye jaina dharmAce astitva disate jaina, bauddhagraMthAMmadhye avazya miLato. jaina saMskRtIce suMdara varNana Ahe. mahArASTrAta va yAca kAraNAMmuLe yA ghaTanAMnA aitihAsika mahArASTrAcyA sImA badalata rAhilyA Aheta. sAtavAhanakAlIna bhAje guMphAmadhye eka mAnAve lAgela. i.sa.pUrva 337-307 madhye tarIpaNa vidarbha, aparAMta-kokaNacA vizeSataH bhittIcitra miLAle Ahe. yA citrAcA vidyAdhara pANDakAmaya rAjAne anurAdhApUramadhye uttara bhAga va daNDakAraNya he tIna bhAga mAnale jAtIzI saMbaMdha asAvA. nigraMthAkaritA eka caitya banavilA. yAcA jAtAta. vartamAna mahArASTrAta daNDakAraNya soDUna caMdragupta mauryAne i.sa.pUrva 312 madhye ullekha 'mahAvaMza'madhye AlA Ahe. titheca uralelyA dona bhAgAMcA samAveza Ahe. ujjainInagarIlA uparAjadhAnI banavilI. girinAmaka nigraMthI rAhata hotA. cAlukya samrATa satyAzraya pulakezI hA (vibhAga dakSiNekaDUna, saurASTrAhUna vijayayAtrecI suruvAta caMdragupta va bhadrabAhU yA doghAMmuLe hI eka dusarA) mahArASTrAcA sArvabhauma rAjA hotA. kelI. tyA veLeja junAgaDhapAsUna sudarzana ghaTanA spaSTa hAte kI i.sa.pUrva kALAta zrIlaMketa nAnAghATa, bhAje, kArle, kAnherI ityAdI sarovarAce nirmANakArya surU kele. tyAMnI giranAra jaina dharmAce astitva asUna, tyAcA pracAra zilAlekhAMmadhye puruSAMkaritA mahAraThe va parvatAvara tIrthaMkara neminAthAcI pUjA arcA jhAlelA hotA. jaina dharma puSkaLa pramANAta striyAMkaratA mahAraThiyA zabdAMcA prayoga kelA kelI va munIMkaratA rAhaNyAsAThI eka caMdraguphA lokapriya hotA. Ahe. yAmuLe mahArASTrAce astitva disUna yete. banavilI. ithUnaca tyAne mahArASTra va karnATakAvara puNyAcyA javaLapAsa asaNAr2yA grAma bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 17 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAle yethe eka prAcInatama gRhAbhilekha ADhaLUna yeto va yA gRhAbhilekhAcI suruvAta 'namo arahaMtANam' yA zabdAMnI jhAlelI Ahe. mahArASTrAta jaina dharma i.pUrva tisar2yA va cauthyA zatakApAsUna madhyayugAparyaMta avikalpa rUpAne lokapriya rAhilAAhe. jaina kalA va sAhityAce vividha prakArAce AyAma yA kAlakhaMDAmadhye dRSTigocara hotAta. elorA yethIla guMphAMcI kalAtmakatA va vistAra yA dona goSTI itihAsAcI anupama deNagI Ahe. aneka gaNa gaccha yAMcI sthApanA karaNyAce va tyAMcA vikAsa karaNyAce zreya mahArASTrAcyAca vATyAlA jAte. jaina AcAryAMce karmakSetradekhIla mahArASTra heca Ahe. bhaTTAraka saMpradAyAcA vikAsahI yethe ullekhanIya Ahe. madhyayugAtaca yethe graMtha bhAMDArAMcI sthApanA kelI gelI. bhittIcitrAMcI saMracanA jhAlI Ahe. kAhI saMpradAyAMcyA hiMsaka vyavahArAmuLe jarI jaina saMghAlA aneka AghAta sahana karAve lAgela tarI te jaina saMghAce astitva samApta karU zakale nAhIta. muslima AkramaNAMcyA kALAta jaina dharmAvara AghAta jhAle. tarI sakSamatene jaina dharmAne Apale astitva rAkhale. marAThI bhASecyA vikAsAkaritA prAkRtAce phAraca yogadAna rAhilele Ahe. marAThI sAhityAcA AraMbhadekhI jaina kavIpAsUnaca jhAlA Ahe. tyAMnI i.sa. 1669 pAsUna yA kSetrAta adhika kArya kele Ahe. jinadAsa, guNarAja megharAja, kAmarAja, surIrAja, guNanadi, puSpasAgara, mahIcaMdra, mahAkitIM, jinasena, deveMdrakirtI, kalappA, bhAmApana va itara jaina sAhityakArAMnI marAThI sAhityanirmItI kelI Ahe. he sAhitya bahutAMzI anudita disUna yete. janajAtIMcyA sarvekSaNAne se samajate kI mahArASTrAta jaina dharma puSkaLaca lokapriya hotA. jaina kalAra, kAsAra va kAhI janajAtI jyA ekA veLesa jaina dharmAmadhye parivartata jhAlyA hotyA paraMtu naMtara punhA yA jAtIMcA vaidika dharmAkaDe kala jhukata gelA. AjahI yA jAtIcyA AcArAvicArAta jaina dharmAcIca " jhalaka disUna yete. jAtImadhye jaina dharmAcA Agraha rAhilA asatA te loka jaina jAtIMce mhaNUna gaNale gele asate. mahArASTrAta jaina samAja vidarbha, marAThavADA, pazcima mahArASTra va dakSiNa mahArASTrAta vikhuralA gelA Ahe. sadhyA digaMbara, zvetAMbara he donhIhI saMpradAya mahArASTrAcyA saMskRtIce avibhAjya bhAga Aheta. digaMbara saMpradAya yetIla mukhya saMpradAya mhaNUna disUna yeto. zrI. ketakara yAMcyA 'mahArASTrI jIvana' yA graMthAvarUna he spaSTa hote. grAmINa bhAgAta yAMcI saMkhyA jAsta Ahe. zetI va vyApAra he tyAMce pramukha vyavasAya Aheta. vaidika saMskRtIzI miLatAjuLatA tyAMcA AcAravicAra Ahe. tarI jaina sAMskRtika vArazAlA te dharUnaca Aheta. mhaNUnaca tyAMcI svataMtra oLakha Ahe. jJAnezvarI taseca mahAnubhAva paMtha sAhityAmadhye jainAMcA sanmAnapUrvaka ullekha Ahe. 1981 cyA lokasaMkhyecyA AdhArAvara he spaSTapaNe mhaNatA yete kI mahArASTrAta jainAMcI saMkhyA anya pradezAMpekSA jAsta Ahe. javaLajavaLa 10 lAkha jaina mahArASTrAta Aheta. mhaNajeca mahArASTrAta 29.42 Takke jainAMcI lokasaMkhyA Ahe. muMbaI, beLagAva va kolhApUramadhyeca sumAre sAta lAkha jaina Aheta. yAnaMtara sAMgalI, ThANe, nAzika, jaLagAva, solApUra, nAgapUra, puNe ityAdI zaharAMcI nAve yetAta. mahArASTra yA dRSTine eka mahattvapUrNa pradeza mhaTalA jAto. jithe AjasuddhA jaina saMskRtI sarvAdhika samRddha asalelI disUna yeta Ahe. sAhitya, kalA, saMskRtI va itara vividha kSetrAMmadhye ApalyAlA jaina samAjAce vaiziSTyapUrNa yogadAna ADhaLUna yete. ramazALA rasavaMtI gulakaMda zatAvarI ka BRAHY PRASH caMdanayukta uTaNe pUrNa tvacA nirogI ThevaNyAsAThI bAhyopacArArtha rasavaMtI- dAtAMcyA ArogyAsAThI, Ayurveda zALA varzaka asale nArIsAThI uttama marAThI nelI -sarvAMnI ArogyAsAThI brahmavidyA mitra gulakaMda-zarirAtIla uSNatA kamI karaNyAsAThI pAdadArI mana-pAyAMcyA bhegAMsAThI, zatAvarI kalpa-zakIvardhaka sarva kemisTa va Ayurvedika auSadha vikretyAMkaDe upalabdha Ayurveda rasazALA * 25 karoDa puNe 4. phona : 020-25440893/25440016. phaeNksa : 020-25440796. e-mail : ayurrasa@vsnl.net 18 | bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 rasazALA Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAna mahAvIra kA sandeza Aja ke samaya meM sarvathA upayogI hai| mahAvIra mAnava the, mahAmAnava the, para hamane unheM bhagavAna banA diyA / unake upadezoM ko jIvana meM utAranAthA para hamane zAstroMmeM sajA diyaa| unakI mUrtI mana-mandira meM sajAnI thI, para hamane unheM pASANI maMdiroMmeM biThA diyaa| unakA upadeza AdaraNIya anukaraNIya thA, para hamane unheM kevaLa vaMdanIya banA diyaa| vardhamAna mahAvIra yuga puruSa haiN| unhoMne Aja se DhAIhajAra varSa pahale isa dharApara Akara jIvana jIne kI kalA dii| mahAvIra basa mahAvIra haiN| pUrI manuSya jAti ke itihAsa meM aisA mahimA maMDita vyakti dUsarA nahIM haiN| mahAvIra ne jitanI hRdaya kI bINA ko bajAyA aura parama saMgIta nikAlA utanA aura kisI ne nhiiN| mahAvIra ke mAdhyama se jitanI AtmAeM jagI aura bhagavattA ko upalabdha huA, utanI aura kisI ke mAdhyama se nhiiN| mahAvIra sabake the, saba mahAvIra ke the / mahAvIra kI dRSTi meM apanA parAyA jaisA koI bheda nahIM thA aura nA hI amIra-garIba, UMcanIca, jAti-vargayA varNa kA bheda thaa| unhoMne jAtivAda bhASAvAda, UMca-nIcake daladala se samAja ko bAhara nikAlA. bhagavAna mahAvIra kA janma sampUrNa mAnava jAti ke kalyANa ke lie huA / mahAvIra kA saMdeza pUrI mAnavatA ke lie hai| jaise sUrya cAMda kA prakAza sabake lie hai, Aga sabakI roTiyAM seMkatI hai| pAnI sabake gale kI pyAya bujhAtA hai, vRkSa kI chAyA sabake lie hai, vaise hI mahAvIra kA sandeza sabake lie hai / mahAvIra ke sidhdAnta kisI varga vizeSa yA kAla vizeSa ke lie nahIM hai| unake sidhdAMta yA saMdeza kI upayogitA sArvakAlika evaM sarvadezIya hai| mahApuruSa ke upadeza yA sidhdAMta samaya va sthAna kI sImA se pare kAlAtIta aura sArvadezika hote hai / mahAvIra ke upadeza DhAI hajAra varSoM ke bAda Aja bhI utane hI upayogI hai| isalie mahAvIra kevala jainoM ke lie hI nahIM. ve jana-jana ke lie hai| bhagavAna mahAvIra dharma tIthe ke pravartaka to the hI para unakA dharma varga vizeSa sthAna vizeSa ke lie nahIM varan sArvakAlika, sarvAMga aura sArvajanIna - sArva laukika thaa| unhoMne jo bhI kucha upadeza meM kahA- use pahale apane jIvana meM ghaTita kiyA anubhUta kiyA isIlie mahAvIra vyakti nahIM - saMsthA hai, samAja hai, saMgha hai| unake alaukika jJAna ke piche apratihatakaI varSoMkI lagAtAra zuddha sAdhanA thI / isa sAdhanA ke lie unako kisI ne prerita nahIM kiyA aura na hI paristhitIyoMne bAdhya kiyA / iha laukika sAre sukhoMkA- rAjya - vaibhava. samRddhi kA balidAna kara siMha kI taraha nirbhaya - ekAkI apane abhISTa kI siddhI ke lie jIva aura jagata ke kalyANa kI khoja ke lie ve sAre jana- parijana ke bIja se nikala paDe the / lagAtAra sAThe bAraha varSataka akele kaThora sAdhanA evaM tapasyA kii| - - - sAdhvI jJAnaprabhA 'sarala' bhagavAna mahAvIra ne anubhava kiyA ki ajJAnatA ke kAraNa apane karma se hI prANI saMsAra ke janma-mRtyu - duHkhoM ke cakravyUha meM phaMsA huA hai| karma svayaM apanI AtmA ne hI kiye hai - to phala kA bhugatAna bhI svayaM ke puruSArtha se hI sAdhanA siddhI kI aura Age bar3hatI hai| bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 | 19 bhagavAna kI sAdhanA kI zuruAta kI pahalA hI dina hai / ve jaMgala meM dhyAna sAdhanA meM ekAkI khaDe hai / eka bindu para apalaka dRSTi ttikaaye| eka gvAla apane baila carAte hue udhara AtA hai, usI vakta use kucha jarUrI kAma yAda Ane se mahAvIra ko bailoMkI nigAha rakhanekA kahakara jAtA hai| mahAvIra to apane dhyAna meM lage hue baila bhI cara carate kahIM nikala ge| gvAlA lauTakara Ane ke bAda apane bailoMke na pAkara gusse meM Aga babUlA hokara rassI se mahAvIra ko pITane lgaa| paraMtu dhIra-gaMbhIra mahAvIra ne uph taka nahIM kiyA aura usI taraha apanI sAdhanA meM aDiga khaDe hai / usI vakta svarga meM indrakA Asana kaMpAyamAna hone se indra calakara vahA Ate hai aura gvAle ko daMDita karanA cAhate hI hai ki itanemeM mahAvIra apanA dhyAna pUrNa kara gvAle ko ajJAnI nA samajha kahakara indra se chuDAte hai, gvAlA mAphI mAMgakara calA jAtA hai| svargAdhipatI indra bhagavAna mahAvIra se nivedana karate hai- "bhaMte / Apako apane sAdhanA kAla meM Age aneka kaSTa upasarga AeMge isalie Apake sAdhanAkAla taka mujhe ApakI sevAmeM rahane de|" mahAvIra ne javAba diyA- "he devAdhipatI ! na to kabhI aisA huA hai. na hotA hai. na hogA ki kisIne dUsaroM ke sahAre mukti prApta kI ho - svayaM ke puruSArtha ke bala para hI sAdhanA siddha hotI Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai| isalie meM akelA hI svayaM ke puruSArtha krAntikArI abhiyAna choDa diyaa| dharma ke hiMsA hai| se upasargoM kA sAmanA kara karma kSaya nAma para honevAlI hiMsA ke viruddha unhoMne Aja varSA va pAnI kI kamI ke kAraNa. kruuNgaa|" janamata taiyAra kiyA- karUNAsiMndhu bhagavAna kaI gAva aura nagaroMmeM trAhI trAhI macI hujI bhagavAna mahAvIra ke anuyAyI jarA mahAvIra ne "jIo aura jIne do" kA hai| globala vArmiMga ke kAraNa avarSA aura ciMtana kare- ki- jarA sI parezAnI huI siddhAnta sarva prathama dekara sabhI prANiyoMmeM prAkRtika asaMtulana, paryAvaNa pradUSaNa, vRkSa nahIM- ki devI-devatAoM ke Age giDa- ApasameM maitrI bhAva jagAyA tathA pazu- bacAo, pAnI bacAo kI bAta hama karate giDAte hai. unase sahAyatA mAMgate hai| jaba ki pakSiyoMko abhaya diyaa| Aja vizva bArUda hai. kintu bhagavAna mahAvIrane 2600 varSa pUrva hakIkata yaha hai kI koI bhI kisIko na sukha ke Dhera para baiThA hai- eka hI palameM ANvika hI isakI ghoSaNA kara dI thI-kI- hama peDa deM sakatA hai na duHkha, apane-apane karma aura evaM rAsAyanika hathiyAroM se esa jagat ko paudhe pAnI va pazu pakSiyoMko svacchaMda jIne bhAvanA ke anusAra acche aura bure kA pUla smazAna ghATa meM tabdIla banAyA jA sakatA deMge to hama bhI jI skeNge| yadi hama sukUnamilatA hai| hai- jaba taka hama bhagavAna mahAvIra kI ahiMsA zAMti se jInA cAhate haiM to- "jIo aura bhagavAna mahAvIra ne batAyA ki tuma hI kA pAlana kahIM kareMge taba taka hama svayaM evaM jIne do" kA pAlana karanA hI hogaa| Aja tumhAre svayaM ke mitra ho aura tuma hI svayaMke / saMsAra kA koI bhI prANI surakSita raha nahIM hameM mahAvIra ko mAnane kI nahIM jAnane kI zatrU ho| unhoMne paraMparAgata mAnyatAoMke badale sktaa| mahAvIra ne kisI ko jAnase mAranA jarUrata hai- mahAvIra ke prabhAva meM nahIM mahAvIra naI paraMparAoM ko janma diyaa| mAnava kI to dUra mAtra mAranekI kalpanA ko bhI hiMsA ke svabhAva meM Ane kI jarUrata hai| AdhyAtmika svataMtratA ke lie kriyAkANDoM batAyA hai, kisI ke mana ko kleza pahuMcAnA aura jAtIya ekAdhikAra ke viruddha unhoMne yA kisI ke prati mana meM durbhAva lAnA bhI zuddha zAkAhArAcA kharA Anada ! ikanta BANQUET LAWNS 500 lokAMparyaMta svAgata samAroha, vADhadivasa, DohALajevaNa, nAmakaraNa i.samAraMbhAsAThI mAphaka darAta suMdara choTekhAnI laoNna eka paMjiyA rUma, kicana i. suvidhAMsaha soyIskara lokezana '2 amayAdIta svITasaha paripUrNa zAhI bhojn| 200 lokAMcyA samAraMbhAsAThI apparaskAta e/sI haoNla bAherIla keTariMga oNTha svikArato | zuddha zAkAhArI bhAratIya cALI. | khriiraa Dekkana jimakhAnA, jheDa brijajavaLa, puNe. phona : 25530077,66013222 sa.naM. 627, siddhezvara maMdirAzejArI, jayajineMdra pratikSAnajavaLa, 'gaMgAdhAna hilaTaoNpa, vizvevADI kaoNdayA roDa, puNe 30 // phona : 9823094945 20 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAga navhe, upalabdhI saMkoca navhe, vikAsa - AcArya rajanIza (ozo) sUryAstAcyA veLI ekhAde phUla ApalyA anuyAyI hA bAhyAnukaraNa karaNArA asato. mhaNaje sukaNe, AkrasaNe navhe. tara saMyama pAkaLyA miTUna ghete tase saMyamAce svarUpa nAhI. an bAhyataH tara niSedhaca dhyAnAta yeto. mhaNaje ekA abhayAcyA jANIvene jhAlelA saMyama mhaNaje naraka-tIryaMcAdi gatIcyA paNa mahAvIrAMsArakhe puruSa jyA ucca cittavRttIcA vikAsa Ahe. saMyama mhaNaje bhayAmuLe mana ANi zarIra AkrasUna jAve azI pAtaLIvara jIvana jagatAta tyA pAtaLIvarUna, vikArAMcA kolAhala zAMta hoUna aMtarvINecA manAcI rogaTa, durbala avasthA navhe. kiMvA jyAlA AmhI mUlyavAna samajato azA sUra sApaDaNe Ahe. saMyama mhaNaje vAsanAMcyA svargasukhAcyA athavA aihika lAbhAcyA Azene vastUMcA svAbhAvika tyAga hoto. paNa daladalItUna bAhera paDUna khulyA vAtAvaraNAta vrata-niyamAMce ojhe sAMbhALata rAhaNe, yAlAhI AmhAlA mAtra tyAMnI kAya soDale tevaDhe baharUna jANe Ahe. saMyama mhaNata nAhIta. saMyama he phAra vidhAyaka disate. tyAMnA kAya miLAle te disata nAhI. tyAgAcA vAstavika artha phAra vegaLA tattva Ahe. saMyama mhaNaje tyAga nasUna upalabdhI maga AmacI azI dhAraNA hote kI te phAra Ahe he yA arthAne kI, mahAvIrAMsArakhyA Ahe. paNa paraMparA saMyamAlA niSedhAtmaka mAnata saMyamI hote, tyAgI hote. tyAMnI svajana lokAMnA kAhI mUlyavAna ase miLAlele AlI Ahe. tyAmuLe saMyama mhaNaje niSedha, soDale, rAjya soDale, vagaire. paNa tyAMnA asA asate. tyAcyA tulanene tyAMcyApAzI AdhI saMyama mhaNaje ekeka vastU soDaNyAcI sAdhanA, koNatA kiraNa disalA hotA kI, jyAcyA je kAhI hote te mUlyahIna hoUna jAte. dhyAnAta asA samaja rUDha jhAlA Ahe. anurodhAne te tyA akSayya prakAzAcyA asU dyA. mUlyahInatA hI sApekSa Ahe, ___ iMdriyAMcI zaktI kSINa karaNe yAlA saMyama zodhAsAThI rAjyaparivAra soDUna bAhera paDale tulanAtmaka Ahe. joparyaMta ApalyAlA mhaNata nAhIta. svata:lA sukaviNe tase pAhile yAcI AmhA sAmAnyAMnA kalpanA yeta nAhI. adhika mUlyavAna ase kAhI bheTata nAhI tara sope Ahe. kAraNa tyAsAThI koNatyA navyA mhaNUna AmhI saMyamAce eka nakArAtmaka, toparyaMta javaLa Ahe teca mUlyavAna vATaNAra. zaktIcI jarUra paData nAhI. ulaTa Ahe tI niSedhAtmaka tatva banavato. an tyApramANe ApaNa kitI jarI manAlA samajAvale kI yAce zaktIhI ATavIta ANalI mhaNaje kAma AcaraNa karU lAgato. an ekaMdarIta sarvaca kAya moThe mahattva Ahe, tarI aMtarmanAta bhAgate. paNa vikasita hoNyAsAThI AMtarika mahApuruSAMcyA bAbatIta hI niSedhAtmaka kholavara kuThe tarI vATata rAhIla kI heca zaktI jAgRta karAvI lAgate. navIna zaktIcA mAnyatecI ghaTanA ghaDalelI Ahe. paNa lakSAta kiMmatIce Ahe. kAraNa tyApekSA zreSTha ase udbhava jhAlA taraca vikAsa hoNe zakya Ahe. ThevA, ApalyApAzI je kAhI Ahe tyApekSA kAhI ApalyAlA ThAUka nasate. jevhA zreSThatara ANi mahAvIrAMce vyaktitva pahAtA, kAhI adhika mUlyavAna ase kAhI miLAlyAzivAya ase gavasate tevhA nikRSTa ApoApa suTate. sAdhya karaNyAcyA vidhAyaka bhAvanene tyAMnI mANUsa hAtace soDAyalA tayAra nasato. an nikRSTAlA muddAma soDAve lAgata nAhI. an sAdhanA kelI asAvI ase vATate. paNa jo koNI aMdhazraddhene kAhI miLAyacyA mUlyavAnAlA prayatnapUrvaka grahaNa karAve lAgata mahAvIrAMcyA mAge jI paraMparA nirmANa jhAlI AdhIca hAtace TAkUna deto, to puDhe asvastha nAhI. mUlyavAnAce grahaNa sahaja hote. an tI mAtra zuSka, nisteja, svataHzIca laDhaNAr2yA rahAto. to sukato an Akrasato. nikRSTa kadhI suTate te kaLatahI nAhI. azA lokAMcI. paNa puDhe jAtA azA AkrasUna saMyama he vidhAyaka tattva - paNa jevhA nikRSTAlA soDaNyAcA prayatna gelelyA anuyAyAMkaDe pAhUnaca mahAvIrAMviSayI vastutaH saMyamAce svarUpa phAra vidhAyaka karAvA lAgato, tevhA khuzAla samajAve kI, kalpanA kelI jAte, an sAdhAraNapaNe aseca Ahe. an lakSAta asU dyA, jIvanAlA gati zreSThatara te AmhAlA adyApa gavasalele nAhI. ghaDate. anuyAyAMkaDe pAhUnaca te jyAMce yete tI vidhAyaka dRSTImuLeca mANasAlA kAhI paNa nikRSThAlA soDaNyAcA AmhI jabara prayAsa anukaraNa karatAta tyAMcyAviSayI mata banavile sphUrti yete, baLa yete, te kAhI sAdhya karato. an tyA prayAsAlA saMyama mhaNato. jAte. paNa yAta nizcitapaNe cUka hote. kAraNa karaNyAcyA vidhAyaka dRSTImuLeca. tevhA saMyama tevhA saMyamAce vidhAyaka svarUpa nITapaNe bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 21 Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samajAvUna gheNe Avazyaka Ahe. eravhI saMyama tyAmuLe tyA vyaktIcyA manAta kAmavAsanA vADhU eksapIriansa! ahAhA! apUrva anubhava! mANasAlA dhArmika banavata nAhI. phakta lAgate. tazI eka reSA varavara caDhU lAgate va manAcyA sama avasthemadhye azA apUrva adhArmikatA AcaraNAMta vyakta hoU dilI dusarI taLa gAThate. maga tI citre dUra kelI zAMtIcA anubhava yeto. jAta nAhI, itakeca. maga jI adhArmikatA jAtAta va tyAaivajI devAdikAMcI citre saMyama mhaNaje samatola - AcaraNAMta vyakta hoU dilI jAta nAhI tI ThevaNyAta yetAta. AtA saMgItahI badalate va saMyama mhaNaje manAcA samatola. tyA Ata koMDUna rAhUna sAre jIvana viSamaya karUna ekhAde dhArmika vacana puDhe Thevale jAte ANi avastheta lobha ANi tyAga he donhI bhAva TAkate. tyAlA sAMgitale jAte kI tU AtA brahmacaryAce ekamekAMnA kATa detAta. an mana zAMta hote. samyak zabdAcA artha - ciMtana kara. lageca varacI reSA khAlI utarU kAraNa lobha jasA manAlA becaina karato tasA manAcA asA dharma Ahe kI, te nehamI ekA lAgate va khAlacI vara caDhU lAgate. maga donhI tyAgahI karato. an tyAga mhaNaje tarI kAya? atikaDUna dusar2yA atikaDe dhAva ghete. reSA parasparaviruddha Toke gATheparyaMta hI kriyA ulaTA ubhA rAhilelA lobha! zIrSAsana karaNArA ghaDyALAcyA laMbakApramANe mana ekA thAMbata nAhI. lobha! lobha ANi tyAga yA ekAca nANyAcyA TokAkaDUna dusar2yA TokAkaDe helakAve khAta DaoN. grIna mhaNato, mANasAcyA manAcI dona bAjU Aheta. jevhA kAmavAsanA manAlA asate. tANAmadhye rahANe hA manAcA dharmaca azI avasthA Ahe. mANasAce mana nehamI grAsate tevhAhI asvasthatA vATate. an Ahe. mahAvIrAMcyA tattvapratipAdana zailImadhye ekA atIkaDUna dusar2yA atIkaDe gati brahmacaryAce AkarSaNa vATate tevhAhI azAMta vAraMvAra ADhaLaNArA ANi sarvAdhika miLAlelyA laMbakApramANe helakAve khAta vATate.khare tara jyA divazI ekhAdyAlA ApaNa mahattvAcA koNatA zabda asela tara to samyaka asate. brahmacArI asalyAcAsuddhA visara paDato hA zabda Ahe. samyak mhaNaje sama-anati. AtA grIna tisarA prayoga surU karato. to tevhAca to khar2yA arthAne brahmacArI hoto. jithe bhogAcIhI vAsanA nAhI ANi tyA mANasAlA sAMgato, tU AtA koNatAca ApaNa tyAgI Ahota yAce smaraNa Ahe, tyAgAcAhI Agraha nAhI azI sama, zAMta vRtti. vicAra karU nakosa. kAmavAsanecAhI karU toparyaMta lobha Ata dabUna rAhilelA Ahe ase jevhA vAsanAMce koDa puravUna mANUsa thakato nakosa. brahmacaryAcAhI karU nakosa. tU phakta khuzAla samajAve. jevhA koNI muMDana karUna, kiMvA vAsanAMcI bhUka pAhUna to bhayabhIta hoto samora pahA. ANi asA vicAra kara kI mAjhe bhagave kiMvA pAMDhare vasra lapeTUna va hAtAta tevhA to tyAgAcyA, niSedhAcyA mArgAlA mana zAMta hovo. yA donhI reSA samatola hovota. kamaMDalU gheUna ApaNa brahmacArI asalyAcI lAgato. asA mANUsa arthAtaca dusar2yA maga to mANUsa Apale mana zAMta karaNyAcA aiTa miravata yeto, tevhA hA mUrtimaMta dhokAca atikaDe jAto. prayatna karato. tazI taLAzI gelelI reSA vara samorUna yeta Ahe ase samajAyalA harakata ameriketa DaoN. grIna yAMnI mANasAcyA caDhU lAgate va varacyA TokAcI reSA khAlI utarU nAhI. manAcA Alekha gheNAre eka yaMtra tayAra kele lAgate. yA kriyelA DaoN. grIna 'phIDabaeNka' saMyamAcI sAdhAraNataH azI vyAkhyA Ahe. tApamApaka yaMtrAsArakhe Ahe te. phIDabaeNka mhaNatAta. donhI reSAMcA samatola hoU lAgato karaNyAta yete kI, jasA ekhAdyA sArathI ase nAva tyA yaMtrAlA tyAMnI dile Ahe. tevhA to Alekha pAhUna tyA mANasAcI hiMmata rathAmadhye ghoDyAMce lagAma gacca khecUna mANasAce mana caTakan ekA atikaDUna dusar2yA vADhate ANi to Apale mana adhika zAMta basalelA asato, tyApramANe iMdriyAMnA tAbyAta atikaDe kase jAte, yAce prAtyakSika, te yA karaNyAcA prayatna karU lAgato. tyAlA disate ThevaNe mhaNaje saMyama. viSayAMcyA mAge sairAvairA yaMtrAcyA sahAyyAne dAkhavitAta. te yaMtra ekA kI, donhI reSA samatola hota cAlalyA Aheta, dhAvaNAr2yA manAlA satata Avara ghAlaNe mhaNaje khurcIlA lAvUna va tyA khurcIvara basalelyA an Apale manahI zAMta hota asalyAcA saMyama. paNa hI vyAkhyA saMyamAcI navhe, mANasAcyA mastakAlA donhI bAjUMnI tyA tyAlA anubhava yeto. to jasA zAMta hota jAto damanAcI Ahe. asA niSedhAtmaka saMyama yaMtrAcyA vidyutatArA joDUna, tyA mANasAcyA tazA donhI reSA samAMtara hotAta. an tyAca kATyApramANe bocaNArA Ahe. mhaNUnaca manAtIla vicArAMcA Alekha, samora TAMgalelyA sthitIta tyA sthira rAhU lAgatAta. yA kriyelA jyAlA ApaNa saMyamI samajato to AnaMdI paDadyAvara dona prakAzazalAkAMcyA sahAyyAne 15-20 miniTe kiMvA ardhA tAsa lAgato. disata nAhI. to piDalyAsArakhA disato. dAkhavilA jAto. yaMtra saMcAlaka tyAcyA donhI reSAMcA samatola hoto tevhA eka apUrva ekhAde bhArI ojhe vAgavIta asalyAsArakhA zejArI ubhA rAhUna tyAcyA vAsanA zAMtI tyA mANasAcyA anubhavAsa yete. yA to disato. jo saMyamI khulyA manAne hasU zakata cetaviNyAcA prayatna karato. tyAlA to zAMtIlA koNate nAva dyAve? kAraNa hA anubhava nAhI to saMyamI kasacA? paNa to hasaNAra azlIla, kAmottejaka citre dAkhavito. navIna Ahe, tevhA grInalA yA anubhavAsAThI kasA? kAraNa manAta vAsanAMzI tyAce tuMbaLa joDIlA uttAna svarAce saMgIta cAlU asate. eka naveca saMbodhana zodhAve lAgale. o yuddha cAlU asate. paNa azA jhagaDyAmadhye 22 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mANUsa svataHzIca laDhUna kSINa hoto. jo kSINa hoto. jo ApalyA DAvyA va ujavyA hAtAcI laDhAI lAvUna deto, to koNAce yaza ciMtaNAra? ApaNa svataHca AkarSita hoto, punhA to svataHca svataHlA parAvRtta karato. punhA ApaNaca ApalyA viruddha jAto. tyAmuLe tyAce vyaktitva dubhaMgate. azA dubhaMgalelyA vyaktitvAlA manocikitsaka sijophreniyA mhaNatAta. khaMDita vyaktimatvAce svarUpa svataH svataHcyA viruddha vAgaNe yAlA khaMDita vyaktimatva mhaNatAta. kaSAyodrekAcyA bharAta mANUsa anucita bolato vAgato. mAgAhUna tyAlA tyAbaddala khaMta vATate. kadhI kadhI to khoTe bolato. paNa AtUna tyAlA te bare vATata nAhI. kadhI to kuNAzI kapaTa karato. kuNAvara anyAya karato. paNa tyAbaddala mana Tocata rahAte. azA aMta: kalahAlA khaMDita vyaktitva mhaNatAta. pApa kazAlA mhaNAyace? jyA kriyemuLe manAlA TocaNI lAgate teca pApa. maga jithe damanAmuLe, tyAgAmuLe mana satata asvastha rAhate. ApaNa he soDale, te soDale asA vicAra yeUna manAlA rukharukha lAgate, to kasalA tyAga ? an azA tyAgAta puNya koNate? khare tara jyA vastUcA ApaNa kRtIne tyAga karato tyA vastUbaddala naMtara ApalyAlA manAtUna oDha vATatA kAmA naye. koNatyAhI tyAgAmadhye mana, vacana, kRtIcI ekavAkyatA asela taraca to tyAga Ahe. an taraca te puNya Ahe. eravhI manAcI asaMtuSTatA hI pApakArakaca Ahe. - Ahe he jyAlA manApAsUna paTale asA mANUsaca zAMta samAdhAnI asU zakato. kAraNa tyAlA AtA ApalyA manAzI jhagaDAve lAgata nAhI. vrata upavAsAMnI iMdriyAMcI zaktI tyAlA muddAma kSINa karAvI lAgata nAhI. khare tara vAsanA kSINa karaNyAsAThI iMdriyAMcI zaktI kSINa karAvI lAgata nAhI. khare tara vAsanA kSINa karaNyAsAThI iMdriyAMcI zaktI kSINa karaNe hA manovijayAcA mArga navhe. dIrghakAla AjArI asalelyA mANasAcyA manAtahI kAmavAsanA jAgRta hota nAhI. mhaNUna tyAne kAma jiMkalA asA tyAcA artha nAhI. paNa vrata-upavAsAMnI zarIra kSINa karaNArA sAdhaka mAtra asA bhrama bALagato kI mI vAsanAMce nirmUlana kele. paNa ase vAsanAMce nirmUlana hota nAhI. phakta tyA kSINa hoUna yogya saMdhIcI vATa pahAta manAcyA ekA kopar2yAta daDUna basatAta. tazA janmajanmadekhIla tyA daDUna basatAta. paNa zarIra pUrNa samartha Ahe an tarIhI jyAcA ApalyA mana, iMdriyAvara tAbA Ahe to kharA saMyamI. mahAvIrAMcyA dRSTa mhaNaje AtmavAna saMyamI mhaNaje jyAcA viveka satata jAgRta Ahe to. jyAce cit zAMta, niSkaMpa jhAle Ahe, to. saMyamAcA zarIrAzI, zarIra kSINa karaNyAzI kAhIeka saMbaMdha nAhI. saMyamAcI sArI prakriyA zarIramanAcyA palIkaDe jANyAcI Ahe. Amace iMdramaya jIvana - AmhI dvaMdvAMta jagata asato. mhaNUna Amace mana ekA atikaDUna dusar2yA atikaDe tatkALa dhAva ghete. ikaDe AmhI kuNAzI maitrI karato toca dusarIkaDe zatrutva nirmANa hote. kuNAvara prema karato, tara tyAcaveLI kuNAcA tiraskAra vATU lAgato. donhIpaikI eka goSTa nivaDalI kI dusarI goSTa aparihAryapaNe ApalyAlA cikaTate. ApalyA icchA, anicchecA hA prazna nAhI, tara jIvanAcA muLI hA niyamaca Ahe. mhaNUna mahAvIrAMnI eka asaMbaMdhita bhAva svIkAralA. he satya lakSAta gheUna ApaNa tyAMcyA vacanAMcA artha lAvalA pAhije. jevhA te mhaNatAta, mAjhA sarvAMzI bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 | 23 saMyamAcA paraMparAgata artha asA cAlata AlA Ahe kI, jo svataHcyA vAsanA, vikArAMzI jhagaData asato, to saMyamI paNa jo azA mArgAne manonigraha sAdhato to sAdhaka vRttIne kaThora banato. kAraNa vikArAMnA daDapaNyAta manAtIla komala bhAvanAMcA nipaTArA sahajaca hoto. asA sAdhaka dusar2yAMcyA pramAdAkaDe kSamAzIla dRSTIne pAhU zakata nAhI. vAstavika saMyama mhaNaje samaja. aMDarasTa~DiMga. vAsanAce koDa puravaNe vyartha maitrIbhAva Ahe, tevhA tyAcA artha asA kI, nA koNI mAjhA mitra Ahe, nA koNI zatrU Ahe. he donhI bhAva vagaLatA eka taTasthabhAva, madhyasthabhAva zillaka urato. mhaNUna dvaMdvAtIta jhAlelyA mahAvIrAMsArakhyA vibhUtIMce Akalana hoNe AmhA sAmAnyAMnA phAra kaThINa paDate. AmhI jyA bhASecA zabdAMcA upayoga karato. tIca bhASA, teca zabda tyAMnA vAparAve lAgatAta. paNa tyAmAgIla bhAvArtha vegaLA asato. he lakSAta gheUna AmhI saMyama yA zabdAcA artha lAvAyalA havA, saMyama mhaNaje manAcI sthiratA, jyA sthitImadhye mana koNatyAhI atikaDe jhukata nAhI. nA bhogAkaDe nA tyAgAkaDe nA vAsanekaDe nA damanAkaDe. jyA avasthemadhye mana vacana kRtIcI ekavAkyatA asate. jyA sthitImadhye mana vivekAdhiSThita asate. jyA sthitImadhye svabhAvAcI satata jANIva asate, azA nitya jAgarUka avasthece nAva Ahe, saMyama With Best Compliments From Paras Gandhi Jayesh Gandhi 9822442882 Gandhi Plywood Dealers in Plywood, Flashdor, Lipping Patti and allied products | Shop No. 6, 774, Bhawani Peth, Navin Hindi High School Premises, Pune, Maharashtra, Ph. : 020-66023846 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIo aura jIne do| bhagavAna mahAvIra kalyANaka nimitta hArdika zubhakAmanAyeM vinita DAyAlAlajI phulacaMdajI bAmaNiyA sureza DAyAlAlajI jaina dIpaka DAyAlAlajI jaina azoka DAyAlAlajI jaina prakAza DAyAlAlajI jaina puSpaka plAya 270/5, bhavAnI peTha, mahAvIra sosAyaTI, puNe - 411 042 phona : 26446236, 26430352 phaeNksa : 020-26454768 24 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tIna pAyAcI zaryatazikSaNa-paisA-sukha - cakora gAMdhI Ajace yuga he jJAna yuga Ahe he upalabdha jhAlyA. pAyalaTa, eara hosTesa, atireka vhAyalA lAgalA Ahe. jagatamAnya Ahe. nizcitaca jJAnayugAmadhye haoNTela maeNnejameMTa, aeNnimezana, riTela azI abhyAsAcA klAsa, kheLAcA klAsa, kadhI navhate evaDhe mahattva zikSaNAlA Ale aneka navIna kSetre ughaDalI. bhAratAcyA hasAyacA va cAMgale raDAyacA klAsa. azI Ahe. jAgatikIkaraNa, iMTaraneTa, Aya-TI, Arthika pragatImadhye jhapATyAne vADha hota atizayoktI vhAyalA lAgalI Ahe. AUTa sorsiMga taseca jAgatika tulaneta gelI va yAcI nakaLata dhuMdI sarvAMnA caDhAyalA akSaraza: pAlakAMnI mulAMzI va mulAMnI bhAratAta asalelI pracaMDa taruNa lokasaMkhyA, lAgalI. pAlakAzI kase vAgAyace yAce klAsa khUpa moThyA saMkhyene suzikSita va tehI iMgrajI yAmuLeca pAlakAMnA va pAlyAMnA cAgaMle ghyAyacI veLa kharaMca AlI Ahe. yeta asalele yAmuLe ApalyA dezAta ekadama zikSaNa have Ahe. cAMgale zikSaNa mhaNaje cAMgale zikSaNa mhaNaje cAMgalI nokar2yA va cAMgale pagAra yAMcA suvarNakALa cAMgale mArka, cAMgale mArka mhaNaje, nokarI, cAMgalI nokarI mhaNaje bharapUra paisA AlA Ahe. tyAmuLe pratyeka pAlakAlA nAmAMkita kaoNleja, nAmAMkita kociMga va surakSitatA, bharapUra paisA mhaNajeca sukha zrImaMta aso vA garIba, nokaradAra aso vA klAsesa va korsamadhye aeNDamizana. cAMgale azA tIna pAyAcI, pAlakAMcI ANi dhaMdevAIka ApalyA pAlyAne khUpa cAMgale kaoNleja mhaNaje cAMgalI nokarI, cAMgalI pAlyAcI zaryata surU hote. zikAve ase vATate. kadhI navhate evaDhe nokarI mhaNaje jAstIta jAsta pagAra deNArI, yAtIla vicAra karaNyAcA kharA muddA hA kariaralA mahattva Ale Ahe. taseca tyAcabarobara bharapUra soI savalatI deNArI Ahe kI 'khareca cAMgale mArka mhaNajeca zikSaNAcyA jAgatikIkaraNAmuLe aneka yAcA artha 'sikyuriTI' paNa mAnalA jAto. cAMgale zikSaNa kAya? phakta navIna kSetre khulI jhAlI Aheta. divaseMdivasa yA sarvAta kaLata nakaLata manAmadhye artha zikalelyAMnAca paisA miLato kAya? va phakta sarakArI va phakta yunivharsiTIcyA pAraMparika asato phakta bharapUra paisA, paisA va paisA. bharapUra paisevAleca sukhI asatAta kAya? sikyuriTI zikSaNApekSA svAyatta zikSaNa jhapATyAne paisA kazAsAThI tara paisA mhaNajeca sukha. yA zabdAlA artha Ahe kAya?' pragatI karata Ahe. jazI jazI navIna phakta paizAlAca artha bAkI sarva vyartha Ahe hehI titakeca khare kI yAcyA virodhAta audyAgika kSetre ughaData Aheta, tyAlA ase citra pAlakaca mulAMsamora ubhe karata sutra suddhA lAgU hoU zakata nAhI. mhaNaje lAgaNArI svAyatta zikSaNe tayAra hoUna Aheta. mANasAMce samAjAtIla, kuTuMbAtIla paise phakta bina zikalelyAca lokAMnA lAgaNAre kuzala manuSyabaLa puravile jAte. sthAna phakta paizAvaraca Tharate Ahe. aseca miLatAta. sarva garIba lokaca phakta sukhI zikSaNa, nokarI va kariara yAmadhIla veLece citra disata Ahe. asatAta. maga khare sUtra kAya? kharA jIvana aMtara kamI hota cAlale Ahe. baghatA yAmuLeca pAlakAMcI va arthAtaca maMtra kAya? cAMgalI va kharI zaryata dona baghatA, mulAMnA zikSaNa mhaNaje kevaLa pAlyAMcI jIvagheNI spardhA surU hote. jyAlA pAyAvaracI koNatI? he vicAra karaNyAcI graeNjyueTa vhAyacyA Ata, bI.pI.o. madhye ___ ApaNa 'raeNTa resa'paNa mhaNato. agadI veLa va jabAbadArI prathama pAlakAMvara va maga daramahA ru.15 te 20 hajAracI nokarI va narsarIcyA aeNDamizanapAsUna mule yA spardhemadhye pAlyAMvara AlelI Ahe. iMjiniara va ema.bI.e.lA daramahA 25 hajAra oDhalI jAtAta. maga surU hoto tANa- ApalyA AvaDIce zikSaNa mhaNajeca, rupayAMcI nokarI miLAyalA lAgalI va dona taNAva tuphAna spardhA. to paLato Ahe mhaNUna cAMgale zikSaNa, jyAlA paeNzana mhaNatAta. tyA te tIna varSAta daramahA ru. 50 hajAra te eka mI paLAyace va ekamekAMce pAhUna sarvAMnIca kSetrAta zikale tara abhyAsa kara mhaNAyacI lAkha rupayAMparyaMta pagAra pohocale.yA nokar2yA paLata rahAyace. garaja nasate. khar2yA arthAne jJAna miLate. mArka mojakyA nAhIta tara agadI hajArAmadhye zikSaNAce nAhI paNa abhyAsAcA kamI