Book Title: Apbhramsa Vyakaran evam Chand Alankar Abhyas Uttar Pustak
Author(s): Kamalchand Sogani, Shakuntala Jain
Publisher: Apbhramsa Sahitya Academy
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004212/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka DaoN. kamalacanda sogANI nidezaka jainavidyA saMsthAna-apabhraMza sAhitya akAdamI dvArA racita apabhraMza-vyAkaraNa chaMda evaM alaMkAra ke abhyAsoM kI svayaM jA~ca hetu ___ racita uttara pustaka kI lekhikA zrImatI zakuntalA jaina yAmAditi NANujjIvI jIvo jainavidyA saMsthAna zrI mahAvIrajI prakAzaka apabhraMza sAhitya akAdamI jainavidyA saMsthAna digambara jaina atizaya kSetra zrI mahAvIrajI rAjasthAna For Personal & Private Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda - alaMkAra abhyAsa uttara pustaka DaoN. kamalacanda sogANI nidezaka jainavidyA saMsthAna - apabhraMza sAhitya akAdamI dvArA racita apabhraMza-vyAkaraNa chaMda evaM alaMkAra ke abhyAsoM kI svayaM jA~ca hetu racita uttara pustaka kI lekhikA zrImatI zakuntalA jaina sahAyaka nidezaka apabhraMza sAhitya akAdamI, jayapura NANu jjInoM jono jainavidyA saMsthAna zrI mahAvIrajI prakAzaka apabhraMza sAhitya akAdamI jaina vidyA saMsthAna digambara jaina atizaya kSetra zrI mahAvIrajI rAjasthAna For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzaka apabhraMza sAhitya akAdamI jainavidyA saMsthAna digambara jaina atizaya kSetra zrI mahAvIrajI zrI mahAvIrajI - 322 220 (rAjasthAna) dUrabhASa - 07469-224323 prApti-sthAna 1. sAhitya vikraya kendra, zrI mahAvIrajI 2. sAhitya vikraya kendra digambara jaina nasiyA~ bhaTTArakajI . / savAI rAmasiMha roDa, jayapura - 302 004 dUrabhASa - 0141-2385247 prathama saMskaraNa 2012 sarvAdhikAra prakAzakAdhIna mUlya - 400 rupaye ISBN No. 978-81-92/276-5-1 pRSTha saMyojana phraiNDsa kampyUTarsa jauharI bAjAra, jayapura - 302003 dUrabhASa - 0141-2562288 . mudraka jayapura priNTarsa prA. li. ema.AI. roDa, jayapura - 302 001 For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA prakAzakIya apabhraMza-vyAkaraNa viSaya pRSTha saMkhyA -. sandhi prayoga ke udAharaNa samAsa prayoga ke udAharaNa kAraka abhyAsa 1 abhyAsa 2 abhyAsa 3 abhyAsa 4 abhyAsa 5 abhyAsa 6 . . . . chaMda evaM alaMkAra viSaya pRSTha saMkhyA . chanda (khaNDa 1) abhyAsa (ka) abhyAsa (kha) abhyAsa (ga) abhyAsa (gha) 5 5 For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ alaMkAra abhyAsa (ka) abhyAsa (kha) viSaya chanda (khaNDa 2 ) abhyAsa (ka) abhyAsa (kha) abhyAsa (ga) abhyAsa (gha) For Personal & Private Use Only 333 15 53 54 pRSTha saMkhyA 56 57 58 59 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakAzakIya 'apabhraMza - vyAkaraNa evaM chaMda - alaMkAra abhyAsa uttara pustaka' adhyayanArthiyoM ke hAthoM meM samarpita karate hue hameM harSa kA anubhava ho rahA hai| tIrthaMkara mahAvIra ne janabhASA 'prAkRta' meM upadeza dekara sAmAnyajana ke lie vikAsa kA mArga prazasta kiyA / prAkRta bhASA hI apabhraMza ke rUpa meM vikasita hotI huI prAdezika bhASAoM evaM hindI kA strota bnii| ataH hindI evaM anya sabhI uttara bhAratIya bhASAoM ke vikAsa ke itihAsa ke adhyayana ke lie 'apabhraMza bhASA' kA adhyayana Avazyaka hai| 'apabhraMza IsA kI lagabhaga sAtavIM se terahavIM zatAbdI taka sampUrNa uttara bhArata kI sAmAnya loka-jIvana ke paraspara vyavahAra kI bolI rahI hai|' hamAre deza meM prAcInakAla se hI lokabhASAoM meM sAhitya-racanA hotI rahI hai| apabhraMza sAhitya kI vizAlatA, lokapriyatA aura mahattA ke kAraNa hI AcArya hemacandra ne apane 'prAkRta - vyAkaraNa' ke caturtha pAda meM svatantra rUpa se apabhraMza bhASA kI vyAkaraNa - racanA kI / yaha kahanA atizayokti nahIM hai ki apabhraMza bhAratIya AryabhASAoM (uttara - bhAratIya bhASAoM) kI jananI hai, unake vikAsa kI eka avasthA hai| DaoN. . hajArIprasAda dvivedI ke anusAra- 'sAhityika paramparA kI dRSTi se vicAra kiyA jAe to apabhraMza ke sabhI kAvyarUpoM kI paramparA hindI meM hI surakSita hai|' dvivedI jI ne to apabhraMza ko hindI kI 'prANadhArA' kahA hai| hindI evaM anya sabhI uttarabhAratIya bhASAoM ke vikAsa ke itihAsa ke adhyayana ke liye apabhraMza kA adhyayana Avazyaka hI nahIM anivArya hai| ataH rASTrabhASA hindI sahita Adhunika For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAratIya bhASAoM ke sandarbha meM yaha kahanA ki apabhraMza kA adhyayana rASTrIya cetanA aura ekatA kA poSaka hai ucita pratIta hotA haiN| apabhraMza sAhitya ke adhyayana-adhyApana evaM pracAra-prasAra ke uddezya se digambara jaina atizaya kSetra zrI mahAvIrajI dvArA