adhika paDale tarI cAMgalI pragatI hote. bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 25 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tI vyaktI AvaDIcyA kSetrAmadhye paisA phakta zikSaNAneca miLato hA caDhautAra khUpaca pAhAyalA miLata Aheta. ApoApaca zikharAvara pohocate. nusate gairasamaja Ahe. tyAkaratA aneka guNa, jI goSTa zAzvata nAhI va ticyAne kAhI ghokaMpaTTI karUna, rasa nasalelyA viSayAta aeNTiTyUDa (vRttI) va poTAta Aga asAvI vikata ghetA yeta nAhI, tyAcyAmAge kitI mArka paData nAhIta va paDale tarI puDhe lAgate. dhAvAyace? paise asaNe gaira nAhI paNa kariaramadhye tyAcA kadhIhI upayoga hota jJAna yugAta zikSaNa garajece Ahe tyAcyAmAge dhAvatAnA kitI spardhA karAyacI. nAhI. AvaDa nasalelyA viSayAta paNa yAbaddalata dumataca nAhI paNa zikSaNa yA mRgajaLAsAThI eka jIvagheNI spardhA spardhemuLe va puDhe cAMgalI nokarI miLela AvaDIce va AnaMdadAyI va khareca paLAyacI kA? teca jara manAsArakhe, mhaNUna zikalele vidyArthI tyA kSetrAta phArazI jJAnAkaritA asAve. AvaDIcyA kSetrAta samAdhAnAne, daDapaNa na ghetA, saMskArAMnI pragatI karU zakata nAhIta. agadI spezAlisTa asAve va nasela tara jagale, kaThora parizrama kele, sacoTI va Aya.Aya.TI. ANi janarala kSetrAta ase asAve kI jyAta bareca kasoTIne prayatna kele tara bharapUra paisehI miLU Aya.Aya.ema. madhIla vidyArthI suddhA kAhI payArya upalabdha Aheta. besika zikSaNa zakatAta. yAce aneka dAkhale ApalyA varSAMnI AvaDIcyA itarA kSetrAmadhye gelyAcI asale va veLoveLI hoNAr2yA badalApramANe AjUbAjUlA Aheta. udAharaNe Aheta. navIna zikUna iMDasTrIcyA garajepramANe pAlakAMnA he prathama paTale pAhije va maga zikSaNAta suddhA sUra sApaDAvA lAgato. svata:lA apaDeTa kele tarIhI aDacaNa yeta mulAMnA. prathama pAlakAMcyA vAgaNyAmadhye yA paisA kamaviNe sUtra tara phAraca aura nAhI. veLepramANe svata:lA badalaNyAcI va goSTI disalyA taraca mulAMmadhye utaratIla. Ahe. agadI bila geTas yAMnI 12 vIta navIna AvhAnAMnA sAmore jAyacI kSamatA parama pUjya taruNa sAgarajI mahArAja mhaNatAta, zikSaNa soDUna svata:cI kaMpanI sthApana kelI zikSaNAta pAhije. "baccoM ko sikhAIye mata dikhAIye.' jidda ANi mehanatIne jagAtIla sarvAta zrImaMta AyuSyAta ekUNaca dona goSTIMce bhAna cAMgale kAma karaNyAcI jarUra asAvI va vyaktI banalI. sacina teMDulakara suddhA satata ThevAve. vega va dizA. vega Ahe paNa phakta paisA kamaviNyAcI nasAvI. cAMgalyA atizaya alpa zikalelA Ahe. sva. dizA nAhI tara aeNksiDenTa hoto. taseca va manApAsUna kelelyA parizramAMmadhye, paisA dhIrUbhAI aMbAnI hehI kamI zikalele hote. dizA Ahe paNa vega nAhI tara pragatIca hoU ApoApaca yeto kiMbahunA mAge lAgato va biga bajhAra grupace kizora biyANI he phakta zakata nAhI. zikatAnA, arthAjana karatAnA asA paisA barobara sukha ANi samAdhAnapaNa bI.kaoNma Aheta paNa tyAMcyA netRtvAkhAlI yAMcA nakkI vicAra karaNe garajece Ahe. ANato. bhAratAtIlA aneka udyogapatIMcI kaMpanIta aneka, khUpa zikalele loka kAma jIvagheNyA spardheta nakaLata bhAga gheUna nAve udAharaNAdAkhala detA yetIla. zrI. karatAta. mAjhyA paricita eka vyaktI phakta manAvara tANa nirmANa karUna zikSaNa ghetAnA vAcalaMda hirAcaMda, jI.DI.biralA, sAtavI pAsa Ahe. tarIhI bhAratAta pannAsa eka vilakSaNa taNAva nirmANa hoto. paizAne je.Ara.DI.TATA, ratana TATA, nArAyaNa mUrtI, kaoNleja va zALA uttama paddhatIne cAlavIta sarva vikata ghetA yete kAya? vizeSataH sukha ajima premajI va jagAtIla bila geTas, vaoNrana Aheta. mAjhyA ekA mitrAne phakta bI.essI. hA viSaya tara atizaya gahana Ahe va bapheTa hI maMDaLI evaDhI zrIMmata asUna zikUna tyAMcyAkaDe kAhIhI bhAMDavala pAlakAMnI jAsta vicAra karaNyAsArakhA sva.je.Ara.DI.TATA ekA bhADyAcyA gharAta nasatAnA zUnyAtUna eka kaMpanI ubhI kelI Ahe. ase mhaNatAta kI 'kaDAkyAcyA zevaTaparyaMta rahAta hote. zrI. nArAyaNa Ahe. tyAMcI ulADhAla zekaDo koTIMmadhye thaMDIta dona garIba ekA phATakyA pAMgharUNAta mUrtIdekhIla agadI sAdhepaNAne rAhAtAta. pohocalI Ahe va tyAMnI yu.esa.e. va gADha jhopU zakatAta paNa dona rAje akhkhyA vaoNrena bapheTa jagAtIla sarvAta zrImaMta vyaktIne yu.ke.madhyehI kaMpanI vikata ghetalI Ahe. sAmrAjyAta, ApalyA mahAlAta zAMta jhopU ApalyA saMpattItIla diDa lAkha koTI rupaye eka nAmAkiMta vyaktI jyAMce zikSaNa phakta zakata nAhIta. deNagI mhaNUna dile va tyAta koThehI tyAMce bI.kaoNma paryaMta asUnahI tyAMnI Arthika pragatI paizAMnI sukha, zAMtI, svAsthya, sauMdarya, nAva ghyAyace nAhI azI aTa ghAtalI. uttama phAra pracaMDa kelI Ahe va sAmAjika jJAna, kauTuMbika va sAmAjika saMbaMdha, zikSaNa, jJAna, svaccha pratimA yAce uttama kAmAmadhye aneka uccazikSitAMnA tyAMnI saMskAra, dhArmikatA, adhyAtma va azA udAharaNa mhaNaje bhAratAce paMtapradhAna mA.DaoN. nokar2yA dilyA Aheta azI aneka udAharaNe aneka goSTI vikata ghetA yeta nAhI. lakSmI manamohana siMga. tyAMcI arthakAraNAtIla ApalyAlAhI mAhitI asatIlaca...! tyA atizaya caMcala Ahe. saMpattI Aja Ahe dizA bhAratAlA ujjvala bhavitavya deUna gelI vyaktImadhIla itara guNAMcA abhyAsa karaNe paNa udyA asela yAcI zAzvatI koNI deU va deta Ahe. jagAtIla itara mahAsattA va tyAvara risarca karaNe garajece Ahe. zakata nAhI. AtAcyA arthakAraNAmadhye he kolamaDalyA tarIhI tyAmAnAne bhAratAcI 26 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Arthika sthitI bhakkama Ahe. azI koNatIca nokarI, pada, dhaMdA, saMpattI surakSita va abAdhita nAhI. dezAce paMtapradhAna aso, mukhyamaMtrI aso, lakSAdhIza aso, ba~ketIla nokarI vA agadI dAUda ibrAhima aso koNAlA kAyamacI sthiratA Ahe kAya? ase asatAnA ANakhI eka mRgajaLa mhaNaje surakSitatA. sthiratA yAcyA mAge ApaNa ugAcaca paLata asato. daraveLelA koNAsArakhe tarI vhAyalAca pAhije kAya? krikeTa AnaMdAsaThI kheLAyacA kI phakta sacina teMDulakara hoNyAsAThI he suddhA ekA mahinyAcyA klAsamadhye. sacina teMDulakara, AIna sTAIna, nyUTana, vAlacaMda hirAcaMda, bila geTas, nArAyaNa mUrtI, bethovena, obAmA yA sarva maMDaLInI svataHlA AvaDela teca kele. tyAMnA svata:vara ThAma vizvAsa hotA. pracaMDa mehanata kelI va jagata vikhyAta jhAle. tyAMnA AyuSyAcA sUra gavasalA. ApaNa jara mulAMkaDUna daraveLelA abhyAsAta 100 TakkyAMcI apekSA karata asU tara tyAMcIhI apekSA ApalyAkaDUna sarvAta jAsta zrIMmata asaNyAcI kA asU naye ? jara vicArale kI ApalyAkaDe dahA gADyA, dahA baMgale, svataH ce vimAna kA nAhI tara tyAlA ApalyAkaDe uttara Ahe kAya? apekSA karaNe sope Ahe paNa maga tyAMcyA apekSelA ApalyAkaDe uttare Aheta kAya? daraveLelA mulAMnI kasoTIlA uttamaca utarAyalA pAhije. yA spardheta tyAcyA ApalyAkaDUna apekSece kAya yAce prAmANikapaNe ApaNa uttara deU zakato kA? uttama Arogya, satyAce mahattva, nItImUlye, zraddhA ANi cAMgale saMskAra yAcI kharI garaja jAsta Ahe. eka veLa atizaya uMcIvara pohocaNe sope Ahe. paNa tithe TikaNe atizaya avaghaDa asate. pataMga uMca uDU zakato paNa tyAlA TikavUna Thevate tI dorI. AyuSyAta tyA dorIce kAma ApalyAvarace jhAlele 'saMskAraca' karate. jaina tattvajJAna saMyama, samatAbhAva ThevaNe va aparigrahI asaNe zikavate. pUrva janmAcyA kelelyA karmAmuLe yA janmI mehanatIce phaLa miLU zakata nAhI tevhA thayathayATa na samatAbhAvanene zrama karata rAhaNe hI zikavaNa dete. vyavahArAta azA aneka vyakticI udAharaNe disatAta kI jyAMnI ApalyA dainaMdina jIvanAta jaina dharmAcyA tattvAMce pAlana karUna, svAdhyAya karUna tI tattve aMgI utaravalI va tyAnusAra AcaraNa karUna kaThINa paristhitIta na DagamagatA ulaTa saMyamAne, samatAbhAvAne tyA kaThINa paristhitIvara mAta karUna ApalyA mulAMce, kuTuMbiyAMce va svata:ce saphala, sArthaka jIvana ghaDavile. zikSaNa ase asAve, je svataHcyA AvaDIce va nivaDIce asela ANi jyAtUna jJAna miLela, phakta mArka nAhI. ase kariara mhaNaje nokarI kiMvA dhaMdA jI AvaDIcI kiMvA nivaDIcI Ahe ANi tyAta khUpa bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 sAThI AmacyA hArdika zubhecchA! jiteMda cuDIvAla 9421685777 9421312726 vikrete : simeMTa, pharzI, kaDappA, jAlIdAra patre bilDiMga maTerIala ityAdI. mu.po. ziUra, tA. vaijApUra, ji. auraMgAbAda mehanata paDalI tarIhI kAma kelyAnaMtarahI zINa paDaNAra nAhI va tyAtUna uttama jJAna miLela. zrama paDatIla paNa tANataNAva jANavaNAra nAhI. Arogya cAMgale rAhIla va pAlya eka susaMskRta nAgarika banela. paisA samRddhI yeIlaca paNa barobara samAdhAna va sukha asela va svataH sarvAMgINa sakSama asAla tara nizcitaca 'sikyuriTI' paNa yeIla. yA lekhAcA uddeza, pAlakAMnA va pAlyAMnA vicAra karAyalA lAvaNe, tyAMcyAtIla tRSNA jAgI karaNe Ahe. yAlA uttara jyAce tyAMnI vicAra karUna zodhAyace Ahe. anekAntavAdAcyA najarene AyuSya pAhile va nusateca to paLata Ahe mhaNUna mI paLAyace ase nAhI kele tara hI jIvagheNI spardhA thAMbela va hI tIna pAyAMcI zaryata thAMbUna eka suMdara ANi AnaMdadAyI azA dona pAyAMcI zaryaMta surU hoIla. bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 | 27 bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 sAThI AmacyA hArdika zubhecchA! meM. pallavI jiteMdra TreDarsa TreDiMga kaMpanI //// pro. kailAza dipacaMda lohADe 9421417340 niraja 9860048343 janarala marcaMTa aeNNDa kamizana ejaMTa mArkeTa yArDa, ziUra, tA. vaijApUra, ji. auraMgAbAda. (mahArASTra) phona : 02436- (du.) 284391, (ni.) 284267 Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * sugrAsa bhojanAcI vADhavato lajjata 'lijjata pApaDa jAtana pApaDa uDIda, mUga, paMjAbI, lAla miracI, lasuNa N'S STRA BOLOFE RENGTH Emai ' zrI mahilA gRha udyoga lijjata pApaDa (khAdI ANi grAmodyoga kamizana dvArA mAnyatA prApta ) sasA asalA mhaNaje kALajIca nako paizAMcI, hAtAcI, zubhratecI! SASA SASA sasA GREEN OCTERGENT SASA usse LOFW toawAD NOTH PER zrI mahilA gRha udyoga lijjata pApaDa ( khAdI ANi grAmodyoga kamizana dvArA mAnyatA prApta ) DiTarjaTa pAvaDara va vaDI 28 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAna mahAvIra jaina dharmAce saMsthApaka navheta - zAMtIlAla bhaMDArI bhagavAna mahAvIra yAMcyA kAlAta tIrthaMkarAcI navI mAlikA surU hoNAra tarkatIrthAMnI bha. mahAvIrAMviSayI jI vidhAne jIvanakAlAviSayI kAhI matabheda asale tarI asalyAne bha. mahAvIra he avasarpiNI kelelI Aheta tI azA viparyasta prakArAtalI to i.sa.pUrva 599 te i.sa.pUrva 527 asA kAlAtale akharace yA arthI 'carama tIrthaMkara Aheta. vAstavika yApUrvIca yA vidhAnAMcA bahAttara varSAMcA hotA ase anekAMnI mhaTalelaM bha. mahAvIra he prAcIna arhat'dharmAce pracAraka, parAmarza gheNe agatyAce hote. koNI koNI Ahe va tyAnusAra to bahutekAMkaDUna mAnyahI prasAraka va vizeSa pramANAvara sudhAraka hote. te ghetalA aselahI. uzIra jhAlA asalA tarI jhAlelA Ahe. bha. mahAvIrAMcyA jaina dharmAce saMsthApaka navhate. vikArAMvara AtAhI to ghetA yeto, ANi ghyAyalAhI mahAnirvANAnaMtara 'vIra saMvata' hI jI vijaya miLavalyAne te jina mhaNUna oLakhale havA; nAhItara tyAMnI kelI cukIcI vidhAne kAlagaNanA surU jhAlI tI i.sa.pUrva 527 gele, ANi yA 'jinA' pAsUna prAcIna arhat kALAcyA oghAta itihAsa banUna rAhatIla. yA varSApAsUna ANi hI kAlagaNanA jainAMnIca dharma, jaina dharma mhaNUna oLakhalA gelA. azI azI vidhAne aitihAsika mhaNUna TharavalI cAlU kelyAne bha. mahAvIra yAMcA jIvanakAla vastUsthitI asatAnA aneka vidvAnAMnI bha. jANyAcyA zakyatene tI pusUna TAkaNe avaghaDa i.sa.pUrva 599 te i.sa.pUrva 527 yAsa azI mahAvIrAMnA jaina dharmAce saMsthApaka Tharavale hI hoNAra Ahe. mAnyatA miLAlelI Ahe. goSTa kazI viparita va visaMgata Ahe he varIla puraNa kassapa, makhkhali gozAla, jainAMcyA covIsa tIrthaMkara mAliketIla vivecanAvarUna va prApta itihAsAvarUna ajita kezakaMbalI, pakudha kAtyAyana, saMjaya 24 ve tIrthaMkara bha. mahAvIra va tyAMcyA AdhIce kuNAcyAhI lakSAta yeNyAsArakhe Ahe. belaThThiputa ANi nigaMTha nAtaputta he vedAMnA na 23 ve tIrthaMkara bha. pArzvanAtha he itihAsa puruSa tevIsAve tIrthaMkara bha. pArzvanAthAMcyA mAnaNAre AcArya buddhAce pratispardhI hote. hota. kAraNa itihAsAta yAMce ullekha Aheta. kAlApAsUna arhatAMcA likhita va graMthita nAtaputta mhaNajeca jaina dharmAcA saMsthApaka bha. pArzvanAtha yAMcyAviSayI itihAsAta bha. itihAsa upalabdha jhAlA yAcA artha tyA mahAvIra hoya.' tarkatIrtha ANakhI mhaNatAta, mahAvIrAMcyA tulaneta vistArapUrvaka noMdI pUrvIcyA kALAlA itihAsa navhatA ase 'hiMdUMnI i.sa. pUrva sahAvyA zatakAta jyApramANe ghetalyA nasalyA tarI bha. mahAvIrAMcyA saMdarbhAta mhaNatA va mAnatA yeNAra nAhI. tyA pUrvIce bauddhadharmAlA janma dilA tyAcapramANe jaina ase kAhI jhAle nAhI. tyAMcyA saMbaMdhAne tADapatrAvarace lekha, zilAlekha, mUrtI va dharmAlAhI dilA. 'jaina dharmAcI pUrva paraMparA itihAsAta, va tevhApAsUna AtAparyaMtacyA pratimA, AkhyAyikA AdI mAdhyame prAcIna buddhAcyA pUrvIpAsUna cAlata AlI hotI ase aneka graMthAta vistApUrvaka lihile gele Ahe. itihAsAvara prakAza TAkatAta va bha. mahAvIra kityeka mhaNatAta. tIrthaMkara mahAvIra he buddhAce jaina dhAraNe pramANe eke kA kAlacakrAce he jaina dharmAce saMsthApaka navhate tara pracAraka, samakAlika hote. buddhApekSA agodara tyAMnI 'utsarpiNI' va 'avasarpiNI' ase dona ardhAMza prasAraka va sudhAraka hote yA vastusthitIlA dharma sthApanesa suruvAta kelI he mAtra nizcita asatAta. utsarpiNI mhaNaje unnatIcA baLa detAta. paNa aneka vidvAnAMnI yA Ahe. tripiTakAtIla buddhacaritrAta niggaMTha kAlakhaMDa va avasarpiNI mhaNaje avanatIcA vastusthitIkaDe soyIskarapaNe durlakSa kelelaM nAtaputta mhaNUna mahAvIrAMcA nirdeza kelelA kAlakhaMDa. sApekSatene saMbodhalyA gelelyA yA Ahe. Ahe. buddha dharmApramANeca jaina dharmahI hiMdU eke kA kAlakhaMDAta 24 tIrthaMkara hota i.sa. 1951 madhye vAI, ji. sAtArA dharmAcIca vaidika paraMparepAsUna phuTUna nighAlelI asatAta azI jaina dhAraNA asUna sadhyAcyA yethIla prAjJa pAThazALA maMDaLAne tarkatIrtha zAkhA Ahe.' avasarpiNI yA ardhAMzAtIla bha. mahAvIra he lakSmaNazAstrI jozI yAMcA 'vaidika vedAMta, rAmAyaNa, mahAbhArata azA graMthAta akherace 24 ve tIrthaMkara. hI tIrthaMkara mAlikA saMskRtIcA vikAsa' (dusarI AvRttI 1978) zrImadbhagavadgIteta kuThehI vaidika dharmAcA ithe khaMDita hota nasalyAne va yeNAr2yA utsarpiNI hA jo graMtha prasiddha kelelA Ahe tyA graMthAta 'hiMdUdharma mhaNUna ullekha jhAlelA nAhI he yA bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 29 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidhAnAMcyA oghAta visaratA yeNAra nAhI. jhAlA. tyAMce vaDIla siddhArtha he tyA upanagarIce jhAlyAmuLe kevalin' asehI mhaTale Ahe. ulaTa jaina tIrthaMkarAMcA ullekha vedAMta Ahe. pramukha hote. tyAMcI AI trizalA hI tatkAlIna rAjaputrAMnA miLaNAre sarva dusare ase kI, jaina dharma hI bauddha dharmAcI zAkhA vaizAlIcyA licchavI vaMzIya rAjAcI mulagI zikSaNa mahAvIrAMnAhI miLAle hote. paraMtu ase mhaNaNArAMnA varIla vidhAnAtUna yogya to hotI. videhadinnA va priyakAriNI yA nAvAnIhI tyAMce mana gRhasthAzramAta ramale nAhIANi bodha miLaNyAsArakhA Ahe. 'vaidika tI oLakhalI jAta hotI. mahAvIra garbhAvastheta tyAMnI gRhatyAga kelA. naMtaracI 12 varSe tyAMnI saMskRtIcA vikAsa' yA graMthAtalI tarkatIrthAMcI asatAnA tyAMnA devAnaMdA nAvAcyA brAhmaNIcyA khaDatara tapa kele. prAraMbhIcyA ekA varSAMnatara bha. mahAvIra va jaina dharma yA viSayAMcI barIca udarAtUna trizalA yA kSatriya rANIcyA udarAta tyAMnI vastrAMcAhI tyAga kelA. daMza karaNAr2yA vidhAne kevaLa visaMgata va viparyasta nAhIta tara ANaNyAta Ale hote azI eka purANakathA kiTakAMcIhI tyAMnI hatyA kelI nAhI. ajJAnI AzcaryakAraka va udvegajanakahI Aheta. azI Ahe. mahAvIrAMcI pravRttI lahAnapaNApAsUna lokAMnI yA kALAta tyAMcA khUpa chaLa kelA. aneka vidhAne graMthabhara ithe tithe vikhuralelI, ciMtanazIla va vairAgyazIla hotI. paraMtu tumhI paNa tyAMnI to zAMtapaNe sosalA. akherIsa peralelI Aheta. tyAtIla thoDIca ithe ghetalI hayAta aseparyaMta gRhatyAga karaNAra nAhI ase vayAcyA 42 vyA varSI tyAMnI kevala jJAna prApta Aheta. gaMmata hI kI, mahArASTra zAsanAne marAThI vacana tyAMnI AIvaDilAMnA dile hote. AI jhAlo. tyAMnatara mRtyaparyaMta mhaNaje puDhacI tIsa vizvakozA'cyA nirmitIce kArya tarkatIrtha va vaDilAMcyA mRtyUnaMtarahI naMdivardhana yA varSe te dharmopadeza karata rAhile. lakSmaNazAstrI jozI yAMcekaDe sopavale hote. thoralyA bhAvAcyA vinaMtIvarUna te kAhI kALa jainadharmAce 23 ve tIrthaMkara pArzvanAtha he tarkatIrthAMnI marAThI vizvakozA'ce je aneka gharI thAMbale ANi vayAcyA tisAvyA varSI mahAvIrAMcyA AdhI 250 varSe hoUna gele. khaMDa saMpAdita kele tyAtIla terAvyA khaMDAta gRhatyAga kelA. digaMbara paMthAtIla svataH mahAvIrAMce AIvaDila pArzvanAthAMce 'mahAvIra vardhamAna' yAMcyA viSayI lihiNyAsa anuyAyAMcyA mate te AyuSyabhara avivAhIta anuyAyI hote. tyAmuLe pArzvanAthAMce tyAMnI DaoN. A. ha. sALukhe yAMnA sAMgitale hote tara zvetAMbara paMthAmadhIla anuyAyAMcyA mate dharmavicAra mahAvIrAMnA vArasa rUpAne miLAle hote. DaoN. A. ha. sALukhe yAMnI bha. yazodA ase tyAMcyA patnIce nAva hote ANi hote. mahAvIrAMnI pArzvanAthAMcyA vicArAta mahAvIrAMviSayI je kAhI lihile te sarvaca yA tyAMnA ajunA nAvAcI mulagI hotI.' koNatI bhara ghAtalI vA koNate badala kele he oghAta vAcaNyAsArakhe Ahe. ANi te AIvaDilAMnI vardhamAna ase tyAce nAva pUrNataH spaSTa jhAlele nAhI. paraMtu tyAMnI azAsAThI kI tyAMnI je je lihile Ahe te Thevale hote. paraMtu te mahAvIra yA nAvAneca jainadharmAMce va zramaNa saMghAce punarujjIvana kele te tarkatIrthAMcyA vidhAnAMnA cheda deNAre Ahe. vikhyAta jhAle. ApaNa jyAcA AdhAra ANi tyAmuLeca tyAMcyAviSayI DaoN. A. ha. sALukhe yAMnI je lihile te ghetalA Ahe tyA vaTavRkSAlA veDhUna TAkaNAr2yA dharmasaMsthApakAitakA pUjyabhAva lokAMcyA yAsAThI vicArAta gheNyAsArakhe Ahe. 1987 sarpAlA ThAra mAraNyAaivajI tyAcyA ThikANace manAta utpanna jhAlA. pArzvanAthAMnI satya, madhye prasiddha jhAlelyA terAvyA khaMDAta hiMsakatva naSTa kelyAmuLe tyAMnA 'mahAvIra' he asteya, ahiMsA va aparigraha yA cAra tattvAMvara 'mahAvIra vardhamAna' yAMcyAviSayI te mhaNatAta nAva miLAle. azI kathA ADhaLate. tyAMnA ApalA dharma ubhAralA hotA. mhaNUna to :jaina dharmAtIla covIsa tIrthaMkarAMpaikI akharece 'vIra', 'arhat', 'sanmatI', 'vaizAlika' cAturyAma dharma hotA. mahAvIrAMnI tyAta tIrthaMkara mahAvIrAMcyA AdhI jaina dharmAce 23 azIhI nAve deNyAta AlI hotI. 'jJAta' brahmacaryAcI bhara ghAlUna tyAce paMcayAma dharmAta tIrthaMkara hoUna gele ase jaina dharmAce anuyAyI nAvAcyA gaNAta janmAlA AlyAmuLe tyAMnA rUM pAtara ke le. junI paraparA khaMDIta mAnatAta. tyAmuLe mahAvIra he jaina dharmAce 'jJAtRputra' va 'nAtaputta' asehI mhaTale jAta karaNyAaivajI navyA tattvAMzI ticA meLa saMsthApaka Tharata nAhIta. paraMtu jaina dharmAlA ase. AjahI vaizAlIcyA AsapAsa rAhaNAre ghAlaNyAce kauzalya tyAMcyAkaDe hote he yA prabhAvazAlI banaviNyAce phAra moThe zreya jathariyA nAvAcyA jAtItIla loka svata:lA ghaTanevarUna sUcita hote. mahAvIrAMkaDe jAta asalyAne jagAtIla pramukha jJAtRvaMzAce samajAta ANi mahAvIrAMnA Apale jJAnaprAptI naMtara lokakalyANAcyA dharmasaMsthApakAMcyA mAliketIla gautama buddha pUrvaja mAnUna tyAMcI jayaMtI sAjarI karatAta. taLamaLIne te sarvatra hiMDale. ahiMsecyA vagaireMcyA barobarIne tyAMce nAva ghetale jAte.' mahAvIra vastre vAparata nasalyAne tyAMnA 'niggaMTha tattvAvara te bhara deta asata. vaidika 'i.sa.pUrva sahAve zataka he (nigraMtha-vastrarahita) nAtaputta' asehI mhaTale yajJayAgAtalI hiMsA kAlabAhya jhAlI yAce sAMskRtikadRSTyA ulathApAlathIce zataka hote. jAI. tyAMnI vikAra jiMkalyAmuLe tyAMnA eka pramukha kAraNa mhaNaje mahAvIra va gautamabuddha yA zatakAta magadha dezAtIla (sadhyAcyA jiMkaNArA' yA arthAne 'jina' he nAva miLAle yAMnI hiMselA kelelA virodha hoya. tyAMnI dakSiNa bihAramadhIla vaizAlI nagarIce upanagara ANi yA nAvAvarUnaca 'jaina' hI prasiddha saMjJA (mahAvIrAMnI) syAdvAdAcA vA kuMDagrAmAta vA kauMDINyapurAta mahAvIrAMcA janma rUDha jhAlI. tyAMnA kevalajJAna prApta anekAntavAdAcA hirIrIne puraskAra kelyAmuLe 30 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaicArika kSetrAtahI durAgrahAce vAtAvaraNa vADhaNyAaivajI samaMjasapaNAce vAtAvaraNa vADhale. tyAMnI jAtIvyavasthevara hallA caDhavilA ANi sarva jAtIjamAtIcyA lokAMnA ziSya mhaNUna svIkArale. evaDheca navhe tara striyAMnAhI saMnyAsAcA adhikAra asalyAce mAnya kele. sarvasAmAnya mANasAMnA ApalA upadeza samajAvA mhaNUna azI bhAvanA asalyAmuLe tyAMnI saMskRta bhASeaivajI ardhamAgadhI yA prAkRta bhASecA vApara kelA. tyAMce vicAra gaNadhara mhaTalyA jANAr2yA tyAMcyA pramukha ziSyAMnI graMtha rUpAne saMkalita kele hote. paraMtu naMtara te lupta jhAle. mahAvIrAMnaMtara sumAre eka hajAra varSAMnI (i.sa. sumAre 454 madhye ) yA graMthAce punarujjIvana karaNyAta Ale. tattvajJAnAtIla kliSTa kalpanA spaSTa karaNyAsAThI mahAvIra dainaMdina vyavahArAtIla udAharaNe deta asata. tyAMnA gaNita, bhUmitI va grahatAr2yAMcyA hAlacAlI viSayIcyA jyotiSa yA zAstrAtahI rasa hotA ANi yA viSayAvara tyAMnI Apale vicArahI mAMDale hote. 'mahAvIra caritra' mhaNaje sAdhucaritrAcA prathama Adarza ase tarkatIrtha lakSmaNazAstrI jozI yAMnI mhaTale Ahe. titikSA, kSamA, ahiMsA, samatA, tyAga i. guNAMcI paramAvadhI mahAvIrAMcyA ThAyI jhAlI hotI ase te mhaNatAta. svAbhAvikaca bhAratIya saMskRtIcyA itihAsAtIla mojakyA mahApuruSAMmadhye mahAvIrAMcA aMtarbhAva hotA. caitra zuddha trayodazIlA mahAvIra jayaMtI sAjarI kelI jAte. kAhI loka bhAdrapada zuddha pratipadelA paryuSaNa parvAta mahAvIra jayaMtI sAjarI karatAta. azvina vadya amAvasyelA madhyarAtrI mahAvIrAMnA rAjagRhAjavaLIla pAvA vA pAvApurI yethe nirvANa prApta jhAle. hA divasa jaina loka divALI mhaNUna sAjarA karatAta. tyAMcyA nirvANAnaMtara kArtika zuddha pratipadepAsUna vIra saMvatalA suruvAta jhAlI. ' DaoN. A. ha. sALuMkhe yAMcaM he lekhana bahutAMzI zvetAMvara graMthAMvara AdhArita asUna tyAMnI zrI amaracaMdA, munIratnaprabha vijaya, zrI. jagadIzacaMdra jaina, sarI vijayeMdra azAMcyA bha mahAvIrAMvarIla aneka graMthAMcA AdhAra ghetalelA Ahe. DaoN. sALuMkhe yAMnI tyAMcyA lekhanAta kAhI loka bhAdrapada zuddha pratipadelA paryuSaNa parvAta mahAvIra jayaMtI sAjarI karatAta' ase je eka vidhAna kelele Ahe te apur2yA mAhitIvara AdhAralele Ahe. zvetAMbara jaina paryuSaNa parvAta AcArya bhadrabAhU yAMcyA yAMcyA 'kalpasUtra' yA graMthAce vAcana karata asatAta. yA graMthAtIla bha. mahAvIrAMcyA jIvana caritrAce je vAcana hote tyAtIla tyAMcyA janmotsavAcA bhAga paryuSaNa parvAtIla pAcavyA divazI mhaNaje bhAdrapada zuddha pratipadelA hota asate. hA pAva divasa mhaNaje mahAvIra jayaMtI navhe tara bha. mahAvIrAMcyA 'janma kalyANakA'caM vAcana, ciMtana, manana karaNyAcA hA divasa. hI eka goSTa vagaLalI tara DaoN. A. ha. sALuMkhe yAMnI bha. mahAvIra va tyAMnI prasArita kelelA jaina dharma yAMcA paricaya tasA mojakyA va neTakyA zadvAta zakyato susaMgatapaNe karUna dilelA Ahe. tyAMcA hA lekhana prapaMca bha. mahAvIra va jaina dharma yAviSayI tarkatIrtha lakSmaNazAstrI jozI yAMnI tyAMcyA 'vaidika saMskRtIcA vikAsa' yA graMthAta jI jI vidhAne kelelI Aheta tyA bahuteka sarvAMnA kevaLa cheda deNArA nasUna tyAvara yathArtha prakAza TAkaNArA Ahe. evaDhyAsAThI DaoN. A. ha. sALuMkhe yAMnI 'marAThI vizvakoza', khaMDa terAvA, yAmadhye je sAMgitale Ahe te sarvaca yethe dilelaM Ahe. vAcakAMnA nITase paDatALUna pAhatA yAvaM yAsAThI hA evaDhA prapaMca. lakSmaNazAstrI jozI yAMnA AtA vicArAvA, tara Aja te hayAta nAhIta. haramana yAkobI bhAratAlA svAtaMtrya miLAlyAnaMtara bha. mahAvIra va jaina dharma yAvara vipula lekhana va saMzodhana jhAlelaM Ahe. tyA pUrvIcyA kALI tasaM te tulanene kamI hotaM. tathApi jarmana paMDi haramana yAkobI yA saMzodhakAnaM ati prAcIna jaina AgamAMcA va graMthAMcA sarvAMgINa va sakhola abhyAsa yathAzaktI niSThenaM va aviratapaNe karUna jaina dharmAlA tyAcaM vegaLaM svataMtra sthAna va astitva asalyAnaM sapramANa pratipAdalaM, he tasaM eka advitIya aitihAsika kArya jhAlelaM Ahe. vaidika va bauddha dharmAcA tyAcA abhyAsahI asAca athaka hotA. jainacAryAMnIhI asaM mahAna kArya yA AdhI yAnaMtarahI kelaM. paNa jitakaM jAvaM titakaM lakSa yAkaDe gelaM navhataM va nAhI. yAkobInaM je kAhI saMzodhana kelaM te puDhaM kuNA nA kuNA vidvAnAkaDUnana jhAlaMhI asataM. paNa yAkobInaM kelelaM saMzodhana svAtaMtryapUrva kALAta kelaM va svAtaMtryottara kALAtIla saMzodhanAlA tyAcI dizA miLAlI. yAsAThI yAkobIcyA saMzodhanAcaM mahattva kamI lekhatA yeNAra nAhI va nAkAratAhI yeNAra nAhI. pAzcAtyaviSayI vATaNArI hI avAstava kaLakaLa athavA apriya mAnasikatA mAnUna hI vastusthitI jANIvapUrvaka kiMvA ajANatepaNI pUrNataH dhuDakAvatA vA durlakSitA yeNAra nAhI. yAkobIcaM he saMzodhana tasaM asAdhAraNa Ahe. kAraNa yAne prasthApita vaidika niSkarSa bAjUlA sArUna satya ujeDAta ANaNyAcA sarvAta adhika prayatna kelelA Ahe. yAsAThI jainAMnA yA tattvaciMtakAcaM va itihAsa saMzodhakAMcaM RNa visaratA yeNAra nAhI! 'vaidika saMskRtIcA vikAsa' yA graMthAce lekhaka va 'marAThI vizvakoza' yA mahAprakalpAce saMpAdaka ekaca Ahota hI goSTa tazI yethe lakSaNIya Ahe. 'saMpAdaka lekhakAMcyA matAzI' sahamata nasatAta azI prakAracI TIpa aneka niyatakAlikAtUna va saMpAdita graMthAtUna vAcAvayAsa miLate. DaoN. A. ha. sALuMkhe yAMcyA nivedanAzI ApaNa sahamata AhAta kAya asA prazna tarkatIrtha bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 31 Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ M.J.S. MANDAL'S (IMSSR INSTITUTE OF MANAGEMENT SOCIAL SCIENCES AND RESEARCH (Affiliated to University of Pune & Recognized by Govt. of Maharashtra) (An ISO 9001:2000 Certified Institution) MANAGEMENT COURSES COURSES AFFILIATED TO UNIVERSITY OF PUNE M.C.M. M.P.M. Master in Computer Management Master in Personnel Management M.B.S. Master in Business Studies Equivalent to MBA P.G.D.C.A. P.G.D.B.M. Post Graduate Diploma in Computer Applications Post Graduate Diploma in Business Management Part time courses also available for working executives As per the latest standards of the IT sector, fresh arrangements are being made for M.C.M. & P.G.D.C.A. Courses. * Centralised Location * Tradition of Highest Results * 22 Years of Dedicated Teaching * Experienced Teaching Faculty * Well Established Computer Lab & Library . We have tie-up with placement agencies. 1165, Sadashiv Peth, Near Sahitya Parishad, Tilak Road, Pune-30 Ph.:(020) 2447 6257 / 2449 3306 Fax No.:(020) 660 282814 E-mail: imssrpune@sify.com 32 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainAMcI marAThI asmitA - mahAvIra sAMgalIkara jainAMcA ANi marAThI bhASecA phAra junA kAraNa nAhI! jaina AcAryAMnI mahArASTrI va marAThI yA donhI saMbaMdha Ahe. marAThI bhASetIla sarvAta junA svata: cAmuMDarAya hA marAThI bhASika jaina bhASAMmadhUna bharapUra likhANa kele. i.sa. 1450 zilAlekha 'zrI cAmuMDarAye karaviyale' hA hotA. uttara karnATakAtIla baMkApUra he tyAce te 1850 yA cAraze varSAMcyA kALAta jaina mahArASTrApAsUna dUra dakSiNa karnATakAtIla gAva. uttara karnATakAtIla jainAMce vaiziSTya ase AcAryAMnI marAThI bhASeta diDazehUna adhika zravaNabeLagoLa yA prAcIna jaina tIrthakSetrAcyA kI te marAThI bhASika Aheta. pUrvIhI hote mahattvapUrNa graMtha lihile. ThikANI Ahe. yA ThikANI iMdragirI pahADAvara AjahI Aheta. mAtra tyAMnA kAnaDI bhASAhI varSa 2001 cyA janagaNanenusAra bhagavAna bAhubalIMcI ekAca dagaDAtUna titakIca cAMgalI yete. azA marAThI bhASika bhAratAtIla ekUNa jaina loka saMkhyecyA 30% ghaDavalelI 58 phUTa uMcIcI pracaMDa mUrtI Ahe... samAjAta janmalelA, gaMgarAja mArasiMha ANi jaina samAja mahArASTrAta rAhato. taseca 5% jaina khaDagAsanAtIla yA mUrtIcyA DAvyA naMtara rAcamalla yAMcA parAkramI senApatI samAja uttara karnATakAta rAhato. yA 35% pAyAzejArIla vizAla dagaDAvara hA marAThI asalelA cAmuMDarAya ApalyA mAtRbhASecAhI jainAMmadhye marAThI mAtRbhASA asaNAr2yAMcI zilAlekha koraNyAta AlA Ahe. yA khUpa abhimAnI hotA. tyAmuLe bhagavAna saMkhyA 70% hUna adhika Ahe. 30% jaina zilAlekhAcA kALa Ahe. i.sa. 981! bAhubalIcyA mUrtIjavaLa marAThI akSare dvaibhASika asUna tyAMcI bhASA prAmukhyAne mhaNaje AjapAsUna 1028 varSAMpUrvIcA! koraNyAsa to visaralA nAhI. paNa to gujarAthI-marAThI athavA rAjasthAnI-marAThI zravaNabeLagoLa he pUrNa kAnaDI bhASika evaDhyAvaraca thAMbalA nAhI! samoracyAca azI asate. yAcA artha asA kI bhAratAtIla pradezAta ANi tamiLanADUpAsUna javaLa Ahe. caMdragirI pahADAvara cAmuMDarAyAne svata:cyA 35% jainAMnA marAThI bhASA yete. tyAmuLe yA mUrtIjavaLIla dagaDAvara zrI hastAkSarAtIla marAThI zilAlekhahI koralA Aja jainAMcI 25 hUna adhika dhArmika cAMmuDarAye karaviyale yAca arthAce kAnaDI va Ahe. va sAmajika niyatakAlike marAThI bhASeta tamiLa zilAlekhahI Aheta. paNa cAmuMDarAyAlA gommaTa asehI eka nAva prakAzita hotAta. tyAta jainabodhaka he 1884 mahArASTrApAsUna khUpa dUra asUnahI marAThI hote. gommaTa hA zuddha marAThI zabda Ahe. madhye surU jhAlele sarvAta june mAsika Ahe. bhASelAhI tithe mAnAce sthAna miLAle, yAmAge bhagavAna bAhubalIcyA tyA prasiddha mUrtIlA dusare 1906 madhye surU jhAlele pragatI ANi khUpa moThA artha daDalelA Ahe. vizeSa mhaNaje gomaTezvara yA nAvAnehI oLakhale jAte. jinavijaya he sAptAhika Ahe. yAzivAya hA zilAlekha varIla tIna bhASAM vyatirikta itara gommaTAcA Izvara to gomaTezvara yA arthAne tIrthaMkara, sanmatI, paMcaraMga prabodhinI, jaina koNatyAhI bhASeta nAhI. mhaNaje jainAMcI tI alaukika mUrtI marAThI jAgRtI hI niyatakAlike vizeSa ullekhanIya zravaNabeLagoLa he tIrthakSetra prAcIna asUna nAvAne oLakhalI jAte. Aheta. bhagavAna bAhubalIMcI mUrtI nirmANa mAtra jainAMcyA yA marAThI premAcI suruvAta ucca darjAce jaina sAhitya marAThItUna hoNyAAdhIhI kityeka zatake dezabharAtIla cAmuMDarAyApAsUna jhAlelI nAhI! tyAcyAhI prakAzita karaNAr2yA kimAna 20 prakAzana yAtrekarU yA kSetrAsa jAta asata. tyAMcyAmadhye zekaDo varSe AdhI jaina AcAryAMnI mahArASTrI saMsthA kAryarata Aheta. kAnaDI va tamiLa jainAMpramANe saMpUrNa mahArASTra prAkRta yA bhASeta vipUla lekhana kele. itake marAThImadhUna lihiNAr2yA ANi marAThI va uttara karnATakAtIla marAThI bhASika jaina kI yA bhASelA jaina mahArASTrI yA nAvAne sAhitya vizvAsa paricita asaNAr2yA jaina yAtrekarU hI moThyA pramANAvara asata. oLakhale jAU lAgale! sAhityikAMcI saMkhyA tInazehUna adhika Ahe. tyAmuLeca cAmuMDarAyAne marAThI bhASelA itake yA mahArASTrI prAkRta bhASecA puDhe apabhraMza tyAta zAMtIlAla bhaMDArI, DaoN. subhASacaMdra mAnAce sthAna dile asAve. paNa he ekameva hoUna ticyAtUna marAThI bhASecA ugama jhAlA. akkoLe, mahAvIra joMdhaLe, surekhA zahA, bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 33 Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ With Best Compliments From nIlama mANagAve, DaoN. zarayU zahA, javAhara zALA nAhI. muthA, azoka jaina, sunetrA nakAte, vRSAlI i.sa.1984 pAsUna akhila bhAratIya magadUma hI nAve vizeSa ullekhanIya Aheta. marAThI jaina sAhitya saMmelana daravarSI gheNyAta nirmalakumAra phaDakule yA jaina sAhityikAMce yete. vizeSa mhaNaje ajaina sAhityikahI yA marAThI sAhitya sarva paricita Ahe. saMmelanAta moThyA saMkhyene bhAga ghetAta. itakeca itara koNatyAhI bhASeta nasalelA jaina navhe tara akalUja yethe jhAlelyA jaina sAhitya lalita sAhitya hA vAGmaya prakAra kevaLa saMmelanAce adhyakSa ajaina hote! te mhaNaje marAThItaca Ahe. jaina samAja jIvanAvara prAcArya zivAjIrAva bhosale. yA marAThI jaina AdhArita lalita lekhana va kathA he yA sAhitya saMmelanAcyA nimittAne daraveLI vAGmaya prakArAce vaiziSTya Ahe. sumerU kimAna Dajhanabhara marAThI pustake prakAzita prakAzanAce zreNika annadAte yAMnI yA prakArAsa hotAta. tyAMcyA viSayAtahI vividhatA asate. cavaLavaLIce rUpa dile va tyAtUna aneka jaina saMmelanAce svarUpa sAdhAraNapaNe jainAMnI lekhaka lekhikA udayAsa AlyA. lihilele marAThI sAhitya ajainAMnI lihilele marAThI bhASecyA saMdarbhAta jaina samAjAne marAThI jaina sAhitya ase asate. kelele ANakhI eka moThe kArya mhaNaje tyAMnI kADhalelyA marAThI mAdhyamAcyA zaikSaNika saMsthA. mahArASTrAtIla bahudhA ekahI asA tAlukA nasAvA kI jethe jaina samAjAne cAlavalelI marAThI mAdhyamAcI mAdhyamika ALANKAR MEDICAL Bawani Peth, Pune-411042 bhagavAna mahAvIra jayaMtI nimitta sarvAMce hArdika abhinaMdana SUYOG DEVELOPMENT CORPORATION LTD. SUYOG GROUP SINCE 1978 Office No.27, Parshwa Building, 'Sujay Garden', 12, Mukundnagar, Pune 411 037. Tel. : 24260025 M : 9371025171 Fax : 24267252 Email : sales@suyoggroup Website : suyoggroup.com 34 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Tu thiMka biga - aeNDa. pradIpa zahA ekUNa dezAcyA saMdarbhAta jaina samAjAlA bhAratavAsikAMcyA saMbaMdhI mhaNAle hote kI, abhivRddhI,tyAMnA dezapALatIvara neNyAcA 'dakhalapAtra' banavAyace asela tara jaina "Indians are individually intelligent prayatna, preraNA, tyAgIMnI sAdhUMnI dilyA nAhIta. samAjAlA 'Has to think Big' aseca but collectively fool' jaina samAjAtIla tyAmuLe aneka dazake kSAtrateja haravalelA, mhaNAve lAgela. pUrvI kadhI kelA nAhI asA vyaktIMbAbata JainPersons are individu- zuSka, sapaga, sAtvika manovRttIcA zrAvaka navA vicAra ANi vartana jaina samAjAlA karAve ally intelligent but? ase tara hota nAhI ghaDavilA gelA asAvA ANi tyA lAgaNAra Ahe. navyA vicArAcyA dizAne nA? ekhAdyA samAjAmadhye disUna yeNArI, pariNAmasvarUpa vijigeSuvRttIne saMgharSa karaNyAsa pAUle TAkUna puDhe jAve lAgaNAra Ahe. apekSita ANi abhipreta asalelI sAMghika uThaNArA, anyAyAvirodhAta AvAja samAjAmadhye sAkSaratA khUpa vADhalI Ahe. ANi sAmUhika samRddhIcI bhAvanA uThaviNArA, Arthika caDhAoDhIta musaMDI pratyeka jaina gharAtUna sarva zAkhAtIla aneka jopAsaNyAta ApaNa kamI paDato kAya? saMpUrNa mAraNArA, kSAtra teja cehar2yAvara bALagaNArA padavIdhara tayAra jhAlele Aheta. kAhI jaina samAjAne ekatra yeNe, poTajAtI visarUna asA zrAvaka ghaDavilA gelA nAhI. tyAgI kuTuMbAtIla puruSa ANi striyA sarvajaNa ANi ekamatAne eka AvAjAne munIMcyA prabhAvAkhAlI niHsatva jIvanazailI vaidyakIya vyavasAya karatAnA disatAta. aneka samAjahitAcA nirNaya gheNe ase koNatyAhI avalaMbaNAr2yA vyaktI gAvAgAvAtUna padavIdhara jaina iMjiniarsa-zekaDoMnI paradezAta gAvAtUna hotAnA disata nAhI. ghaDavilyA gelyA. dharma pALAvA, sadAcaraNIca zikatAheta kiMvA nokarI karatAheta. bI.e., kasalA aDathaLA yeto Ahe jaina samAja rahAve he mAnya. paNa samAjAmadhye kSAtra tejAcI, ema.e., elaela.bI., ema.bI.e., ema.esa., ekasaMgha hoNyAmadhye? evaDhyA zikSaNa saMgharSAcI preraNA jAgaviNyAaivajI phakta ema.bI.bI.esa., ema.DI., bI.eD. bI.I., prasArAnaMtarahI poTajAtI, paMthabheda ApaNa kA paraMparAMcI, karmakAMDAMcI vATagirI karaNArA ema.I, bI.e.ema.esa., bI.eca.ema.esa. visarU zakata nAhI? mAjhyA pratyeka lekhAmadhye samAja ghaDavilA gelA ase vATate. yA azA zivAya itara aneka kSetrAta jaina padavIdhara nakaLata kiMvA AvarjUna mI munI saMsthecA saMdarbha racanetUna zuSka karmakAMDAta aDakalelA, jhAlele Aheta. Arthika vikAsAce kevaDhe moThe ghetoca paNa te AvazyakahI Ahe kAraNa jaina parAbhUta mAnasikatecA sAmAjika ceharA puDhe vAvara jaina taruNAMcyAsAThI upalabdha jhAlele samAja racanA hI catu:saMghAne mhaNajeca 'munI AlA. hA asA parAbhUta ceharA AmhAlA Ahe. gelyA 25 varSAMta samAjAta Arthika AryikA zrAvaka zrAvikA' yA cAra ghaTakAMnI satAvato Ahe. subattA hI haLUhaLU yetAnA disate Ahe. jaina banalelI Ahe. hI catu:saMghAcI viNa phAra ghaTTa suzikSita taseca padavIdharAMnAhI paraMparA, mahilAhI zikSaNa kSetrAta anapekSita pragatI Ahe. yA cAra ghaTakAMcA vicAra kelyAzivAya karmakAMDa, niSkrIya dhArmika AnhIke TALaNe, gAThUna rAhilyA Aheta. choTemoThe kArakhAne jaina samAjAcyA saMbaMdhAtIla koNatAhI vicAra jhugAraNe khUpa kaThINa hotAnA disate. udayAlA Alele Aheta ANi kAhI pUrNa hoUnaca zakata nAhI. karmakAMDAta guMtalele AIvaDIla, yeNyAcyA mArgAvara Aheta. zrAvakAMnI phakta dhArmikatAca AIvaDilAMvara asalelA tyAgI munIMcA prabhAva zikSaNAcA stara uMcAvalA tarI samAjAce jagAvayAcI, eka prakArace saMnyasta jIvanaca Ahe he sarva jhugAraNe mhaNaje AIsAMghika citra mAtra samAdhAnakAraka nAhI. jagAyalA prerita karaNyAcI eka paripAThI tyAgI vaDilAMpAsUna phArakata azA vicitra dvaMdvAta jaina Arthika, sAmAjika daSTikona, naitikadRSTItUna munIMnI rAbavilI. dhArmikatA ANi nItImUlye suzikSita padavIdhara sApaDalelA pAhato. eka samRddhI samAjAcyA cehar2yAvara disAyalA Avazyaka Ahetaca. paNa zrAvaka zrAvikAMcyA catu:saMgha mAnya Ahe. tyAcI bAMdhilakI havI. tI disata nAhI ase kA? kuThe kamI sAmAjika jIvana jagaNyAsAThI lAgaNArA AmhI mAnato. he uttama ANi poSaka Ahe. paDato Ahota ApaNa? zrI. nAnI pAlakhIvAlA sarvAMgINa vikAsa, tyAMcI bhautika tyAgIMcA mAna ThevaNe, tyAMcA vinaya karaNe, bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 35 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tyAMcA AzIrvAda gheNe AvazyakahI Ahe. cAlU Ahe. azIca ughaDa carcA karUna aeNpeMDiksasArakhe oNparezana karUna ghetAta yAta samAjAce kartavyahI Ahe. 'jIto' saMghaTanA kA tyAgIMcyA ANi zrAvakAMcyA adhikAra hiMsA hota nAhI paNa vimAnAta basUna samudrapAra kADhalI kiMvA azA aneka sAmAjika kakSAMcyA vyAkhyA, maryAdA TharavilyA gelyA gelA kI hiMsA hote ase mhaNaNe saMghaTanA kA kADhalyA jAtAta yAbAbatIta pAhijeta. munI-tyAgIMnI adhyAtmAzivAya itara sadvivekabuddhIlA paTaNAre nAhI. jaina darzanAce, tyAgI anabhijJa asatIla. tyAMcyA viSayAta hastakSepa karU naye ANi zrAvakAMnI tattvAMce prasAraNa arthAta AjacyA zabdAta yAbAbatItatIla jJAnAcyA maryAdA kamI paData adhyAtma kSetrAta DhavaLADhavaLa karU naye. marketing ANi Globalization asatIla tara azA tyAgIMnI phakta tajjJa-vAstUzAstrajJAMcyA ArAkhaDyAta karAvayAce asela tara jaina munIMnI paradezAta AzIrvAdApurateca Apale astitva jANUna tyAbAbata kAhIhI jJAna nasalelyA munI-sAdhuMnI geleca pAhije. ghyAve he abhipreta Ahe. adhyAtmAta tyAgIMnI hastakSepa kelyAmuLe aneka suMdara jaina vastUMcI jaina munI bhArata dezAcyA pArlameMTamadhye avazya mArgadarzana karAve, dharmapAtaLIvara (saMpUrNa vATa lAgalelI AmhI pAhile Ahe. pohocUna pravacana detAnA ApaNa pAhile. aseca jJAna aseca taraca) paNa zrAvakAMcyA sarvAMgINa dusarA mahattvAcA viSaya mhaNaje jaina samAja jaina sAdhU jagAcyA pArlameMTamadhye arthAta UNO jaDaNa-ghaDaNImadhye jaina samAjAcyA hA aneka dazake javaLajavaLa 1980 paryaMta cyA sabhAgRhAmadhye jagAlA uddezUna pravacana globalAyajhezanacyA sahabhAgAmadhye tyAgIMcI piDhIjAta pAraMpArika jyA dhaMdyAta kasalehI karatAnA pAhaNyAcI mAjhI tarI icchA Ahe. bhUmikA AzIrvAdApuratIca ThevalI gelI kauzalya lAgata nAhI azA dhaMdyAmadhye aDakUna jaina sAdhUUNO madhye pohocUna pravacana karatAnA pAhije. rAhilA Ahe. mukhyatve vyAjabaTTA, zetI, disale tara hA jaina dharma vizvavaMdya hoNyAsa veLa jaina samAjAta tyAgI-sAdhUMce sAmAjika dukAnadArI, yApalIkaDe arthAjanAsAThI kAhI lAgaNAra nAhI. viSayAbAbata AzIrvAdApurateca rAhaNe hota karatA yete yAce bhAna yAyalA phAra moThA kALa samAjAtIla ghAma gALUna kamAvalelA nAhI. mI sAMgatA teca aikA, (kAraNa azIca loTalA ANi AtAzI koThe jaina samAja zrAvakAcA paisA bolI, caDhAvyAta, anAvazyaka rIta gelI 60 varSe cAla Ahe.) hA aTTAhAsa jAgA jhAlA ANi gelyA 2 varSAMpAsUnaca nirarthaka maMdire bAMdhaNyAta munIMcyA asato. maMDapa kuNAcA ANAvayAcA, ghoDe, prathamataH 'globalAyajhezana iMDasTrilAyajhezana' aTTAhAsApAyI kAmAlA lAvalA gelA. hattI, ba~DavAle kuThUna ANAyayAce, pratiSThecA paradeza zikSaNa yA viSayAMvara sabhA saMmelanAtUna ajUnahI heca kArya DoLyAlA jhApaDa bAMdhUna paMDita koNa asaNAra, saMgItakAra koNa uccAra karU lAgalA. jaina svAdhvI paradezI cAlU Ahe. punhA mI he spaSTa karU icchito kI asAvA, roSaNAI koNI karAvayAcI he mIca gelyA tara carcelA udhANa Ale hote. dUravara Avazyaka ThikANI maMdire bAMdhA, jirNoddhAra TharaviNAra. ase sAMgaNAre sAdhUmI tara pAhileca himAlayAta pa.pU.vidyAnaMda mahArAja barphamaya jarUra karA. kAraNa tI samAjAcyA saMskRtIcI Aheta paNa vAcakAMnIhI pAhile asatarala. pradezAta jAU zakatAta. kothaLIpAsUna pratike Aheta. ku-paraMparA, kurUDhI viruddha spaSTa mate mAMDatAnA 4000 ki.mI. lAMba asalelyA ThikANI nAIlAjAne ase mhaNAve vATate kI, pa. tyAgIMcyA upasthitImadhye vaktyAMnAhI maryAdA azAveLI jaina samAjAlA objection nasate. pUjya samaMtabhadra ANi AryanaMdI (mAjhyA yetAta. yApuDhe ase bolalele cAlaNAra nAhI paNa heca sAdhU ANakhI 1000 ki.mI. puDhe mAhitItale paNa ANakhIhI asatIla) ase niropahI sAdhU vaktyAMnA pAThavitAta. jAUna pAkistAna, cIna, aphagANistAna yAMcezivAya koNyA sAdhUMnI samAjAlA gurukule munIMcyA roSAMcyA, zApAcyA garbhita bhItImuLe kiMvA raziyAsArakhyA paradezAta pocale tara jaina kADhA, vasatIgRhe bAMdhA asA upedaza dilelA vaktyAMcyA vicAra mAMDaNyAcyA svAtaMtryAvarahI dharma buDato kasA? he moThe anAkalanIya Ahe. aikivAta nAhI. koNI davAkhAne kADhA, maryAdA yetAta. he anekAMnI anubhavale Ahe. nAhItarI vItarAga bhagavaMtAMcyA mUrtI, amerikA, samAjabhavana bAMdhA, kArakhAne kADhA, jyA samAjAne vicAra mAMDaNyAce svAtaMtrya iMglaMDa yA paradezAta maMdire bAMdhUna sthApita kelyA skaoNlarazipaphaMDa ubhA karU asA upadeza dilA gamAvalele asate to samAja sudhAraNA karU gelyA Ahetaca. maga azA maMdirAta cAlata nAhI ANi dilA asatAca tara samAjAne zakaNAra nAhI. kiMvA vimAnAne jaina sAdhU pocale tara jainAMnI bhAvikatene AjaparyaMta zekaDo zALA kaoNlejesa kAryapAlikA, nyAyapAlikA jazA AkAza pAtALa eka karaNyAce kAraNa nAhI. ubhI kelI asatI. AjavaracyA sAMdhUMcyA ApalyA kAryakSetrAcyA maryAdA sAMbhALatAta, jaina sAdhUMnI phakta bhAratAtIla AtmyAMce mArgadarzanAvarUna gAvogAvI nirmANa kele te tazI maryAdA munIMnI ANi zrAvakAnehI kalyANa karAve ANi paradezAtIla AtmyAMnI 'nagarazeTha', 'munIbhakta', 'saMghapatI,' 'iMdra', pALalyA pAhijeta. sadhyA JudiciaActiv- tyApAsUna vaMcita rahAve he vicArApalIkaDace 'iMdrAyaNI', 'kubera' paNa samAjAlA have hote ism cI carcA cAlU Ahe ANi pArlameMTacyA Ahe. munI iMjakzena ghetAta, sarva vaidyakIya zikSaNa samrATa' 'udyogasamrATa' samAjAlA adhikArAta adhikSepa hoto Ahe azI carcA tapAsaNyA karUna ghetAta. TaoNnsIlsa, samRddhIkaDe neNAre 'samAja samrATa'. 36 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAhI. zeTha vAlacaMda hirAcaMda evaDhe moThe TAkAvI lAgatIla. junyA paraMparAMcI, samAjAlA sAmAjika krAMtIcI svapne paDalIca udyogapatI jhAle. vAlacaMdAMnI ANi zeTha samajutIMcI pheratapAsaNI AtA Avazyaka nAhIta. patrakAritA, sAhitya, rAjakAraNa, lAlacaMdAnI jANIvapUrNa udyoga ubhe kele. Ahe ANi azA phera tapAsaNItUna puDhIla nATya, nRtya, sinemA, kAvya, udyoga, zikSaNa, karmavIra bhAUrAva pATalAMnI bahujana racanA karAvI lAgela. karmavIrAMcI kSamatA jaina Aya.TI., zeara bAjAra, zetI, vyApAra azA samAjAtIla vidyArthyAMsAThI zALA, kaoNlejesa samAjAlA kA vAparUna ghetA AlI nAhI yAce jIvanAcyA sarva kSetrAta samAjAce parivartana surU kelI paNa zeTha vAcalaMda, zeTha lAlacaMda, saMzodhana vhAyalA have. karmavIrAMce moThepaNa, ghaDaviNyAcI jI saMdhI prApta jhAlI Ahe, jaina karmavIra bhAUrAva pATIla yAMcA jAhIra satkAra draSTepaNA jaina samAjAlA kaLAle nAhI kAya? taruNAMnI yA saMdhIce sone kele pAhije. AtA ekhAdyA jaina sAdhUne sArvajanika rUpAne muddAma cukAMcI punarAvRttI TALAvayAcI asela tara ApalaM mukkAmAce ThikANa koNataM te mAhIta ghaDavUna ANalA hotA he mAjhyAtarI aikaNyAta karmavIra ANi tyAMcyAsArakhyA samAja karUna ghyAve lAgela. parivartanAcyA lATA puruSAlA punhA samajAvUna ghyAve lAgela. ApoApa uThatIla he azakya Ahe. sarva aneka jaina zrAvakAMnA vAlacaMda yA sarva carcA karata asatAnA yA saMpUrNa sAmAjika praznAMbAbata paeNsIvha vRttI, malA kAya zeThajImuLe rojagAra upalabdha jhAle. jaDaNaghaDaNIta asaNarI guMtAguMta lakSAta gheUna tyAce? mI kAhI karaNyAne koNatA pharaka karmavIrAMcyA zaikSaNika caLavaLImuLe jaina yA sarva bAbIMcA saMpUrNa vedha Aja nA udyA paDaNAra Ahe azA praznAMcI sarabattI aikAvI samAjAcyA piDhyAn piDhyA suzikSita jhAlyA. ghyAvAca lAgaNAra Ahe. jAtIya poTabhedAMcyA lAgate. jaina zrAvaka 'paraduHkha zItala' jhAlA zeTha vAlacaMdAMcA, zeTha lAlacaMdAMcA, karmavIra rUpAne AtUna dubhagalelA jaina samAja khar2yA Ahe kI kAya ase vATAyalA lAgale. bhAUrAva pATalAMcA tasA satkAra nAhI arthAne ekasaMgha kasA karAvayAcA hA yA dusar2yAvara saMkaTa Ale kI, 'zItala' jhAlAtarI te sarvajaNa bhArata dezAta agragaNyaca samAjAlA bheDasAvaNArA prazna Ahe. banalele zrAvaka, svata:vara saMkaTa Ale kI, Tharale. paNa sAmAjika uttaradAyitva pAra yA saMdhI upalabdha hota asalelyA 'jaina samAja mAjhyA saMkaTAcyA veLI dhAvUna pADaNyAmadhye hA jaina catuHsaMgha kamI paDalA. pragatIcyA kALAta jaina samAjAcI saMtha AlA kA?' asA prazna vicArAyalA mAtra tyA tighAMcA Adarza DoLyAsamora ThevaNyAsa jIvanazailI pragatIlA bAdhaka Tharata Ahe. navyA visarata nAhI. sAmAjika saMdarbhAta sarvajaNaca samAja kamI paDalA. saMdhI zodhaNe, rojagArAcyA AjaparyaMta na saMkaTAta Aheta ANi samAja unnatIsAThI bha. bAhubalIMcyA nemake nako tyA dhuMDALalelyA vATA zodhaNe, taMtrajJAnAcA sarvAMnIca ekamekAlA madata karAyalA havI ThikANI aneka mUrtyA basaviNyApekSA jara zeTha AdhAra deNe, nave udyogadhaMde kADhaNyAsAThI yAcI jANIva mAtra nirmANa hota nAhI, kelI vAcalaMda, karmavIra bhAUrAva, aNNAsAheba laThTha dhaDapaDa karaNe, bahujana samAjAzI tuTaka na jAta nAhI. nemake yAca ThikANI netRtvAce yAMce putaLe sAMdhUcyA preraNene jaina samAjAne ubhe rAhatA sahayogAce vAtAvaraNa tayAra karaNe, khujepaNa ThaLakapaNe disUna yete. ANi mhaNUna kele asate tara tyA zaikSaNika gaMgecA pravAha paraMparecI jhula ANi karmakAMDAce ojhe kADhUna AtA sAmudAyika zahANapaNA jAgarUka puDhe vAhata ThevaNyAcI preraNA-navIna piDhIlA ThevaNe he sarva kele tara samAja samRddha hoIla. karaNyAcI garaja Ahe. miLAlI asatI. taruNa piDhIvara vizvAsa ThevUna tyAMnA ANakhI ekA satyAlA ApalyAlA kitItarI varSe ANi AjahI karmavIra kAryapravRtta karaNe, taruNAMmadhye sAmAjika sAmore jAyalA have Ahe ANi te satya Ahe bhAUrAva pATIla he jaina Aheta he mAhIta nAhI. jabAbadArIcI jANIva nirmANa karaNe, moThyA kI, zikSaNAcA stara uMcAvalA Ahe, Arthika jaina vRttapatrAMnI yA lokottara samAja puruSAMnA guMtavaNukI karaNyAsa cAlanA deNe, sAmAnya samRddhI yete Ahe paNa tyAcabarobara eka prakAracA yogya tI prasiddhI (koNAcyA tarI bhItIne) na lokAMcyA hitAce kAryakrama rAbaviNyAsa uddhaTapaNA, ahaMkArAcI bhAvanA svata:lA moThe dilyAmuLe tyA Adarza vyaktI samAjApAsUna mArgadarzana karaNe, yAsAThIcA ArAkhaDA samajUna dusar2yAlA kamI lekhaNyAcA bhAva aparicita rAhilyA. jainAMnI itara jAtIMcyA padavIdhara saMghaTanesa tayAra karAvA lAgela. suzikSitAMkaDUna nava zrImaMtAmadhUna AlelA vidyArthyAMsADI borDiMga cAlaviNe, tyAsAThI svAtaMtryapUrva kALAta aNNAsAheba laThe, jANavatA Ahe. Submissive Nature aMghoLa karaNe hA prakAra ghaDalA? hA kasalA karmavIra bhAUrAva pATIla yAMnI pragatIcA nAhI, sahanazIlatA nAhI, sabhyatA nAhI, sarvavyApaka jainadharma? 'sattveSu maitrI, guNeSu vicAra mAMDUna kALAcI pAUle oLakhUna uthaLapaNA khUpa, koNAce koNIhI aikata nAhI pramodam, kliSTeSu, jIveSu, kRpA parattvam' yA samAjAlA navIna dizA dilI. zaikSaNika dRSTI asA prakAra gAvAgAvAtUna disato Ahe. zlokAce kAya jhAle? yA satyAlA sAmore dilI. paNa tyAMcyA pazcAta tyA tAkadIcA thorAmoThyAMcA, bujargAMcA, guNavaMtAMcA, jAveca lAgela. netA jaina samAjAlA lAbhalA nAhI hI guNavattA asaNAr2yAMcA khare bolaNAr2yAMcA mAna anubhavajanya zahANapaNAtUna pAUle zokAMtikA Ahe. svAtaMtryottara kALAta jaina ThevalA jAta nAhI. pUrvI gAvogAvI jaina bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 37 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAjAta jAta paMcAyatI hotyA. jAta nasatI Aphata. aneka jaina sAmAjika heca te sAmAjika niSkriyapaNa. sAmAjika paMcAyatIne dilelA nirNaya sarvAMnA mAnya zaikSaNika TrasTa saMbaMdhAne cAlalele gairavyavasahAra saMsthAMcyA saMdarbhAtUna he gAvogAvI cAlale vhAyacA. paMcAyatI tuTalyA kiMbahunA toDalyA ughaDyA DoLyAne pAhUnahI samAja gappa rAhato. Ahe. gelyA. tyAThikANI TrasTa Alo. matAMcyA kAraNa tethe koNAce tarI AptasvakIya guMtalele aneka saMsthA TrasTa AdarzapaNe kAma rAjakAraNAmuLe mejaoNriTI zabdAmuLe saMsthAmadhUna asatAta. TrasTacyA praoNparTI TrasTI Mis-use karatAta. yogyapaNe cokhaMdaLapaNe samAja rAjakAraNa ghusale. karatAnA ApaNa pAhato. jyAlA unnatIsAThI jhaTata asatAta paNa azA Adarza dAru piNArI, DhaLaDhaLIta cAritryahIna sAmAjikadRSTI nAhI. kAya kazAzI khAtAta saMsthAMca kArabhAra jaina vRttapatre Adarza mhaNUna asaNArI vyaktI jaina maMdirAcA adhyakSa hotAnA he mAhIta nasate asA zrAvaka khUpa moThyA vAcakAMcyA samora mAMDatAnA disata nAhIta. samAja mukATapaNe te sahana karato? kA? kAraNa TrasTavara virAjamAna asato. dazakAnudazake he azA mANasAlA AvhAna dyAyace mhaNaje cAlate paNa koNIhI AvAja uThavata nAhI. joDIdAra nivaDIsAThI vyApaka kSetra upalabdha jainAMtargata AMtarjAtIya lagne : kALAcI garaja hoIla. sahAjikaca jaina mulIMcyA jaina - miliMda phaDe samAjAbAhera lagne hoNyAcyA pramANAta moThI ghaTa hoIla. ApalA jaina samAja saMkhyene phAra choTA sAmAjika zAstrAMcyA abhyAsakAMnI jaina samAjAtIla aneka saMsthA | Ahe. janagaNanenusAra bhAratAcyA ekUNa kelelyA pAhANInusAra bhAratAtIla 100 hUna niyamItapaNe vadhu-vara meLAve gheta asatAta. lokasaMkhyeta jaina lokasaMkhyA kevaLa 0.4 adhika jAtIya samUha jaina dharmIya Aheta. paraMtu he meLAve bahuteka veLA jaina samAjAcyA Takke Ahe. jaina samAjAcyA aneka saMghaTanA puNyAcyA jaina sahayoga yA saMghaTanene ekhAdyA paMthAcyA athavA jAtIcyA mulAMva nete yAMnA janagaNanece AkaDe cukIce ghetalelyA ekA rAjyavyApI vadhUvara meLAvyAta mulIMsAThI asatAta. ase meLAve vATatAta. tyAMcyA mate bhAratAcyA ekUNa kevaLa mahArASTrAtUnaca 30 hUna adhika jaina gheNyAaivajI te sarva paMthIya va sarva jAtIya lokasaMkhyeta jainAMcI lokasaMkhyA kimAna jAtIMcyA vadhU-varAMnI bhAga ghetalA hotA. jaina mulA-mulIMsAThI ghyAyalA haveta. have | 2 te 4 Takke asAvI. hA AkaDA kitIhI yA sarva jaina jAtI Apale vegaLe astitva tara te atiuccazikSita, uccazikSita, phugavalA tarI jaina samAja alpasaMkhyaca ThevUna Aheta. yAtIla kAhI pramukha jAtIMcA DaoNkTarsa, paradezAta rahANAre yA va azA | rahAto. tyAtaca ApaNa vividha paMtha, upapaMtha, apavAda soDatA bahuteka jAtIMcI baeNnarakhAlI ghyAveta, paNa tethe paMthAce va jAtI, upajAtI, bhASika samUha, prAdezika lokasaMkhyA kAhI hajArAMpekSA jAsta nasate. jAtIce baMdhana ThevU naye. samUha yAMcyAta vibhAgale gelo Ahota. janagaNanenusAra jaina samAjAta mule jainAMtargata AMtarjAtIya lagnAMce jaina ___ jaina dharmAce digaMbara ANi zvetAMbara he ANi mulI yAMcyA saMkhyeta moThI taphAvata samAjAlA itarahI aneka phAyade hotIla. pramukha paMtha Aheta. digaMbarAMce bisapaMtha, Ahe. tazAta aneka jaina mulI ApalyA azA lagnAMmuLe jaina samAjAtIla paMthavAda | terApaMtha, tAraNapaMtha, kAnajIpaMtha ityAdI samAjAta yogya joDIdAra na miLAlyAne jaina ANi jAtIvAda yAMnA ALA basela. saMpUrNa aneka upapaMtha Aheta tara zvetAMbarAMce samAjAbAhera lagna karU lAgalyA Aheta. jaina samAja ekatra yeNyAcyA prakriyelA baLa mUrtIpUjaka athavA derAvAsI, sthAnakavAsI ___ tyAmuLe aneka jaina mulAMnA lagnAsAThI mulI miLela. yA prakriyecI suravAta ApaNa va terApaMthI ase pramukha upapaMtha Aheta. miLUca zakata nAhIta. hI goSTa jaina puNyApAsUnaca surU karUyA kAraNa puNe he bhASIka va prAdezika samUhAMcyA bAbatIta jaina samAjAcyA bhavitavyAcyA dRSTIne ciMtanIya yAkarItA eka Adarza zahara Ahe. samAja marAThI/mahArASTrIyana, gujarAthI, Ahe. azA mulAMnA lagnAce AmiSa ithe hehI lakSAta ThevAyalA have kI jaina mAravADI/rAjasthAnI, kannaDa/karnATakI, dAkhavUna tyAMcI Arthika phasavaNUka karaNAre mulAM-mulIMcI lagne kAhI pramANAta jaina tamiLa, paMjAbI, hiMdIbhASIka uttara bhAratIya dalAla nirmANa jhAle Aheta. yAvara jainaMtargata samAjAbAherahI hotaca rahANAra. azA ajaina (dillI/uttara pradezIya/madhya pradezIya/ AMtarajAtIya lagne hA eka upAya Ahe. joDIdArAMvara jaina saMskAra kase hotIla hehI hariyANavI i.) gaTAta vibhAgalA gelA Ahe. jaina mulAM-mulIMnI ApalA joDIdAra ApaNa pAhAyalA have. azI joDapI jaina ___pAraMpArika samajUtInusAra jaina nivaDatAnA paMtha va jAta yAMnA mahattva samAjAcA avibhAjya bhAga rahANyAtaca tyA samAjAcyA 84 jAtI Aheta. paNa deNyAaivajI yogyatelA mahattva dyAve. tyAmuLe joDapyAMce ANi jaina samAjAce hIta Ahe. 38 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bha. pArzvanAthAMce mUrtizAstra : eka abhyAsa prAcIna bhAratIya saMskRtIcyA abhyAsAmadhye kalA ANi mUrtizAstrAcA abhyAsa hA aneka dRSTIne mahattvAcA Ahe. tyAmuLe gatakAlIna zraddhA, jIvanamUlye ANi mAnavI saMskRtIce anekavidha pailU ulagaDa zakya hoU zakate. yA prakAracyA sAMskRtika adhyayanAmadhye jaina vidyA hA prAcyavidyAMmadhIla eka upekSita pailU hoya. zrI zreyAMsaprasAda jaina mhaNatAta, 'jaina dharma hA pUrNapaNe vikasita jhAlelA dharma asUna tyAcI svayaMbhU sAMskRtika pratimA Ahe.' tyAmuLe jaina mUrtizAstrAcA abhyAsa karatAnAhI hAca dRSTIkona samora ThevAvA lAgato. samAjazAstrIya dRSTIkona : DaoN. vilAsa saMgave yAMnI jaina samAjAce samAjazAstrIya Akalana karUna tyAMcyA AcAravicArAvara navA prakAza TAkalA Ahe. lokAMcyA zraddhA AcAra-vicAra ANi tyAMcyA jIvanazailIce Akalana karatAnA navA samAjazAstrIya dRSTIkona poSaka TharU zakato. " prA. I. eca. lA~gaharsTa mhaNatAta, " jaina lokAMnI nisargaramya parisarAta leNI koraNyAcI paraMparA vikasita kelI. kAraNa tyAMnA nAgarI vastIpAsUna dUra ANi dhyAnadhAraNesa poSaka azA sthaLAMcI nivaDa karAvayAcI hotI. ' pArzvanAthAMcI guhA maMdire koratAnAhI hAca dRSTIkona kalAkarAMnI ThevalA Ahe. satya ziva va suMdara yA bhAratIya kalA uddiSTAMzI susaMgata azI jainAMnI ApalI uddiSTe spaSTa kelI Aheta. utkarSa, sauMdarya va vivekAcI abhivyaktI karaNe hI bhAratIya jaina kalecI mUlabhUta uddiSTe Aheta. mUlyapradhAna abhivyak he jaina kalA va mUrtizAstrAce vaiziSTya hoya. jevhA utkarSa va sauMdaryAlA vivekAcI joDa lAbhate, tevhA kalAtmaka abhivyaktIcA AviSkAra hoto, ase jaina paraMparA mAnate. pArzvanAthAMcyA mUrtizAstrAmadhye yA tInahI mUlyAMcI abhivyaktI hota asalyAce disUna yete. pArzvanAthAMce sthAna : tIrthaMkara mhaNaje mAnavAlA muktIcA mArga darzaviNArA tattvaciMtaka asato. jaina paraMparA hI 24 tIrthaMkara mAnate. 24 tIrthaMkarAMpaikI pahile tIrthaMkara AdinAtha, 23 ve pArzvanAtha ANi bhagavAna mahAvIra he 24 ve tIrthaMkara mhaNUna oLakhale jAtAta. purAtattvajJAMcyA mate yA tIna mahAmAnavAMce kArya aitihAsika asUna tyAMcyA kArya kartRtvAce sabaLa purAve bhArata varSAta ADhaLUna yetAta. pArzvanAtha jIvana va kArya : pArzvanAtha hyA tIrthaMkarAcyA mUrtI bhAratabhara aneka leNI maMdirAta Aheta. verULa yethIla sarva 5 jaina leNyAMmadhye hyA mUrtI Aheta. verULacyA leNe kra. 30madhye mukhya garbhagRhAcyA bAjUsa pArzvanAthAMcyA pratimA Aheta. tyAvara 7 phaNyAMcA nAga rakSaNa karata asalyAce noMdavile Ahe. pArzvanAtha va mahAvIra yA dona uttuMga vyaktimattva lAbhalelyA aitihAsika mahApuruSAMnIca jaina dharmAsa nizcita AkAra prApta karUna dilA. pArzvanAthAMcyA mAtA-pityAce nAva rANI vAmAdevI va rAjA azvasena ase hote. pArzvanAthAMcA janma kAzInagarIta jhAlA. bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 39 - DaoN. vi. la. dhArUrakara mahAvIrAMpUrvI 250 varSe mhaNaje i.sa.pU. 850cyA sumArAsa pArzvanAtha hoUna gele. ayodhyecA rAjA prasenajIta yAMcyA prabhAvatI nAmaka kanyezI tyAMcA vivAha kelA hotA. taruNa vayAtaca saMsAratyAga karUna tyAMnI saMnyAsadharma svIkAralA. pArzvanAtha tapa karata asatAnA pUrvajanmI vairI asalelyA va AtA asUra jhAlelyA kamaThAne tyAMcyAvara duSTa buddhIne pANyAcA bhayaMkara varSAva kelA. paraMtu pUrvIcyA janmAta upakRta jhAlelyA nAgarAjAne pArzvanAthAMvara ApalyA 7 phaNAMcI chatrI dharalI va tyAMce rakSaNa kele. pArzvanAtha yA tIrthaMkarAMce cinha saptaphaNAdhArI nAga asUna tyAMcyA mUrtIcyA DokyAvara to koralelA asato. kevaLa jJAna prAptInaMtara pArzvanAthAMnI dharmopadeza AraMbhIlA va ApalyA anuyAyAMcI saMghaTanA ubhAralI. sAdhU-sAdhvI, zrAvaka zrAvikA asA caturvidha saMgha tyAMcyA anuyAyI vargAta hotA. pArzvanAtha vayAcyA 100 vyA varSI bihAramadhIla sammeda zikharAvara mokSAsa gele. tI jAgA Aja pArasanAtha TekaDI yA nAvAne oLakhalI jAte. pArzvanAthAMcyA aneka mUrtIvarUna tyAMce vegaLepaNa siddha hote. tyAMcyA aneka mUrtI dezabhara ADhaLatAta. pArzvapaMthIya mhaNaje pAsAvacijja nAvAcA sAdhU saMgha mahAvIrAcyA kALAtahI hotA. mahAvIrAMce mAtA-pitA he yAca saMpradAyAce anuyAyI hote. tyAMnI va tyAMcA putra mahAvIrAnehI yA saMpradAyAcI dIkSA ghetalI hotI. mahAvIrAMcyA sudhArita saMpradAyAlA jina Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ahe. kalpa ANi pArzvanAthAcyA prAcIna saMpradAyAsa padmAvatIce zilpapaTa lakSaNIya Ahe. pArzvanAthAcI zirapUra yethIla aMtarikSa sthavira kalpa mhaNatAta. pArzvanAthAMnI ahiMsA, zivarAjamUrtInI yA zilpapaTAce mArmika mUrtI (zirApUra ji. vAzIma) yethe nAgapUjece satya, acautra va aparigraha hI 4 vrate pratipAdana vivecana kele Ahe. keMdra asalyAce purAve Aheta. karaNArA cAturyAma dharma zikavilA. pAAMce dhyAnamudretIla rUpa AgaLevegaLe tIrthaMkarAcyA mUrtI dezApramANe paradezAtahI ____ mahAvIrAMnI tyAmadhye brahmacarya vratAcI bhara Ahe. caukIdhAraka va tyAnaMtara prakaTaNAre yakSI sApaDatAta. tethIla utkhananAtahI ghAlUna ApalI pAca mahAvrate kiMvA paMcayAma he lakSaNIya Aheta. kAhI ThikANI pUrNapaNe AdinAthAcyA mUrtI sApaDalyA Aheta. dharma sAMgitalA. yAzivAya pratikramaNa mhaNaje vikasita kamalAvara pArzvanAtha ubhe asalyAce yA sarva carcevarUna he spaSTa hote kI svapApAcI kabulI va prAyazcita gheNe, nagnavrata, darzaviNyAta Ale Ahe. leNe kra.33 madhIla pArzvanAthAMce mUrti zAstra he purANakathA ANi saMnyAsa vrata yA bAbIvara mahAvIrAMnI vizeSa bhara he udAharaNa atyaMta lakSaNIya Ahe. vAstavAtUna vikasita jhAle Ahe. pArzvanAtha dilA. he donhI saMpradAya kAhI kALa nirALe verULamadhIla pArzvanAthAMcyA he saMgharSa, samRddhI ANi vaibhavAce pratIka banale hote. paraMtu mahAvIrAMnI tyAMnA ekatra kele mUrtIzAstrAce vaiziSTyapUrNa sthAna kalA va Ahe. verULa leNIsamUhAtIla caraNAdrI asAve. saMskRtIcyA dRSTIne vilobhanIya Ahe. pahADAvara pArzvanAthAMcI pratimA Ahe. ticA uttarakAlIna zvetAMbara va digaMbara he nave AyAma : tIrthaMkara mhaNaje kartA caMdrezvara hA zrIvardhanapUra (bIDa)cA saMpradAya he mahAvIra va pArzvanAthAce saMpradAya saMsArasAgarAcyA pailatIrAkaDe mokSamaMdirAkaDe rAhaNArA hotA. asAveta asA kAhI abhyAsakAMcA tarka gheUna jANArI vyaktI. pArzvanAthAMcyA pArzvanAthAMcyA mUrtizAstrAce anekavidha mUrtizAstrAce sUkSma pailU abhyAsakAMnI pailU he navyAne Akalale pAhijeta, jaina dharma pArzvanAthAMcyA pUrvIce 22 tIrthaMkara he noMdavile Aheta. va saMskRtIce navanavIna dRSTIne Akalana kele paurANika Aheta ase Adhunika vidvAna pArzvanAthAMcyA mUrtImadhIla nAgachatra pAhije. tyAmuLe samAjazAstrIya dRSTIne jaina mAnatAta. mhaNaje jainAMnI nAgapUjezI kalelA samanvaya paraMparece nave gativardhana hoU zakela! pArzvanAtha : verULamadhIla hoya. mUrtikalA : verULamadhIla caraNAdrI rAMgetIla 5 jaina leNI samuhAmadhye ekUNa 29 pArzvanAtha With Best Compliments From mUrtI Aheta. verULamadhye leNI 30 madhye garbhagRhAcyA bAjUsa pArzvanAthAMcI pratimA asUna dharaNeMdra yakSa tyAMce rakSaNa karata Aheta. Voice of Trade Industry 7 phaNyAMcA nAga prabhAvI Ahe. pArzvanAthAcI dusarI pratimA DAvyA bAjUsa Ahe. tyAbhovatI lokakalece koMDhaNa Ahe. tyAce mUrti zAstrIya Akalana karatAnA lokakathAMcI bIje zodhalI pAhijeta. pArzvanAthAMcyA AIsa tyAMcyA janmApUrvI eka NATIONAL FORTNIGHTLY svapna paDale. tyAveLI eka nAga bichAnyAcyA dizene dhAva gheta hotA, tyAvarUna mulAce nAva pArzvanAtha ThevaNyAta Ale. puDhe hA rAjaputra Read & Recommend nirbhaya banalA. purANakathAMcA prabhAva kalAtmaka Ask for your copy today abhivyaktIta ADhaLate. kamaThAne pArvAvara hallA karUna tyAce lakSa vicalita karaNyAcA prayatna kelA hotA. tevhA dharaNeMdra yakSAcyA humvyapari@gmail.com sahAyyAne pAsi zaktI prApta jhAlI. leNI kra. 32 madhyehI zilpakalA dharaNeMdra yakSa va HUM VYAPARI 40 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kannaDa bhASA-sAhitya aura saMskRtI ke saMvardhana meM jainAcAryoM kA yogadAna - DaoN. e. ena. upAdhye itihAsa kA astitva unhIM ke lie bhagavAna mahAvIra prathama vyakti the prayoga kiyA kI unakI abhivyaktI meM apane hai, jo isakA bodha prApta karane kA yatna karate jinhoMne magadha kI jana-bhASA meM upadeza diyA samakAlIna kRtikAroM kI apekSA zailI kI haiN| koI bhI samAja, jo apane pUrvajoM kI aura buddha ne bhI vahI mAdhyama apnaayaa| una pUrNatA pratilakSita hai| ve usa svarNayuga kI upalabdhiyoM ke prati jAgarUka nahIM hai, use sabhI mahApuruSoM ne yaha udAharaNa apanAyA saMcetanA ko abhivyaktI de rahe the, jisa yuga apane svatantra astitva kA kAla-garta meM jinake mana meM jana-sAdhAraNa ke mAnasika kA prAraMbha rASTrakuToM ke samaya meM huA thA tathA vilIna hone kA sadaiva khatarA hai| kyoMki vikAsa kA dhyeya thaa| azoka aura khAravela jisameM vIrasena aura jinasena (837 IsvI) atIta kI AdhArazilA tathA vartamAna ke ne apane zilAlekha prAkRta meM utkIrNa ne apanI mahAna TIkAe~ dhavalA, jaya dhavalA samucita prayatnoM ke binA eka samAdaraNIya kraaye| hamAre sAre itihAsa meM hamAre guruoM aura mahAdhavalA likhIM, jo bhAratIya bhaviSya kA nirmANa nahIM ho sktaa| karnATaka ne, jinhoMne bhI jana-kalyANa kA kArya karanA vAGmaya ke itihAsa meM mahattvapUrNa upalabdhiyA~ kA apanA atIta hai, aura isakA bhaviSya cAhA, hamezA jana-bhASA ko apnaayaa| hamAre haiN| jaina siddhAMta ke lie rASTrakUTa-rAjya me avazya hI unnatizIla hai| karnATaka jaisA sAmane basavezvara, jJAnezvara, tulasIdAsa, unhoMne jo kiyA vahI kAma usI samaya meM kI isake nAma se hI prakaTa hai, kRSNa aura vidyApati Adi ke jvalanta udAharaNa maujUda sAyaNAcArya ne vijayanagara rAjya ke aMtargata kAverI ke jala se prakSAlita upajAU kAlI hai| vedoM ke lie kiyA / jaina granthakAroM ke kannaDa jamIna vAlA pradeza hai| svabhAvataH yaha mahAvIra kA anukaraNa jaina AcAryoM tathA saMskRta-prAkRta ko samRddha karane ke prayatna samRddhIzAlI rAjyoM aura sAMskRtika kendroM tathA granthakAroM ne kiyA aura ve jahA~ bhI rahe samAnAntara rUpa se calate rhe| rASTrakuTa-nareza ke vikAsa ke lie mahattvapUrNa AdhAra siddha vahA~ kI jana, bhASA ko samRddha kiyaa| nRpatuMga ke nAma se prasiddha kavirAja mArga' huaa| jaina santoM kA isa pradeza se sambandha tamilanADu, karnATaka, rAjasthAna, gujarAta (850 IsvI) se spaSTa jJAta hotA hai kI usa candragupta maurya ke samaya se rahA hai jaba vaha tathA bhArata ke anyAnya pradezoM ke lie yaha samaya kannaDa sAhitya samRddha rUpa prApta kara apanA rAjya tyAga kara AcArya bhadrabAhu ke bAta samAna rUpa se satya hai| cukA thaa| pahale batAye tIna mahAkaviyoM ke sAtha zravaNabelagola meM aaye| kannaDa kI sarvaprAcIna jJAta racanAe~- atirikta, nAgacaMdra (lagabhaga 1100 I0), jainAcArya jahA~ bhI gaye; unhoMne vahA~ kI 'vaDDhA -rAdhane' aura 'cAmuNDarAyapurANa' nayasena (1112 I.) aggala (1186 I0) janabhASA ko apanAyA aura use prabhAvakArI (978 IsvI) jaina kRtikAroM kI hai| inameM Adi ne eka AkarSaka zailI kA vikAsa mAdhyama ke rUpa meM samRddha kiyaa| unake lie se prathama arthAt vaDDhArAdhane (anumAnita kiyA aura paravartI kaviyoM ne unakA bhASA mAtra eka mAdhyama thii| unhoMne bhASA 900 IsvI) bhASA tathA viSaya vastu donoM anukaraNa kiyaa| aNDayyA (1235 ko abhivyakti kA mAdhyama bnaayaa| unakA hI dRSTiyoM se sAhitya kA ekA viziSTa I0) kI zailI aura zabda-saMcaya kannaDa ke uddezya, sAmAjika jana-mAnasa ko sad- avadAna hai| kannaDa kAvyo meM kAvyAtmaka vikAsa meM eka nayI dizA ko rekhAMkita AcaraNa ke lie zikSita karanA thA tAki / zailI kA vikAsa tIna jaina kaviyoM ne kiyA, karate hai aura isakA pUrNa bhASA-vaijJAnika samAja ko sthira AdhAra mile| isalie jo ratnatraya ke nAma se jAne jAte hai- pampa vizleSaNa anusaMdhAna ke