saMcAlita jainavidyA saMsthAna ke antargata apabhraMza sAhitya akAdamI kI sthApanA san 1988 meM kI gii| akAdamI kA prayAsa hai- apabhraMza ke adhyayana-adhyApana ko sazakta karake usake sahI rUpa ko sAmane rakhanA jisase prAcIna sAhityika-nidhi ke sAtha-sAtha Adhunika AryabhASAoM ke svabhAva aura unakI sambhAvanAe~ bhI spaSTa ho skeN| vartamAna meM apabhraMza bhASA ke adhyayana ke lie patrAcAra ke mAdhyama se apabhraMza sarTiphikeTa va apabhraMza DiplAmo pAThyakrama saMcAlita haiM, ye donoM pAThyakrama rAjasthAna vizvavidyAlaya se mAnyatA prApta haiN| kisI bhI bhASA ko sIkhane, jAnane, samajhane ke lie usake racanAtmaka svarUpa/saMracanA ko jAnanA Avazyaka hai| apabhraMza ke adhyayana ke liye bhI usakI racanA-prakriyA evaM vyAkaraNa kA jJAna Avazyaka hai| apabhraMza bhASA ko sIkhane-samajhane ko dhyAna meM rakhakara hI 'apabhraMza racanA saurabha', 'apabhraMza abhyAsa saurabha', 'apabhraMza kAvya saurabha', 'prauDha apabhraMza racanA saurabha', 'apabhraMza-vyAkaraNa' 'apabhraMza abhyAsa uttara pustaka' Adi pustakoM kA prakAzana kiyA jA cukA hai| 'apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka' isI krama kA prakAzana hai| zikSaka ke abhAva meM adhyayanArthI 'apabhraMza-vyAkaraNa' evaM 'chaMda-alaMkAra' ke abhyAsoM ko hala karake jA~cane meM samartha nahIM ho sakate haiN| ataH isa kaThinAI ko dUra karane ke lie 'apabhraMzavyAkaraNa' evaM 'chaMda-alaMkAra' ke abhyAsoM ko hala karake 'apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka' kI racanA kI gaI hai, jisase adhyayanArthI abhyAsoM ko svayaM jA~ca ske| For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AzA hai 'apabhraMza vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka' apabhraMza adhyayanArthiyoM ke lie upayogI siddha hogii| zrImatI zakuntalA jaina ne bar3e parizrama se 'apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka' ko taiyAra kiyA hai jisase adhyayanArthI apabhraMza bhASA ko sIkhane meM anavarata utsAha banAye rakha skeNge| ataH ve hamArI badhAI kI pAtra haiN| pustaka prakAzana ke lie apabhraMza sAhitya akAdamI ke vidvAna evaM pRSTha saMyojana ke lie phreNDsa kampyUTarsa ke hama AbhArI haiN| mudraNa ke lie jayapura priNTarsa prA. li. dhanyavAdAha hai| jasTisa nagendra kumAra jaina prakAzacandra jaina DaoN. kamalacanda sogANI ...... adhyakSa maMtrI saMyojaka prabandhakAriNI kameTI jainavidyA saMsthAna samiti digambara jaina atizaya kSetra zrI mahAvIrajI jayapura AcArya kundakunda janma divasa mAgha zukla paMcamI, vIra nirvANa saMvat-2538 28.01.2012 For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apabhraMza-vyAkaraNa uttara For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sandhi-prayoga ke udAharaNa (apabhraMza kAvya saurabha) nimnalikhita kA sandhi viccheda kIjie aura sandhi kA niyama btlaaiye| pATha 1-paumacariu AsATTamihiM = AsADha+aTTamihiM (AsADha kI aSTamI ke dina) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva - svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| rahasucchaliya = rahasa+ucchaliya (harSa se pulakita) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| pANavallahiya = pANavallahA+iya (isa prakAra prANoM se pyArI ) - niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| dhavaliyAsu = dhavaliya+Asu (sapheda kiyA gayA mukha) niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a+A = aa| paDhamAusu = par3hama+Ausu (prArambhika Ayu kI) niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a+A = aa| dhigatthu = dhiga+atthu (dhana ko dhikkAra) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva . svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| jIvAu = jIva+Au (jIva kI Ayu) - niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a A = aa| apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viyappevi = viyappa + evi ( vicAra karake) cintAvaNNu = cintA+3 niyama 4- lopa - vidhAna sandhiH (kha) e, o se pahale a, A kA lopa ho jAtA hai| aNuvAhaNu = aNa+uvAhaNu (binA jUtoM ke) + AvaNNu ( cintA meM DUbe hue) niyama 1 - samAna svara sandhiH (ka) A + A = aa| NisuNevi = NisuNa + evi (sunakara ) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| vaDDhi pATha 2- paumacariu uvvellijjai = uvvella + ijjai ( uchAlA jAtA hai ) 2 niyama 4lopa - vidhAna sandhiH (kha) e, o se pahale a, A kA lopa ho jAtA hai| niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| - NaveppaNu = Nava + eppiNu (praNAma karake ) niyama 4lopa - vidhAna sandhiH (kha) e, o se pahale a, A kA lopa ho jAtA hai| bahu- dukkhAuru = bahudukkha + Auru ( bahuta duHkhoM se pIr3ita ) niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a + A = aa| visayAsattu = visaya + Asattu (viSaya meM Asakta) niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a + A = aa| savvAharaNaho = savva+AharaNaho (sabhI alaMkAra ke) niyama 1 - samAna svara sandhiH (ka) a + A = aa| attAvaNu = atta+tAvaNu ( zarIra kA tapana ) niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a + A = aa| = DDa + iu (bar3hakara ) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda - alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karevau = kara+evau (kiyA jAnA cAhie) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (kha) e, o se pahale a, A kA lopa ho jAtA hai| pATha 3-paumacariu gayaNaGgaNe = gayaNa+aGgaNe (AkAza ke A~gana meM) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| pAviTThaho = pAvi+iTThaho (atyanta pApI kA) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| dhammiTTaho = dhamma+iTThaho (atyanta dhArmika kA) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| . vaNantare = vaNa+antare (jaMgala ke andara) niyama 4-lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva ... svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| dhUmAvali = dhUma+Avali (dhUma kI zRMkhalA) niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a+A = aa| pavaNAkampiya = pavaNa+Akampiya (pavana se hile-Dule) . niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a+A = aa| bhayAura = bhaya+Aura (bhaya se Atura) niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a+A = aa| pATha 4-paumacariu jio'si = jio+asi (jIte gae ho) - niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ga) () pUrva pada ke pazcAt a kA .. lopa dikhAne ke lie eka avagraha cihna (s) likhA jAtA hai| apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka __- 3 For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ekkantaru = ekka+antaru (eka parivartita dazA) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| bhamarAvalihi = bhamara+Avalihi (bha~varoM kI paMktiyoM dvArA) niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a+A = aa| jalolliya = jala+ulliya (jala se gIlI huI) niyama 2- asamAna svara sandhiH (kha) a+u = o| samaraGgaNe = samara+aGgaNe (yuddhasthala meM) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| saraNAiya = saraNa+Aiya (zaraNa meM Aye hue ke lie) niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a+A = aa| dasAsaho = dasa+Asaho (dasa mukhavAle (rAvaNa) ke dvArA) niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a+A = aa| ... sauNAhAreM = sauNa+AhAreM (pakSiyoM ke (priya) bhojana) , niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a+A = aa| pATha 5 - paumacariu sokkhuppattI = sokkha+uppattI (sukha kI utpatti ko) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| kAlAntareNa = kAla+antareNa (samaya bItane se) niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a+a = aa| lavaNaMkusa = lavaNa+aMkusa (lavaNa aura aMkusa) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| vaNantare = vaNa+antare (vana ke andara meM) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| - apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kuluggayahe = kula+uggayahe (kula meM utpanna) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| Dahevi = Daha+evi (jalAne ke lie) . niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (kha) e, o se pahale a, A kA .. lopa ho jAtA hai| . pATha 6-mahApurANa thiyamiha = thiyaM+iha (yahA~ ThaharA) niyama 6- yadi pada ke antima m' ke pazcAta svara Ave to usakA vikalpa se anusvAra hotA hai| (prAkRta-vyAkaraNa pR.4) NiccalaMgayaM = Niccala+aMgayaM (dRr3ha aMgavAlA) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| jeNeyahu = jeNa+iyaha (jisa kAraNa se isakI) niyama 2- asamAna svara sandhiH (ka) a+i = e| teohAmiyacaMdaviNesahaM = tea+ohAmiya-caMdadiNesahaM (sUrya aura candramA kA - teja tiraskRta) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva ___ svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| paNavijjai = paNava+ijjai (praNAma kiyA jAtA hai) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva - svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| Dahivi = Daha+ivi (jalAkara) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para / pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| Dhoyavi = Dhoya+avi (Dhokara) . .. niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva . svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jeNeha = jeNa+iha (jisake dvArA yahA~) niyama 2- asamAna svara sandhiH (ka) a+I = e| .. pATha 7-mahApurANa kAlANalu = kAla+aNalu (kAlarUpI agni) . ... niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a+a = aa| . paramuNNai = parama+uNNai (parama unnati) - niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva ___svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| tuhuppari = tuha+uppari (tumhAre Upara) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| raNaMgaNi = raNa+aMgaNi (raNa ke AMgana meM) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| .. bANAvali = bANa+Avali (bANoM kI paMkti) niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a A = aa| pATha 8-mahApurANa mahurakkharehi = mahura+akkharehiM (madhura zabdoM se) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| rAmAhirAma = rAmA+ahirAma (striyoM ke lie AkarSaka) niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) A+a = aa| mellivi = mella+ivi (chor3akara) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ haMsAvali = haMsa+Avali (haMsa kI paMkti) niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a+A = aa| pATha 9-jambUsAmicariu jANAviu = jANa+Aviu (batalAyA gayA) niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a+A = aa| ekkekkau = ekka+ekkau (eka-eka) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (kha) e, o se pahale a, A kA lopa ho jAtA hai| nisAgami = nisA+Agami (rAtri Ane para) niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) A+A = aa| pATha 10-sudaMsaNacariu sappAi = sappa+Ai (sarpa Adi) niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a+A = aa| : jammaMtara = jamma+aMtara (janma ke samaya) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| NarayaNNave = Naraya+aNNave (narakarUpI samudra meM) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva . svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| divvAharaNa = divva+AharaNa (sundara AbhUSaNa) .....niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a+A = aa| malayAyale = malaya+ayale (malaya parvata se) niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a+a = aa| dhammovaesu = dhamma+uvaesu (dharma ke upadeza) niyama 2- asamAna svara sandhiH (kha) a+u = o| apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATha 11-sudaMsaNacariu siviNaMtaru = siviNa+aMtaru (svapana ke bhItara) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| NisuNivi = NisuNa+ivi (sunakara) . niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| jaIsa = jai+Isa (zaktisaMpanna yati) niyama 1- samAna svara sandhiH (kha) i+I = ii| .. pATha 12-karakaMDacariu khamIsu = khama+Isu (kSamA kIjie, he nAtha) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| pATha 13-dhaNNakumAracariu mAraNatthi = mAraNa+atthi (mArane ke icchuka) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| bhayAura = bhaya+Aura (bhaya se pIr3ita) . niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a+A = aa| visamAvatthahiM = visama+avatthahiM (kaThina (viSama) avasthA meM) niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a+a = aa| pavaNAhaya = pavaNa+Ahaya (vAyu se AghAta prApta) niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a+A = aa| caraNAraviMda = caraNa+araviMda (caraNarupI kamala) niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a+a = aa| apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dhAivi = dhAa+ivi (daur3akara) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| jiNAyamu = jiNa+Ayamu (jinAgama) __ niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a+A = aa| payaDiyasuvAu = payaDiya-suva+Au (putra kI Ayu, prakaTa kI gayI) niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a+A = aa| pATha 14-hemacandra ke dohe asulahamecchaNa = asulahaM+ecchaNa (asulabha lakSya) niyama 6- yadi pada ke antima 'm' ke pazcAta svara Ave to usakA vikalpa se anusvAra hotA hai| (prAkRta-vyAkaraNa pR.4) kuDullI = kuDi+ullI (kuTiyA) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| jibbhindiu = jibbha+indiu (rasanA indriya) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| jaippi = ji+eppi (jItakara) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| bhuJjaNahaM = bhuja+aNahaM (bhogane ke lie) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka 9 For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATha 15-paramAtmaprakAza paramappu = parama+appu (parama AtmA) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| paramANaMda = parama+ANaMda (parama