viSaya hai| vAstava unhoMne apanI zakti ko aise sAhitya ke (942 IsvI), ponna (950 IsvI) aura meM kannaDa ke vizuddha lekhakoM meM unhe nirmANa meM lagAyA jo samAja ko AcAra- ranna (963 iisvii)| ye sabhI saMskRta kI prAcInatama mAnA jAnA caahie| viSayaka stara aura naitika mUlyoM ko unnata kAvya zailI se pUrNarUpa se avagata the| unhoMne bhaTTAkalaMka (1604 I0) ne eka sthala kre| kannaDa bhASA kA isa prabhAvakArI DhaMga se para yaha prazna uThAyA hai kI zAstroM ke lie bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 41 Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kannaDa ko upayukta mAnA jAye yA nahI, aura se dekhA jA sakatA hai| mAtra zravaNabelagola asahAya vyakti kI sahAyatA karanA kannaDa ke prAcIna mahAna graMtho kA saMdarbha dekara meM hI inakI saMkhyA bahuta adhika hai| aura asvIkAra karate ho, yadi tuma yuddha-kSetra se isakA samucita uttara diyA hai| cAmuNDarAya unameM se kaI eka sAhitya ke suMdara nidarzana palAyana karate ho to tuma apane parivAra ke (978 I0svI.) ke samakAlIna nemicaMdra hai| lie amaMgala kA AmaMtrita karate ho| ne prAkRta meM 'gommaTasAra' tathA anya grantho mahAkaviM ranna ne belagola meM eka zilA amogha varSa ne jinasena kA sammAna kI racanA kI aura kezavavarNI (1356 para apane hastAkSara 'kaviratna' choDe hai| yadi kiyA thA tathA cAmuNDarAya ne ajitasena ko I0) ne inapara kannaDa meM adhyayanapUrNa TIkAe~ ranna rAjakavi thA to ratnAkara (1530 I0) abhinandita kiyaa| puSpadanta (965 I0) ne likhii| sAhityika itihAsa meM yaha eka jana kvi| ratnAkara kI kavitA dakSiNa uttara bhArata se Akara rASTrakuToM kI tatkAlIna vizeSa ghaTanA hai kI citauDa (rAjasthAna) se karnATaka meM bacce gAte hai, vRddhA striyA~ rAjadhAnI mAnyakheTa (vartamAna malakheDa) meM nemicaMdra nAmaka eka anya vidvAna ne karnATaka cakkI pIsate hue gAtI hai aura vayovRddha loga Azraya prApta kiyA tathA apabhraMza meM apane Akara, sAlubA mallirAya (16 vI zatI unakA niyamita svAdhyAya-adhyayana karate viziSTa graMtha kI racanA kii| yaha eka Adarza kA prAraMbha) ke rAjya meM vizAlakirtI se ina hai| ratnAkara kA 'bharataveza vaibhava' eka udAharaNa hai ki karnATaka ke zAsaka kisa kannaDa-TIkAoM kA adhyayana kiyA aura aisA kAvya hai jisameM jIvana ke vibhinna aMga prakAra kahIM bhI upalabdha kavi pratibhAoM ko unakA saMskRta me rUpAMtara kiyaa| yaha TikA pUrNarUpeNa pratibiMmbita hue hai| Azraya-sahayoga dete the| jainAcAryoM ne cAra tathA isa kA paMDita ToDaramala jI dvArA kiyA samRddha pradeza prAya: sthAyI zAsana meM rahate prakAra ke dAna yA bheMTa kA upadeza diyA hai| gayA hiMdI anuvAda Aja taka adhyayana meM hai jisake pratiphala aneka sAMskRtika AhAra (bhojana), abhaya, auSadha aura A rahe hai| Aja hama kevala sAMskRtika pravRttiyA~ vikasita hotI hai| yadyapi zUdraka ne shaastr| samAja ke lie inakA atizaya ekatA kI bAta karate hai, kiMtu hamAre pUrva- karnATaka kI kalaha kA vyaMgapUrNa ullekha lAbha huA hai| vAstava meM samAja sevA para puruSoM ne ise sambhrAnta bauddhika jIvana ke kiyA hai phira bhI sAmAnyatayA karnATaka kI jaina dharma ne jo bala diyA, yaha usI kA eka aMga rUpa meM apanAyA thaa| janatA Atithya pravaNa aura zAMtIpriya rahI aMga hai aura isane jana sAmAnya ke lie jaina yaha kahanA atizayokti nahI ki jaina hai| jainAcAryoM ne apanI tyAga aura tapasyA dharma ko sahaja svIkArya bnaayaa| jaina dharma kaviyoM aura AcAryoM ke prAraMbhika prayatnoM ke bala para saMpUrNa samAja kA Adara prApta kA vyAvahArika prayoga mahaja eka ke binA kannaDa kI zabda sampadA kI samRddhI, kiyaa| AcArya siMhanandi ne gaMga nareza mAdhava aupacArikatA yA sAmAjika dAyitva-mAtra usakI AkarSaka zailI kA vikAsa sambhava ko AzIrvAda dete samaya jo upadeza diye, ve taka hI sImIta nahI hai, usase bhI adhika hai| nahIM thaa| kisI bhI samAja ke lie AMtarika naitika gaMganareza mArasiMha(975 I0) aura rASTrakuTa jaina graMthakAroM kA sAhityika manastara nidarzana hai| upadeza kA vaha prasiddha padya isa nareza iMdra caturtha (982 I0) ne jIvana ke bahuta vizAla thaa| unhoMne apane dharma ke bAhara prakAra hai aMta samaya meM rAjyatyAga kara jaina sallekhanA ke viSayoMko bhI apanAyA hai| isa prakAra nuDidudanArolaM nuDidu tadhidoDaM dhAraNa kI thii| mArasiMha kA nidhana baMkApura unhe apane yuga ke bauddhika varga kI sahAnubhUti jinazAsana kakoDaM tathA iMdra caturtha kA zravaNabelagola me huaa| evaM sahayoga prApta huaa| kAvyoM ke yDadoDamanyanArigeredaTTadodaM madhumAMsa jaina maMdiro kA nirmANa sarvatra kiyA gayA atirikta jaina lekhakoM meM ke zIrAja saMvege jinameM aneka apane sthApatya, zilpa aura (1260 I0) aura bhaTTAkalaGka (1640 ya do Da ma ku lIna ra pa vara sauMdarya kI dRSTi se viziSTa hai| gujarAtha ne I0) ne vyAkaraNa, nAgavarma (lagabhaga 900 kolakoDeyAdoDamarthigsRthamaM yahA~ se preraNA lii| karnATaka meM kAle pattharoM I0) ne chandazAstra, rAjAditya (1190 kuDadoDamAhavAMgaNadoloDidoDaM para jo zilpa nirmita huA vahI gujarAtha meM I0) ne gaNita aura maMgarAja (1380 I0) kiDuguM kulvrtN| sapheda saMgamaramara para vikasita huaa| baDe baDe ne Ayurveda para racanAe~ kii| akalaMka, arthAt yadi tuma apane vacana kA pAlana zAsaka, sAmanta zreSThI tathA viziSTa vidyAnaMda aura vAdirAja jaise prakhara naiyAyika, nahIM karate, yadi tuma jainAcAra ko asvIkAra mahilAoM ke mana meM jaina saMsthAMo ke prati jinhoMne saMskRta meM mahattvapUrNa jaina nyAya ke karate ho, yadi tuma parastrI kI abhilASA gaharA lagAva thaa| zravaNabelagola para nirmita graMtho kI racanA kI, isI pradeza ke the| karate ho, yadi tuma madya aura mAMsa kA sevana mahAn gommaTezvara kI mUrtI vizva ke lie zilAlekhoM kI dRSTi se karnATaka karate ho, yadi tuma avAMchanIya ayogya aMtararASTrIya mahattva kI vibhUti hai, jisakA kitanA samRddha hai ise 'epigrAphiyA karnATikA' vyaktiyoM se ghaniSThatA baDhAte ho, yadi nirmANa cAmuNDarAya ne karAyA thA, jo svayaM 42 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kannaDa aura saMskRta kA viziSTa graMthakAra evaM zAMtInAtha purANa kI eka sahasra pratiyA~ taiyAra apanI bhUmI ke prati ImAnadAra rahe tathA jinake zUravIra senApati thaa| gommaTezvara kI mUrtI karAyI thI tathA sampUrNa deza meM unako vitarita sAtha unheM rahanA paDA unake prati atyAdhika eka pahADI para uttara kI aura mukha kie hue karAyA thaa| saMdarbhavaza kahanA anucita na sauhArdra aura sahanazIla rheN|| nirmita hai| usakI saumya aura madhura musakAna hogA kI (sva0) zrImatI ramA jaina attimabbe eka kavi ne karnATaka, jo jaina dharma kA se bharI mukhAkRtI isa saMdeza kA mauna udghoSa ke usa mahAn udAharaNa kI punarAvRttI kara gaI ghara rahA hai, ThIka hI kahA hai - karatI hai kI pArasparika saMgharSo kA samAdhAna hai| bhAratIya jJAnapITha ne unakI adhyakSatA meM, jinadharmAvAsamAdattamalavinayadAgAramAdattu yuddha-kSetra meM nahI hai| jaina maMdiroM ke sAmane, unakI preraNA se aneka durlabha graMthoM kI padmAsananirmAsadyamAdattativizadayazobhamAdattu nirAlaMba nirmita mAnastaMbha, vizeSa kara sahastra-sahastra pratiyA~ prakAzita kI hai| isa vidyAdhanajanmasthAnamAdattasamataralagaMbhIrakarnATaka meM, kalA ke Adarza nidarzana hai| prakAra jainoM ne karnATaka kI saMskRti kI jo sadgehamAdattenisaSkiMtulla jaina maThoM aura maMdiro meM saMgrahIta prAcIna yogadAna diyA hai vaha apane Apa meM mahAna hai| nAnAmahimeyoleseguM pANDu lipiyA~ hamArI rASTrIya sampatti kA eka maiM yaha bhI kahanA cAhU~gA ki dakSiNa meM cArU krnnaattdeshN| aMga hai| itihAsa ke saMdarbha ke yadyapi sAmAjika aura 'yaha pyArA karnATaka, jainadharma kA usa mahAna mahilA attimabbe kA nAma rAjanaitika utAra caDhAva meM jainoM tathA unakI AvAsa sthala, vinaya kA AgAra, brahma kA kauna nahIM jAnatA jo pazcima me cAlukya saMsthAoM ko paryApta kSati uThAnI paDI hai, priya nivAsa sthAna hai| yaha pradeza aneka prakAra nareza tailapa (997 I0) ke senApati mallappA kiMtu itihAsakAroM ne yaha pAyA hai ki ke ujjvala yaza kA sthAna hai, vidyAdhana kA kI putrI thii| vaha ucca AdarzoM kI eka mahAn rAjanaitika Azraya yA rAjyasattA ke upalabdha janmasthala hai, nAnA mahimAoM kA deza hai, mahilA thii| vaha itanI vizuddha-hRdayA sannArI hone para bhI jaina itihAsa meM dhArmika atyAcAra yaha krnaattk|' thI kI eka kavi ne usako gaMgA aura barpha kA eka bhI udAharaNa nahIM hai| sI sapheda rUI se upamI dI hai| usane ponna ke dharatI ke sacce beTe kI taraha ve hamezA With Best Compliments From Pritam Oswal +91 9823385544 VERTEX REALTY Professional Property Consultant Land * Built to Suit * Commercial Built-up * Investment 344/3, Bhawani Peth, Mutha Apartment, Block No. 40, Pune - 411 042. INDIA Telefax : 020-26451504 Email : oswalpritam@yahoo.co.in bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 43 Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ With Best Compliments From LEGN as good as it gets 100% IMPORTED GURJAN PLYWOOD FREE FROM TERMITE & BORER IMPORTED & MARKETED BY KONIFER PLY & VENEER IMPORTERS & DISTRIBUTORS OF: PLYWOOD, LAMINATES, TIMBER & ALLIED PRODUCTS 82, Timber Market, Pune - 411 002. (Maharashtra) Ph.: 020-26452451, 26432715 Fax: 020-26448249 Email: kalpakgroup@vsnl.net 44 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ merI dRSTI meM jaina dharma jaina paraMparA ke anusAra unake prathama tIrthaMkara (pravartaka athavA zAstrakAra) RSabhadeva the, jinakA ullekha bhAgavata purANa meM (ekAdaza skaMdha ke caturtha adhyAya meM) viSNu ke eka avatAra ke rUpa meM AtA hai| unhoMne Atma-sAkSAtkAra ke sAdhanoM kA upadeza kiyaa| mahAbhArata yuddha ke samaya jaina mata ke bAIsaveM tIrthaMkara neminAtha kRSNa ke cacere bhAI the| nAtha saMpradAya ke loga neminAtha ko apanA Adi AcArya mAnate haiM aura aMta meM caubIsaveM tIrthaMkara mahAvIra gautama buddha ke samakAlIna kahe jAte haiN| zAMti ke bahuta bar3e kAlakhaMDa meM bhI mahAbhArata yuddha kI trAsadI bhUlI nahIM hogI / vaha vedavyAsa kI vANI meM gUMjatI rahI aura sainika vRtti thI hii| bhArata meM cAroM ora phaile choTe gaNarAjya (republics) the, jinameM khelakUda, sainika zikSaNa, zaurya kA pradarzana vastutaH anivArya thA / yahI saba aura zAstroM kA jJAna pramukha (rAjA) ke cayana kA AdhAra thA / taba ise saMyoga kaise kaheM ki jaina mata ke sabhI caubIsa tIrthaMkaroM kA janma kSatriya parivAra arthAt sainika paraMparA meM huA, kiMtu 'ahiMsA' jainiyoM kA mUla maMtra bnaa| yaha kaise huA ki siddhArtha gautama (jo buddha bane) kA janma bhI sainya vRtti karane vAle kSatriya kula meM huA aura unhoMne bhI 'ahiMsA' apnaaii| yaha kisI yuddha kI vibhISikA kI pratikriyA na thI / yaha to thI naciketA sarIkhI jijJAsA, jisane veda vAkya ko bhI cunautI dI aura thA jIvana-mRtyu ke rahasya udbhAsita karane kI tIvra AkAMkSAjanita kA phala / isase bhArata meM sabhyatA evaM saMskRti ke utkarSa kI kalpanA kI jA sakatI hai, jaisA saMsAra meM anya kahIM, kabhI nahIM huaa| prajApatiyoM ke yajJa meM dakSa dvArA ziva ko zApa dene para purohita haMse the, taba naMdI kA purohitoM ko badale meM diyA gayA zApa saca ho AyA / purohitoM meM sAMsArika vastuoM ke bhoga kI pravRtti jgii| ve karmakAMDI raha gae, jIva hatyA karate aura yajJa meM bali caDhAte / siddhAnta se janma-maraNa aura punarjanma kA cakra prANiyoM ko mAnava ke sAtha jor3atA hai| (jAtaka kathAeM buddha kI pazu-pazI ke rUpa meM pUrvajanma kI gAthAMe haiN|) isalie janamAnasa meM pazubali gAthAMe haiN|) isalie janamAnasa meM pazubali para Apatti svAbhAvika thii| mahAvIra ne kahA, 'jIva, vanaspati aura jaDa vastuoM ke prati bhI hiMsA nahIM karanI caahie| veda ke nAma para dI jAne vAlI bali nararthaka hai|' spaSTa hI yaha ahiMsA balavAna kI thii| unakI, jinhoMne icchAzakti se iMdriyoM para vijayI ho sayaMma sIkhA tathA bhogya vastuoM ko tyAga nivRtti mArgI bane / varddhamAna (jo mahAvIra kahalAe) kA janma vaizAlI (Adhunika basaDha, bihAra) ke pAsa kauMDinyapura (kSatriyakuMDapura grAma) ke pramukha ke ghara, vaizAlI ke licchavi gaNarAjya ke rAjA kI putrI trizalA devI kI kokha se ke rAjA kI putrI trizalA devI kI kokha se huA thaa| kSatriyoM ke yogya zikSA grahaNa karane ke bAda unake ciMtanazIla mana ko jagat asAra lagane lgaa| vivAha evaM putrI ke janma ke bAda aTThAIsa yA tIsa varSa kI avasthA meM gharadvAra choDa saMnyAsI bne| taba bAraha varSa taka ghora tapasyA evaM sAdhanA kI aneka varSa vastra bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 45 - vIrendra kumAra siMha caudharI tyAgakara nagna bitAe / ajJAniyoM ke hAthoM tiraskAra evaM kaSTa jhele, para mana meM viSAda, krodha Adi na Ane diyaa| kisI jIva aura jar3a ko unake dvAra pIr3A na pahuMce, isakA satata prayatna kiyaa| jIvana meM una siddhAMtoM ko utArA jo jaina mata kA mUla ciMtana thA / taba unheM kaivalya- arthAt saMzaya tathA bhramarahita jJAnaprApta huaa| vaha mahAvIra bane / 'jina' kA artha vijetA hai- arthAt jisane moha, rAga-dveSa Adi AtmA ke zatruoM para vijaya prApta kI ho aise jo tIrthaMkara 'jina' 'hue unake anuyAyI 'jaina' kahalAe / varddhamAna kA parivAra teisaveM tIrthaMkara pArzvanAtha, jo unake lagabhaga 250 varSa pahale hue, kA anuyAyI thA / unhIM ke anugAmI bane / apane nirgrantha (gAMTharahita arthAt baMdhanoM se mukta) mata ke pracAra ke lie mahAvIra ne bihAra tathA uttara pradeza meM kaI sthAnoM para bihAra (bhikSuoM ke maTha) sthApita kie| - unhoMne jaina samudAya ko saMgaThita kiyaa| mata meM dIkSita karane ke lie sarala paddhati apanAI aura usameM sammilita hone ke AkAMkSI strI-pu AkAMkSI strI-puruSa sabhI ko liyA, cAhe ve jisa varNa ke hoN| varNa-bheda ko karmaNA mAnA / pArzvanAtha ne pratyeka jaina ko cAra vrata apanAne ko kahA - ahiMsA, satya, asteya (corI na karanA; para nirI AvazyakatA se adhika rakhanA bhI corI mAnI) aura aparigraha (zarIra ke lie jitanA AvazyakatA ho usase adhika na lenA) / para mahAvIra ne aMtima vrata aparigraha ko do bhAgoM meM vibhAjita kara diyA- brahmacarya aura aprigrh| unakA paMcANuvrata saMpradAya kahalAyA / Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma ahiMsA- arthAt jIva, vanaspatI aura samyak caritra (sahI aacaar)| ye bhAgavata ke evaM zaurasenI (mathurA ke AsapAsa kI bhASA) jaDa vastuoM, sabhI se prati karma, vacana aura bhaktimArga, vedAMtina ke jJAnamArga aura meM apane upadeza die| inameM jaina sAhitya kA mana se ahiMsA kA bhAva rkhnaa| yaha jainiyoM mImAMsAkoM ke karmamArga kA sthAna le lete haiN| sRjana huaa| isase bhArata kI apabhraMza bhASAoM kA mUla maMtra hai| mahAvIra ne kahA, 'sajIva- bhakti, jJAna tathA karma ko akele mahatva na ke sAhityika vikAsa meM abhUtapUrva yogadAna ajIva kisI ko pIDA pahuMcAne ke atirikta dete hue jaina mata kA Agraha hai ina tInoM kA milaa| jainiyoM dvArA bhArata kI sthApatya kalA kAma-bhogoM meM Asakti bhI hiMsA hai, isalie eka sAtha vyakti ke aMdara udaya, jisase ke vikAsa ke udAharaNa Aja sAre deza meM phaile saccI ahiMsA krodha, rAga-dveSa Adi vikAroM sAMsarika prapaMca te mukti prApta ho| isakI haiN| bhArata kI adhikAMza Adhunika bhASAeM para vijaya, iMdriyadamana aura samasta kuvRttiyoM tulanA davA kI Arogya karane kI prakriyA se usa samaya kI dena haiM aura Aja jaina mata saMbaMdhI ko tyAgane meM hai|' dI jAtI hai; davA para vizvAsa cAhie tathA bahuta sI jAnakArI tamila graMthoM meM milatI hai| dvitIya, karma kA siddhAnta, jise sarvopari usake upayoga karane kI vidhi kA jJAna aura maanaa| manuSya apane bhAgya kA vidhAtA hai, use lene kA karma bhI caahie| kyoMki acche-bure karmoM kA phala avazya mahAvIra ne gaNataMtra paddhati, jo isa milatA hai| satkarmoM dvArA manuSya apane vikAsa kAlakhaMDa meM bhAratIya sAmAjika evaM ke caramotkarSa ko pahuMca sakatA hai aura yahI rAjanItika jIvana kA sarvatra AdhAra thI, Izvara hai| isa prakAra saba bhedabhAvoM ko miTA, apanAkara jaina caityavihAroM (jaina maThoM) kA mAnava ke lie nigraMtha rAga-dveSarahita hone ko gaThana kiyaa| sarvasAdhAraNa jaina matAvalaMbiyoM - cirAga jaina mokSa (sRSTi ke prapaMca se mukti) kA mArga aura jaina muniyoM ke lie alaga-alaga btaayaa| vyavahAra niyama nirdhArita kie tathA jaina mata rASTra ke nimitta balidAna kaise karate haiM jaina darzana kA tIsarA AdhAra ko eka sudRDha nIMva para khaDA kiyaa| bhAmAzAha vAlI vo kahAnI mata bhUlanA 'anekAMtavAda' hai| ise ahiMsA kA vyApaka mahAvIra kI dezanA (upadeza) se jaina mata AsthA ke bala pe jo karmoM se jIta gaI rUpa kaha sakate haiN| yaha vaicArika saha-astitva baDA vyApaka bnaa| use samaya-samaya para mahAsatI mainA jaisI rAnI mata bhUlanA kI ghoSaNA hai| eka hI bAta kisI dRSTikoNa rAjAzraya bhI prApta huaa| magadha ke rAjA / satya ke lie jinhoMne prANa taka tyAga die se nahIM hai- ise 'syAdvAda' kahate haiN| yaha 'hI' biMbisAra ne jaina mata svIkAra kiyaa| caMdragupta akalaMka jaise mahAdAnI mata bhUlanA ThIka hai, isa Agraha se vivAda khaDe hote haiN| maurya ke kAla meM magadha meM bhayaMkara akAla rAjula ne jahA~ dhoI mehaMdI suhAga vAlI yaha bhI' ThIka hai, isase vivAda samApta hote ___ pddaa| usake bAda pATaliputra meM jaina AgamoM giranAra kA vo lAla pAnI mata bhUlanA haiN| yaha saccA, kisI ko pIDA na pahuMcAne kA (mAnya pATha) kI prathama bAMcanA huii| kahA jAtA jiyo aura jIne do kI bAta karate haiM hama mArga hai| hai ki caMdragupta ne jaina dIkSA lI aura dakSiNa kahIM aura aisA upadeza nahIM milatA spaSTa rIti se jaina mata meM sAmya (samatA) ke jaina tIrtha zravaNabelagolA (jahAM aba saMsAra mRtyu ke kSaNoM ko bhI mahotsava sA mAnate haiM bhAva pratiSThita huaa| apane caritra tathA vyavahAra kI sabase bar3I bAhubalI kI pratimA sthApita dharatI pe aisA pariveza nahIM milatA dvArA jIvana meM jo asamAnatA hai use dUra karanA huI) meM deha-tyAga kiyaa| samrATa azoka ke sArA sukha vaibhava jo jIta ke bhI tyAga jAe jaina mata kA 'saMvara' (manonigraha) hai| bhAratIya pautra saMpratti ne bhI jaina dIkSA lii| dusarA to koI gomaTeza nahIM milatA darzana kA vaha pakSa lekara jisakI usa samaya kaliMga (utkala) ke rAjA khAravela ne tapa-tyAga se yahA~ paramapada milate haiM AvazyakatA thI, yaha mata bddhaa| yaha dRSTikoNa jaina mata apnaayaa| rAjya meM RSabhadeva kI hAthI-ghoDevAloM ko praveza nahIM milatA vahI hai jo upaniSadoM ke 'bramhana' kI kalpanA pratimA tathA jaina sAdhuoM ke lie guphA paMtha hai aneka jinamata meM bhale hI para hai, yA usase janita hotI hai| aisA AcaraNa, khudvaaii| mathurA, girinAra (gujarAta), paiThana mokSamArga vAlA suvicAra basa eka hai vyavahAra evaM dArzanika vicAra jo samatA kI (mahArASTra), AbU (rAjasthAna) jainiyoM ke keMdra seMkaDoM haiM vAda-au-vivAda phira bhI magara vRtti utpanna kare use hI jaina mata meM 'bramhacarya' bane, jahAM atyaMta suMdara maMdira aura bhavana nirmita ahiMsA pe sabakA vicAra basa eka hai kahA gyaa| zramaNa', jisameM samAnatA mUrtimaMta hue| mAnyatAeM sabakI bhale hI hoM aneka kiMtu huI ho, hI (vaidika) 'brAmhaNa' hai| isI se jaina jainiyoM ne usa samaya kI apabhraMza pA~ca pada vAlA navakAra basa eka hai mata kA mokSamArga ratna-traya para AdhArita hai- bhASAoM meM arddha-mAgadhI (prAkRta kA yaha kaise narkoM se nirvANa pahu~cegA jIva samyak darzana (sahI zraddhA), samyak jJAna tathA rUpa, jo paTanA se mathurA taka pracalita thA) pUre jina-Agama kA sAra basa eka hai. 46 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ durdevI deva cAlU varSAMta mAlagAva, maMgasULI, nipANI, icalakaraMjI, rAyabAga vagaire ThikANI paMcakalyANika pUjA hoUna nUtana pratibiMbAcI sthApanA karaNyAta AlI Ahe. jyA mUrtIcyA sthApanesAThI dona cAra hajAro loka durUna yetAta va jyA mUrtIlA bhavya azA siMhAsanAvara adhiSThita karUna pAvitrya ANatAta tyAca mUrtIvara kityeka ThikANI asA prasaMga AlA Ahe kI, siMhAsanAaivajI ekhAdA konADA, kasturIcyA jhurAdhAaivajI pAkoLyAMcI ghANa va pUjeaivajI jhuraLyAMce veSTaNa asA prakAra jhAlA Ahe. ANi hA prakAra nirjanapradezAMtIla devaLAMtaca nasUna bhara jainavastIcyAca gAvI ase aneka prakAra disUna yetAta. he durdaiva devAceca nA ? ekekALI hA bharatavarSa jainamaya hotA. prajA jaina va rAjehI jaina asalyAmuLe bAdazAhI amadAnItIla mazidIpramANe jinamaMdirAMcI tyAveLI vADha jhAlI asela, yAta navala nAhI. tyAMcI vyavasthA karaNyAce kAma tyAMcyA ATokyAta hoto; paraMtu to kAla AtA rAhilA nasUna AjacA jaina samAja nirbala banalA Ahe. mANasAMcI saMkhyA divaseMdivasa ghaTata Ahe paraMtu devAMcI va devaLAMcI mAtra vADhataca Ahe. 'ati paricayAdavajJA' yApramANe manuSyAhUnahI - AppA bhAU magadUma ( vIrAnuyAyI) jaina samAjAtIla prakhyAta lekhaka, kavI, samAjasudhAraka AppA bhAU magadUma yAMcyA janmazatAbdIcA samAropa lavakaraca hota Ahe. tyAMnI svAtaMtryapUrva kALAta lihilelA "durdaivI deva" hA lekha jaina samAjAlA AjahI mArgadarzaka Ahe. yethe to AmhI punaHmudrita karata Ahota... saMpAdaka jAsta jhAlelyA yA devAMcI va devaLAMcI ANi kSetrAMcI anAsthA vADhata Ahe. ikaDe koNAce lakSaca nAhI. jainAMcI zekaDo maMdire ajaina vastIta va nirjana sthaLI asUna kityeka maMdirAMcI kulape gaMjUna gelI tarI koNI tikaDe nAhI. kityeka ThikANI mUrtIvara AcchAdana nAhI, tara kityeka maMdirAtIla devAMnA husakUna deUna tethe viThobAsArakhe deva (?) ghusale Aheta. azA aneka prakArAMnI devAMcI viTaMbanA hota asatA tikaDe durlakSa karUna ekekA gAvAta 3/ 4 maMdire bAMdhaNyAtaca barecajaNa itikartavyatA samajata Aheta. paraMtu ApalA samAja mRtyupaMthAlA lAgalA Ahe, tyAlA zikSaNasaMjIvanI deUna kAryakSama karaNyAkaDe mAtra lakSa kamIca Ahe. samAja jara jivaMta rAhaNAra nAhI tara hI maMdire va deva jivaMta rAhatIla kAya ? akhera tyAMcI viTaMbanAca nA? kAhI jainamaMdirAta devAMcI saMkhyA tInacArazeparyaMta gelI asUnahI navIna pratiSThA hotAtaca. zikhara bAMdhale deva ANA, nopI udyApana Ahe deva ANA, ase karUna devAMcI besumAra bharatI jhAlI Ahe; paNa bhaktAMnA ohoTI Ahe tI kAyamacIca! kityeka maMdirAta sarva deva varSAMtUna ekadA dhuNyAcI bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 | 47 - (?) pALI yete, hA kAya vinaya ? hI viTaMbanA Aja ApaNa pratyakSa pahAta asatA navI navI maMdire bAMdhUna (siMhAsana ekaca asalyAmuLe) pAyarIvara, phaLIvara konADyAta ANi bodhAvarahI devAcI sthApanA karaNe he koNate zAstra? ANi kuThalI paraMparA? mAjhI jaina samAjAsa azI namra vinaMtI Ahe kI, yApuDhe navIna mUrtI koNIca ghaDavU naye. bekI asalI tarIhI aneka jinamaMdire bAMdhaNyAce kAraNa nAhI. jyAMnA navIna mUrtI basaviNe jarUraca asela tyAMnI jyAThikANI mUrtIcI khecAkheca asela tethUnaca ekhAdI nyAvI va tethIla zrAvakAMnIhI dyAvI. vAjavIpekSA jAsta pratimA ANaNyAcI hAva dharU naye. junyA mUrtIcI avahelanA hota asUna navIna mUrtI ghaDaviNe he kitI phaladAyaka hoIla yAcA vicAra karAvA. ANi azAne jo paisA vAcela to ApalyA mulAMnA dharmazikSaNa deNyAta kharca karUna tyAMnA svadharmapremI va dharmaniSTha banavAve. dharma prema nAhI maga julamAne paisA vasUla karUna pratiSThA karaNyAtaca kAya prabhAvanA Ahe? - Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ With Best Compliments From Site: S. No. 91/34, T. M. V. Colony, Near Tilak Vidyapeeth, Mukund Nagar, Pune - 411037. Tel.: 65257675 Developers AFINA-JANE BAFANA-JANGDA DEVELOPERS PROMOTERS & BUILDERS 'C' wing- 314, 3rd Floor, Business Court, Near DSK Chandradeep, Mukund Nagar, Pune - 411037 Tel. : 020-24275949, 64003839 48 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratAtIla sarvAta dulakSita dharma - jaina dharma - nyAyamUrtI bhAlacaMdra vagyANI bhAratAtIla sarvAta mahattvAce dharma mhaNaje dusare nAmAMkita raziyana mAnavavaMzazAstrajJa ase vATate kI bauddha dharmAcyA astAmuLe jaina phakta hiMdU dharma va bauddha dharma hI cukIcI dhAraNA Aya.pI.maiyanAyevha yAMnIsuddhA asAca dharma prakAzita jhAlA. nAmasAdRzyAmuLe kAhI aneka varSe astitvAta hotI.tyAmuLe bhAratIya abhiprAya dilA Ahe. te mhaNatAta - vidvAnAMnI gautama buddhAlA bhagavAna mahAvIrAMcA va bigara bhAratIya abhyAsakAMnI hiMdU dharma va This religion wasnot studied in- ziSya Tharavale. bhagavAna mahAvIrAMcA ziSya bauddha dharmAcAca abhyAsa kelA. paraMtu jaina tensively and that there was no ma- iMdrabhUtI hA gautamasvAmI kiMvA gautama yA dharmasuddhA mahattvAcA asUna to atyaMta prAcIna terial on it in European libraries and nAvAnesuddhA paricita hotA. tyAmuLe pAzcAtya Ahe yAcA sarvAMnAca visara paDalA hotA. collections," vidvAna kolabruka yAMnI gautama buddhAlA bhagavAna tyAmuLe jaina dharmAcA mhaNAvA tasA abhyAsa cimaNalAla je. zahA yAMnI jaina dharmAcA mahAvIrAMcA ziSya banavUna TAkale. DaoN. kelA gelA nAhI. jo kAhI abhyAsa jhAlA sakhola abhyAsa karUna Gainism in North hAmilTana va mejara DelAmena yAMnIsuddhA azIca to phAraca tokaDA hotA. muLAta kAhI India 800 B.C.-A.D. 526 hA prabaMdha cUka kelelI Ahe. tyAMcyA mate jainAMce gautama abhyAsakAMcA dRSTikona pUrvagrahadUSita hotA. lihilA. te mhaNatAta va buddha ekaca vyaktI hotI. DaoN. haoNpakinsanI tyAmuLe jaina dharma va bhagavAna mahAvIrAMcyA "Jainism is the mostoverlooked kiDyAmuMgyAce lAlanapAlana karaNAr2yA jaina aneka camatkArika goSTI lihilyA gelyA. among all the great religions of India." fa 37ffaratai 3719 CTTHGI DaoN. zrImatI natAliyA gusevA hI raziyana misesa sTevensana ApalyA The Heart nAkAralA. jaina dharmAcA samAjavyavasthevara viduSI mAnavI jAtI va saMskRtI yA saMsthecyA of Jainism yA graMthAta jaina dharmAbaddala bareca kAhIca pariNAma jhAlelA nAhI. azA ta-hecyA jyeSTha mAnavavaMza zAstrajJa Aheta. tyAMnA kAhI lihitAta. tyAMcyA mate bhAratIya apur2yA, ajJAnamulaka va aparipakva tarkAmuLe javAharalAlA neharU pAritoSika pradAna samAjavyavasthevara jaina dharmAcA phAraca moThA jaina dharmAkaDe lakSa dile gele nAhI va jaina karaNyAta Ale Ahe. tyAMcyA mate jaina dharma pariNAma jhAlA Ahe. tyA mhaNatAta, "jyA dharmAlA bauddha dharmAcyA upazAkhecA darjA dilA hA bhAratIya prAcIna dharma Ahe. gelyA 100 te koNAlA yAcI zaMkA asela tyAMnI pUrvIcyA gelA. sudaivAne DaoN. haramana jaeNkobI va buhalara 150 varSAta hiMdU dharma va bauddha dharmAvara hajAro rAjyakartyAMnI kADhalelI prANIhatyA pratibaMdha yAMcyA vyAsaMgapUrNa abhyAsAmuLe jaina dharmAce prabaMdha lihile gele. paraMtu jaina dharmAvara mAtra AjJApatre pAhAvIta." phAraca kamI pAzcAtya khare svarUpa prakaTa jhAle Ahe. phAraca kamI prabaMdha lihile gele. je kAhI vidvAnAMnA jaina dharmAce mahattva samajale Ahe. jaeNkobIne bhadrabAhUcyA kalpasUtrAvarIla likhANa jhAle te bhAratIya bhASAta jhAle. tyA phAraca thoDyAMnI jaina dharmAcyA bhAratIya bhASya sana 1879 madhye prasiddha kele va ApalyA Jainism yA graMthAta mhaNatAta- saMskRtIvara jhAlelyA pariNAmAMcI dakhala ghetalI bhagavAna mahAvIra va tyAMce pUrvAdhikArI hA Ahe. bhAratIya vidvAnasuddhA jaina dharmAbAbAta mahattvapUrNa lekha sana 1880 madhye prasiddha compartatively little attention froma udAsIna rAhile Aheta. zrI. ena.sI. mehatA kelA. buhalaracA bhAratIya jaina saMpradAya 'The majorityofhistorians and specialists yA vidvAnAne ase dAkhavUna dile Ahe kI jaina Indian Sect of the Jainas.' hA nibaMdha on Indian Culture, even thoughre- dharma bhAratAbAherasuddhA hotA. cInacyA guhetIla 1877 madhye prasiddha jhAlA. yA doghAMnI jaina serves within itself exceedingly in- maMdirAtIla bhiMtIvara jaina citre sApaDalyAcA dharmAce sAMgopAMga zAstrIya va bahusamAvezaka creasing testimony of ethnographi- zodha tyAMnI lAvalA Ahe. bauddha dharma bhAratAtUna svarUpa jagApuDhe ANale. cal and socio-historical processes in nAmazeSa jhAlA. kAhI vidvAnAMcyA mate bauddha tyAMcyA saMzodhanAmuLe aneka yuropiyana ancient India. dharma jaina dharmAcyA rUpAne jivaMta Ahe. kAhIMnA vidvAnAMce lakSa jaina dharmAkaDe kele. bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 49 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ madrAsa vidyApIThAce tattvajJAnAce prAdhyApaka hoUnasuddhA aneka bhAratIya va pAzcAtya jaeNkobIne prAcIna jaina dharmagraMthAMcA sakhola esa. gopAlana yAMcyA mate hiMdU dharma, bauddha dharma vidvAnAMcyA abhyAsAcA viSaya TharalA. dusare eka abhyAsa kelA. tyA abhyAsAcyA AdhAre va jaina dharma he bhAratAtIla tIna pramukha dharma Aheta. vidvAna abhyAsaka zrI. sureMdranAtha dAsaguptA haramana jaeNkobIne jaina dharmagraMthAMce prAcInatva tyAMcyA mate yA tIna dharmApaikI hiMdU va bauddha dharmAMnI yAMcyA mate bhAratIya va pAzcAtya vidvAnAMnA zAbita kele Ahe. tyAMcyA mate jainAMce pavitra bhAratIya va pAzcAtya vidvAnAMce lakSa vedhUna jainAMce graMtha upalabdha jhAle nasalyAmuLe jaina graMtha he saMskRta vAGmayApekSA prAcIna Aheta. ghetale. tyAmuLe yA dona dharmAvaraca khUpa saMzodhana dharmAlA bauddha dharmAcI upazAkhA TharavilI gelI. tyAMcyA mate jainAMce pavitra graMtha prAcInattvAbAbata jhAle. paraMtu jaina dharmAkaDe mAtra bhAratIya va bhAratIya vidvAnAMnAsuddhA jaina graMtha abhyAsAsAThI bauddhAMcyA graMthAMzI spardhA karatAta. tyAMce jaina pAzcAtya abhyAsakAMce durlakSa jhAle. jaina upalabdha jhAle nAhIta. tyAmuLe tyAMnIsuddhA dharma graMthAbAbatace he anumAna svIkAraNyAsa dharmAcyA janmabhUmItaca jaina dharmAkaDe durlakSa apur2yA mAhitIcyA AdhAre tyAca cukA kelyA. koNatAca pratyavAya nAhI. tyAMcyA mate jainAMcyA vhAve hI camatkArika ghaTanA Ahe. bhAratIya jJAnIyAMcyA duniyeta suddhA hAca tarkamAnya jhAlA. prAcIna pavitra graMthAbAbata saMzayAlA ajibAta bhUmItUna lupta jhAlelyA bauddha dharmAcA mAtra DablyU. esa. lilI yAMcyA mate bauddha dharma jAgA nAhI. tyAMnI TIkAkArAMcA jaina phAraca sakhola va taulanika abhyAsa jhAlA. svata:cyA janmabhUmIta jaina dharmAcyA mAdhyamAtUna dharmAbAbatacA pUrvagraha dUra karaNyAcA prAmANika bauddha dharma madhyama mArgavarAjAzrayAmuLe ekekALI jivaMta Ahe. bauddha dharma bhAratIya bhUmItUna lupta prayatna kelA Ahe. haramana jaikobIcyA athaka kIrtI zikharAvara hotA. bhAratAbAherasuddhA bauddha jhAlA. tyAveLI jaina dharma prakAzAta AlA. parizramAmuLe jaina dharmAce satya svarUpa dharmAcA vistAra jhAlA hotA. tyAmuLe bauddha eca.eca.vilsana yAMcyA mate jaina dharmAcA ugama sUryaprakAzApramANe prakaTa jhAle Ahe. saMzayAce dharmAlA AziyA khaMDAcA dharma 'The Reli- AThavyA kiMvA navavyA zatakAta jhAlA. kALe Dhaga dUra jhAle Aheta. sUryAcyA gion ofAsia' mhaNUna oLakhU lAgalo. prA. jaina dharmAce prAcIna graMtha upalabdha AgamanAcyA vardIsAThI AtA mazAla esa. gopAlan yAMcyA mate, kadAcita yAca jhAlyAmuLe jaina dharmAsaMbaMdhIce aneka gairasamaja peTaviNyAcI jarUrI nAhI. kAraNAmuLe bauddha dharma janmabhUmItUna lupta ApoApa dUra jhAle. prakhyAta vidvAna haramana With Best Compliments From Sonal Ceramics Authorised Stockists * Kajaria. Nitco* Marc*Parryware. Nirali. Apple * Aquel * Sejal * Palladio * Italian & Spanish Tiles * R. A. K. * Roca * Euro * Capstona * Jaquar * Somany * Kajariaworld . Simpolo * Hansa Building No. 2, Mithapelli Estate, Shakar Sheth Road, Pune - 411 037. Tel. : (020) 26450951, 26452481, 2645900 / 01 Fax : 020-26452481 E-mail : a_sonigara@yahoo.com, sonal_ceramics@yahoo.com 50 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina dharma, paryAvaraNa ANi aparigraha - DaoN. mA. pa. maMguDakara ekavisAve zataka he paryAvaraNAcyA jhAlyAsa to pragatIlA poSakaca Tharela. paraMparA kI yA jagAtItala sarvaca goSTI yA ekamekAMvara AvhAnAcaM zataka Tharela ase vATate. dusar2yA ANi parivartana yAMce ekamekAMzI nAtaM joDalaM avalabUna Aheta ANi tyAtUnaca nisargAcA mahAyuddhAnaMtara vizeSataH 1960 naMtara tara te sAmajika parirvatanAlA poSakaca Tharata samatola sAMbhALalA jAta Ahe. azA yA paryAvaraNAsaMbaMdhI sarva jagabhara navI jAgRtI asataM. kAraNa ekadama navA badala ApaNa karU kALAta nisargAcI moDatoDa karUna mANUsa nave nirmANa hoU lAgalI. paraMtu Aja disata lAgalo tara samAja bhAMbAvalelyA avasthemadhye saMkaTa nirmANa karata Ahe. jagAtalyA baDyA asalelyA paryAvaraNAcyA praznAcA prAraMbha jAto va tyAmuLe pragatIlA aDathaLAca nirmANa rASTrAMmadhye zastrAstra nirmitIcI spardhA surU khar2yA arthAne audyAgika krAMtInaMtaraca jhAlA. hoto. yAdRSTIne prAcIna kALAtIla jaina jhAlI Ahe. aNubA~basArakhyA pracaMDa audyAgika krAMtImuLe jagAcA vikAsa tattvajJAnAce koNate vicAra AjacyA zastrAstrAMcI nirmitI he paryAvaraNAlA nave hoNyAsa madata jhAlI. jagAcI saMpattI pracaMDa paryAvaraNAcyA AvhAnAlA sAmore jANyAsAThI AvhAnaca Ahe. yAzivAya samAjAcA pramANAvara vADhU lAgalI. AdhIcyA upayukta TharatIla yAcA vicAra jhAlA pAhije. samatola bighaDavUna TAkaNAr2yA navyA ghaTanA zetIpradhAna arthavyavasthecyA mAnAne audyAgika jaina dharmAtIla ahiMsece tattva he ghaDU lAgalyA Aheta. nisargAne striyA va puruSa krAMtInaMtara amerikesArakhyA rASTrAMcA tara aneka paryAvaraNAcyA saMdarbhAta atizaya upayukta yAMce pramANa samasamAna Thevale Ahe. paraMtu paTIne vikAsa jhAlA. paraMtu yA vikAsAbarobaraca TharaNAre tattvajJAna Ahe. amerikesArakhyA 2001 sAlI jhAlelyA janagaNaneta ase nisargAcI moDatoDahI pracaMDa pramANAvara hoU rASTrAmadhye Aja pracaMDa pramANAvara jaMgalatoDa disUna yeta Ahe kI, mulagI janmAlA yeNAra lAgalI. pRthvIcyA poTAtIla peTrolasArakhe hota Ahe. jaina dharmApramANe jhADAMnA dekhIla asela tara janmAlA yeNyApUrvIca tilA mArUna padArtha pracaMDa pramANAvara vAparale jAU lAgale. prANa asato. sudaivAne 20 vyA zatakAmadhye TAkalI jAte. ticI hiMsA hote. yethe tyAcapramANe itara khanija padArthAMcAhI vApara jagadIzacaMdra bosa yAMcyAsArakhyA ekA moThyA ahiMsesArakhe tattvajJAna samAjAlA mArgadarzaka phAra moThyA pramANAvara hoU lAgalA. tyAmuLe zAstrajJAne jhADAMnAdekhIla bhAvanA asatAta he TharaNAra Ahe. kAraNa azA prakAre mulIMcI puDhIla kAhI varSAta pRthvIcyA poTAtIla hI nirvivAdapaNe siddha kele Ahe. jhADAMcyA hiMsA kelyAne udyAcyA samAjajIvanAta nave sarva saMpattI naSTa hoIla azI bhItI aneka pAnAlA jara kiMDemuMgyA lAgalyA ANi tI prazna nirmANa hoNAra Aheta. zAstrajJAMnI vyakta kelI Ahe. yAzivAya pAne kurataDalI jAU lAgalI tara jaina dharmAne ahiMsecI kalpanA spaSTa vikAsAsAThI vRkSatoDa pracaMDa pramANAvara hoU vAyulaharIMcyAdvAre zejAracyA jhADAMnAdekhIla karatAnA tI adhika sUkSmapaNe kelI Ahe. lAgalI. havA, pANI ANi dhvanI yAMcyA hA niropa dilA jAto ase AtA siddha jhAle pratyakSa jIvahattyA hoNe hI hiMsA Aheca. paraMtu pradUSaNAce nave prazna mAnavI itihAsAta prathamaca Ahe. yA dRSTIne azA ta-hecI vRkSatoDa hI hatyecA vicAra manAta yeNe hIdekhIla moThyA pramANAvara nirmANa hoU lAgale. jaina dharmAne niSiddha mAnalI Ahe. arthAta jaina bhAvanAtmaka hiMsAca Ahe. azI hiMsA he paryAvaraNAcyA yA AvhAnAlA sAmore dharmAne munIdharma va zrAvakadharma yAmadhye pharaka dekhIla pApa Ahe. yAsaMbaMdhI Agama graMthAta jANyAsAThI ApalyA dezAtIla jaina, bauddha kelA Ahe. mhaNaje gRhasthAzramI mANasAlA mhaTale Ahe kI, koNatyAhI prANyAlA kiMvA kiMvA vaidika dharmAtIla koNatyA paraMparA kiMvA he niyama yogya pramANAta zithila kelele sajIvAlA dukhavU nakA, apazabda kadhIhI vicAra paryAvaraNAcyA rakSaNAsAThI upayukta Aheta. jaina dharmAne aDIca hajAra varSAMpUrvI vAparU nakA, daDapaNa ANU nakA, gulAma karU TharatIla yAcA vicAra jhAlA pAhije. ApalyA besumAra hoNAr2yA vRkSatoDIbaddala dilelA hA nakA, apamAnita karU nakA, trAsa deU nakA, dharmAtIla prAcIna vicAra kiMvA paraMparA ANi izArA AjahI atizaya mahattvAcA Ahe. chaLU nakA kiMvA tyAMcI hattyA karU nakA. nave parivartana yAMcI sAMgaDa ghAlaNyAcA prayatna bhagavAna mahAvIra yAMnI asehI sAMgitale Ahe AjacyA kALAta jaina dharmAtIla ahiMsecA bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 51 Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hA sUkSma vicAra paryAvaraNAcyA saMdarbhAta mAnavI prANyAMcyA zikArIlA baMdI kelI Ahe va pratyakSa apratyakSapaNe havA va pANI yAmadhIla samAjAlA upayukta Tharela asA vizvAsa kaThora zikSecI taratUda kelI Ahe. agadI pradUSaNAcA dekhIla vicAra kelelA Ahe. jaina vATato. alIkaDacyA kALAta hiMdI citrapaTasRSTItIla maMdirAmadhye gelyAnaMtara sUryAstAnaMtara maMdirAtIla nisargAcA samatola sAMbhALaNyAsaMbaMdhI abhinetA salamAna khAna yAce haraNAcyA ghaMTA vAjavU naye asA eka kaDaka niyama Ahe. bhagavAna mahAvIrAMnI 2500 varSAMpUrvI eka zikArIce udAharaNa detA yeIla. mora, sApa, rAtrIcyA veLI cimaNyA-pAkhare ApalyA mUlabhUta vicAra mAMDalA. te mhaNatAta, 'jo bibaTe, harINa, kALavITa, jirApha ityAdI pilAMnA kuzIta gheUna jhopalele asatAta. pRthvI, vArA, agnI, pANI ANi vanaspatI prANyAMcI zikAra karUna tyAMcI kAtaDI ghaMTecyA AvAjAne tI dacakUna jAgI hoU naye yAMcyAkaDe durlakSa karato, tyAcA durupayoga paradezAmadhye moThyA pramANAvara vikalI jAte. azI kalpanA Ahe. paraMtu tyAcabarobara karato to tyAMcyAta sAmAvalelyA ApalyAca tyAsAThI svAbhAvikaca tyAMcI moThyA rAtrIcyA yA nIrava zAMtatemadhye ugAca moThyAne astitvAcI upekSA karato.' pramANAvara hattyA hote. kAyadyAne yAvara baMdI ghaMTA vAjavUna dhvanIpradUSaNa karU naye azIhI paryAvaraNAcyA AvhAnAlA toMDa ghAtalI Ahe. tyAce pariNAma kAhI varSAtaca tyAmAgIla bhUmikA Ahe. jaina sAdhU tara itakyA deNyAsAThI ahiMsepramANe jaina dharmAtIla pAhAvayAsa miLatIla. yA caMgaLavAdAcyA haLU ANi sAvakAzapaNe bolata asatAta kI aparigrahAcaM tattvahI mahattvapUrNa TharaNAra Ahe. nAvAkhAlI mahilAMsAThIcyA aneka prakAracyA tyAmuLe dusar2yAlA koNatAhI trAsa deU naye kAtaDyAcyA parsesa yeta Aheta. zrImaMta hI bhUmikA asateca. zivAya dhvanIpradUSaNahI jaina dharmAne ahiMsepramANe aparigrahAcyA vargAtIla mahilA yA aneka prakAracyA hoU naye hIsuddhA bhUmikA asate. tattvAlA vizeSa mahattva dile Ahe. arthAt yA kAtaDyAMcyA baeNgA, parsesa, kharedI karUna tattvAcI carcA karatAnA jaina sAdhUMnI vAparatAta. yAzivAya gharAtIla pharnicara he dhvanIpradUSaNApramANeca pANIpradUSaNAcA aparigrahAcyA tattvAcI jAstIta jAsta samRddhIcaM ANi pratiSThecaM pratIka banata Ahe. prazna hA 19 vyA 20 vyA zatakAta moThyA kaThorapaNe aMmalabajAvaNI kelI pAhije ase gharAta jitake moThyA pramANAvara uMcI pharnicara pramANAvara nirmANa jhAlA Ahe. vADhate sAMgitale Ahe. paraMtu gRhasthAzramI vyaktIMsAThI asela titakI tyA mANasAcI samAjAtIla udyogadhaMde, kArakhAnadArI ANi zaharAtIla he tattva kAhIse udAra karUna azA vyaktIMnA pratiSThA moThI ase mAnale jAte. tyAmuLe sarva sAMDapANI javaLacyAca nadIta soDaNyAta maryAdita pramANAta parigraha karAvA ase svAbhAvikaca jagaMlatoDa moThyA pramANAvara yete. tyAmuLe pANyAcyA pradUSaNAcA prazna sAMgitale Ahe. durdaivAne gelyA kAhI varSAta hote. yA pharnicaramadhye dekhIla aneka kaMpanyA nirmANa jhAlA Aha. prAcIna kALAta pANI sarva jagabhara yA parigrahatattvAcA itakA atireka ApalI vaiziSTye prasthApita karaNyAsAThI pradUSaNAcA prazna yA svarUpAta navhatA. paraMtu jhAlA Ahe kI, tyAla caMgaLavAdAce svarUpa pharnicaracA vAremApa vApara karata Aheta. hA pANyAmadhye prakRtIlA mAraka ase jaMtU yeU lAgale Ahe. yAmuLe nisargAcI moDatoDa caMgaLavAda jIvanAcyA aneka kSetrAMmadhye aneka asatAta. gALahI asato. tyAmuLe pANI dekhIla phAra moThyA pramANAvara hoU galI prakAre vyakta hoU lAgalA Ahe. vizeSa gALUna ghyAve, azI jaina dharmAta eka paddhatI Ahe. caMgaLavAdAcyA nAvAkhAlI moThyA Azcarya mhaNaje atizaya sadhana asalelyA Ahe. yAmuLe ApalyA zarIrAta aniSTa jaMtU pramANAvara mAMsAhAra surU jhAlA Ahe ANi vargAtaca bhraSTAcArAce prakAra adhika hota jAUnaye hI tyAmAgIla bhUmikA Ahe. tyAmuLe mAMsAhAra karatAnAdekhIla aneka prANyAMcyA Aheta. zeara dalAla, moThamoThe krikeTapaTU, prakRtIlAhI apAya hota nAhI. jaina dharmAtIla zarIrAce mAMsa khANyAkaDe pravRttI vADhU lAgalI sine naTa naTyA, variSTha zAsakIya va aparigrahAcI kalpanA tyAcapramANe havA, pANI Ahe. yAsAThI morAce mAMsa cAMgale samajale nimazAsakIya khAtyAtIla adhikarI, va dhvanIpradUSaNAbAbAta jaina dharmAne ghetalelI jAte. morAMcI phAra moThyA pramANAvara hiMsA rAjakIya nete yAMcI bhraSTAcArAcI prakaraNe bhUmikA hI paryAvaraNAcyA saMdarbhAta AjahI jhAlelI Ahe. yAzivAya zikArIcyA ughaDakIlA yeta Aheta. saMpattIcA sAThA kitI preraNAdAyaka Tharela. jaina dharmApramANeca bauddha chaMdAsAThI vAgha, siMha, harINa, kAsava yAMcI karAvA yAlA maryAdAca uralelI nAhI. azA dharmAmadhyedekhIla paryAvaraNAlA poSaka ase zikAra karaNyAcI pravRttI kAhI varSAMpUrvI paristhitIta jaina dharmAtIla aparigrahAce he tattva vicAra va mUlagAmI tattva ApaNAsa pAhAvayAsa moThyA pramANAvara vADhalelI hotI. nidAna kAhI pramANAta tarI upayukta Tharela. miLatIla. yA donhI dharmAtIla azA tattvAcI nisargAtIla yA prANyAMcI saMkhyA kamI parigrahAlA maryAdA ghAlAvI evaDheca yA AjacyA kALAtIla paryAvaraNAcyA praznAMzI jhAlyAmuLe nisargAcA samatola moThyA aparigrahAcyA tattvAne zikavale tarI ApaNa sAMgaDa ghAlUna paryAvaraNAcyA AvhAnAlA pramANAvara DhAsaLU lAgalA. AtA sudaivAne puSkaLa yaza miLavile ase mhaNatA yeIla. sAmore jANyAcA ApaNa prayatna kelA pAhije. zAsanAne vanarakSaNAcA kAyadA karUna azA paryAvaraNAcA vicAra karatAnA jaina dharmAne 52 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahAvIra aura ahiMsA - latA rAjeMdra kAMkariyA "dhammo maMgala mukkiTThamaM, ahiMsA saMjamo vacana aura kAyA se kisI ko bAdhA na pahuMcAnA mahAvIra ne jaba jIne kI icchA tyAga dI usI tavoM yahI saca mAno to ahiMsA hai| dina ve saba choDakara mahala, kuTUMba, parivAra, devAvi taM namassaMti, jassa dhammo mana meM hiMsA kI bhAvanA kyoM nirmANa hotI dhana, dhAnya, rAjapATa inakA tyAga karake ghara se syaamnno"| hai? hiMsaka bhAvanA janma se hI kyoM cipakI hai? cala paDe aura nIle AkAza ke nIce jAkara __dharma saba maMgaloM meM zreSTha maMgala hai| ahiMsA, hamAre mana kA roma roma hiMsaka bhAvanA se kyoM khaDe ho gaye aura mana meM nizcaya kiyA ki maiM saMyama aura taparupI dharma aise dharma meM lIna lipta hai? isakA eka hI kAraNa hai jIne kI nisahAya pratikAra rahita hokara kahI bhI phirUMgA rahanevAloM ko bhagavAna bhI namaskAra karate hai| icchaa| hamAre roma roma meM jIne kI icchA bharI cAhe jaisI paristhitI Aye apanI rakSA kA koI ahiMsA yAne kyA? ahiMsA kA matalaba huI hai| yahI hamArI hiMsaka vRttI kA mUla hai| kucha upAya nahI kruuNgaa| samatA se sahana kruuNgaa| jIvanatRSNA kA tyaag| ahiMsA yAne aparigraha bhI ho magara hama jIvana jIne ko utsuka hai| hamAre jIvanatRSNA ke tyAga se mahAvIra ahiMsAvAdI ahaMkAra kA vinAza, ahiMsA yAne anekAMta, sAmane koI dhyeya nahI hai| kucha bhaviSya nahIM hai| ho gye| apanA astitva kisI ke lie bAdhaka anaagrh| rUpa, yauvana, dhana, Arogya, pratiSThA, apanApana, nA bne| mana, vacana, kAyA se kisI ke lie bha. ne jitanA bala ahiMsA para diyA utanA sukha isameM kucha nahI hai sirpha rAkha hai, nazvara zarIra aDacaNa nA bane yahI saccI ahiMsA hai| ahaMkAra hI bala brahmacarya aura aparigraha para diyaa| bha. hai phira bhI hama jIvana jIte hai aura jagate hai| yAnI hiMsA hai| jo ahaMkArI hotA hai vaha kisI ne kahA jisane brahmacarya kI sAdhanA bha. mahAvIra kahate hai jIvana tRSNA yahI kA sukha nahIM dekha sakatA hai| aise samaya meM hameM (ArAdhanA) kara lI usane saba vratoM kI saba pApoM kA mUla hai| jIne kI icchA ke kAraNa mahAvIra kI ahiMsA yAda AtI hai| apane ArAdhanA kara lii| manuSya kucha bhI karane ko tatpara hai| anekoM astitva kI pahacAna karake denA jaise kisIne mana ke aMdara janmA huA pratyeka vikAra pApa karatA hai phira bhI amara nahIM hai| hamArI ekagAla para mArA to dusarA Age karanA isakA hiMsA hai| viSaya vikAra se khuda ko bacAnA hI mRtyU aTala hai| matalaba ahiMsA nahI hai vaha to mAranevAle ko ahiMsA hai| yahI saccA dharma hai| isa dRSTi se bha. isalie jo manuSya jIvanatRSNA choDane ko pratyuttara hai| mAranevAle kA upahAsa hai| satyAgraha mahAvIra ne kahA hai - "ahiMsA paramo dhrm"| taiyAra hai vahI saca meM ahiMsaka hai| jisako jIne hiMsA hai| deza meM itane vAda-vivAda cale ve satya dharma sarvazreSTha maMgala hai ahiMsA, saMyama aura tapa kA moha nahI hai, jo svayaM ko bacAne ke lie ke nahI haiM maiM ke vAda vivAda hai| mahAvIra kA dharma ke tIna aMga (bhAga) hai| ahiMsA dharma kA dusare ke prANa nahI letA aura jisako mahAvIra kahanA hai yaha sukSma hiMsA hai| yaha vicAra merA hai| keMdra biMdu hai| tapa yaha ahiMsA rUpI keMdra kA kI ahiMsA kA pAlana karanA mAlUma hai, pAlatA jaba hama kahate hai taba satya se dUra hI jAte hai| golAkAra hai| to saMyama yaha tapa aura ahiMsA hai usane jIvanatRSNA ko choDanA caahie| isakA isalie mahAvIra ne anekAMtavAda kA upadeza ko joDanevAlA pula hai| usI prakAra jIva yaha matalaba yA nahI kI manuSya ne marane kI icchA diyA jo ki Aja taka anya koI dharma pravartaka zarIra aura AtmA ko joDanevAlA pula hai| rakhanI caahie| yahAM bhI galatI ho sakatI hai| ne nahI diyA hai| kAraNa ahiMsA kA itanA sUkSma __ahiMsA dharma kA mula hai| ahiMsA lakSya hai mRtyU ko svIkAra karanA ahiMsA hai| mRtyU ko vicAra mahAvIra ke sivAya kisI ne nahI kiyA aura yaha lakSya prApta karane ke lie mAdhyama tapa mahotsava ke rUpa meM mnaao| mahAvIra kahate the hai| jIvanatRSNA kA tyAga ahiMsA kA vicAra aura saMyama hai| ahiMsA ke aneka rUpa hai| sirpha mRtyU ko svIkAra karo isalie kI mRtyU kA mahAvIra ne jIvasRSTi kI dRSTi se kiyA hai| taba prANImAtra kI rakSA karanA hI ahiMsA nahI hai| koI mahattva nahI hai| hama jIvana ko mahattva dete haiM usameM se jIvanatRSNA kA tyAga yaha tatva phalita ahiMsA kI bahuta sukSma vyAkhyA hai| apanA isalie mRtyU ko mahatva hai| jIne kI icchA huA hai| astitva kisI ke mArga meM na Ane denaa| mana samApta honA hI mRtyU kA Dara samApta honA hai| bha. "mittima savva bhuvesU" - sabhI prANiyoM bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 53 Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ se merA maitrI bhAva hai| yaha bhAvanA agara mana meM saMdeza thaa| Aja hamAre deza ko mahAvIra ke bahuta jarUrata hai| hameM ahiMsAvAdI bananA sthira ho, to jIvanatRSNA ko choDanA hogaa| ahiMsA kI bahuta AvazyakatA hai| saba eka caahie| bha. mahAvIra kI ahiMsA kI vyAkhyA vahI saccA ahiMsaka aura abhaya hogaa| bha. dusare ke duzmana hote jA rahe hai| prema rahA hI bahuta gahana hai yaha to prayAsa hai likhane kaa| mahAvIra ne usa samaya janatA ko ahiMsA kA nhiiN| hiMsA kA uttara hiMsA se de rahe hai| Aja "sAgara kI gaharAi se bhI gaharA hai jinakA dhyAna saMdeza diyA thA ki, manuSya samAja meM dveSa videza meM jainadharma lie, mahAvIra ke anekAMta AkAza kI uMcAI se bhI uMcA hai jinakA nAma miTAkara unhe apanA karanA, apanA kartavya aura ahiMsA ke lie logoM meM kitanI AsaktI ghora upasarga apAra kaSTa sahe samabhAvoM se samajhanA caahie| agara koI manuSya apane se hai| vahAM ke loga jainadharma kA hI nahI hamAre una mRtyUjayI kAlajayI mahAvIra ko vairabhAva rakhatA hai to bhI usake lie mana meM tIrthaMkaro kA bhI bahuta Adara karate hai| aura prnnaam"| oma arhama - apane mAtA-pitA, vairabhAva nahI rakhanA cAhie yA Ane hI nahIM hama? bhArata kI saMtAna, mahAvIra ke anuyAyI, bhAI, bahana parivAra ke anya sadasyoM ko duHkha denA caahie| isa taraha apanepana kI bhAvanA zreSTha jainadharma, mahAvIra ke zAsana meM janma lekara pahuMcAnA bhI hiMsA hai| samAja meM hamArA bahuta nirmANa hogii| duzmanI dUra karanA aura maitrI bhI acchI buddhi prApta nahI kara skte| Aja nAma hai aura hama madata bhI karate magara parivAra meM nirmANa karanA sabase bar3A dharma hai| dusaro ko mahAvIra aura mahAtmA gAMdhI kI ahiMsA amala hama jhagaDA karate hai to kyA yaha hiMsA nahI duHkha dene kA svabhAva choDa do| sAdhA rahanA, meM lAnA caahie| jisase deza kI, samAja kI, hogii| choTe choTe kAraNoM se hama hiMsA ke sAdhA khAnA, tAmasa, rAjasa prakAra ke anna ghara kI hara samasyA chuTa jaayegii| Aja hama bhAgIdAra bana jAte hai| mahAvIra ne kahA sirpha nahI khAnA yaha bhI ahiMsA kA mahattva kA hissA dekhate hai choTI-choTI bAtoM ko lekara haDatAla paMceMdriya jIvo kI hatyA karanA hI hiMsA nahI hai| apane mana meM vizva ke lie prema baDhAkara karate hai| bhukha haDatAla karate hai kyoM? ye deza hai| sukha pahuMcAnA, sAmanevAle ko du:khI nA sabakA kalyANa ho aisI bhAvanA mana meM rkho| samAja ghara sabakA hai, phira ye kisalie? eka karanA, baDe buDhoM kI sevA karanA bhI ahiMsA dayA aura lokasevA, samAjasevA kro| sAtha meM hiMsA ko ahiMsA se uttara denA caahie| kA eka bhAga hai| "jIo aura jIne do" yahI mahAvIra bhagavAna mahAvIra ke ahiMsA kI Aja hameM With Best Compliments From M. G. BAFNA AKSHAY GROUP PROMOTERS & BUILDERS 2007, Sadashiv Peth, Dadhe Ruikar House, Tilak Road, Pune - 411030 Ph. : 020-24478086 54 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prAkRta sAhitya kI vividhatA aura vizAlatA - agaracaMda nAhaTA mAnava kI svAbhAvika bolacAla kI bhASA kI ora adhika hone lagA taba zvetAmbara prAkRta sAhitya vividha prakAra kA aura kA nAma prAkRta hai| yaha bhASA dezakAla ke bheda sampradAya ke jo graMtha race gaye, unakI bhASA ko bahuta hI vizAla hai| abhI taka bahuta sI choTIse aneka rUpoM aura nAmoM se prasiddha hai| Age mahArASTrI prAkRta aura digambara sampradAya ke graMthoM choTI racanAoM kI to pUrI jAnakArI bhI prakAza calakara yaha kucha prakAroM meM vibhakta ho gaI aura kI bhASA ko 'zaurasenI' prAkRta kahA gyaa| meM nahIM AyI hai| vAstava meM choTI hone para bhI unhIM ke lie prAkRta saMjJA rUDha ho gii| jaise- prAkRta kA prabhAva kaI zatAbdiyoM taka bahuta ye racanAeM upekSita nahIM honI caahie| kyoMki ardhamAgadhI, mahArASTrI, zaurasenI, paizAcI acchA rhaa| prAkRta kA prabhAva kaI zatAbdiyoM inameM se kaI to bahuta hI sAragarbhita aura aadi| bolI ke rUpa meM to prAkRta kAphI purAnI taka bahuta acchA rhaa| para bhASA to eka preraNAdAyI hai| baDe-baDe graMthoM meM jo bAteM vistAra hai| para sAhitya usakA itanA purAnA nahIM vikasanazIla tattva hai| ata: usameM parivartana se pAyI jAtI haiM, unameM se jarUrI aura kAma miltaa| isalie upalabdha graMthoM meM sabase purAne hotA gayA aura pAMcavI-chaThavIM zatAbdI meM use kI bAteM choTe-choTe prakaraNa graMthoM aura kulakoM 'veda' mAne jAte hai, jinakI bhASA vaidika- 'apabhraMza' kI saMjJA prApta huii| apabhraMza meM bhI Adi meM gUMtha lI gaI hai| unakA uddezya yahI thA saMskRta hai| bhagavAna mahAvIra aura buddha ne jaina kaviyoM ne bahuta baDA sAhitya nirmANa kiyA ki baDe-baDe graMtha yAda nahI rakhe jA sakate aura janabhASA meM dharma pracAra kiyaa| donoM hI hai| apabhraMza se hI Age calakara uttara bhArata choTe graMthoM yA prakaraNoM ko yAda kara lenA sugama samakAlIna mahApuruSa the aura unakA vihAra kI sabhI boliyAM vikasita huii| unameM se hogA, ata: sArabhUta bAteM batalAne va samajhAne vicaraNa pradeza bhI prAyaH eka hI rahA hai| para rAjasthAnI, gujarAtI aura hiMdI meM bhI pracura meM suvidhA rhegii| aise bahuta se prakaraNa aura donoM kI vANI jina bhASAoM meM upalabdha hai, jaina sAhitya racA gyaa| ___ kulaka abhI taka aprakAzita hai| unakA saMgraha unameM bhinnatA hai| pAlI nAma yadyapi bhASA ke prAkRta ke pracAra aura prabhAva ke kAraNa hI evaM prakAzana bahuta hI jarUrI hai- anyathA kucha rUpa meM prAcIna nAma nahIM hai, para bauddha tripiTakoM saMskRta ke bar3e-bar3e kaviyoM ne jo nATaka likhe, samaya ke bAda ve aprApta ho jaayeNge| aisI racanAeM kI bhASA kA nAma pAlI prasiddha ho gyaa| unameM jana-sAdhAraNa kI bhASA ke rUpa meM karIba phuTakara patroM aura saMgraha pratiyoM meM pAI jAtI bhagavAna mahAvIra kI vANI jo jaina AgamoM meM AdhA bhAga prAkRta meM likhA hai| kAlidAsa, haiN| hastalikhita graMthoM kI sUcI banAte samaya prApta, use 'ardhamAgadhI' bhASA kI saMjJA dI gaI bhAsa, Adi ke nATaka isake pramANa hai| zilA- bhI unakI upekSA kara dI jAtI hai| para saMgraha hai| kyoMki magadha janapada usa samaya kAphI lekhoM meM bhI bahuta se lekha prAkRta bhASA meM paMktiyAM aura guTakoM kI bhI pUrI sUcI banAnI prabhAvazAlI rahA hai aura usakI rAjadhAnI utkIrNa milate haiN| isase prAkRta bhASA ke kaI cAhie, jisase prasiddha racanAoM ke atirikta nAlandA meM bhagavAna mahAvIra ne caudaha caumAse rUpoM aura vikAsa kI acchI jAnakArI mila aprakAzita evaM ajJAta racanAeM kauna-sI hai? kiye| usake AsapAsa ke pradeza meM bhI unake jAtI hai| yadyapi prAkRta meM sAhityaracanA kI isakA ThIka se patA cala ske| kara pAnAsa hue| isAlae mAgadhA bhASA kA paramparA jasA janA ma rahA, vasA anya kisA prAkRta bhASA kA stAtra-sAhitya bhA pradhAnatA svAbhAvika hI hai| para magadha janapada dharma sampradAya yA samAja meM nahIM rahI, para jainettara ullekhanIya hai, ataH prakaraNoM, kulakoM, stotroM, meM bhI anya prAntoM ke loga Ate-jAte rahate the vidvAnoM ne bhI prAkRta bhASA ke vyAkaraNa banAye subhASita padyoM ke svataMtra saMgraha graMtha prakAzita aura basa gaye the tathA bhagavAn mahAvIra bhI anya haiM aura kucha kAvyAdi racanAeM bhI unakI hone caahie| maiMne jaina kulakoM kI eka sUcI pradezoM meM padhAre the ata: unakI vANI sabhI milatI hai| isase siddha hotA hai ki saMskRta kA apane lekha meM prakAzita kI thI, usameM loga samajha sakeM, isa kAraNa milI-julI hone prabhAva baDha jAne para bhI prAkRta sarvathA upekSita zatAdhika kulakoM kI sUcI dI gaI thii| se usako 'ardhamAgadhI' kahA gayA hai| Age nahIM huI aura jainettara lekhaka bhI ise apanAte prAkRta jaina sAhitya ko kaI bhedoM meM vibhakta calakara jainadharma kA pracAra pazcima aura dakSiNa rhe| kiyA jA sakatA hai| jaise - AgamikA, aMga bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 55 Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upAMga, chanda, sUtra - mUla Adi to prasiddha hai| dArzanika sAhitya meM sammati prakaraNa Adi aneka graMtha hai| aupadezika sAhitya meM 'upadeza 'mAlA' jaise graMthoM kI eka lambI paramparA hai| prakaraNa sAhitya meM jIva - vicAra, navatatva, daNDaka, kSetra samAsa, saMghayaNI, karmagraMtha Adi saikar3oM prakaraNa graMtha haiN| mahApuruSoM se saMbaMdhita saikaDoM carita kAvya prApta hai| kathAgraMtha gadya aura padya meM haiN| saikar3oM choTI-baDI kathAeM svataMtra rUpa se aura TIkAoM Adi meM pAI jAtI haiN| sarvajanopayogI sAhitya meM vyAkaraNa, chanda, koSa, alaMkAra Adi kAvyazAstrIya graMthoM kA samAveza hotA hai| prAkRta ke kaI koSa evaM chanda graMtha prakAzita ho cuke hai| 'pAiya lacchI nAmamAlA' aura 'jayadAmana chanda' prasiddha hai| alaMkAra kA ekamAtra graMtha 'alaMkAra dappaNa' jaisalamera bhaNDAra kI tADapatrIya prati meM milA thA, jise mere bhatIje bha~varalAlane hiMdI anuvAda ke sAtha marudharakesarI abhinandana graMtha meM prakAzita karavA diyA hai| bha~varalAlane prAkRta meM kucha padyoM kI racanA bhI kI hai aura jIvadayA prakaraNa, nAnA vRttaka prakaraNa aura bAlabodha prakaraNa ko bhI hiMdI anuvAda sahita hamAre 'abhaya jaina graMthAlaya' se prakAzita karavAyA hai| ThAkura pherU ke 'dhAtotpatti' 'dravya-parIkSA' aura 'ratna parIkSA' kA bhI usane hiMdI anuvAda kiyA hai| inameM se 'ratna parIkSA' to hamAre 'abhaya jaina graMthAlaya' se prakAzita ho cukI hai| 'dhAtotpati' yU. pI. hisTorikala jarnala meM sAnuvAda DaoN. vAsudevazaraNa agravAla ke dvArA prakAzita karavA dI hai| 'dravya-parIkSA' sAnuvAda TippaNI likhane ke lie DaoN. dazaratha zarmA ko dI huI hai| isI taraha kAMgaDA rAjavaMza saMbaMdhI eka mahatvapUrNa racanA kA bhI bha~varalAlane anuvAda kiyA hai| usa para aitihAsika TippaNiyA~ DaoN. dazaratha zarmA likha deMge, prakAzita kI jAyegI / taba anupalabdha prAkRta racanAe~ prAkRta kA bahuta sA sAhitya aba anupalabdha hai| udAharaNArtha sthAnAMgasUtra meM daza dazAoM ke - nAma va bheda milate haiN| unameM se bahuta se graMtha aba prApta nahIM haiN| isI prakAra nandIsUtra meM samyaga sUtra aura mithyA sUtra ke aMtargata jina sUtroM ke nAma milate haiM, unameM khuDDiAvimANapavibhatI, mahalliyA vimANa vibhatI, aMgacUliyA, baggacUliyA, vivAha-cUliyA, ayaNovavAe, vasaNovavAe, guyalobavAe, dharaNokvAe besamovavAe, veladharovavAe, devidobavAe, uTThANasuyaM, samudvANasuyaM, nAgapariyAvaNiyAo, AsIvisabhAvaNANaM, diTThivisabhAvaNANaM, sumiNabhAvaNANaM mahAsu miNabhAvaNANaM, tevaginisagANaM pAkSika sUtra meM bhI inakA ullekha milatA hai| vyavahAra sUtra Adi meM bhI jina Agama graMthoM kA ullekha haiM, unameM se kucha prApta nahIM haiN| prAkRta bhASA ke kaI suMdara kathA-graMtha jinakA ullekha milatA haiM, aba nahIM milte| udAharaNArtha- pAdaliptasUri kI 'taraMgavaI kahA ' tathA vizeSAvazyaka bhASya Adi meM ullikhita 'naravAhanayatAkahA', magadhasenA, mlyvtii| isI taraha 11vIM zatAbdI ke jinezvarasUri kI 'lIlAvaI - kahA' bhI prApta nahIM hai| kaI graMtha prAcIna graMthoM ke nAmavAle milate haiM para ve pIche ke race hue haiM - jisa prakAra 'joNIpAhuDa' haiM jisa prakAra joNIpAhuDa' prAcIna graMtha kA ullekha milatA haiM, para vaha aura praznavyAkaraNa se vaha kitanI bhinnatA rakhatA hai? yaha binA milAna kiye nahIM kahA jA sakatA / paMjAba ke jaina bhaNDAroM kA aba rUpanagara dillI ke zvetAmbara jaina maMdira meM acchA saMgraha ho gayA hai, unameM zodha karane para mujhe eka ajJAta biMdizAsUtra kI prati prApta huI hai| phira isakI eka aura prati vinayacandra jJAna bhaNDAra jayapura meM bhI milI haiN| maiMne isa ajJAta sUtra ke saMbaMdha meM zramaNa ke jUna 71 aMka meM saMkSipta prakAza DAlA hai isakA sampAdana karane ke lie munizrI nathamalajI ko isakI kaoNpI dI gaI haiN| prAkRta kA yaha sUtra graMtha choTAsA hai para hameM isase yaha preraNA milatI hai ki anya jJAna -bhaNDAroM meM bhI khojane para aisI ajJAta racanAe~ aura bhI mila skeNgii| 6vIM zatI ke jainAcArya vappabhaTTisUra ke 'tArAgaNa' nAmaka graMtha kA prabhAvaka caritra Adi meM ullekha hI milatA thA para kisI bhI bhaNDAra meM koI prati prApta nahIM thI, isakI bhI eka prati maiMne khoja nikAlI hai| vaise bahuta varSa pahale isakI yaha prati ajImagaMja meM yati jJAnacandajI ke pAsa maiMne dekhI thI para phira prayatna karane para bhI vaha mila nahIM sakI thii| gatavarSa acAnaka bIkAnera ke zrIpUjyajI kA saMgraha jo ki rAjasthAna prAcyavidyA pratiSThAna kI bIkAnera zAkhA meM de diyA gayA hai, usameM yaha prati mila gaI, to usakA vivaraNa maiMne 'vIravANI' meM tatkAla prakAzita kara diyaa| usakI racanA paDhate hI mujhe DaoN. e. ena. upAdhyAya ne patra likhA aura unhoMne phoTo prati karavA lI hai| isI taraha 30 varSapUrva bhArata ke prAkRta jainettara kAmazAsra kI eka bhAga apUrNa prati mujhe anupa saMskRta lAibrerI meM prApta huI thii| prAkRta bhASa ke isa ekamAtra kAmazAstra kA nAma hai 'mdnmukutt'| yaha gosala brAhmaNa ne sindhu ke tIravartI mANika mahApura meM racA thaa| isakA vivaraNa maiMne tIsa varSaM pahale 'bhAratIya vidyA' varSa 2, aMka 2 meM prakAzita kara diyA thaa| usa samaya kI prApta prati meM tIsare pariccheda kI paiMtIsa gAthAoM taka kA hI aMza milA thA / aprApta haiN| praznazramaNa ke racita pAhu bhI eka mAtra apUrNa prati bhANDArakara oriyaNTala insTITyUTa, pUnA meM samvat 1582 kI likhI huI haiN| isakI dUsarI prati kI khoja karake use sampAdita karake prakAzita karanA cAhie | praznavyAkaraNa sUtra bhI aba mUla rUpa meM prApta nahIM haiM, jisakA ki vivaraNa samavAyAMga aura nandI sUtra meM milatA hai| isI taraha ke nAmavAlA eka sUtra nepAla kI rAjakIya lAibrerI meM haiN| maiMne isakI nakala prApta karane ke lie preraNA kI thI aura terApanthI munizrI nathamala jI ke kathanAnusAra ratanagar3ha ke zrI rAmalAlajI golachA jo nepAla ke bahuta baDe jaina vyApArI haiM, unhoMne nakala karavA ke maMgavA bhI lI hai| para abhI taka vaha dekhane meM nahIM AI ataH pATaNa aura jaisalamera bhaNDAra meM prApta jayapAhuDa 56 | bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 - Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhI dona-tIna varSa pahale jaba maiM lA. da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira, ahamadAbAda kA saMgraha dekha rahA thA to mujhe isakI pUrI prati prApta ho gaI, jo samvat 1569 kI likhI huI hai| isake anusAra yaha prAkRta kAmazAsra chaha paricchedoM meM pUrNa hotA hai| jainettara kavi ke racita prAkRta ke isa ekamAtra kAmazAstra ko zIghra prakAzita karanA caahie| prAkRta kI bhA~ti apabhraMza sAhitya kA kaI dRSTiyoM se bahuta hI mahatva hai, para abhI taka isa dRSTi se adhyayana evaM mUlyAMkana nahIM kiyA gayA hai / anyathA jisa prakAra prAcIna bhAratIya saMskRti, sAhityika paramparA aura bhASAvijJAna kI dRSTi se saMskRta sAhitya kA AlocanAtmaka evaM sAMskRtika adhyayana kiyA gayA va kiyA jAtA rahA haiM, usI taraha prAkRta, apabhraMza sAhitya kA bhI hotaa| jaisA ki pahale batalAyA gayA hai, loka bhASAoM kA utsa prAkRta bhASA meM hI hai| hajAro lokapracalita zabda, prAkRta se apabhraMza meM hote hue vartamAna rUpa meM Aye hai aura kaI zabda to jyoM ke tyoM varSoM se prayukta hote A rahe hai| kaI vyAkaraNa ke pratyaya Adi bhI prAntIya bhASA meM prAkRta se sambadhita siddha hote hai| isa saMbaMdha meM abhI eka vistRta nibandha 'zramaNa' meM chapA hai| 'jaina bhAratI' meM prakAzita terApanthI sAdhvI ke lekha meM aura paM. becaradAsa jI Adi ke graMthoM meM aise saikar3oM zabda uddhRta kiye gaye haiM, jinakA mUla saMskRta meM na hokara prAkRta meM hai| jaina AgamoM meM prayukta hajAroM hajAroM zabda sAmAnya parivartana ke sAtha Aja bhI prAntIya bhASAoM meM bole jAte haiN| sarvAdhika hai| kyoMki janajIvana kA jitanA adhika vAstavika citraNa prAkRta, apabhraMza sAhitya meM milatA hai, utanA saMskRta sAhitya meM nahIM miltaa| kyoMki saMskRta ke vidvAna adhikAMza rAjyAzrita evaM nagaroM meM rahanevAle the ataH gA~voM aura sAdhAraNa nAgarikoM kA svAbhAvika citraNa ve adhika nahIM kara pAye / alaMkAroM Adi se saMskRta mahAkaviyoM ne apane kAvyoM ko bojhila banA diyA, kyoMki unaka uddeza pAMDitya-pradarzana hI adhika rhaa| jabaki prAkRta sAhitya ke pradhAna nirmAtA jainamunigaNa, gA~voM meM aura janasAdhAraNa meM apane sAhitya kA pracAra adhika karate rahe haiM, isa dRSTi se lokaruci ko dhyAna meM rakhate hue lokakathAoM, draSTAntoM ko sarala bhASA meM likhane kA prayAsa karate the| jisase sAdhAraNa loga bhI adhikAdhika lAbha uThA ske| DaoN0 motIcandrajI Adi ne prAkRta sAhitya kI prazaMsA karate hue kuvalayamAlA Adi sAMskRtika mahattva bahuta adhika batalAyA hai| ataH bhAratIya jana-jIvana aura lokapracalita rIti-rivAja, vizvAsa Adi ke saMbaMdha meM prAkRta sAhitya se bahuta mahatvapUrNa jAnakArI prApta ho sakatI haiN| bahuta kama logoM ko yaha mAlUma hogA ki madhyakAla meM saMskRta evaM loka bhASAoM kA itanA adhika prabhAva bar3ha jAne para bhI prAkRta sAhitya ke nirmANa kI paramparA nirantara calatI rahI hai, kisI bhI zatAbdI kA koI caraNa zAyada hI aisA mile jisameM thor3I bahuta prAkRta racanAe~ na huI ho, vartamAna meM bhI yaha paramparA cAlU hai| vartamAna AcArya 'vijayapadmasUri' ne prAkRta meM kAphI likhA hai| vijayakastUrisUri ne bhI kaI saMskRta graMthoM ko prAkRta meM banA diyA hai| terApanthI munizrI candanamunIjI racita saMskRta rayaNavAla kahA abhI-abhI prakAzita huI hai aura jayAcArya kA prAkRta jIvanacaritra jaina aura jabAcArya kA prAkRta jIvanacaritra jaina bhAratI meM nikala rahA hai| aura bhI kaI sAdhu - sAdhvI prAkRta meM likhate haiM tathA bhASaNa dete haiM aura prAkRta ke abhyAsa meM nirantara lage hue hai| para abhI koI graMtha aisA nahIM likhA gayA jisameM bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 57 prAkRta janabhASA thI, isalie janatA meM pracalita aneka kAvya vidhAe~ evaM prakAra apabhraMza aura prAntIya bhASA meM apanAye gye| saikaDoM va hajAroM kahAvateM evaM muhAvareM bhI prAkRta graMthoM meM milate hai evaM Aja bhI lokavyavahAra meM pracalita hai| prAkRta graMthoM kI kahAvata jo rAjasthAna meM aba bhI bolI jAtI haiM, unake saMbaMdha meM DaoN. kanhaiyyAlAla sahala kA zodhaprabandha draSTavya hai / prAkRta sAhitya kA sAMskRtika mahattva pratyeka zatAbdI meM banI huI racanAoM kI kAla kramAnusAra sUcI dI gaI haiN| merI rAya meM aisA eka graMtha zIghra hI prakAzita karanA caahie| jisase DhAI hajAra varSoM kI prAkRta sAhitya kI pragati aura avicchinna pravAha kI ThIka jAnakArI mila ske| prAkRta ke madhyakAlIna bahuta se graMtha aprakAzita hai| unake prakAzana kI yojanA banAnI caahie| kucha prAkRta sAhitya pariSada se prakAzita hue hai| para merA sujhAva yaha hai ki sabase pahale prAkRta kI choTI-choTI racanAe~ jitanI bhI haiM, unakA saMgraha kAvyamAlA saMskRta sirIja kI taraha prakAzita kiyA jAye / anyathA ve thoDe samaya meM hI lupta ho jAyeMgI / abhI taka na to unakI jAnakArI hI ThIka se prakAza meM AI hai, na unake saMgraha graMtha hI adhika nikalate haiN| 12vI zatAbdI se aisI aneka saMgraha pratiyAM milane lagatI hai aura phuTakara graMtha bhI hajAro milate haiN| jo adyAvadhi sarvathA upekSita se rahe haiN| - prAkRta se apabhraMza aura usase prAntIya bhASAe~ nikalIM yaha bhI vizeSa rUpa se ullekhanIya hai ki paravartI hindI, rAjasthAnI, gujarAtI racanAoM meM una racanAoM kI bhASA kI kaviyoM ne svayaM prAkRta batalAyA hai| vahA~ prAkRta zabda kA artha jana bhASA hI abhipreta hai| apabhraMza ke digambara carita kAvya to kucha prakAzita hue haiM aura unakI jAnakArI bhI ThIka se prakAza meM AI hai para zvetAmbara apabhraMza racanAoM kA samucita adhyayana abhI taka nahIM ho pAyA hai| jitanI vividhatA zvetAmbara apabhraMza sAhitya meM hai, digambara apabhraMza sAhitya meM nahIM hai| ata: hiMdI, rAjasthAnI, gujarAtI kAvya rUpoM yA prakAroM kA adhyayana karate samaya maiMne prAyaH sabhI kI paramparA apabhraMza se joDane yA batalAne kA prayatna kiyA hai| vividha vidhAoM evaM prakAroM kI mUla apabhraMza racanAoM kA saMgraha bhI prakAzita kiyA jAnA Avazyaka hai| hamane aisI kaI racanAe~ apane aitihAsika jainakAvya saMgraha, dAdAjinadattasUri, maNidhArI (pAna kra. 80 pahA ) Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 sAThI AmacyA hArdika zubhecchA! svaccha puNe, suMdara puNe eka pAUla ANakhI puDhe ! Arthika dRSTyA durbala vasAhatIMnA aMrtabAhya navyA rupAta punarvasita karaNArI kimayA 'Aya paramAra gRpa', gelyA tIsa varSAMpAsUna puNyAtIla bAMdhakAma vyavasAyAta svataHcA vegaLA ThasA umaTaviNArA gRpa ! izvara kansTrakzana va TreDa seMTara Devhalaparsa hyA dona kaMpanyA Aya paramAra gRpamadhye aMtarbhUta asUna puNyAcyA kSitijAvara sAkAraNAr2yA gRhaprakalpAMmadhye tyAMcA mahatvAcA vATA Ahe. sAmAjika bAMdhilakIce bhAna ThevUna gRpane yA pUrvI Arthika dRSTyA durbala vasAhatIMnA tyAca jAgevara navyA prakalpAta sahabhAgI karUna tyAMce gharAce svapna tara pUrNa keleca zivAya zaharAcyA sauMdaryAtahI bhara ghAlUna mahatvAcA vATA ucalalA. ANi AtA ANakhI azyA dona vasAhatIMnA tyAca jAgevara punarvasita karUna eka pAUla nAnA peTha patryAcI cALa vasAhata pahA navyA dimAkhAta zejAracyA phoTota rAjeMdranagara yethIla hI vasAhata mahA navyA dimAkhAta zejAracyA phoTola Parmar Group Izvara kansTrakzanas prA. li. paramAra TreDa seMTara, 'sI' viMga, sAdhu vAsavAnI cauka, puNe - 1. dUradhvanI-020 26125444. 26125433 58 | bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratAcyA sAMskRtika va AdhyAtmika paraMparesa jaina dharmAce yogadAna - DaoN. e. ena. upAdhye (mahAmahopAdhyAya dattovAmana potadAra samAjAta tyAMnA mahattvAce sthAna prApta jhAle pramANAta ADhaLatAta. yAMcyA smRti graMthAtIla DaoN. upAdhye yAMcyA Ahe. zevaTace dona tIrthaMkara mAtra aitihAsika Jain Contribution to the Indian vividha vyApArI va sadhana - samRddha keMdrAta kALAzI atyaMta nikaTace Aheta. 23ve Cultural & Spiritual Heritage yA iMgrajI te vyApArI vargAta ADhaLatAta. ase asale tIrthaMkara pArzvanAtha he isavIsana pUrva 8vyA lekhAcA zrI. Ara. ena. beDakihALe yAMnI tarI bhAratAcyA pUrvabhAgApekSA te pazcima, madhya zatakAtale Aheta. Adhunika saMzodhanAnusAra kelelA hA marAThI bhAvAnuvAda Ahe.) ANi dakSiNa bhAgAta adhika saMkhyene tyAMnA aitihAsika puruSa mhaNUna mAnyatA rAhatAta. jainadharma va jainadharmAnuyAyI ApalyA miLAlI Ahe. prAcIna vAGmayAta jaina dharma hA muLAta eka bhAratIya dharma svabhAva va guNa vaiziSTyAmuLe itarAMce lakSa tyAMcyAbaddala kAhI troTaka mAhitI upalabdha Ahe. bhAratAbAherIla tyAcA prasAra ApalyAkaDe vedhUna ghetAta. tyAMcI bhavya maMdire, Ahe. te vArANazI-kAzIce rAjA azvasena ni:saMzayapaNe nagaNya Ahe. 1941 cyA mUrtyA, zilpakalA, tyAMcA sAdhUvarga, tyAMcI ANi rANI vAmAdevI yAMce putra hote. vayAcyA janagaNane nusAra jaina lokasaMkhyA vidyAbhyAsAcI taLamaLa, dharmaniSThA, 30vyA varSAparyaMta te gharAta rAhile; ANi 14,43,286 mhaNaje bhAratAcyA ekUNa sAdhuvargAcA zrAvaka vargAvarIla - gRhasthAzramI tyAnaMtara eka tapasvI sAdhU yA nAtyAne tyAMnI lokasaMkhyAcyA 1/2% pekSAhI kamI Ahe. lokAvarIla prabhAva va tyAyoge samAjAta atyaMta kaDaka va kasoTI pAhaNArI tapa:sAdhanA tyAta digaMbara, zvetAMbara ANi sthAnakavAsI ADhaLaNArA dAnazUrapaNA-upakArabuddhi, saMpUrNa kelI. tyA kALAta ekA pramukha nAgAne, yAsArakhe pramukha paMtha va anya sthAnika upapaMtha prANimAtrAviSayI ADhaLaNArI tyAMcyAtIla kamaThAcyA upasargApAsUna tyAMnA saMrakSaNa dile. asUnahI jaina samAjAta eka prakArace mUlabhUta atIva dayAbuddhI, tyAMcA zuddha zAkAhAra yAlA kAhI aitihAsika AdhAra Ahe. zaMbhara svarUpAce dhArmika aikya Ahe. tyAMcyA manAta ityAdi sarva tyAMcI guNavaiziSTye Aheta. varSAcyA jIvanAvadhInaMtara te baMgAlamadhIla RSabhanAtha, pArzvanAtha ANi mahAvIra dakSiNetIla va madhya prAMtAtIla aneka jaina loka sammedagirI (AtAce pArasanAtha hila) varUna yAMcyAsArakhyA daivI guNAMnI yukta dharmopadeza ApalA dharma atyaMta prAcIna asUna mokSAlA gele. tyAMnA sAtatyAne va sArthapaNe karaNAr2yAbaddala - tIrthaMkarAbaddala Adarayukta vartamAnakAlIna 24 tIrthaMkarAMnI tyAce premAsa pAtra vyaktitva' athavA 'sukha pradAI niSThA asate. te vivakSita tAttvika siddhAMtAvara pratipAdana kelyAce mAnatAta. prathama tIrthaMkara vyaktimattva' ase mhaTale jAI. kezIkumAra zraddhA ThevatAta. te naitika AcArasaMhitA RSabhanAtha khUpakhUpa pUrvI hovUna gele. yAMcyAsArakhe tyAMce kAhI ziSya mahAvIra mAnatAta ANi tyAnusAra dharmAcaraNa karatAta. tyAMcyAsaMbaMdhI hiMdu purANa 'bhAgavata' madhye kALAta hote. tyAMcyAta hirIrIne mAMDale pUrvI jaina samAjAne, bhAratAcI sAMskRtika savistara varNane ADhaLatAta. jaina paraMparetIla jANAre kAhI pharakAce mudde hote. paNa tyAMcI va bauddhika paraMparA samRddha karaNyAsa phAra moThe tyAMcyA saMbaMdhIcyA noMdIzI tAtvikadRSTyA va mULa dharma saMkalpanA mAtra tattvata: yogadAna dile Ahe. sadhyA sAmAjika va vyAvahArikadRSTyA tI varNane miLatIjuLatI mahAvIrAsArakhIca hotI. Arthika yA donhI dRSTIne te nimna starAaivajI Aheta. 22ve tIrthaMkara neminAtha he kRSNAzI bha. mahAvIra he jaina dharmAce 24ve mhaNajeca uccastarAta moThyA pramANAta Aheta; ANi nigaDita Aheta. te kAThevADamadhIla giranAra zevaTace tIrthaMkara hote. tyAMnA vardhamAna asehI tyAMcyA kAryakalApAcA va dRSTikonAcA parvatAvarUna mokSAlA gele. tyAMce jIvana he mhaTale jAI. pArzvanAthAnaMtara sumAre dona phAyadA bhAratIya samAjAsa phAra moThyA prANidayesaMbaMdhIce vilakSaNa advitIya pratIka zatakAMnI udaya pAvUna te bharabharATIsa Ale. te pramANAta jhAlA Ahe. mhaNUnaca Ahe. tyAce vivaraNa mukhyatvekarUna vaizAlI (AtAce basADha) javaLIla kuMDagrAma lokasaMkhyecyA mAnAne khUpa moThyA pramANAta, itihAsApekSA paurANika kathAta adhika yethe i.sa. pUrva 599 madhye janmale. sadara bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 59 Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ThikANa bihAracI rAjadhAnI asalelyA vATaNyAsArakhe kAhIhI nAhI. ase sAMgaNyAta yete. yA ghaTanekaDe jaina saMghAcyA pATaNAcyA uttaresa 27 maila aMtarAvara Ahe. pAvasALyAcyA - cAturmAsAcyA kALAcA dubhaMgaNyAcA prAraMbhika kSaNa mhaNUna pAhilA te nAtha (jJAtR) vaMzIya hote. tyAMce vaDIla tevaDhA apavAda karUna itara veLI koThehI jAto. AjahI digaMbara va zvetAMbara yA rUpAta siddhArtha tyA parisarAce pramukha hote. tyAMcI mAtA ekAca ThikANI jAsta kALa na thAMbatA te te astitvAta Aheta. agadI agodaracyA trizalArANI urpha priyakAriNI licchavI yA dharmopadeza karata, aviratapaNe tyAMnI 30 varSe kALApAsUnasuddhA kaThora sAdhujIvana kamI rAjagharANyAtIla rAjakanyA hotI. mahAvIrAMcyA asA vihAra kelA, ANi zevaTI ApalyA adhika pramANAta AcaraNAr2yA sAdhuvargAce lagnAbAbata pAraMpArika ekamata nAhI. ekA vayAcyA 72vyA varSI, pATaNA jilhyAtIla gaTa kAryarata asaNyAcI zakyatA Ahe. azA paraMparepramANe te bAlayati - bAlabrahmacArI hote. pAvApurI yethe i.sa. pU. 527 sAlI, tyAMnI prakAre sAdhUvargAta prathama vibhAgaNI astitvAta tara dusar2yA paraMparepramANe tyAMcA vivAha yazodezI martya dehApAsUna muktI miLavilI. mallakI AlI ANi naMtara zrAvaka vargAvarahI tyAce jhAlA hotA va tyAMnA priyadarzinI nAmaka eka ANi licchavI yA dona rAjavaMzAtIla pariNAma jhAle. mUlabhUta dhArmika saMkalpanA kanyA hotI. ApalyA vayAcyA 30vyA varSI lokAMnI yAprasaMgI divyAMcA utsava sAjarA mAtra tIca rAhilI. paNa kAhI kirakoLa tyAMnI gRhatyAga kelA; ANi munijIvanAsa kelA. AjahI to divasa dIpAvalI saNAcyA vivakSita matapraNAlI, paurANika kathAMcA prAraMbha kelA. rUpAta sAjarA kelA jAto. tapazIla ANi muni AcaraNa yAMcyA bAbatIta pArzvanAthAMcyA paraMparenusAra mahAvIrAMnI kaThora bhAratAcyA dhArmika-AdhyAtmika tyAMcyAta kAhI pramANAta pharaka Aheta. tapa:sAdhanA kelI. virodhI bAjUMnI nirmANa itihAsAta mahAvIrAMcA kALa hA nissazaMyapaNe jaina sAdhUMnI ApalyA kaDaka tapazcaryemuLe kelelyA sarva prakAracyA upasargAMnI - saMkaTAMnA bauddhika - AdhyAtmika vicAradhAretIla ANi dhArmika vRttImuLe, sAhajikaca rAje, tyAMnI zAMtapaNe toMDa dila. ApalyA dhArmika krAMtiyuga mhaNUna gaNalA jAto. tyAMcyA rANyA, maMtrI, senApatI ANi sadhana zreSThIMce dhyAnadhAraNedvArA tyAMnA kevalajJAna prApta jhAle. samakAlIna dhArmika netyAta gozAla, buddha lakSa ApalyAkaDe vedhUna ghetale ANi tyAmuLe tyAMnI miLavilele jJAna avakAza va ANi itarAMcA aMtarbhAva hoto. mahAvIrAMnA, jaina dharma svIkAraNyAsa te pravRtta jhAle. kAlabaMdhana virahita (avakAzAtIta va buddhApramANe ekA mAgomAga eka ase gurU dakSiNApatha va gujarAta yA donhI bhAgAta kAlAtIta) svarUpAce hote. te AtA sarvocca zodhAsAThI koThe jAve lAgale nAhI. paNa tyAMnI rAjavaMzAkaDUna kevaLa jaina dharmAlA moThyA dhArmika jIvanAce sAkArarUpa banale hote. ApalyA paraMparAgata, muLAtaca susthita azA pramANAta Azraya miLAlA ase nAhI, tara arthAt tIrthaMkarapada prApta jhAle hote ANi pArzvanAthAMcyA dharmAcA avalaMba karUna tyAcAca kAhI rAje nissIma jaina jhAle, ANi he sarva sAMsArika du:khApAsUna mukta hoNyAcA - dharma prasAra karU lAgale. mahAvIrAMnI ApalyA mAge mahAna jaina munIMcyA prabhAvAmuLe zakya jhAle. mArgAcA upadeza karata tyAMnI vihAra kelA. kevaLa vyavasthita dharma ANi tatvajJAnaca Thevale gaMga, kadaMba, cAlukya va rASTrakUTa yAsArakhyA tyAMnI jIvanAce sarva aMga pavitra asaNyAvara ase nAhI tara tyAMnI ApalyA va ApalyA dakSiNetIla prAraMbhIcyA madhyayugIna rAjavaMzAnI bhara dilA. hAca tyAMcyA naitika mUlyAMcA pAyA ziSyAMcA mArga prAmANikapaNe anusaraNAr2yA jaina dharmAlA phAra moThyA pramANAta rAjAzraya banalA. saMsArAtIla duHkha he kelelyA karmAmuLe va aMgIkAra karaNAr2yA sAdhuvargAcI va dilA. mAnyakheTace kAhI rASTrakUTa samrATa bhogAve lAgate. tevhA zAzvata sukha-mokSa gRhasthAzramIMcI suMdara vINa asalelI - nissIma jaina hote, ANi tyAMcyA puraskArAne prAptIsAThI karma samULa naSTa karAyalA haveta. pUrva suvyavasthita samAjaracanAhI ApalyA mAge protsAhanAne jaina dharmAne kalA va sAhitya bhAratAtIla rAjagharANyAzI mahAvIra saMbaMdhita ThevalI. kSetrAlA dilele yogadAna atyaMta mahattvapUrNa hote. tyAMcyA jIvana paddhatImuLe, ucca va nimna jaina saMghAcyA itihAsAta itastata: aneka Ahe. donhI starAtIla lokAMcyA Adarayukta niSThA- tejasvI - ojasvI sthaLa ADhaLatAta. yA kAlakhaMDAlA pragADha paMDitAMce eka zraddhA tyAMnA prApta jhAlyA. tyAMcI mUlabhUta mahAvIrAnaMtara aneka prasiddha munIMnI yA saMghAce daidIpyamAna prabhAmaMDaLa lAbhale. yA kALAta nItitattve vaizvika svarUpAcI hotI tyAMce jIvana netRtva kele. yA saMghAlA samrATa zreNika vIrasena, jinasena, guNabhadra, zAkaTAyana, viSayaka tattvajJAna sadasadviveka buddhI, satya biMbisAra, caMdragupta maurya, samrATa khAravela mahAvIrAcArya, puSpadaMta, mallisena, somadeva ANi bauddhika sahiSNutA yAMcyAvara sArakhyAMce rAjAzraya lAbhale ANi haLuhaLu ityAdI diggaja vidvAna hoUna gele. tyAMcyA AdhAralele hote. tyAmuLe sAdhu, sAdhvI, dakSiNa va pazcima bhAratAta yAcA prabhAva kSetra saMskRta, prAkRta, apabhraMza va kannaDa bhASetIla zrAvaka, zrAvikA yA (caturvidha) vargAtIla pasarata gelA. jevhA samAjAlA bhISaNa sAhityAlA ANi gaNita, vyAkaraNa, taMtra tyAMcyA anuyAyAMnI nirmANa jhAlelA tyAMcA duSkALAcI bhItI vATalI, tevhA AcArya ityAdi zAsrIya viSayAvarIla graMthAMnA zAzvata saMgha atyaMta suvyavasthita hotA, yAta Azcarya bhadrabAhU ApalyA saMghAsamaveta dakSiNeta gele mUlya Ahe. rASTrakUTa samrATa amoghavarSa (i.sa. 60 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 815-877) he jinasenAcAryAMce bhakta hote. bhAmAzAha sArakhyAMcI gIte AjahI maMdirAnI yukta dharmAdhipati yA svarUpAtIla tyAMnI ApalyA jIvanAcyA aMtima kALAta rAjasthAnAta lokagItAtUna - zAhirImadhUna bhaTTAraka saMsthA nirmANa jhAlyA. AjakAla yA jainadharmAcA svIkAra kelyAce disate. prAmukhyAne gAIlI jAtAta. jaina loka moThyA saMsthA moDakaLIsa AlyA asalyA, tarI yA kAvyazAsra viSayaka kannaDa 'kavirAjAmArga' pramANAta asalelyA rAjasthAnAta AjahI maTha va maThAdhizAMnI itihAsa kALAta atyaMta graMtha ANi 'praznottara ratnamAlikA' nAmaka jainAMcyA prabhAvAce avazeSa ADhaLatAta. IsTa mahattvapUrNa kAmagirI bajAvalI Ahe. dakSiNa praznottara rUpAtIla nItipara saMskRta kAvya yA iMDiyA kaMpanIcyA kALAta, sahajAsahajI va uttara donhI bhAgAta atyaMta prazasta, bhavya va donhIMce te kartA asalyAce mAnaNyAta yete. lakSAta yeNArI jagatzeTha, siMdhI yAsArakhI jaina sUkSma kalAkusarIMnI yukta azI suMdara jinamaMdire dakSiNeta vijayanagara sAmrAjyAcyA gharANI sarakArace sAvakAra ba~kara mhaNUna vAvarata bAMdhaNyAta AlI. mUDabidrI, kArkaLa, varaMga, patanAnaMtarahI aneka jaina rAje briTizAMce zAsana hotI. tyAmuLe sAhajikaca sarakArI dhoraNAvara beLagoLa Adi ThikANacI jinamaMdire samRddha - surU hoIparyaMta astitvAta hote. gujarAteta tyAMcA prabhAva hotA. sUkSma kalAkusarIMnI yukta asUna, tI pramukha rAjAzrayApekSA sadhana vyApAr2yAMcyA AzrayAne jaina samAjAcyA sAmAjika, dhArmika ThikANI athavA zAMta sthaLAvara ubhAraNyAta jainadharma adhika bharabharATIsa AlA. tathApi garajepoTI bhAratIya kalA va zilpakalA AlI Aheta. abU parvata va pAlIThANA yethIla gujarAta cAlukya rAjavaTIta vizeSata: siddharAja kSetrAlA yA samAjAce mahattvapUrNa yogadAna saMgamaravarI maMdire alaukika kalA sauMdarya va kumArapAla yAMcyA kArakirdIta jainadharmAne lAbhale. jaina guMphA va maMdirAMcA muninivAsa va sAkAratAta. tI maMdire bAMdhaviNAr2yA vaibhavazAlI divasa pAhile- anubhavale. tyA pUjAsthAne mhaNUna upayoga jhAlA; pUjanIya vastu dhanikAMcyA dhArmika zraddhece-umedIce-Asthece kALAtIla kalA va sAhitya kSetrAtIla jaina va dhArmika pAvitryAce pratIka mhaNUna stUpa va ANi kArAgirAcyA nitAMta ramaNIya samAjAcyA bharIva yogadAnAmuLe AjahI zilA, pAdukA, mUrtI va mAnastaMbha nirmANa kauzalyAce mUrtimaMta smArakaca hota. yAtIla gujarAta mahAna gaNalA jAto. kumArapAla jhAle. kAhI guphAMcA maMdira mhaNUnahI upayoga kAhI maMdire itakI bhavyodAtta Aheta kI tethe rAjAMcyA kArakIrdIta gujarAteta sAhityika karaNyAta AlA. orisAmadhIla hAthIguphA hA praveza kelyAnaMtara prApaMcika ciMtAMcA yugAcA prAraMbha jhAlA. tyAce zreya hemacaMdrAcArya guphAsamUha i.sa.pUrva dusar2yA zatakAtalA Ahe. ApoApa visara paDato. va yAMcyAnaMtaracyA aneka jaina graMthakArAMnA Ahe. naMtaracyA guMphA madurA, badAmI, tera, elorA, bauddhAMpramANe jainAMcehI stUpa asUna, te jaina munInI muslima kALAtahI gaurava prApta kalyAgaDa, nAzika, mAMgItuMgI, giranAra, nehamIpramANe kalAkusarIMnI yukta asatAta. kelA hotA ANi tyAMcyAkaDUna ahiMsecyA udayagirI ityAdi dezAtalyA vividha bhAgAta mathurA yethe satrapa va kuSANa kAlIna stUpa utthAnAsAThI pharmAnahI miLavile hote. samrATa vikhuralelyA ADhaLatAta. Aheta. jaina dharmAta tIrthaMkarAMcyA ANi akabarAne jaina gurU harivijaya yAMnA 'jagadguru' jaina loka maMdira bAMdhaNIcyA viSayAta gurUMcyA pAdukAMcI pUjA khUpa pracalita Ahe. hI padavI pradAna kelI ANi tyA munizrIMcyA atyaMta utsAhI asatAta. pUjAsthAna mhaNUna sammedazikharajIsArakhI tIrthakSetre tyAce vinaMtInusAra vArSika paryuSaNa yA jaina parvakALAta maMdira eka sAmAjika garaja Ahe. tyAmuLe nidarzaka Aheta. mUrtipUjA jaina dharmAcA prAyaH jaina loka vAsa karIta asalelyA bhAgAta maMdira bAMdhaNe he eka dhArmika kartavya Ahe prAraMbhApAsUnacA avibhAjya aMga Ahe. pazuhatyesa baMdI ghAlaNAre pharmAna tyAMnI kADhale ANi pavitra kRtya Ahe, yAsAThI Apale jainamaMdirAta tIrthaMkarAMcyA mUrtI asatAta. parisara maMdirAMnI susajja asAveta, he baiThyA-padmAsanAtIla mUrtyAMcyA saMdarbhAta jaina kuTuMba : pAhaNyAsAThI gRhasthAzramIMnI dakSa asAve nagnatecA prazna udbhavata nAhI. mUrtyAvara dillI va ahamadAbAda yethIla mahattvapUrNa jaina yAsAThI sAdhUvarga tyAMnA satata preraNA deta vasraprAvaraNe alaMkAra koralyA jAta nAhIta. kuTuMbAMnI Apale vyAvasAyika saMbaMdha va amApa asatAta. yAcA supariNAma hoUna bhAratAta tathApi alIkaDe zvetAMbara loka mUrtI koratAnA samRddhI yAMcyA yogAne mogala rAjadarabArAvara jainAMcA prabhAva asalelyA bhAgAta, sajAvaTa dAkhavU lAgale Aheta. dakSiNeta khUpa prabhAva pADalA hotA. tyAmuLe tyAMcI kAhI ApalyAlA samRddha ANi suMdara kalAtmaka pArzvanAthAMcyA saptasarpaphaNAnIyukta kALyA maMdire atyaMta susthitIta rAhilI ANi bahuteka jinamaMdire pahAvayAsa miLatAta. pASANAtIla mUrtIcI pUjA kelI jAte. (kAhI sarva mogala samrATAkaDUna tyAtIla kAhIMnA itihAsakALAta aneka rAjA-mahArAjAMnI yA ThikANI sarpaphaNAMcI saMkhyA eka hajAraparyaMta pharmAna prApta jhAle. rAjapUta rAjyAta jaina maMdirAMnA jaminI va gAve inAma dilI Aheta pohocate.) mUrtIbhaMjakAMnI dharmadveSApoTI aneka lokAMnI atyaMta mahattvAcI senApati va maMtrIpade ANi yA maulyavAna mAlamattecI dekhabhAla mUrtyA phoDUna TAkalyA Aheta. paNa tyAtUnahI bhUSavilI. rANA pratApasiMha yAMcyA kALAta karaNyAsAThI va yA samAjAcI dhArmika- vAcalelyA mUrtyA uccapratIcyA mogalasainyAzI jabaradasta Takkara deNAr2yA sAmAjika susthitI rAkhaNyAsAThI maTha- kalAkauzalyAce nidarzaka Aheta. hote. bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 61 Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina mUrtyA bAlasadRza sAdhepaNA va nirAgasa zakata nAhI. yA pratIkAtmaka ANi kArkaLasArakhyA ThikANI ADhaLatAta. bhAva yAMcyAsAThI prasiddha Aheta. bha. AdarzavAdI mUrtIsamora mAnavI ANi vAstava jaina AcArAce aMtima dhyeya nirvANa va bAhubalIMcyA bhavyodAtta vizAlakAya nagna rUpAtIla grIka mUrtI saMkucita - khujyA mokSa prAptI hoya. vara pAhilyApramANe yAta mUrtItIla zilpakalA ucca pAtaLIvara vATatAta. 11vyA va 12vyA zatakAtIla karmApAsUna AtmamuktIcA aMtarbhAva hoto. pohocalI Ahe. bAhubalIcyA yA mUrtIcI vidhvaMsAmuLe, AtA kSatigrasta asale tarI samyagdarzana, samyagjJAna ANi samyak AcAra jagabharAtIla AzcaryAta gaNanA hote. mhaisUra buMdelakhaMDahI jaina mUrtIcyA saMdarbhAta samRddha yA tinhIMcyA ekAtmatedvArA mokSamArga banato. rAjyAta zravaNabeLagoLa yethIla DoMgarAcyA Ahe. gvAlhera yethIla vizAla khodIva tattvAvarIla aDhaLa zraddhA mhaNaje samyaktva - zikharAvara ekAca akhaMDa ziletUna koralelI uThAvAcyA jaina mUrtI 12vyA zatakAtIla samyagdarzana hoya; ANi te satya azI hI 57 phUTa uMca mUrtI, isavI sana 10vyA Aheta. Apale sAdhepaNA ANi nagnatA svIkAraNyAcI samIcIna vRttI darzavite. zatakAcyA aMtima caraNAtIla Ahe. naMtaracyA bAjUlA ThevUnahI yA sarvApekSA cehar2yAvarIla samyagjJAna mhaNaje dhArmika tattvAsaMbaMdhIcA zatakAta dakSiNa kannaDa jilhyAtIla kArkaLa zAMtabhAva va prasannatA yAmuLe jainamUrtIcI anya nirdoSa Akalana - jANIva - jJAna hoya. ANi veNUra yethe tyAMce anukaraNa karaNyAta dharmIya-paMthIya mUrtIpekSA vegaLepaNa sahaja samyak AcAra mhaNaje sarvasAmAnyapaNe Ale. madhyapradezAcyA gvAlhera vibhAgAtIla oLakhatA yete. jaina dharmiyAMnI lokapriya (AtmyAlA) nukasAnakAraka goSTIpAsUna baDavAna kSetrAta, RSabhanAthAMcI yApekSA uMca kelelI ANakhI eka zilpakRti mhaNaje alipta rAhaNe ANi AtmahitakAraka goSTIta mUrtI Ahe. paNa tI DoMgarAMcyA ubhyA kaDyAvara 'mAnastaMbha' hoya. mAnastaMbha mhaNaje eka uMca ramamANa hoNe hoya! koralelI Ahe. tathApi dhADasI yojanA ANi ubhA zilAstaMbha asUna tyAvara caturmukha mUrtI nitAMta suMdara kAmagirI yAMcyAbAbatIta asate. yAce sarvottama namUne ApalyAlA beLagoLa yethIla mUrtIcI barobarI koNI karU dakSiNeta, dakSiNa kannaDa jilhyAtIla With Best Compliments From M/s. POONA WEIGHT MASTER & SUYSAN INTELLEGENT SYSTEM (MENUFACTURING OF ELECTRONICS WEIGHING SCALE) 1) ALL TYPES OF SERVICES 2) MANUAL CONTRACTORS 3) GOVERNMENT STAMPING ETC. MARGAO 20/0/8/019 ____15 YEARS CREDIBLE WORK OF SALES 13/2 A, Satav Plot, Behind Sadhana Bank, Hadapasar Pune - 28 Mobile:9823184770 62 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArASTrAtIla jaina saMskRtI eka saMpanna vArasA mahArASTrAtIla jaina saMskRtIce jAgate va gAjate abhilekha : prAcIna va madhyayugIna kALAta AcArya samaMtabhadra (i. sanAcyA dusar2yA zatakAta ) karADa (karahATaka ) yethe vAdasabhesAThI AlyAcA ullekha yeto. maurya kALAtIla eka zilAlekha pAle (ji. puNe) yethe asUna tyAta 'namo arihaMtAna' azI paMktI Ahe. sAtavAhana rAjA hAla yAne saMkalita kelelyA 'gAthA saptazatIta' jaina sUrIMcyA aneka gAthA ADhaLatAta. isavI sanAcyA 6vyA zatakAta tera usmAnAbAda yethe karakaMDU rAjAne suMdara guhA maMdire khodavilI. AThavyA zatakAtIla rASTrakUTavaMzIya rAjA daMtIdurga yAcyA darabArAta AcArya akalaMkAcA sanmAna jhAlA hotA. rASTrakuTa rAjA amoghavarSa yAne jaina dharma svIkArUna nAzikajavaLa caMdanapUra yethe amoghabastI nAvAce jinamaMdira bAMdhavile. elorA yethIla leNyAta iMdrasabhA leNI khodaviNArA eka sAmaMta hA rASTrakUTa rAjA iMdra yAcA mAMDalika hotA. yAdavAMcI rAjadhAnI asalelyA devagirIcyA aMbarakoTItIla jaina maMdire AjahI ApaNa pAhU zakato. kuMDala kSetrAlA i.sa. 394 madhye cAlukya va rASTrakuTa rAjAMnI dAna dilyAce zilAlekha Aheta. kolhApUracyA zilAhAra vaMzAtIla rAjA gaMDarAditya rUpanArAyaNa yAMcyA nAvAne bAMdhavilele rUpanArAyaNa maMdira va tyA maMdirAce AcArya mAghanaMdI yAMcA itihAsa sarva-jJAta Ahe. DicolA peDaNe yethIla utkhananAta miLAlelyA mUrtI zilAlekhAvarUna govAkokaNa vibhAgAtahI jaina dharmAcA prabhAva hotA ase disUna yete. hA prabhAva mahArASTrAta musalamAnI amala yeIparyaMta thoDyAphAra bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 | 63 mahArASTrAta jaina dharmAce astitva phAra purAtana kALApAsUnace Ahe. mahArASTrIyana jaina samAjAcyA saMskRtIsahI moThI paraMparA Ahe. yA pradezAta jaina samAjAlA itihAsa va bhUgola donhIhI Aheta. jaina dharmAmadhye jyA sthAnAvara tapazcaryA karUna saMtamahAtmye siddhapaNAsa kiMvA mokSAsa gele tyA sthAnAlA siddhakSetre mhaNatAta ANi azA siddhakSetrAMnA jaina samAjAta atizaya mahattva asUna te atizaya prAcIna mAnale jAtAta. azA tar2hecI prAcIna siddhakSetre nAzika jilhyAtIla gajapaMtha, usmAnAbAda jilhyAtIla kuMthalagirI, amarAvatI jilhyAtIla muktAgirI tathA nAzikajavaLIla mAMgItuMgI yethe Aheta. azA prakAracI siddhakSetre dakSiNa bhAratAta koThehI ADhaLUna yeta nAhIta. jainAMce covIsAve tIrthaMkara bha. mahAvIra yAMcA vihAra mahArASTrAcyA marAThavADA vibhAgAta tera-nAtepute yethe jhAlA hotA ase prAkRta bhASetIla prAcIna sAhityAvarUna disUna yete. dakSiNa mahArASTrAtIla kolhApUra, marAThavADyAtIla paiThaNa-jiMtUra, vidarbhAtIla zirapUra hI jainAMcI pramukha atizaya kSetre Aheta. tyAcabarobara kolhApUra-nAMdaNI, lAtUrakAraMjA - nAgapUra hI mahArASTrAcyA vividha bhAgAtIla pramukha zaharedekhIla jainAMcyA mAnyavara bhaTTAraka pIThAMcI keMdrasthAne mhaNUna prAcIna kAlApAsUna prasiddha Aheta. mahArASTrAcyA aMgAkhAMdyAvara prAcIna jinamaMdirAce avazeSa, zilAlekha i. pAhAvayAsa miLatAta. - DaoN. rAvasAheba pATIla pharakAne kAyama hotA. yA pradIrgha kALata jaina dharmAlA mahArASTrAta sarvatra mAnyatA va pratiSThA prApta jhAlI hotI. AjahI mahArASTrAce saubhAgyalaMkAra svarUpa verULa, dhArAziva, aMkAI-TaMkAI, pATaNa, cAMbhAra leNI AdI jaina sthApatya vaiziSTyAMnI naTalelI jaina leNI abhyAsakAMce lakSa vedhUna gheta Aheta. marAThIce mAMgalyamaya mAtRtva : jaina saMskRtIkaDe mahArASTrAta prAcIna kALApAsUna pracalita asalelyA jaina dharmAviSayIce sAhityadekhIla mahArASTrAcyA itihAsAcyA vividha kAlakhaMDAta pracalita asalelyA bhASemadhUna jhAle Ahe ase disUna yete. vizeSa mhaNaje azA kAlakhaMDAnusAra lihile gelele jaina sAhitya upalabdha Ahe. suruvAtIlA mahArASTrAta prAkRta bhASecA eka prakAra asalelI mahArASTrI prAkRta hI janabhASA va rAjabhASA mhaNUna mAnyatA pAvalI hotI ANi puDhe kAlAMtarAne yA bhASece apabhraMza yA lokabhASeta rUpAMtara jhAle. sAhajikaca mahArASTrI prAkRta va apabhraMza yA donhI bhASetUna jaina AcAryAMnI graMtha racanA kelI va tyAce mahattva evaDhe vADhavale kI apabhraMza bhASetIla upalabdha sAhityApaikI tIna caturthAMza sAhitya hI phakta jaina AcAryAMcI nirmitI Ahe. yA pratiSThita apabhraMza bhASelA rASTrakuTakAlIna marAThI ase nAvahI dile jAte. jainAMcA mahArASTrAMzI va mahArASTrIzI jivhALyAcA saMbaMdha Ahe. mahArASTrApAsUna sudUra asalelyA zravaNabeLagoLa yethIla gaganasparzI gomaTezvarAcyA caraNAzI Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ marAThIcyA jayaMtIce abhilekha jainAMnIca upadezapara graMtha ANi kaviMdrasevaka va mahArASTrAlA miLAlele yogadAna bahuvidha va korale. 'zrI cAMmuDarAye karaviyale' ase te mahatIsAgara yAMce abhaMgagraMtha vizeSa ullekhanIya bahuAyAmI Ahe. mahArASTrIya vaiziSTyAne bhavyottuMga zilpa mhaNaje eka prakAre zilpAta Aheta. bhaTTAraka va tyAMcyA ziSyavargAkaDUna naTalelyA vidyA, kalA, udyoga yAta jaina gAyalelI mahAmAhima marAThIce stotraca Ahe. lihilyA gelelyA yA sarva marAThI jaina maMDaLIMcI pragatI lakSaNIya Ahe. AgaboTI marAThIcyA mAUlIce mhaNaje mahArASTrI apabhraMza graMthAvarUna prAcIna kALAtIla mahArASTrAcA bAMdhaNyApAsUna te sAkhara kArakhAnyAparyaMta, bhASece saMgopana jainAMnI aMtarIcyA jivhALyAne dhArmika itihAsa samajaNyAsa atyaMta molAcI citrapaTa ANi arthazAstrApAsUna te kRSI va kele. mahArASTrI apabhraMza bhASA hI jaina apabhraMza madata hote. patrakAriteparyaMta jaina pratibhecA vistAra pAhilA bhASA mhaNUna oLakhalI jAte. itakA jainAMcA bhAratAtIla jainAMcyA 26,06,646 yA kI mana thakka hoUna jAte. mahArASTrIzI saMbaMdha Ahe. ekUNa lokasaMkhyepaikI (junyA janagaNanenusAra) marAThI bhASika jaina: tattvajJAnAcA ___kAnaDI bhASece Adya jaina mahAkavI paMpa sarvAMta jAsta mhaNaje 7,03,664 jAgatA puraskartA yAMnI i.sa. 932 sAlI lihilelyA lokasaMkhyA ekaTyA mahArASTrAta Ahe. tyA mAnavI svAtaMtrya: mANUsa hA ApalyA 'vikramArjuna vijaya' yA mahAkAvyAta kAhI khAlokhAla rAjasthAna (5,13,548) va agaMbhUta guNAvara svata:cA vikAsa karUna gheU marAThI vAkyAMcA upayoga kelyAce disUna yete. madhyapradeza (34,211) yA rAjyAta jainAMcI zakato yAvara jaina dharmAne bhara dilA Ahe. zivAya kAnaDI bhASece prathitayaza jaina saMkhyA ekavaTalelI ADhaLUna yete. bhAratAtIla mANUsa hAca ApalyA bhavitavyAcA zilpakAra mahAkavI ranna yAMnI i.sa. 1210 sAlI jainAMpaikI 7 lAkha jainAMcI saMkhyA kiMvA Ahe. pratyeka vyaktIcA ApalA utkarSa vhAvA racalelyA anaMtanAtha purANa yA apratima 27% jainAMcI bhASA marAThI asUna tyApaikI asA abhaMga vizvAsa asaNe hAca mahAkAvyAta madhUnamadhUna marAThIcA upayoga bahutAMza lokAMcI mAtRbhASIhI marAThIca Ahe. lokazAhIcA kiMvA mAnavatAvAdAcA kaNA kelA Ahe. tyAcapramANe gujarAtI bhASetIla yA sAta lAkha jainAMpaikI sumAre 4 lAkha jaina he Ahe.yA vicArAmuLe jaina tattvajJAnAne mahAkavI yazacaMdrA yAMnI i.sa. 1128 sAlI bRhanamuMbaI (aDIca lAkha), kolhApUra jilhA mAnavatAvAdI vicArAlA eka cAMgalA vArasA racalelyA "rAjamatI prabodha' yA prasiddha graMthAta (eka lAkha) va sAMgalI jilhA (80 hajAra) dilA Ahe. kAhI marAThI kAvyapaMktI ADhaLUna yetAta. yA nagara va grAmINa bhAgAta keMdrita jhAlA asUna nirizvaravAda va puruSArtha pradhAnatecA yAcA artha marAThI bhASece AdyakavI mukuMdarAja azA moThyA pramANAmadhye jainAMce keMdrikaraNa puraskAra : jaina dharma hA nirizvaravAdI Ahe. yAMnI 12 vyA zatakAta, saMta jJAnezvara yAMnI va bhAratAcyA itara nagara va grAmINa bhAgAta IzvarAne he jaga nirmANa kele Ahe hA vicAra svAmI cakradhara yAMnI 13 vyA zatakAta zreSTha ADhaLUna yeta nAhI tevhA bhAratAtIla sAta jaina dharmAlA mAnya nAhI. Izvaraca nasalyAmuLe graMtha racanA karaNyAcyA AdhIcyA kALApAsUna lAkha jainAMcA ANi tohI nagara va grAmINa IzvarAlA zaraNa jANyAcA prazna nirmANa hota marAThI jaina sAhitya lihile jAta hote. azA donhI bhAgAtIla jainAMcA sadhyA marAThI nAhI. yAdRSTIne jaina dharmAne ApalyA jainAMcA marAThIzI asaNArA atyaMta bhASezI va sAhityAzI nityAcA saMbaMdha Ahe. vikAsAsAThI koNAlAhI zaraNa jANyAce javaLacA saMbaMdha lakSAta gheNyAsAThI eka purAtana kALApAsUna mahArASTrAtIla jaina kiMvA koNAcIhI prArthanA karaNyAcI garaja mahattvAce pramANa mahArASTrAtalyA zikSaNA- samAja yethIla janasAmAnyAMzI agadI miLUna nasalyAce pratipAdile. viSayIce Ahe. mahArASTrAta dezI zikSaNAlA misaLUna gelA ANi tyAmuLe mahArASTrAta jaina anekAMta va lokazAhI : bhAratIya prAraMbha muLApAsUna hota ase. tyA pUrvIhI 'o dharma kAyamacA sthirAvalA va vADhalA. tyA rAjyaghaTanene lokazAhIce tattvajJAna nA mA si dhaM' zikAve lAge. yA apabhraMza samAjAta jaina sAhityAne mAnavAlA dilelI svIkAralele Ahe. jaina dharmAtIla anekAMta zabdAce mULarUpa 'oma namaH siddham' ase viziSTa jIvanadRSTI, jIvanamUlye va jIvanapaddhatI vAdAce tattva he lokazAhIsa sarvAta javaLace Ahe. siddha hA jainAMcA pAribhASika zabda ANi khAsa puraskRta kelelI samatecI, Ahe. anekAMta vAdAmuLe satya he sarva bAjUne Ahe. tyAlA namaskAra kelyAvinA muLAkSare ekAtmatecI va lokakalyANAcI bhAvanA tapAsaNyAcI bhUmikA tayAra hote. dusar2yAcyA zikaNeca surU hota nAhI. spaSTapaNe disUna yete. jaina loka bhovatAlacyA mhaNaNyAtahI satya asU zakate azI niSThA yA upalabdha marAThI jaina sAhityAcI nirmitI hiMdU vA anya samAjApAsUna kadhIhI phaTakUna tattvajJAnApAsUna tayAra hote. lokazAhI pAhatA madhyayugIna kALAtIla 400 varSAMmadhye rAhilele nAhIta. ulaTa sAmAjika jIvanAMcyA paddhatIsa he tattvajJAna poSaka Ahe. 62 lekhakAMnI racalele 200 marAThI jaina graMtha vegavegaLyA kSetrAta itarAMcyA barobarIne yAca tattvajJAnAmuLe sarvadharma samabhAvAcI upalabdha Aheta. tyAmadhye 3 purANagraMtha, 20 ni:saMkocapaNe tyAMnI bhAga ghetalelA Ahe. bhAvanAhI nirmANa hote. satya hI phakta mAjhyAca kAvyagraMtha,7 kathAgraMtha, 26 vratakathAgraMtha, 30 jainadharmIya alpasaMkhya jarI asale tarI tyAMce dharmAcI maktedArI Ahe azI bhUmikA koNIhI 64 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gheU zakata nAhI. jagAtalyA sarva dharmAmadhye puraskAra karaNArA jaina dharma hA jagAtalA pahilA jainAMce 16 saMskAra, vaidika dharma eka mUlabhUta aikya Ahe. he aikya anekAMta dharma Ahe. jaina dharmAcyA yA prabhAvAmuLe bauddha saMskArAhUna bhinnaH garbha janma-muMja, vidyA vAdyAlAca disU zakate. va vaidika dharmAtahI yA zAkAhArAcA haLUhaLU prAraMbha, vAgdikSA, vivAha, dIkSA, mRtyU Adi ahiMsAdI vrate : sUkSmajIva vicArAcI aMtarbhAva karaNyAta AlA. mahArASTrAtIla prasaMgIce jaina dharmiyAMce saMskAra va vidhI svataMtra dRzya va DhobaLa pariNatI. vArakarI saMpradAyAmadhye lAkho loka va asUna vaiziSTyapUrNa Aheta. te sarva vidhI pANI gALUna piNe: jaina dharmAmadhye mALakarI he pUrNa zAkAhArI asatAta. hA AjahI yathAyogyapaNe jaina dharmIya paMDita varga sUkSmI jIvAcA vicAra kelA Ahe. jaina dharmAne AhAra saMskAra jainAMcAca prabhAva asAvA. pAra pADIta asato. yA sarva vidhIMcI racanA pANI pitAnA te gALUna pyAve asA daMDaka jainAMnI 2500 ze varSAMpUrvI kelelA jainAMcyA mUla tattvajJAnAsa bAdhA na yeU detA ghAtalA Ahe. yAmadhye mukhyataH pANyAtIla zAkAhArAcA puraskAra kitI yogya hotA he jainAcAryAMnI kelI asUna vividha sUkSma jaMtU marU nayeta va ApalyA poTAta jAU Adhunika AhAra va vaidyaka zAstrAcyA kAvyAlaMkArAMnI sajavUna tI zrAvakavargAta nayeta azIca mukhya bhUmikA Ahe. abhyAsAtUna disUna yeto. prasthApita kelI Ahe. he tyAMce kauzalya rAtrI bhojana tyAga : jaina dharmAne padayAtrA va prabhAvanA: jainAMcyA sAdhUMnA asAdhAraNa va vAkhANaNyAsArakhe Ahe. sUryAstAnaMtara jevaNa karU naye ase baMdhana jaina vihArAsAThI koNatyAhI yAMtrika goSTIMcA vApara mahArASTrAcyA jaDaNaghaDaNIta jainAMce dharmiyAMvara ghAtalele Ahe. rAtrI nakaLata na karatA pada vihArAca karAvayAcA azI sakta yogadAna: Adhunika mahArASTrAcyA zaikSaNika, ApalyA jevaNAtUna he sUkSmajaMtU poTAta jAUna AjJA Ahe. hajAro varSe jaina sAdhU saMta sAmAjika, sAMskRtika jaDaNaghahaNIta tyAMcI hiMsA hoNyAcA dhokA asato. zarIra bhAratabhara vihAra karata dharma pracArAce va prasArAce karmavIra bhAUrAva pATIla, divANa bahAdUra svAsthya zAstrAcA vicArahI yAta aMtarbhUta kArya karata Aheta. gAMdhIjIMcyA padayAtrevara ANNAsAheba laThTha, citramaharSI vhI. zAMtArAma Ahe. jhopaNyApUrvI 3-4 tAsa agodara jevAve tathA vArakarI saMpradAyAcyA diMDI prakriyevara tathA udyogapatI zeTha vAlacaMda hirAcaMda, asA svAsthya zAstrAcAhI daMDaka Ahe. jainAMcyA yA padavihArAcA nizcitaca prabhAva navalamala phirodiyA yA jaina suputrAMnI mayUra piMchI ahiMsecyA sAdhakAce asAvayAsa havA. dharma vA nitIzAstrAkaDe nizcitaca mahArASTrAcyA jaDaNaghaDaNIta ekameva pratIka: jaina sAdhU nehamI svata:javaLa loka AkarSita jhAle nAhIta tara molAcA vATA ucalalA Ahe. morapisAcI piMchI vAparatAta. koNatyAhI dharmapracArakAne va nitIzAstrAkArAne lokAMcyA ThikANI basaNyApUrvI basaNyAcI jAgA yA gharAgharAta gele pAhije va prabhAvanecA mULa gAbhA piMchIne sApha karatAta. basatAnA tyA jAgetIla padayAtreta Ahe. bhagavAna mahAvIra jayaMtI sUkSma jaMtUcI nakaLata hiMsA hoU naye azI jainAMce sallekhanA vrata: jaina dharmAne smaraNikA 2009 sAThI prAmANika bhAvanA tyAmAge Ahe. morAcI pise jagAve kase he sAMgata asatAnA marAve kase AmacyA hArdika zubhecchA! atizaya mAjUka va mulAyama asUna yA yAcehI mArgadarzana kele Ahe. mRtyU aTaLa Ahe morapisAne haLUvArapaNe jAgA sApha karatAta. tara tyAcA svIkAra kelA pAhije. nirAkula tyAmadhye jaMtU maraNyAcA saMbhava kamI asato. va nirmala hoUna zarIrAcA tyAga karUna navyA vijJAna va paryAvaraNAcyA saMdarbhAtahI hA saMsArAcA niropa kasA ghyAvA yAcA atisUkSma sUkSmajIva vicAra mahattvAcA Ahe. vidhI va vivecana jaina dharmAne sAMgitale Ahe. vanaspatI vicAraH sUkSma jaMtUpramANeca jainAMce aneka sAdhU saMta zrAvaka va zrAvikA jaina dharmAne vanaspatIcAhI vicAra kelA Ahe. yA vidhInusAraca ApalyA jIvanAcA zevaTa vanaspatIlAdekhIla jIva asato. mhaNUna mRtyUmahotsavAne karatAta. vanaspatI, jhADe, moDaNe toDaNe -kApaNe jainAMce saNa: mahArASTrAtIla marAThI mhaNaje apratyakSarityA kAhI aMzI hiMsAca bhASika jaina samAja mahArASTrAce sarva saNa Ahe ase jaina dharmAne sUcita kele Ahe va ekarUpatene sAjarA karata asato. svata:ce vanaspatIhI kApalI vA toDalI jAU naye dhArmika, AcaraNAtmaka va svabhAvAtmaka yAsAThI kAhI niyama sAdhUMnI zrAvakAMsAThI vaiziSTya japata to mahArASTrAcI vezabhUSA, banavile Aheta. bhASA, ritIrivAja, saNa tathA samAja va zAkAhArAcA puraskAraH zAkAhArAcA rAjakAraNAzI ekarUpa jhAlA Ahe. vizAla paramAra 9921222111 puNe. bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 65 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ With Best Compliments From SNEH CONSTRUCTION GROUP Akshay Developers Akshay Park Dange Chowk Thergaon Akshay Chandan Thergaon Akshay Centers, S. No. 15/2, Aundh-Chinchwad Road, Near Santosh Mangal Karyalay, Thergaon, Pune - 411033 Tel.: 020-27272725 / 020-27272729 Mobile: 9922962170 Email: info@akshaydevelopers.com Website: www.akshaydevelopers.com 66 | bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mahArASTrAtIla jaina leNI - DaoN. ma. ke. DhavaLIkara mahArASTrAta jaina dharmAcA prAdurbhAva bhavya Ahe. tyAcA sabhAmaMDapa 60' x 80' yAMcyA abhyAsAvarUna tyAce ajaMThyAtIla i.sa.pU.1 lyA zatakAta jhAlA hotA. ase asUna tyAta 32 staMbha Aheta. tyAta vAkATakakAlIna bauddha leNyAzI asalele pAle (ji.puNe) yethIla korIva lekhAvarUna madhyabhAgI bAga ANi ajaMThA (kra.6) sAmya vizeSa najareta Thasate. phakta tyAce prakAra vATate. he leNe obaDadhobaDa asUna tyAta yApramANe raMgamaMDapa Ahe. bAjUcyA bhiMtIta va naMtaracyA jainamUrtI yA mULa racanelA dharU bhiMtIvara 'OM namo arahaMtanAm' asA lekha bhikSUsAThI 8 nivAsasthAne khodalelI Aheta. nanasalyAmuLe visaMgata vATatAta. koralelA Ahe. paraMtu bauddha dharmApuDhe tyAcA mAgIla bhiMtIta tazIca 6 nivAsasthAne yApuDhIla leNe (kra.3) AkArAne lahAna phArasA nibhAva lAgalA nAhI. puDhe 5, 6 vyA Aheta. garbhagRhAta (19ga 15) siMhAsanAvara Ahe. tyAcyA ovarIcyA staMbhAMnA zatakAta leNI koraNyAsa suruvAta jhAlI. yA virAjamAna jhAlelyA padmAsana mudretIla joDaNAr2yA paTTIta utkRSTa korIva zilpa hote. kALAtIla utkRSTa jaina leNI dhArAziva, ji. pArzvanAthAMcI bhavya mUrtI Ahe. tyAcyAmAge te AtA saMpUrNa nAza pAvale Ahe. tyAcyA (usmAnAbAda) yethe Aheta. hI leNI tyAMcyA dona cAmaradhArI sevaka asUna tyAMcyA varacyA sabhAmaMDapAcI (59' x 59') racanAhI 5sthApatya vaiziSTyAMvarUna ajaMThyAcyA bAjUsa hAtAta mALA ghAtalele gaMdharva Aheta. 6 vyA zatakAtIla bauddha leNyAsArakhIca vAkATakakAlIna leNyAcyA samakAlIna pArzvanAthacyA mastakAvara sapta phaNyAMcA nAga Ahe. garbhagRhAcI racanA, tyAtIla mUrtIcI Aheta evaDhe sAMgitale mhaNaje mahattva dhyAnyAta Ahe. yA sarva mUrtIvara cunyAcA thara deUna tyA mAMDaNI hI kra.2 pramANeca Aheta. mahattvAcI yAve. raMgAne barabaTUna TAkalyA Aheta. goSTa azI kI, mUrtIcyA AsanAvarIla dhArAziva : dhArAziva leNyAMcA leNyAtIla staMbhAcA AkAra, tyAMcI dharmacakra yethe spaSTa disate. abhyAsa prathama jemsa barjesa yAne 1875-76 dhATaNI va korIva kAma ajaMThA zailIce Ahe. kra.4 ce leNe lahAna asUna tyAcI barIca madhye kelA. tyAnaMtara AjaparyaMta tyAkaDe pArzvanAthAMcyA siMhAsanAvara samorAsamora paDajhaDa jhAlI Ahe. paraMtu tehI kra.2 ANi koNAcehI lakSa gele nAhI. kAhI divasAMpUrvI basalelI dona haraNe Aheta. tyAMcyAmadhye 3yA leNyAMbarobaraca khodale gele asAve ase tera yethe purAtattva saMzodhanAcyA nimittAne mI asalelI vastU nITazI disata nAhI. paraMtu te tyAcyA vAstuzailIvarUna vATate. gelo asatA hI leNI pAhilI. tyAMcyA dharmacakra asAve ase vATate. leNyAMcyA varIla varNanAvarUna tyAMce vAstUzilpAcyA abhyAsAvarUna eka goSTa yA leNyAMcI ovarI (Verandan) ajaMThyAcyA mahAna leNyAMzI asalele sAmya prAmukhyAne mAjhyA najaresa AlI tI hI kI, sapUrNapaNe paDUna gelI Ahe. tyAcyA samorIla lakSAta yete. yAulaTa verULacyA jaina leNyAta prAcIna leNyAMcyA vAstuzilpAcyA itihAsAta bhAgAta khaDaka khodUna prAkAra (Count) ANi yA leNyAca barAca pharaka Ahe hehI yA leNyAce ananyasAdhAraNa ase sthAna Ahe. koraNyAta Alele Ahe. tyAMcyA darzanI disUna yete. vAstuzilpa zailIvarUna hI leNI itakeca navhe tara tyAsaMbaMdhI je pracalita jJAna bhAgAvara eka jinAcI mUrtI koralelI Ahe. i.sa.7 vyA zatakAcyA madhyAtIla asAvIta Ahe te sarvasvI cukIcyA mAhitIvara, ticyA donhI bAjUsa nAga Aheta. ase barjesace mata Ahe. yAvarUna i.sa.cyA leNyAMcA pratyakSa abhyAsa na karatA ovarIcyA pazcimekaDIla TokAsa eka 6-7 vyA zatakAta uttara mahArASTrAta jaina AdhAralelA Ahe. pANyAce TAke Ahe. tyAcyAjavaLa kAhI dharmAcA barAca prabhAva hotA ase mhaNAve yethe ekUNa 6 jaina leNI Aheta, tyAtIla suTyA jainamUrtI paDalelyA Aheta. tyAMcyA lAgela. cAra DoMgarAtIla ghaLaIcyA uttaresa Aheta zilpa zailIvarUna 9-10 vyA zatakAtalyA yA leNyAMcA ullekha prAcIna jaina ANi dona viruddha dizene Aheta. tyAtIla kra. asAvyAta ase vATate. leNyAMcA ekaMdara sAhityAta yeto. jaina munI kanakAmara yAcyA 1ce leNe apUrNa Ahe. kra. 2 ce leNe atyaMta AkAra, tyAMcI mAMDaNI va vAstUzilpazailI 'karakaNDacariu' yA prAkRta graMthAcyA 4 thyA bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 67 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ANi pAcavyA bhAgAta, tagara yA gAvAjavaLa he gAva Ahe he AtA sarvamAnya jhAle Ahe. bAjUlA eka ardhavaTa koralelI ovarI Ahe. asalelyA leNyAsaMbaMdhI ullekha Aheta. terajavaLacyA usmAnAbAda zaharAcyA vAyavyeta tyAta pArzvanAtha, gommaTa, kubera, aMbikA, sumAre i.sa. 11 vyA zatakAtIla yA graMthAta 8 mailAMvara asalelyA DoMgarAta, dhArAzivacI sumatinAtha ANi itara tIrthaMkarAcyA ANi karakaNDa nAvAcyA ekA rAjAsaMbaMdhI mAhitI leNI Aheta. kanakAmarAne varNana kelelI yakSamUrtI Aheta. mukhya leNyAcA taLamajalA dilelI Ahe. yA rAjAcA ekadA terApUracyA leNI hIca asAvIta he tyAMcyA taMtotaMta pUrNa khodalelA nAhI. tyAcyA darzanI bhAgI dakSiNesa asalelyA araNyAta mukkAma paDalA juLaNAr2yA varNanAvarUna paTate. sadhyA yA staMbhayukta ovarI asUna tyAtIla ekA hotA ANi terApUracyA zivanAmaka rAjAne leNyAMcI sthitI atyaMta zocanIya Ahe. ardhastaMbhAvara, ekA nagna tIrthaMkarAcI mUrtI tyAcI bheTa gheUna tethe javaLaca asalelyA mAnavI ANi naisargika ApattImuLe tyAMcI koralelI Ahe. tethe ANakhI dona tIrthaMkara lennyaasNbNdhiicii| hakIkata tyAlA sAdara kelI. bhayaMkara nAsadhUsa jhAlelI Ahe. paraMtu AjahI Aheta. tyApaikI eka zAMtinAtha Aheta. atyaMta prekSaNIya azA yA leNyAta je kAhI avazeSa taga dharUna Aheta tyAvarUna tyAMcyA baiThakIvarIla lekhAta to sohila Azcaryacakita karUna soDaNAre, hajAro staMbha yA leNyAMca prAcIna vaibhavAcI sAkSa paTate. nAvAcyA digaMbara jainAne dAna dilI asA asUna tyAta tevIsAvyA tIrthaMkarAcI mhaNajeca verULa : mahArASTrAta jainadharmAlA ullekha Ahe. pArzvanAthAMcyA mUrtIcI tyAne pUjA kelI. rASTra kuTAMcyA kArakIrdita 9-10 vyA yA leNyAcA varacA majalA pUrNa zivAya tyA leNyAcA tyAne jIrNoddhArahI zatakAta, rAjAzraya miLAlyAmuLe tyAcI koralelA Ahe. vara jANyAsAThI ovarIcyA kelA. yethIla DoMgaramAthyAvara tyAlA bharabharATa jhAlI. yA kALAta tyAMcI sarvotkRSTa ujavIkaDe jinA Ahe. tyAcA Alekha vAruLAta asalelI, ANakhI eka leNI verULa (ji. auraMgAbAda) yethe koralI vaiziSTyapUrNa Ahe. tethe eka bhavya staMbhayukta pArzvanAthAMcI mUrtI sApaDalI. tI ANUna tyAne gelI. yAce mukhya kAraNa ase kI kAhI dAlana asUna garbhagRhAta mahAvIrAcI mUrtI Ahe. tyA mUrtIcI pratiSThApanA kelI. itakeca navhe rASTrakuTa rAjAMcA jaina dharmAkaDe oDhA hotA. tyAce pravezadvAra atyaMta manohArI Ahe. tara rAjAne tethe yA leNyAcyA varIla bAjUsa amoghavarSa (i.sa. 814-878), kRSNa dusarA dvArazaMkhAvara mithune, kalpalatA, tIrthaMkara ANakhI dona leNIhI khodalI. (i.sa.878-914), iMdra tisarA ityAdi uThAvAta koralele Aheta. pUrvekaDIla tagarapurAjavaLacyA yA leNyAMcI munI (i.sa.914-22) ANi iMdra cavathA bhAgAta jina, kubera aMbikA disatAta. kanakAmarAne dilelI mAhitI atyaMta mahattvAcI (973-82) yAMnI jaina dharmAlA rAjAzraya ovarIcyA kaDelA donhI bAjUsa kubera ANi Ahe. prA. hirAlAla jaina yAMnI hA graMtha dilA; ANi jaina maMdirAnA dAne dilI. aMbikA yAMcyA khUpa moThyA mUrtI Aheta. saMpAdita karUna, jyA leNyAsaMbaMdhIce ullekha rASTrakuTAMcyA kAhI mAMDalikAMnIhI toca taseca yA leNyAta pArzvanAtha, sumatinAtha tyAta Alale Aheta tI leNI tera (prAcIna kittA giravalA. yAmuLe verULa yethe 9-10 ityAdIMcyAhI mUrtI Aheta. tagarapUra) javaLaca asalelyA dhArAziva vyA zatakAta utkRSTa vAstuzilpAcI nirmitI prAMgaNAcyA varacyA donhI bAjUsa choTI yethIla leNyAsaMbaMdhIce asAveta ase anumAna jhAlI. hA rAjAzraya puDhe yAdavAMcyA (i.sa. dAlane Aheta. tI varacyA majalyAcyA kele Ahe. te barobara Ahe yAta zaMkA nAhI. 1187-1318) ANi zilAhArAMcyA pAtaLIvaraca Aheta. tethe jANyAsAThI varacyA kanakAmarAne namUna kelyApramANe hI leNI phAra (i.sa. 810-1260) kArakirdItahI cAlU mukhya leNyAMtUna rastA Ahe. hI donhI choTI prAcIna kALI nIla ANi mahAnIla yA dona rAhilA. maMdire asUna tyAta sumatinAthAMcyA mUrtI vidyAdhara baMdhUMnI khodalelI hotI. yAvarUna tI verULa yethIla ekUNa 34 leNyAMpaikI Aheta. tyAMcyA bhiMtI ANi chatAMvara pUrvI prAcIna kALI zilAhAra vaMzAcyA koNI kra.1-12 bauddha, 14-29 hiMdU ANi 30- suMdara citre raMgavilelI hotI. tyAvara hajAra ajJAta rAjAne koralI asAvIta ase prA.jaina 34 jaina dharmiyAMcI Aheta. yAtIla iMdrasabhA varSAMcI kAjaLI ANi itara ghANa Ahe. tI yAMce mata Ahe. paraMtu leNyAcA Alekha, tyAcI (kra.22) ANi jagannAtha sabhA (kra. 33) svaccha karaNyAce kAma AtA suru Ahe. racanA ANi tethIla vAstuzilpa yAcA hI atyaMta manovedhaka Aheta. iMdrasabhA he jainAMce ajaMThyAcyA citrakalecI paraMparA khaMDita na sAkalyAne ANi cikitsaka dRSTIne abhyAsa suruvAtIce leNe, te dumajalI Ahe. yAcyA hotA kazI abAdhita rAhilI he tyAvarUna kelyAsa prA. jaina yAMce niSkarSa cukIce Aheta prAMgaNAta ekA khaDakAta koralele choTese samajate. yA citrAta prAmukhyAne gaMdharva, he paTaNyAsa veLa lAgaNAra nAhI. bRhatkathA maMdira Ahe. tyAcyA javaLaca eka hattI ANi vidyAdhara yAMce citraNa Ahe. paraMtu chatAcyA kozAtahI azA prakAracI kathA Ahe. kIrtIstaMbhahI koralelA Ahe. yA leNyAcA madhyabhAgI eka aSTabhuja devAcI mUrtI / prAcIna tagarapUra he hallIce praveza ekA gopurAtUna Ahe. prAMgaNAta ekA raMgavilelI Ahe. tI nRtyamUrtI Ahe. marAThavADyAcyA usmAnAbAda jilhyAtIla tera bAjUlA eka staMbhayukta maMDapa va dusar2yA leNe kra. 31 jagannAtha sabhA yA nAvAne 68 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jI oLakhale jAte. tyAcA Aleka mUrtIcyA baiThakIvara eka korIva lekha Ahe. zatakAtIla asAvIta. iMdrasabhesArakhAca Ahe. paraMtu iMdrasabheitake he to i.sa.sana 1234-35 madhIla Ahe. tyAta cAMbhAra leNI - nAzikacI prasiddha leNe rekhIva nAhI. taLamajalyAvara kubera ANi vardhamAnapuravAsI cakrezvara nAvAcyA ekA pAMDava leNI bauddha dharmiyAMcI Ahe. paraMtu tethIla aMbikecyA mUrtI Aheta. taseca dAlanAcyA gRhasthAne yA mUrtIsa dAna dilyAcA ullekha jaina leNI lokAMnA phArazI mAhIta nAhIta. bAjUlA bhiMtIta devakoSThAta gomaTezvara, Ahe. tyAne aneka bhavya mUrtInA dAna dilyAce tethIla dona leNyAta dhyAnastha basalelyA pArzvanAtha ANi itara tIrthaMkarAMcyA mUrtI mhaTale Ahe. jInAMcyA mUrtI asUna tyAMcyAsamora kubera ANi Aheta. gAbhAr2yAta sumatinAthAcI mUrtI Ahe. pArzvanAtha leNyApAsUna puDhe uttaresa aMbikA Aheta. paraMtu tyAMce korIva kAma yA leNyAcyA AgnayekaDIla kopar2yAta vara DoMgarAta ANakhI kAhI jaina leNI Aheta. phAraca kaniSTha pratIce Ahe. dhuLyApAsUna 45 jANyAsAThI iMdrasabhetUna rastA Ahe. varacyA paraMtu tyAta ullekhanIya ase kAhI nAhI. ki.mI. aMtarAvara asalelyA bhAmeracyA majalyAce korIva kAma va bar2yAca aMzI pUrNa tyAMcI paDajhaDahI khUpa jhAlI Ahe. killyAta kAhI jaina leNI Aheta. tethe jhAlele disate. mukhya dAlanAtIla 12 aMkAI-TaMkAI - manamADapAsUna ATha pArzvanAtha ANi itara jainAMcyA mUrtI Aheta. staMbhAmuLe to navaraMga maMDapa jhAlA Ahe. yethIla kilomITara aMtarAvara aMkAI yethe DoMgarAta jaina paraMtu tyA obaDadhobaDa Aheta. staMbhAvarIla korIva kAma bahArIce Ahe. leNI Aheta. tI aMkAI-TaMkAIcI leNI mahArASTrAta jaina leNI saMkhyene thoDI yethehI jina, kubera, aMbikA ANi itara mhaNUna oLakhalI jAtAta. yethe ekUNa sAta asalI tarI tyAtIla kAhI kalApUrNa Aheta. tIrthaMkarAcyA mUrtI Aheta. taseca chatAvara leNI Aheta. tyAta zilpAMcI relacela hotI. verULa yethIla leNyAta citre Aheta. tI citrakalece avazeSa disatAta. yA leNyAta paraMtu tI AtA kharAba jhAlI Aheta. pahile rAsAyanika prakriyA karUna svaccha kelyAsa kAhI kAnaDI lekha Aheta. leNe dumajalI asUna tyAcyA taLamajalyAvara bhAratIya citrakalecyA itihAsAta molAcI leNe kra.30 choTA kailAsa yA nAvAne dona staMbha Aheta. mukhya dAlanAta aneka zilpa bhara paDela. oLakhale jAte. kailAsa (kra.16) Aheta. pravezadvArAvara mithune, dvArapAla, leNyApramANeca he sthApatya zilpa Ahe. paraMtu tIrthaMkara ityAdIMce korIva kAma Ahe. varacyA te apUrNa Ahe ANi mhaNUnaca te kase korale majalyAvara aseca dAlana Ahe. paraMtu tyAta (pAna kra. 7 varUna) gele asAve yAcI kalpanA karatA yete. phArase zilpa nAhI. dusare leNehI dona majalI islAma dharma aura jaina dharma leNyAce khodakAma varUna surU kelyAmuLe, Ahe. yethehI kubera ANi aMbikecyA mUrtI varacA bhAga pUrNa jhAlA Ahe ANi khAlacyA Aheta. tisar2yA ANi cauthyA leNyAta thoDe saMlekhanA Adi upAsanA vidhiyoM kA pracalana bhAgAce korIva kAma ardhavaTa sthitIta Ahe. korIva kAma Ahe. bAkIcyA leNyAMcI hai| isI prakAra islAma dharma meM pAMca ibAdatoM jagannAthasabhA ANi iMdrasabhA yAMcesuddhA varacyA nAsadhUsa jhAlI Ahe. ko anivArya mAnA gayA hai - namAja, rojA, majalyAce kAma javaLajavaLa pUrNa asUna pATaNa - cALIsagAvApAsUna dahA jakAta, haja aura islAma kI shaaytaa| byAja khAlace majale apUrNa Aheta. yAce kAraNa mailAMvara asalelyA pATaNa yethe dona jaina leNI nahIM lenA, yaha bhI eka ibAdata hai| saMbhava hai nemake heca Ahe. Aheta. tyAMcI anukrame nAgArjunAcI koThaDI ra pAMcavI ibAdata ke sthAna para isa ginA gayA choTA kailAsamadhye gAbhArA, maMDapa ANi ANi sItecI nhAnI azI nAve Aheta. hA aMtarALa asUna gAbhAr2yAta sumatinAtha Ahe. nAgArjunAcyA koThaDImadhye digaMbara jaina mUrtI islAma dharma meM AsthA rakhanevAle loga aMtarALa ANi maMDapa yAta aneka zilpa Aheta. ovarIta (846) dona staMbha Aheta. Aheta. hI sArI jaina leNI 9 vyA 10 vyA tyAMcyA zIrSAvara korIva kAma disate. AtIla bhI dharma meM AsthA rakhanevAle loga hoM, unameM zatakAtIla asUna rASTrakuTAMcyA kArakirdIta bAjUsa (20 x 16 phUTa) maMDapa Ahe. tyAta yaha vizvAsa to honA hI cAhie ki ve jisa koralI gelI yAta zaMkA nAhI. dona staMbha Aheta. tyAvara strI-puruSAMcyA dharma ko svIkAra kara cala rahe haiM, usake verULa yethe jaina leNyAMpAsUna kAhI AkRtI koralelyA Aheta. tyA bahuteka siddhAntoM ko ve Adarza mAneM aura apanI aMtarAvara, pArzvanAtha leNe Ahe. tyAvara AtA kuberaANi aMbike cyA asAvyAta. kSamatA ko jagAkara una siddhAntoM kA pAlana imArata bAMdhalI Ahe. tethe DoMgarAta koralelI bhAgAr2yAta ratnajaDita siMhAsanAvara virAjamAna kre| dharma kA upayoga eka mArga ke rUpa meM ho| pArzvanAthAcI pracaMDa mUrtI Ahe. basalelyA yA jhAlelI tIrthaMkarAcI mUrtI Ahe. bAjUcyA mArga tabhI taka mArga raha sakatA haiM, jaba taka mUrtIcI uMcI 16 phUTa ANi rUMdI 9 phUTa Ahe. bhiMtIvara jinAMcyA mUrtI Aheta. dusare leNe usa para calA jAtA hai| tyAMcyA donhI bAjUsa bhaktagaNa ubhe disatAta. paDakyA sthitIta Ahe. hI leNI dahAvyA bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 69 Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAna mahAvIra yAMcyA . jayaMtI nimitta koTI koTI vaMdana je yuddha jiMkatAta, tyAMnA vIra mhaNatAta je yuddhApAsUna parAvRtta karatAta tyAMnA mahAvIra mhaNatAta A) mAnakaH pathapradarzaka: zudhdatA japaNArI kalAkusara ! caMdakAkA sarApha aeNnDa sansa prA. li. ravivAra peTha, phaDake haudAjavaLa, puNe 1 24431243, 44 cApekara cauka, ciMcavaDa 1 27351242, 43 * mahAvIra patha, bArAmatI : 224820, 225520 __vasaMta TaoNkija roDa, ahamadanagara * mena roDa, karamALA 70 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainadharma ANi siMdhu saMskRtI - aeNDa. zrI. pra. rA. dezamukha jaina dharmAbaddala sarvasAmAnya lokAMmadhye ase vATaNyAce kAraNa nAhI. itara pradezAcI upalabdha Ahe. vidarbhAta jyA tevisAvyA atyataM vikRta ANi cukIcA samaja goSTa soDalI tarI khudda va-hADAta jaina dharmAcI ANi bAvisAvyA tIrthaMkarAMcI upAsanA hota pracalita Ahe. to asA kI jaina dharma hA upAsanA tyAMnI mahAvIrAMcI upAsanA surU hotI, tyAMcyAbaddala aitihAsika mAhitI vaidika dharmAtUna phuTUna nighAlelA agadI hoNyAcyA phAra pUrvIcyA kALApAsUna, agadIca nasalyAsArakhI Ahe. paraMtu eka goSTa alikaDacyA kALAtIla dharma Ahe. bAvisAve tIrthaMkara neminAtha va vizeSataH mAtra nizcita disate kI vidarbhAta phAra prAcIna ApalyA mhaNaNyAcyA puSTyartha te hyA zreSTha tevisAve tIrthaMkara bhagavAna pArzvanAtha yAMcIca kALApAsUna jaina dharma astitvAta hotA. bha. prAcIna dharmAce saMsthApaka covisAve zevaTace upAsanA sarvatra pracArAta hotI. 'pArisanAtha' pArzvanAthAMcA kALa zizunAga vaMzAce tIrthaMkara bhagavAna mahAvIra Aheta asA ANi vasaI' he donhIhI sAmAnya vAkpracAra biMbisAra (zreNika), ajAtazatrU (kuNIka) gairasamaja nirmANa karatAta ANi AtApAveto hote. jaina dharmAsa rAjAzraya phAra dIrgha va tyAcA mulagA udayana yAMcyA pUrvIcA kALa vedapUrva prAcIna purAvA upalabdha nasalyAmuLe kALaparyaMta mhaNaje rASTrakuTAMce malakheDa (i.sa.pUrva 6 ve zataka) hA mahAvIra ANi va tasA purAvA nAhI ANi asU zakata nAhI (mAnyakheTa) yethIla rAjya nAhIse hoIparyaMta gautama buddha yAMcA kALa. biMbisAra hA buddha asA samaja asalyAmuLe ANi jainAMnA (i.sa. 1050paryaMta) lAbhalA. zaka, ANi mahAvIrAMcyA samakAlIna Ahe. bha. Apale phAra prAcIna astitva dAkhaviNyAce sAtavAhana (zAlivAhana), gaMga, rASTrakuTa he pArzvanAthAcA kALa tyA pUrvIcA kALa. sAdhana nasalyAmuLe bhagavAna mahAvIra ANi rAje prAyaH jaina dharmAce asalyAmuLe jaina vidarbhAta pArzvanAthAMcIca upAsanA rUDha vaizAlI heca jaina itihAsAcyA suruvAtIce dharmAsa phAra moThA rAjAzraya miLAlA. asalyAce vara dAkhavile Ahe. vidarbhAta Toka mAnAve lAge. tyAmuLe jaina samAjAlAhI va-hADAta jaina dharmAce pArisanAtha va vasaI he vaNI, keLApUra, kaLaMba, devaLI, nAcanagAva, Apale astitva tyA kALAcyA pUrvI paryAya hote. hI paristhitI vidarbhAta ArvI, bhAtakulI, rithapUra asA eka paTTA aitihAsika purAvyAvarUna dAkhavatA yeta zevaTapAveto cAlU hotI. Ahe. vaNI tAlukyAta navaragAvAjavaLa va navhate. evaDheca navhe tara astitvAta prAcIna kALI jaina dharma hA sArvatrika keLApUrapAsUna thoDyA aMtarAvara vAI yethe asalelyA sabhovatAlacyA purAvyAkaDe zreSTha dharma hotA yAcI sAkSa deNAre jaina jaMgalAta jainAMcyA devAlayAMce va devAMce pAhaNyAcI itarAMcIca navhe tara jaina devAlayAce ANi bhagna mUrtIce avazeSa bhagnAzeSa itastata: paDalele Aheta. tyAtIla samAjAcIhI dRSTI nAhIzI jhAlI Ahe he vidarbhAta phAra moThyA pramANAvara va sarvatra vAI he prAcIna sthAna AjahI prekSaNIya Ahe. durdaivI bAba Ahe. itastata: vikhuralele ADhaLatAta. tethe phAra prAcIna vasaI asAvI. vAI he bhagavAna mahAvIrApUrvI marAThavADyAta tara hI paristhitI AryapUrva nAva vasaIzI saMbaMdhita Ahe. tethe vidarbha, marAThavADA, mahArASTra, karnATaka, va-hADApekSAhI phAra moThyA pramANAvara Ahe. eka talAva asUna tyAce kAThI eka suMdara AMdhra, tAmiLanADU yA sarva dakSiNekaDIla tyAMcyA sAhyAne jainAMcyA prAcIna aitihAsika dagaDa basavilA Ahe. tyAvara caMdra, sUrya, pradezAta bhagavAna mahAvIrAMcI upAsanA surU astitva darzana padacinhAMcyA khuNA kuThavara ghoDA ANi talavAra yAMcI citre Aheta. hoNyApUrvI jaina dharmAcA prasAra ANi upAsanA ANi kazA disatAta te pAhU. 'kaLaMba'cA bolakA itihAsa phAra moThyA pramANAvara surU hotI. vidarbhAtIla purAtattvAvarUna vardhA-yavatamALa mArgAvara caudA bha.mahAvIrAMcI upAsanA yA bhAgAta sArvatrika vidarbhAta ANi dakSiNeta cAvaDyAce 'kaLaMba' nAvAce prAcIna gAva svarUpAta kadhI surUca jhAlI nAhI ase bha.mahAvIrottara agadI pusaTa va koThe lupta Ahe. tyAlA phAra prAcIna itihAsa Ahe. he mhaTalyAsa vastUsthitIcA viparyAsa jhAlA asA phAra thoDA itihAsa jaina dharmAbaddala gAva prAcInakALI phAra moThe ANi samRddha bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 71 Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hote. yethe hir2yAcI khANa asalyAcA / eka gaNarAjya tazI ANakhI soLA gaNarAjye 'yadU'vaMza prAyaH jainAMcA ullekha ainI akabarIta va goMDAcyA bhAratabhara pasaralI hotI. vaizAlI he tyApaikI bha. mahAvIrAMpUrvI tevisAve tIrthaMkara bha. itihAsAta Ahe. yethe gaNapatIce pramukha. hI sarva gaNarAjye mahAvIrApUrvIcyA jaina pArzvanAtha yAMcI va bAvisAve tIrthaMkara bha. 'ciMtAmaNI' nAvAce purANaprasiddha sthAna dharmAcI rAjye asAvIta. kathAsaritsAgarAta neminAtha yAMcIhI upAsanA vidarbhAta sArvatrika Ahe. gaNezapurANAta iMdrAcyA aMgAlA sahasra tyAMcyA rAjyAMnA 'vidyAdharAMcI rAjye' ase hotI. kaLaMba he vaizAlIzI saMbaMdhita rAjya bhaga paDale hote. tevhA tyAne tethIla mhaTale Ahe. vaizAlIzI saMbaMdhita hote. tyAcA yaduzI saMbaMdha asAvA. vidarbha tIrthodakAne snAna kele va to barA jhAlA. gaNarAjyAMcI nAve prAcIna pAlIta hA yadUzI ANi jainAMzI saMbaMdhita prAcIna tyAne tethIla ciMtAmaNI nAvAcyA gaNapatIcI lihilelyA kAgadapatrAta ADhaLatAta. pradeza Ahe. bAvisAve tIrthaMkara bha. neminAtha sthApanA kelI azI paurANika kathA Ahe. tyAcA ullekha DaoN.mA.zrI. aNe yAMcyA he yAdava hote. hiMdU samAjAta balarAma ANi gaNezapurANAta zAlivAhanAcAhI prAcIna vaizAlIvarIla lekhAta ADhaLatota. tyAMcyA kRSNa yAMcI upAsanA rUDha jhAlI tyAca saMbaMdha Ahe. yA gAvAsaMbaMdhI i.sa. pAcavyA nAvAta 'kaLama' he nAva ADhaLate. bhAratabhara kALAta kiMvA thoDyAzA pUrvIcyA kALAta zatakAtIla eka tAmrapaTa upalabdha Ahe. to jaina samAja vikhuralA asUna mahAvIrapUrvakALI bha. neminAtha tIrthaMkarAMcI upAsanA surU vAcalA asUna epigrAphikA iMDikAmadhye tyAMcI rAjyehI hotI. vidarbhAta hA jaina jhAlI. vidarbhAta tI moThyA pramANAvara rUDha prasiddha jhAlA Ahe. ma.ma.mirAzI yAMnI samAja prAmukhyAne asAvA. kaLaMba ANi hotI. yadU he vedAtIla paMca janAMpaikI eka ApalyA saMzodhana muktAvalIta' tyAcA vAI yethe sAmAnya asaNArI goSTa caMdra, sUrya hote. tyAMnA vedAta 'yAD: asnAtAra:' ullekha kela Ahe. hA tAmrapaTa 'iMdranala' asalelyA dagaDAce astitva hI hoya. he mhaNaje yadU he rAje hoNyAsa apAtra Aheta nAvAcyA rAjAcA kAzIta dAna kelyAcA prAcIna dhArmika jalasthAnAce cinha asUna ase mhaTale Ahe. yAcA artha asA Ahe tAmrapaTa Ahe. he nAva nala rAjAcyA hI jalasthAne AryapUrva vaila vaila' nAvAcyA kI yadU he Arya asale tarI siMdhu lokAMzI sattekhAlI asUna ikaDIla bhAgAta tyAce jalasthAnAMzI saMbaMdhita Aheta. itake ekarUpa jhAle hote kI vedAta tyAMnA rAjya asAve yAcI kAhI cinhe aviziSTa junATa rogAcI zalyacikitsA vaizya ANi zUdra yAMcA darjA miLUna tyAMnA Aheta. javaLaca ekA gAvAce nAva 'devanala' vara nirdezilelyA jaina samAjAta yadUMcI alaga karaNyAta Ale. bhAratAta AryAMnI ase Ahe. he mahattvAce cinha Ahe. zakyatA prAmukhyAne gaNanA hota hotI. hyA sarva ApalI sattA prasthApita karUna bhAratIya azI Ahe kI yA iMdranalAlA gaLIta kuSTa samAjAta paraMparAgata prAcIna siMdhU lokAMnA kAyamace dAsyAta ThevaNyAsAThI asAve va te tethIla tIrthodakAMcyA snAnAne saMskRtItIla cAliritI cAlata AlyA varNavyavasthA nirmANa kelI. tyAveLI bare jhAle asAve. yA ghaTanebaddala paraMparAgata hotyA. bha. mahAvIrottara jaina samAja ANi varNavyavasthecyA kakSeta na AlelA phAra moThA mAhitI azI Ahe kI, hallI ciMtAmaNIce mahAvIrapUrva jaina samAja yAta jI atyaMta varga hotA. to ApalyA kalpanepekSA phAra devAlaya Ahe tethe jainAMcI 'vasaI' hotI. mahattvAcI ANi sarvAta pramukha goSTa ADhaLate moThA varga hotA va tyAne sAre hiMdUsthAna vyApale ciMtAmaNI yA nAvAvarUna tI pArisanAthAcI tI hI kI prAcIna jaina samAjAta hote. paMcajanAtIla yadU hA tyApaikI eka varga vasaI asAva ase anumAna nighate. hir2yAcI siMdhukALApAsUna kAhI vighAtaka prathA hotA. he loka cAturvarNyAtIla lokAMpAsUna khANa, ciMtAmaNI he nAva, gaNeza purANAtIla cAlata AlyA hotyA. udAharaNArtha eka kAhIse bhinna hote. brAhmaNI dharmAtIla iMdrAcyA hAtacI sthApanA, vara nirdezilelA kuprathA-javaLacyA nAtyAtIla strIzI svata:lA rAje hoNyAcA adhikAra Ahe ase i.sa. 500cA tAmrapaTa ityAdI mahattvAcyA vivAha. azA samAjavighAtaka prathA moDUna mAnaNAre jarAsaMdha-zizupAlAdI kSatriya purAvyAkherIja he jainAMzI saMbaMdhita phAra TAkaNyAsAThI va prAcIna jaina dharmAcA zAkta tyAMnA kamI pratIce lekhata. yA yadUpaikI bareca mahattvAce sthAna hote yAsaMbaMdhI itaratrahI dharmAzI asalelA saMbaMdha toDUna loka jaina hote. kRSNAcA pitA vasudeva mahattvAcA ullekha ADhaLato. TAkaNyAsAThI bha. mahAvIrAMnI kAhI jainadharmI asaNyAcI phAra moThI zakyatA vidyAdharAMcI rAjye Avazyaka goSTIMcI pheraracanA kelI tI eka Ahe. cetaka hA vaizAlIcA zevaTacA rAjA phAra prAcIna kALApAsUna cAlata AlelyA rityapUra he bha.neminAthAMce sthAna hotA. tyAce rAjya tyAcA nAtU ajAtazatrU rogAcI zalya cikitsA hotI. tyAne prAcIna somadevAce kathAsaritsAgara yAne ApalyA rAjyAsa joDale. cetaka hA jaina samAjAsa nikopatAca dilI nAhI, tara guNADhyAcyA kathAsaritsAgarAvara nAgarAjA hotA. bha. mahAvIrAMcI AI jaina dharmAlA jagAtIla sarva dharmAta prathama AdhAralele Ahe. tyAcyA phAra pUrvI trizalAdevI cetakAcI mulagI. vaizAlI jase sthAna miLavUna dile. guNADhyAcyA kathAsaritsAgarAtIla 72 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ naravAhanadattAcyA kathAsArakhyA niranirALyA bhojakaTa' ase Ahe. bhojakaTa he phAra hA kevaLa yogAyoga navhe dezAtUna striyA miLaviNAr2yA udayanAcyA prAcIna gAva Ahe. yethe bhojakaTAMce rAjya DaoN. mA. zrI. aNe yAMnI ApalyA kathA asAvyA. kAlidAsAne tyAcA hote. mahAbhAratAta tyAcA ullekha yA nAvAne vaizAlIvarIlA lekhAta lihile Ahe, ullekha 'udayana-kathA-kovida-grAmavRddhA' Ahe. pAMDavAMpaikI mAdiputra sahadeva dakSiNa 'junyA pAlI kAgadapatrAta liccha vI asA avaMtIcyA lokAMnA uddezUna kelA digvijayAsAThI tethe AlA hotA va tethIla gharANyAcA ullekha Ahe. paMdharA mAMDalika Ahe. 'vAsudeva hiMDI' aseca vAsudevAcyA bhISmaka rAjAzI dona divasa yuddha karUna rAjyApaikI he eka rAjya hote. zAkya, baLI, bAyakA miLaviNyAcyA kathAMce jainAMzI rAjasUya yajJAsAThI dravya miLavilyAce kaLama, maga, koLiya, pAvyAce malla, saMbaMdhita pustaka Ahe. vAsudeva hiMDItahI mahAbhAratAta varNana Ahe. bhojakaTa yAcA kuzInagarace malla, maurya ANi licchavI yA striyAMcA lAbha mhaNaje lambha Ahe. vAsudeva saMskRta pratizabda 'bhUrjakaMTaka' asA Ahe. rAjyAMnI isavI sanApUrvI sahAvyA zatakAta hiMDIta 'rohiNI lambha' nAvAcI kathA Ahe. bhUrjakaMTaka prathama brAhmaNa hote. te brAhmaNAMcyA kozalacyA pUrvepAsUna gaMgeparyaMta bhUbhAga hI rohiNI riThThapUracyA rUdhira (ruddhi) rAjAcI adarzanAmuLe va kriyAlopAmuLe kSudra jhAle vyApalA hotA. hI sarva mAMDalika rAjye mulagI. ticyA bApAne tice svayaMvara Tharavile. ase manusmRtIta varNana Ahe. yethIla bhISmaka hotI.' varIla avataraNAta mAMDalika tyAsa uttara bhAratAtIla tatkAlIna rAje rAjAcyA 'rukmiNI' navAcyA mulIlA mhaTalelI rAjye gaNarAjye hota. tI licchavI upasthita hote. tI koNAlAhI mALa ghAlenA. zrIkRSNAne paLavUna nele va tilA ApalI gaNarAjyAcyA mhaNaje vaizAlIjavaLa kuThetarI tevaDhyAta eka DholakevAlA tethe AlA. paTTarANI kele. kRSNAcI upAsanA phAra vasalelI lahAna rAjye asAvI asA prastuta tyAne Dholake vAjavile. tine tyAlA mALa alIkaDIla kALAta surU jhAlI. tyApUrvI lekhAcA samaja hotA. paraMtu AtA he spaSTa ghAtalI. hA DholakevAlA vAsudeva nighAlA. baladeva saMkarSaNAcI upAsanA surU hotI. jhAle Ahe kI hI gaNarAjye bhAratAta dUravara rohiNI hI vidarbhAtIla riThThapUracyA bhAsAcyA nATakAMcyA nAMdIta baladeva pasaralI hotI. malla yAdava yadUzI va (rithapUracyA) rUdhira (ruddhi) rAjAcI mulagI saMkarSaNAcI stutI Ahe. taseca kauTilyAce gaNarAjyAzI saMbaMdhita asAveta. madhya hotI. hI balarAmAcI AI rohiNI. ritthapUra arthazAstra, vAtsAyanAce kAmasUtra va bhAratAta gvAliyarapAsUna asiragaDaparyaMta he jainAMce bha. neminAthAMce sthAna. yadU vaMzAta bhAratAce nATyazAstra yA tIna prAcIna yadUce moThe rAjya asAve. jethe jethe yadUMcI neminAtha tIrthaMkara jhAle va jainAta tyAMcI pustakAMpaikI pahilyA dohota baladeva rAjye hotI tetheca jainAMce sarvAta prAcInatama upAsanA surU jhAlI. bha. neminAtha kRSNAce saMkarSaNAcyA upAsanecA ullekha Ahe. avazeSa dRSTisa paDatAta hA kevaLa yogAyoga culata baMdhU. ritthapUra he rohiNIce mAhera. te baladeva saMkarSaNAcI upAsanA vidarbhAtIla navhe. tyAbaddala thoDA purAvA khAlIla mudreta neminAthAMce sthAna Ahe. yethe javaLaca gavaLI lokAta pracalita Ahe. te ApalyA miLato. i.sa. 1966 TAimsacyA TekaDIvara piMgalAI devIce sthAna Ahe. hI devAlA bhAladeva (baladeva) mhaNatAta. 'ilasTreTeDa vuiklI'cyA khAsa divALI devI muLAta jainAMcI padmAvatI asAvI. he baladeva saMkarSaNAcyA upAsanece 'rAmaTeka' he aMkAta DI.bI. kosAMbI yAMnI kRSNAvara eka sthAna piMgala gaNadharAMcyA nAvAzI saMbaMdhita sthAna hote. rAmaTeka yethIla deULa rAmAce lekha lihilA. tyAbarobara mALavyAtIla asAve. ritthapUra yethe muLAta jainAMcI bha. mhaNaja balarAmAce Ahe. yethehI jainAMce phAra ekA guheta sApaDalelI va koNIhI na neminAthAMcI vasaI asAvI. tethe AjahI moThe sthAna Ahe. gujarAthetIla rAjaputra vAcalelI eka mudrAhI tyAMnI prakAzita kelI khuNA kAyama Aheta. tyAveLI jainAMce harapALadeva (cakradhara svAmI) prathama rAmaTekAsa hotI. prastuta lekhakAne tI vAcalI Ahe. cAturvaNyAta jANe athavA cAturvarNyAtIla va naMtara ritthapurAsa AlA yAcehI kAraNa ughaDa tice vAcana ase Ahe. 'gopikA jaso gaNa lokAMnI jaina hoNe hI phAra kaThINa goSTa Ahe. kRSNAcI upAsanA balarAmAcyA mAllavam' hyAvarUna je niSkarSa nighatAta te navhatI ase disate. bareca brAhmaNa rAjehI upAsanenaMtaracI va atyAdhunika Ahe. tyA ase-malla ANi mAllava he donhI zabda ApalyA mulIMce syayaMvara karata hote ase upAsanevara jaina dharmAcA phAra prabhAva Ahe. yadUzI saMbaMdhita Aheta. mALavyAta gopikA disate. kRSNAcI upAsanA mAMsa ANi madirA yA jase gaNa nAvAce gaNarAjya asAve. tyAcyA balarAma va kRSNabhaktIvara dohocAhI niSeSadha karate. premAcIhI kalpanA nAvAvarUna kadAcita te strI-gaNarAjya jainadharmAcA prabhAva atyaMta ucca mhaNaje brahmacaryAcyA asAve. varIla gaNarAjyAMcyA nAvAMpaikI mAga vidarbhAta amarAvatI jilhayAta kalpanecyA evaDhIca zreSTha ANi vyApaka (gha) yAcAhI artha gavaLI asAca Ahe. vara 'bhAtukalI' nAvAce jainAMce sthAna Ahe. tehI Ahe. jainadharmAcA phAra prabhAva asalelI nirdezilelI sarva gaNarAjye yadUzI saMbaMdhita yadUzI saMbaMdhita Ahe. tyAce prAcIna nAva kRSNabhaktI cakradharAMcA mahAnubhAva dharma Ahe. va prAcIna jaina dharmAcI hotI. paraMtu yadUMnI bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 73 Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kRSNAcI upAsanA strI va zudrAMsAThI deva Ahe. khAravela hyAcA artha khAravelalA parata,' 'sai' yAcA artha (paratIcyA bolIne mhaNUna svIkAralyAvara tI brAhmaNI dharmAcA athavA tyAcyA AIbApAMnA koNAlAhI navhe tara) 'kharokharI.' 'vasaI' mhaNaje de khare eka bhAga jhAlA. paraMtu bahuteka yAdava mAhIta asaNe kaThINa vATate. te kadAcit i. (phukaTa.)' 'vasaI' he khare dAna karaNyAce ApalyA prAcIna dharmAceca rAhile asAveta. eka paraMparAgata cAlata Alele nAva asAve. sthAna. vara jI gaNarAjye nirdezilI Aheta tI sarva siMdhu-mudrAMcyA vAcanAmuLe tyAcA artha ANi jainadharmAce prAcInatva yadUzI saMbaMdhita Aheta. i.sa.pUrva dusar2yA tyAcA phAra prAcIna saMbaMdha kaLato. AryAMnI siMdhu zahare jALalI. siMdhU zatakAta magadhAta brAhmaNI dharmAce varcasva jagAtIla pahilI akSare lokAMcyA phAra moThyA pramANAvara kattalI vADhale. te vADhaviNyAsAThI jyA caMdraguptAne kelyA. tyAMnA kAyamace dAsyAta aparokSa madata kelI, tyAnehI zevaTI jaina vedAtahI tI eka phAra prAcIna goSTa mhaNUna ThevaNyAsAThI varNavyavasthA nirmANa kelI. dharmAcI dIkSA ghetalI. sAMgitalI Ahe. vedAbaddalace pracalita samaja tyAMcI vaila (dharma) sthAne phAra moThyA kaliMga : jaina dharmAce purAtana keMdra phAra cukIce Aheta. RcAMcI nirmitI pramANAvara phoDalI. yA sarvAMcI varNane vedAta ANi khAravela AryAMnI taTabaMdIcI siMdhu zahare jALalyAnaMtara Aheta. paMca jana Arya ikaDIla siMdhU lokAMta i.sa.pUrva dusar2yA zatakAta jainAMce keMdra sAta-AThaze varSAMnI bhAratAta jhAlI. khAravela misaLUna gele hote. tyAMcI rAjye hotI. kaliMga jhAle. kaliMgahI phAra prAcIna yA nAvAce 'kAlava-ila' va 'kAlavaila' tyAMcyAta prAcIna siMdhU sAtatyAne kAyama kALApAsUna jaina dharmAce keMdra hote. ase paryAyI zabda dile Aheta. tyA donhI rAhile. tyAce rUpa jaina ANi bauddha he hote. khAravelAcyA kALAta te bhAratAtIla sarvAta gAvAta pAca zabda athavA akSare Aheta. tyAta tyAta jaina prAcIna va tattvAzI taDajoDa na pramukha keMdra hote. varIla rAjyAta kaliMgace la he akSara donadA Ale Aha. mhaNaje cAraca karaNAre. siMdhu lokAMce cAtuvardhyAta rUpAMtara nAva nAhI. paraMtu kaliMga hehI varIla akSare Aheta. pratyeka akSara svayaMpUrNa zabda jhAlyAvara khAlacyA dona varNAce dharmahI rAjyAMitakeca kiMbahUnA tyAhUnahI prAcIna Ahe. mhaNaje te ekAkSarI zabda Aheta. siMdhu-dharma jhAle. yAvarUna he disela kI jaina asAve. tyAcA saMbaMdha yadUzI nAhI. khAravela muLAtalI siMdhu akSare vAcaNArAcyA dharma hA arvAcIna dharma navhe. jaina dharmAce yA nAvAvarUna tyAcA saMbaMdha AryapUrva ujavIkaDUna DAvIkaDe mhaNaje urdUsArakhI prAcInatva 'vaila', 'vasaI' yA zabdAMvarUna paMcajanAMpaikI purUzI lAgato. 'khAravela' vAcAvayAcI asatAta. tI phakta sAtaca siddha hote. 'jina' ANi 'jaina' (jaina) hehI yAta 'khArava' ila' ase zabda Aheta. vedAta Aheta. paraMtu Aja visAvyA zatakAtahI te zabda taseca atyaMca prAcIna Aheta. paraMtu purUravA ANi urvazIce sUkta Ahe. hA jagAtIla moThe Azcarya Ahe. jagAtIla kALAcyA oghAta te kAyama rAhile asale purUravA ilAcA mulagA. to phAra zUra hotA. pahilI akSare bhAratIyAMnI kelI. tyAMce cAra tarI varIla zabdAMpramANe tyAMce khare artha urvazI mhaNaje sumeramadhUna ura pradezAta hajAra lekha Aheta. AtApAveto jagAta tI nAhIse hoUna tyAMnA vegaLeca artha cikaTale AlelI strI, tyAne cAra varSAcyA karArAne dusar2yA koNAlAhI vAcatA AlI nAhI. tyA Aheta. hallI jina ANi jaina he donhI zabda ghetalI. yA kALAta tilA dona mule jhAlI. zabdAce artha anukrame 1) kA = pANI (piNe) saMskRta 'jijaye' yA dhAtUvarUna siddha karUna tisare mUla garbhAta asatAnA ticA cAra 2) la = ghe, 3) va = de, 4) la - parata. he jina yAcA artha 'jyAne jiMkale Ahe to' varSAMcA kAryakALa saMpalA va tazAca sthitIta zabda ekApuDhe eka Ale mhaNaje tyAcI vegaLI asA karatAta. saMskArita bhASA alIkaDIla tI nighUna gelI. tilA mulagA jhAlA. akSare hotAta. kAla vaila' yAcA artha 'pANI bhASA Ahe. tI AryAMdI dezI zabdAMvara pururavyAne tyAlA parata ANale toca bharata. ghe de parata ghetalele' kiMvA 'pANI ghe de pANI' saMskAra karUna RcA racaNyAsAThI va yajJAta bharata hA ila vaMzAcA hotA. khArava he nAva asA hotA. 'ila' yAcA artha 'pANI' asA upayogAta ANaNyAsAThI tyAMcyApuratI muLAta ila nAvAsArakhe kAlava' va tyAcA hoto. 'kAla' va 'ila' yAcA artha 'piNe ghe sImIta ThevalelI bhASA Ahe. dezI bhASAtIla artha ila sArakhAca Ahe. yA donhI nAvAvarUna de pANI' asA Ahe. he nAva kAilazI zabdAMtahI jaya yA arthI jika, jita, jiNa tyAMcA siMdhu lokAMcyA vaila 'vaila' saMbaMdhita Ahe. siMdhu lokAMcI 'kAlaI' ase zabda Aheta. paraMtu jaya (jiNa) va nAvAcyA jalaniyaMtraNAcyA dharmAzI va siMdhu athavA 'vaila' nAvAcI dharmasthAne hotI. zatrUlA mAraNArA (NamokAra maMtrAta asalelA lokAMzI saMbaMdha juLato. khAravela he nAva tyAMcI kalpanA azI hotI kI samAjAta arihantANaM) ase zabda disata asale tarI 'kAla vaila' asehI toDatA yete va tyAtahI aDacaNa paDela tyAveLI vastU gheUna jAvI. tyAce mULa rUpa ANi artha atyaMta bhinna toca artha kAyama rAhato. prastuta lekhakAlA kAma hotAca parata karAvI.''laI' ANi 'saI' Aheta. bhautika jayAcI kalpanAca jaina siMdhumudrA vAcaNyAta saphalatA prApta jhAlI yAta 'laI'cA artha 'ghe parata' athavA ghetalele dharmAta nAhI. maga zatrUlA ThAra mAraNyAcI 74 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kalpanA tara phAraca dUra. zabdAta anukrame samAjAcI dhAraNA va karmavAda va mokSa hI jainadharmAcI dena tyAsAThI tyAga hyAca kalpanA tyAMcyA jaina dharma, karma ANi tyAga yAvara muLAzI Aheta. jaina he rUpa saMskRta Ahe. AdhAralelA Ahe. ekA ekA goSTIcA tyAga prAkRtAta ai yeta nAhI tyAcyAaivajI 'aI' karUna zevaTI sarvasvAcA tyAga he tattvajJAna yete. jaina he rUpa 'jaina' ase hote. mULabhASeta mULa karmatyAga ANi mokSa yA siddhAMtAvara va ANi ja abheda Aheta. te 'daina' ase AdhAralele Ahe. hiMdUdharmAta karmavAda ANi hote. 'da', 'i', ANi 'na' he tinhI 'tyAga' mokSa he donhI siddhAMta jainAMcI dena hoya. yAarthI pUrNa zabda Aheta. te mULa bhASetIla 'AtmA', 'karmabaMdhana', 'mokSa' yA hiMdU zabda Aheta. tyApaikI pratyekAcA va tattvajJAnAcA pAyA asalelyA goSTI muLAta tyApAsUna jhAlelA saMyukta zabdAcA artha jainAMcyA Aheta. tyA saMbaMdhI ApaNa itaratra tyAga asA Ahe. dharmAsAThI sarvasvAcA tyAga vistArAne vicAra kelelA Ahe. hA jaina dharmAlA cirakAla TikaviNArA zreSTha jaina dharmAlA cirakAla TikaviNArA siddhAMta Ahe. zreSTha siddhAMta 'tyAga' 'vaila' ANi 'vasaI' yA donhI ApaNa he pAhU zakatA, paNa kAhI loka pAhU zakata nAhIta mRtyUnaMtara netradAna karA! netradAna zreSThadAna DONATE EYES For More Information www.donateeyes.org 9422203645 (Kishor Soni) bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 sAThI AmacyA hArdika zubhecchA! aeNnimala helpalAIna, puNe ANIMAL HELPLINE, PUNE 9890793853 mahAvIra jayaMtI nimitta hArdika zubhecchA ___ bApu bhikAjI bhujabaLa (sTaoNkisTa va grupa maeNnejara) konI bAyo heltha keara (iMDiyA) prA. li. auraMgAbAda sTaoNka paoNIMTa phAra inphrAreDa reja praoNDakTas madhIla agraNI o5, devagirI vhaeNlI, nAzika roDa, macchiMdranAtha maMdIra javaLa, auraMgAbAda. mobA. : 9850659776, 9921169414 mahAvIra jayaMtIcyA hArdika zubhecchA !! rasikalAla sI. surapurIyA sumana ra. surapurIyA saMdIpa ra. surapurIyA ANi surapurIyA parivAra bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 75 Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 sAThI AmacyA hArdika zubhecchA ! osavAla baMdhU samAja, puNe 'vardhamAna' sa. naM. 321/e/2 va 3, javAharalAla neharU mArga, sevana lavha cauka, puNe 411040 saMsthedvArA pracalita sAmAjika va sArvajanika kAmAMcI rUpareSA * sAmAjika, sArvajanika va dhArmika kAryakramAsAThI dona moThI sabhAgRhe va sarva soIMnI yukta azA rAhaNyAsAThI 13 kholyA alpadarAne upalabdha * sarva samAjAsAThI hRdayazastrakriyA va kiDanI punarropaNa zastrakriyA yAMcyAsAThI durbala ghaTakAtIla rugNAMnA madata * jaina samAjAtIla garajU va suyogya vidyArthI-vidyArthinIMcyA padavI parIkSA va padavyuttara parIkSAMsAThI Arthika madata * paradezI uccazikSaNAsAThI jANAr2yA jaina samAjAtIla vizeSa prAviNya miLaviNAr2yA vidyArthyAMsAThI yogya madata * jaina samAjAtIla vivAha icchuka umedavArAsAThI vadhUvara sUcaka maMDaLa * dezAtIla Apattijanya prasaMgAmadhye yogya pramANAta madatakArya * sAmAjika utthAnAsAThI rAbavilyA jANAr2yA vividha prakalpAmadhye sahabhAga saMsthecA kArabhAra TrasTIjadvArA cAlaviNyAta yeto. vartamAna kAryakAriNI sadasya zrI. kacaradAsa devicaMdajI poravAla adhyakSa - zrI. gulAbacaMdajI caMdulAlajI bAphanA - koSAdhyakSa zrI. harakacaMdajI kezaracaMdajI pArakha sadasya zrI. harakacaMdajI rUpacaMdajI guMdecA - sadasya zrI. caMdulAlajI motIlAlajI tAlerA sadasya zrI. surezajI motIlAlajI tAlerA - sadasya zrI. zAMtIlAlajI motIlAlajI koThArI - sadasya - zrI. vAlacaMdajI devicaMdajI saMcetI - upAdhyakSa zrI. jayakumArajI uttamacaMdajI pokaranA - saciva zrI. bansIlAlajI pannAlAlajI guMdecA sadasya zrI. amicaMdajI khumajI saMghavI - sadasya zrI. bALAsAheba phulacaMdajI karnAvaTa sadasya zrI. kAMtIlAlajI nathamalajI baladoTA - sadasya zrI. kuMdanamalajI cunilAlajI khiMvasarA - sadasya 76 | bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 - - Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaliMga samrATa khAravela - prA. DaoN. gajakumAra zahA orisAmadhye samrATa khAravela yAcA rAjAcI dakhala gheU naye, tyAcyA kAryAce phuTa rUMda ANi 11.9 phUTa uMca Ahe. bahudhA dvisahastra-zatAbdI mahotsava mAgIla varSI smaraNa karU naye he ayogya vATate. tevhA yA yA guMphecI nirmitI sabhAgRha mhaNUna karaNyAta moThyA pramANAta sAjarA karaNyAta AlA. paNa lekhAtUna samrATa khAlavelAcI oLakha karUna AlI asAvI. jevhA khAravela gAdIvara yAcI dakhala mahArASTrAtIla lokAMnI phArazI dyAvayAce Tharavale Ahe. basalA tevhA hI ANi itara kAhI guMphA hyA ghetalI nAhI. samrATa khAravela koNa hotA, to khAravelAcA prasiddha zilAlekha pUrvIca tayAra kelelyA asAvyAta. zilAlekha kevhA hoUna gelA, tyAne koNate mahattvAce samrATa khAravelAcI mAhitI ApaNAsa koraNyAsAThI yAca guMphecA kA upayoga kelA? vijaya miLavale, rAjyAta koNatyA sudhAraNA tyAne korUna ThevalelyA hAthIguMphecyA tara hI guMphA itara guMphepekSA koNatyA tarI kelyA, prajesAThI tyAne kAya kele, zilAlekhAvarUna kaLate. hA zilAlekha kAraNAne mahattvAcI asAvI mhaNUna hA tyAcyAbaddala mAhitI deNArI sAdhane koNatI kevaLa 17 oLIMcA Ahe va tyAtIla barIca zilAlekha koraNyAsAThI yAca guMphecA vApara upalabdha Aheta, ityAdI goSTIMcI carcA akSare ANi oLI hyA aspaSTa jhAlyAne tyA karaNyAta AlA. mahArASTrAta vhAyalA havI hotI. paNa tI phArazI vAcatA yeta nAhIta. jyA kAhI oLI ANi hAthI guMphetIla zilAle khAne jhAlI nArahI. akSare vAcatA AlI tyAcyAca AdhAre samrATa javaLajavaLa 84 phUTAMce kSetraphaLa vyApale samrATa khAravelacyA rAjyAcyA sImA khAravelAcyA kArakirdIcI mAhitI ApaNAsa Ahe. 15.1 phUTa lAMba ANi 5.6 phUTa rUMda mahArASTrAparyaMta bhiDalyA hotyA kAya kiMvA miLate. dusare mhaNaje hyA zilAlekhAta tyAne asA hA zilAlekha Ahe. zilAlekhAta mahArASTrAtIla koNatyA pradezAvara tyAne kevaLa ApalyA terAca varSAMcyA kArakirdIcI ekUNa 17 oLI asUna pratyeka oLIMta 90 AkramaNa kele yA goSTIcI tarI carcA vhAyalA mAhitI dilI Ahe. puDhIla varSAMcI mAhitI te 100 akSare Aheta. havI hotI. paNa tIdekhIla phArazI jhAlI nAhI yA zilAlekhAta tara nAhIca paNa itarahI tI zilAlekhAce vAcana kase karaNyAta he Apale durdaiva hoya. koThe upalabdha nAhI. tyAmuLe terA varSAMnaMtara Ale? khAravela hA jaina dharmAcA nissima koNatyA ghaTanA ghaDalyA kiMvA samrATa hAthIguMphetIla zilAlekha hA pahilyA upAsaka hotA. tyAne magadha dezAvara AkamraNa khAravelAcA uttarAdhikArI koNa hotA, prathama i.sa. 1820 madhye e. sTarliMga yAne karUna magadha rAjAMnI kaliMgamadhUna jI jinamUrtI khAravelAcA vaMza kitI varSe satteta hotA kiMvA zodhUna kADhalA va karnala maeNkanjI yAcyA luTIta nelI hAtI tI jinamUrtI tyAne magadhacyA tyAcA mRtyU kevhA jhAlA yAcI kAhIca sAhAyyAne yA zilAlekhAcI eka prata tayAra rAjAcA parAbhava karUna svata:cyA himatIvara mAhitI ApaNAsa miLata nAhI. karaNyAta AlI va tI i.sa. 1827 madhye kaliMgamadhye punhA ANalI ANi ticI samrATa khAravelAcI mAhitI jyA prakAzita karaNyAta AlI. paNa ticyAbarobara puna:pratiSThApanA kelI. jaina sAdhUMsAThI tyAne hAthIguMphecyA zilAlekhAvarUna ApaNAsa koNatAhI anavAda prakAzita karaNyAta AlA vihAra bAMdhale. tyAMcI upAsanA nirvedha vhAvI miLate to hAthIguMphA zilAlekha orisA navhatA. naMtara yA zilAlekhAcI pUrvIpekSA mhaNUna tyAne tyAMcI svataMtra vyavasthA kelI. rAjyAtIla purI jilhyAta bhuvanezvarApAsUna tIna cAMgalI prata kiTTo yAMnI tayAra kelI ANi tyAcI agramahiSI hI suddhA jaina dharmAcI kaTTara maila aMtarAvara pazcimekaDe asalelyA khaMDagirI tI jemsa priMsesa yAMnI i.sa. 1837 madhye upAsaka hotI. tinehI khAravelAcyA pAUlAvara nAvAcyA DoMgarAta asalelyA prAcIna guMpheta prakAzita kelI. i.sa 1877 madhye kaeNniMgahaeNma pAUla TAkUna jaina sAdhUMsAThI vihAra ubhArale. Ahe. hI guMphA hAthIguMphA yA nAvAne oLakhalI yAne kArpasamadhye tI ziLA presadvAre chApUna evaDhe mahattvAce kArya samrATa khAravelAne sumAre jAte. hI guMphA lAlasara dagaDAMnI tayAra prakAzita kelI. i.sa. 1866 madhye dona hajAra varSAMpUrvI karUnahI jaina lokAMnI hyA jhAlelI asUna tI 57 phUTa lAMba ANi 28 DaoN.bhagavAnalAla iMdra he svataH khaNDagirI yethe bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 77 Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gele ANi tyAMnI zilAlekhAcI eka prata majakUrAbaddala punhA kAhI zaMkA upasthita tyAvarIla bhASA ANi mAhitIvarUna ase karUna tI i.sa. 1883 madhye 6 vyA prAcya kelyA. vATate kI, yA zilAlekhAcA lekhaka vidyA pariSadecyA AMtararASTrIya kA~gresacyA DaoN.sTenakonone yAMnI upasthita kelelyA koNItarI vRddha ANi jyeSTha vyaktI asAvI mAsikAta prakAzita kelI. DaoN.bhagavAnalAla kAhI zaMkA gRhita dharUna i.sa. 1924 madhye kI jine khAravelAce bAlapaNa ANi iMdra yAMnI kelele he vAcana i.sa. 1910 paryaMta DaoN. jAyasvAla ANi DaoN.rAkhAladAsa baeNnarjI rAjyakArabhArAcA kAhI kALa pAhilelA sarvatra pramANabhUta mAnale jAta hote. paraMtu yA doghAMnI ekatra miLUna hAthIguMphelA bheTa asAvA. tyAce rAjagharANyAzI ghaniSTha saMbaMdha yAcaveLI itarahI kAhI vidvAna yA dilI. tyAveLI doghAMnI miLUna pratyeka asAveta ase vATate. yA zilAlekhAcI bhASA zilAlekhAce vAcana karata hote. i.sa. akSarAce svataMtrapaNe nirIkSaNa kele ANi hI pracalita bhASezI miLatIjuLatI prAkRta 1895 ANi i.sa. 1898 madhye sva. hophArma tyAtUna i.sa. 1924 madhye navA pATha prakAzita azI Ahe. yA zilAlekhAta vAparalele zabda ANi DaoN. jaoNrja byulara yAMnI pUrvIcyA karaNyAta AlA. tyAnaMtara ANakhI tIna phAra japUna vAparale Aheta. te sUtrazailIcI vAcanAta kAhI badala sUcavile. i.sa. 1896 varSAMnI mhaNaje 1927 madhye pUrvIcyA AThavaNa karUna detAta. madhye yA zilAlekhAce zAIcyA sAhAyyAne Thase vAcanAta kAhI durustyA sucavUna punhA tyAMnI hAthIguMphA zilAlekhAce mahattva gheUna tyAcI eka prata DaoN. blAkha yAMcyA nave vAcana prakAzita kele. azA ritIne hA hiMdusthAnacyA itihAsAta hAthIguMphecA netRtvAkhAlI tayAra karaNyAta AlI. ANi zilAlekha vAcaNyAsAThI sumAre 100 varSe zilAlekha hA mahattvAcA mAnalA jAto. kAraNa tI pro. kIla hArna yAMcyAkaDe pAThaviNyAta itihAsa tajjJAMnA dhaDapaDa karAvI lAgalI. hA zilAlekha hiMdusthAnAtIla prAcInatama AlI. i.sa. 1910 madhye pro. luDarsa yAMnI tevhA kuThe tyAtIla kAhI bhAgAMce rahasya zilAlekhApaikI mAnalA jAto. hyA yA zilAlekhAcA sArAMza prakAzita kelA va ulagaDale tara kAhI zabdAMcA artha ajUnahI zilAlekhApekSA kevaLa nAsikacAca pahilyA prathama he spaSTa kele kI hA zilAlekha lAgata nAhI. kAraNa tyAtIla barIca akSare zilAlekha hA prAcIna mAnalA jAto. hA tArIkha virahita Ahe. yAca varSI DaoN. phlITa jhijalI Aheta. tara kAhI UnapANyAne kharAba zilAlekha rAja prazasti svarUpAcA Ahe. yAMnI yA zilAlekhAvara dona TipaNyA prakAzita jhAlI Aheta. vaTavAghULa ANi madhamAzA hAthIguMphecA zilAlekha hA azokAcyA kelyA. i.sa. 1913 madhye DaoN. rAkhAladAsa yAMnI yethe poLe tayAra kelyAne hI yA zilAlekhApekSA vegaLA Ahe. azokAcyA baeNnarjI hyAMnI yA sthaLAlA svataH bheTa deUna zilAlekhAcA kAhI bhAga avAcanIya jhAlA zilAlekhAta tyAce vaiyaktika vicAra vivAdAspada bhAgAce parIkSaNa kele. i.sa. Ahe. abhivyakta jhAlele ApaNAsa disatAta. paraMtu 1917 madhye DaoN. kAlidAsa nAga hAthIguMphA zilAlekhAcA uddeza hAthIguMphecyA zilAlekhAta khAravelacyA yAMcyAbarobara punhA dusar2yAMdA DaoN.rAkhAladAsa yA zilAlekhAcA prAraMbha jarI arihaMta va kArakirdIta ghaDalelyA ghaTanAMcI varSavAra baeNnarjI he yA sthaLI Ale. tyAMnI punhA yA siddhAMnA (Namo arahaMtAnaM / Namo sava mAhitI Ahe. mhaNUna hA zilAlekha zilAlekhAce zAIcyA sAhAyyAne dona Thase sidhAnaM / ) namaskAra karUna kelA asalA tarI samudraguptAcyA prazastilekhAzI miLatAjuLatA tayAra karUna tyAMcyA dona pratI tayAra karUna hA zilAlekha koraNyAcA uddeza dhArmika vATato. kAhI bAbatIta mAtra to pUrNataH bhinna tyAcyA AdhAre yA zilAlekhAce vAcana svarUpAcA navhatA tara, tyAcA uddeza laukika vATato yAta saMzaya nAhI. samudragupta prazastIta karaNyAcA prayatna kelA. yAcaveLI DaoN. svarUpAcA hotA. ApalyA kArakirdIta tyAcyA gharANyAcI vistRta vaMzAvaLI jAyasvAla yAMnI i.sa. 1917 madhye yA ghaDalelyA mAhitIcI noMda vhAvI hyA uddezAne sAMgitalI Ahe. taseca tyAcyA kArakirdIta zilAlekhAce vAcana karUna ApalyA hA zilAlekha koraNyAta AlA hotA yAta ghaDalelyA ghaTanAMcI viSayAvara mAhitI Ahe. vAcanAvara AdhArita pATha prakAzita kelA. paNa saMzaya nAhI. taseca tyAne koNatyA rAjAMcA parAbhava kelA yAta punhA kAhI cukA rAhilyA Aheta kAya zilAlekhAcI lipI va bhASA ANi parAjita rAjyAcyA bAbatIta tyAne yAcI tyAMnA zaMkA AlyAne te punhA khaNDagirI hA zilAlekha brAhmI lipIta koralelA koNate dhoraNa svIkArale yAcI noMda Ahe. yethe gele va tyAMnI navIna bheTIcyA AdhAre navA Ahe. hA kevhA koraNyAta AlA yA bAbatacI paraMtu khAravelAcyA zilAlekhAta tyAne pATha prakAzita kelA. azA prakAre yA koNatIca tArIkha yA zilAlekhAta ADhaLata ApalyA gharANyAcI vaMzAvaLa dilI nAhI zilAlekhAcyA kAhI bhAgAce vAcana 19 vyA nAhI. paNa lipIvarUna hA zilAlekha kiMvA viSayAvara ghaTanAMce varNana kelele nAhI. zatakAta jhAle hote tara uralele 1917 paryaMta mauryottarakAlIna asAvA ase spaSTa vATate. hyA tara tyAne koNatyA varSI kAya ghaDale yAMcI pUrNa jhAlele navhate. i.sa. 1923 madhye DaoN. zilAlekhAcA lekhaka koNa asAvA yAcIhI noMda ApalyA zilAlekhAta kelI Ahe. ase sTenakonone yAMnI yA zilAlekhAtIla mAhitI kiMvA noMda kuThe ADhaLata nAhI. paNa asale tarI kaliMgamadhIla hA sarvAta prAcIna 78 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zilAlekha mAnalA jAto. yA zilAlekhApekSA varSI tyAne pazcima dizevara AkramaNa kele. parAbhava kelA va tyAcyAkaDUna lAkho rupayAMcI prAcIna asalele azokace zilAlekha AkramaNAce lakSya raThika ANi bhojaka he saMpattI kaliMga dezAta ANalI. anukrame jaugaDa ANi ghaulI yethe sApaDale hote. khAravelAne yA rAjAMcI chatre ANi yAvarUna ApaNAsa ase disate kI samrATa Aheta. paNa te dharmalekha Aheta. suvarNapAtre luTUna ANalI. ratna, hire, mANake khAravela hA moThA parAkramI rAjA asalA lipIzAstrAcyA dRSTIne hA zilAlekha nANe tara tyAne ApalyA sobata ANalIca paNa pAhije. tyAne magadhacyA rAjAMnI kelelyA ghATAtIla zilAlekhAzI miLatAjuLatA tethIla rAjAMnA ApalyA pAyAzI natamastaka kaliMgacyA rAjAcyA parAbhavAcA kalaMka dhuvUna vATato. vhAyalA lAvale. kArakirdIcyA AThavyA varSI kADhalA. itakeca navhe tara pUrvIcyA naMda rAjAne khAravelAce zikSaNa va rAjyAbhiSeka tyAne zejArIla rAjyAvara AkramaNa kele. yA kaliMgamadhUna paLavUna nelelI jinamUrtI tyAne yA zilAlekhAta mhaTale Ahe kI AkramaNAce lakSya magadha hA deza hotA. yA punhA kaliMgamadhye ANalI va ticI punaH vayAcyA 15 varSAMparyaMta khAravelAne Apale varSI tyAne pracaMDa laSkara barobara gheUna pratiSThApanA kelI. hI jinamUrtI kaliMgamadhye bAlapaNa, kheLa, kriDA Adi goSTIta vyatIta gorakSagirI jiMkUna ghetalA ANi rAjagRhAta parata ANaNe heca kadAcita tyAcyA yuddhAce kele. tyAcaveLI tyAlA zikSaNahI dile jAta pracaMDa goMdhaLa ghAtalA. tyAcyA zauryAcI va aMtima dhyeya asAve. he tyAMce atima dhyeya asale pAhije. tyAne lekha, rUpa, gaNanA, vidhI parAkramAcI mAhitI yavana rAjA DimiTriyasa pUrNa hotAca tyAne puDhe yuddhe kelI kiMvA nAhI ANi sarva vidyAMce zikSaNa ghetalyAce mhaTale yAlA kaLatAca to ghAbarUna mathurelA paLUna yAcA kAhIca ullekha yA zilAlekhAta Ahe. tyAce he sAre zikSaNa tyAne gelA. dahAvyA varSI tyAne uttara bhAratAvara ADhaLata nAhI. evaDhe mAtra khare kI tyAcI kaliMgamadhyeca ghetalele disate. tyAsAThI to AkramaNa kele. uttara bhAratAta tyAne koNatyA kArakIrda jhaMjhAvAtApramANe hotI. dakSiNekaDe bAheracyA prasiddha vidyApIThAta gelA navhatA he rAjAvara AkramaNa kele ANi yA pAMDya rAjAparyaMta pohocaNArA va uttarekaDe vizeSa hoya. 15 te 24 yA kALAta to yuvarAja AkramaNAcA nakkI kAya pariNAma jhAlA he magadhAparyaMtacyA rAjAMce garvaharaNa karaNArA to hotA. ANi tyAnaMtara tyAcA rAjyAbhiSeka sAMgaNe kaThINa Ahe. akarAvyA varSI tyAne rAjA hotA yAta saMzaya nAhI. mhaNUnaca yA jhAlA. to kaliMgacA rAjA banalA. dakSiNa hiMdusthAnakaDe lakSa kaLavile ANi zilAlekhAta to svata:lA mahArAjA ase khAravelAne miLavalele vijaya pidhuMDanagaracA vidhvaMsa kelA. ApaNa yA mhaNavUna gheto. hiMdusthAnAta svata:lA mahArAjA hAthIguMphecyA zilAlekhAvarUna ApaNAsa nagarAvarUna gADhavAcA nAMgara phiravalA ase mhaNavUna gheNArA samrATa khAravela hAca pahilA ase disate kI, khAravelAne gAdIvara moThyA darpoktIne to zilAlekhAta mhaNato. rAjA hoya he ApaNAsa visarUna cAlaNAra basalyAnaMtara ApalyA kArakirdIcyA dusar2yA yAvarUna tyAcA hA vijaya khUpaca mahattvAcA nAhI. varSApAsUnaca sAmrAjya vistArAsa prAraMbha kelA. asAvA ase vATate. paLUna gelelyA zatrUkaDUna khAravelAcA dharma ANi dharmanitI dusar2yA varSApAsUna tyAne yuddha mohimA kADhalyA. tyAne pracaMDa pramANAta saMpattI miLavilI. tyAne khAravela hA jainadharmAcA ni:ssima sAdhAraNata: ApaNAsa ase disate kI, to eka 113 varSAMcA junA tAmiLa rAjAMcA saMgha moDUna upAsaka hotA. yAta zaMkAca nAhI. kAraNa yA varSa AkramaNa karata ase va dusar2yA varSI kADhalA kI jyAcyApAsUna kaliMga dezAlA zilAlekhAcA prAraMbhaca jaina sAdhUMnA vaMdana ApalyA sainyAlA vizrAMtI deta ase. tyA dhokA nirmANa hoU zakata hotA. bArAvyA varSI (Namo arahaMtAnaM / namo savasidhAnaM / / ) karUna paddhatIne tyAne ApalyA kArakirdIcyA dusar2yA, tyAne uttara bhAratAcyA pUrva pradezAvara punhA kelelA Ahe. paNa yAcA artha asA navhe kI, cavathyA, AThavyA, dahAvyA, akarAvyA ANi AkramaNa kele. yAvarSI tyAne uttarekaDIla tyAne itara dharmAMkaDe lakSa dile nAhI kiMvA bArAvyA varSI AkramaNe kelI, yuddhamohimA rAjyAta dahazata nirmANa kelI. magadhavAsiyAMnA dharmAcyA bAbatIta tyAcI dRSTI hI saMkucita kADhalyA. dhULa cAralI ANi ApalyA hattIMnA gaMgece hotI. to svata:lA dhamma rAjA bhikkhU rAjA ApalyA kArakirdIcyA dusar2yA varSI pANI pAjale. magadhacA rAjA bRhaspatI yAlA ase mhaNavito paNa tyAcabarobara itara sAtakarNIcI parvA na karatA pazcima dizelA tyAne ApalyA pAyAzI loLaNa gheNyAsa bhAga dharmIyAMnAhI to sanmAnAcI vAgaNUka deto. hattI, ghoDe, ratha va pAyadaLa ase caturaMga sainya pADale. pUrvIcyA naMdavaMzIya rAjAne kaliMgamadhUna tyAcyA bAbatIta tyAcyAca zilAlekhAta pAThavile. he sainya kanhabelA nadIparyaMta gele jainAMcI jI jinamUrtI paLavUna nelI hotI tI aneka udAharaNe ApaNAsa disatAta. navavyA ANi tyAMnI azikanagara uddhvasta kele. tyAne magadhacA parAbhava karUna kaliMgamadhye parata varSI tyAne brAhmaNAMnA moThyA pramANAta dAna sAtakarNIcI tyAne parvA kelI nAhI. yAcA ANalI ANi ticI punaHpratiSThApanA kelI. dile kiMvA tyAMcyAvarIla kara mApha kele. tara artha khAravela hA tatkAlIna sAtavAhana yA jinamUrtIzivAya tyAne magadhahUna agaNita tyAcyA agodaracyA varSI tyAne uddhvasta sattepekSA svata:lA zreSTha mAnata hotA. cavathyA saMpattI kaliMgamadhye ANalI. pAMDya rAjAcA maMdirAMcI durustI kelI. jaina dharma hA bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 / 79 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ahiMsAvAdI Ahe paNa yuddha karatAnA tyAne he karaNArA itihAsAlA mAhita asalelA miLavile nAhI ase goyala mhaNatAta. ahiMsece tattva bAjUlA Thevale. rakta sAMDatAnA ekameva khAravela hAca rAjA ApaNAsa disato. tyAMcyA tyA mhaNaNyAta tathyAMza Ahe ase to kuThehI vicalita jhAlA nAhI kiMvA brAhmaNAMnA tyAne dAna deUna tyAMcyA guNAMcI jarI ApaNa gRhita dharale tarI ApaNa yethe hehI azokApramANe raNAMgaNAtIla hiMsAcAra pAhUna kadara kelI. Amace tara mharaNe ase Ahe kI lakSAta Thevale pAhije kI, kadAcita yApuDhe mI yuddha karaNAra nAhI ase kuThehI khAravela hA saMpattIcyA bAbatIta jaina khAravelalA navIna sAmrAjyAcI jabAbadArI nako mhaNatAnA disata nAhI. yAvarUna ApaNAsa paMcANuvratApramANe vAgalA. paMcANuvratAtIla asela. tI rAjye punhA baMDe karatIla, yuddhe ase disate kI tyAne rAjadharma moThyA hiMmatIne cavathe tattva he parigrahapramANa he Ahe. yAcA karatIla, ApalyAlA kaliMgavarUna tyAMce sAMbhALalA. artha pratyeka vyaktIne ApalyA javaLa niyaMtraNa karatA yeIla kAya yA sarva dRSTikonAtUna paropakArI kAme Avazyaka tevaDhI saMpattI ThevAvI va bAkIcI khAravelane vicAra karUna kadAcita yA rAjyAMnA khAravelAne yuddha kelyAnaMtara jI saMpattI saMpattI hI vATUna dyAvI kiMvA tyAcA tyAga Ahe yAca paristhitIta rAhU dyAyace va tyAMnA luTUna ANalI tyA saMpattIcA upayoga tyAne karAvA. yA tattvApramANe khAravelAne rAjA yA kevaLa parAjaya svIkAraNyAsa bhAga pADAvayAce rAjya ANi rAjyAtIla prajesAThI kelelA nAtyAne parapradezAtUna pracaMDa saMpattI ANalI va hAhI dRSTakona kadAcita khAravelAcA asela ApaNAsa disUna yeto. tyAne raThika, bhojaka, ticA viniyoga ApalyA rAjyAsAThI kelA. mhaNUna to kamI pratIcA rAjA vATato ase magadha, aMga, pAMDya yA rAjAMkaDUna tyAMnA daMDa yAcyAta tyAce kAya cukale? uddhvasta mhaNaNe tyAcyAvara anyAya karaNyAsArakhe mhaNUna moThyA pramANAta saMpattI ANalI. rAjadhAnI durusta karaNyAsAThI, kAlavA hoIla. evaDhe mAtra khare kI, tyAcI kArakIrda mhaNUna zrIrAma goyala sArakhe kAhI lekhaka vADhaviNyAsAThI, mahAvijaya rAjavADA hI ekhAdyA ulkepramANe hoUna gelI. kAhI mhaNatAta kI, khAravela hA lobhI rAjA hotA. bAMdhaNyAsAThI, saMgIta sabhece Ayojana kALa hiMdusthAnacyA itihAsAlA tI dipavUna paraMtu he mhaNaNe malA yogya vATata nAhI. kAraNa karaNyAsAThI, sAdhUMce vihAra bAMdhaNyAsAThI, gelI yAta zaMkA nAhI. rAjyAvara basalyAbarobara pahilyA varSI kaliMga brAhmaNAMnA dAna deNyAsAThI, prajece kara kamI / nagarI hI vAdaLAne uddhvasta jhAlI tevhA karaNyAsAThI tyAne jo paisA kharca kelA te khAravelAne tAbaDatoba ApalyA rAjadhAnIcI samAjahitAsAThI upayukta hotA ase vATate. tA ase vATate. (pAna kra. 57 varUna) durustI kelI. tisar2yA varSI tyAne moThe utsava AmhAlA tara ase vATate kI tyAcyAjavaLa sAjare karUna prajece manoraMjana kele. pAcavyA prAkRta sAhitya kI... varSI naMda rAjAcyA kArakirdIta bAMdhalelA tyAcyAjavaLa sAmAjika dRSTikona hotA jinacandrasari Adi graMthoM meM tathA vividha lekhoM kAlavA ApalyA rAjadhAnIparyaMta tyAne anyathA sarva sAmAnya prajelA to nyAyaca deU meM prakAzita karane kA prayAsa kiyA hai| hamArA vADhavilA. navavyA varSI tyAne brAhmaNAMnA zakalA nasatA. prAcIna bhAratAtIla sAmAjika abhI eka aisA saMgraha graMtha lA. da. bhAratIya dAnadharma kelA ANi mahAvijaya nAvAcA nyAyAcA to pravartaka hotA ase mhaNaNe adhika saMskati vidyA maMdira ahamadAbAda se chapa rahA rAjaprAsAda bAMdhalA. bArAvyA varSI magadhahUna saMyuktika vATate. hai| isase prAcIna kAvya rUpoM aura bhASA ke jinamUrtI parata ANalI. tara terAvyA varSI zrIrAma goyala yAMcA ANakhI tyAcyAvara vikAsa ke adhyayana meM avazya hI sahAyatA kumArI parvatAvara jaina sAdhUsAThI vihAra bAMdhale. AkSepa Ahe. to mhaNaje tyAne koNatehI rAjya milegii| yAvarUna ApaNAsa ase spaSTa disate kI, hA ApalyA rAjyAta sAmIla kele kiMvA nAhI rAjA dharmasahiSNu ANi paropakArI samrATa yAcA zilAlekhAta kAhIca ullekha nAhI. hai| jyoM-tyoM khoja kI jAtI hai. nitya naI hotA. to lobhI rAjA tara muLIca navhatA. jara samudragupta prazastIta jase spaSTa mhaTale Ahe jAnakArI milatI rahatI hai| abhI-abhI hameM tyAne tI sapaMttI svata:cyA khajinyAta mahaMmada kI, jiMkalelyA rAjyAMcyA bAbatIta tyAne bhadrabAhU kI ajJAta racanAe~ milI haiM, kaI graMthoM gajhanIpramANe goLA karUna ThevalI asatI, koNate dhoraNa svikArale yAcA ullekha kI apUrNa evaM truTita pratiyA~ milI haiM, ticA upayoga prajesAThI kelA nasatA kara samudragupta prazastIta yeto tasA ullekha khAravela AvazyakatA hai prAkata bhASA evaM sAhitya kadAcita to lobhI yA saMjJeta moDalA asatA. hA ApalyA hAthIguMphA zilAlekhAta karIta sambaMdhI eka traimAsika patrikA kI, jisameM AmacyA mate tyAne parAkramAcI tara patAkA nAhI. ratna, mANake, hattI, ghoDe ANalyAcA choTI-choTI racanAe~ va baDe graMthoM kI jAnakArI phaDakavalIca paNa tyAcarobara paropakArAcAhI ullekha to karato. paNa ekhAde rAjya ApalyA prakAza meM lAI jAtI rhe| dhvaja tyAne phaDakavalA. prajevarIla kara mApha sAmrAjyAta vilIna kele ase to koThehI kele. prAcIna kALAmadhye prajevarIla kara mApha mhaNata nAhI. yAcA artha tyAne navIna rAjyaca 80 / bhagavAna mahAvIra jayaMtI smaraNikA 2009 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sunAlevapatiyAta "zrI cAmuMDarAye karaviyale marAThI bhASetIla pahilA zilAlekha zravaNabeLagoLa i. saM. 2 PRA Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ennovata BPO Testing Training Websites Web/Software Development RPO Recruitment Marketing SEO SAIS Satullo cnnovata - An Indian Software Development, Web Services & Business Processes Outsourcing Company 86-2-B, Lane Nsi. 4. Maharashtra ney. Jayalkar Nagar, Pimpalsuav, Pune - 411027 mail-in for a month.com Web-enovali.cum O-020 2727 7893 M-98907 93853 {Dhiraj Jatin) Dhiraj Fertilizers & Suswani Caments, Vadhar (KL. Malegaon - 423 205 einail - kancial @susanilom Web-guswali.com -02554 277894 V-94222 52681 (Kantial Jain Kimaya Constructions, Kangon, Kalyan-421311 email - kishore djain.com Web-djain.com M - 98223 531X1 Dr. Kixhor Jain) :: C ILI