AnaMda) niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a+A = aa| . jIvAjIva = jIva+ajIva (jIva aura ajIva) niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a+a = aa| aNiMdiu = aNa+iMdiu (indriyarahita) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| pATha 16-pAhuDadohA appAyattau = appa+Ayattau (svayaM ke adhIna) niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a+A = aa| kammAyattau = kamma+Ayattau (karmoM ke adhIna) niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a+A = aa| sumiTThAhAra = sumiTTha+AhAra (sumadhura AhAra) niyama 1- samAna svara sandhiH (ka) a+A = aa| pATha 17-sAvayadhammadohA khettiyaI = khetta+iyaI (kheta meM) ___niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| dosaDa = dosa+aDa (dUSaNa) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| 10 apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ thovaDau = thova+aDau (thor3A) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| kijjai = ki+ijjai (kiyA jAtA hai) . niyama-4 lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| mellivi = mella+ivi (chor3akara) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| jIviyalAhaDau = jIviya-lAha+aDau (jIvana ke lAbha ko) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| lahivi = laha+ivi (pAkara) niyama 4- lopa-vidhAna sandhiH (ka) svara ke bAda svara hone para pUrva svara kA lopa vikalpa se ho jAtA hai| apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka 11 For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ samAsa prayoga ke udAharaNa (apabhraMza kAvya saurabha) pATha 1-paumacariu kosalaNandaNeNa (kosala nagara ke rAjaputra dvArA) . niyama 2- chaThThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa). AsADhaTThamihiM (AsADha kI aSTamI ke dina) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) sura-samara-sahAsehiM (devatAoM ke sAtha hajAroM yuddhoM meM) niyama 2- taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa) rahasucchaliya-gattu (harSa se pulakita zarIravAlA) niyama 2- taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa) jiNa-vayaNu (jiNa kA vacana) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) . sIsa-valagga (sira para car3hA huA) niyama 2- sattamI vibhatti tappurisa samAsa (saptamI tatpuruSa samAsa) sandhi-vandha (haDDiyoM ke jor3o ke bandhana) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) giri-Nai-pavAha (parvatIya nadI ke samAna pravAha ko) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) rAma-vappu (rAma ke pitA) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) meru-sarisu (meru parvata ke samAna) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) 12 apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ajarAmaru ( ajara-amara ) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa ( karmadhAraya samAsa ) diDha - vandhaNAI (kaThora bandhana) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa ) ghara-dArAiM (ghara aura patnI) niyama 1 - daMda samAsa (dvandva samAsa ) aNNa-diNe (dUsare dina ) niyama 2.1 - kammadhAraya samAsa ( karmadhAraya samAsa ) atthANa - maggo ( sabhAsthAna kA patha ) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) cintAvaNNu ( cintA meM DUbe hue) niyama 2 - sattamI vibhatti tappurisa samAsa ( saptamI tatpuruSa samAsa ) turaGgama-NAehiM (ghor3e aura hAthI para ) niyama 1 - daMda samAsa (dvandva samAsa ) hiyava (mana kI avasthA meM) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) pATha 2 - paumacariu suI - siddhanta-purANehiM (zruti, siddhAnta aura purANoM dvArA) niyama 1 - daMda samAsa (dvandva samAsa ) duTTha - kalattu (duSTa strI) . niyama 2.1 - kammadhAraya samAsa ( karmadhAraya samAsa ) bahu-dukkhAuru (bahuta duHkhoM se pIr3ita ) niyama 2 - taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa ) dugga - kuDumbu ( daridra kuTumba ) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa ) visayAsattu (viSaya meM Asakta) niyama 2 apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda - alaMkAra abhyAsa uttara pustaka sattamI vibhatti tappurisa samAsa ( saptamI tatpuruSa samAsa ) For Personal & Private Use Only 13 Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tava-vAeM (tapa kI bAta se) niyama 2- chaThThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) vara-ujjANaiM (zreSTha udyAnoM ko) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa) tava-caraNaho (tapa ke AcaraNa kA) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) cau-kasAya-riu (cAroM kaSAyarUpI zatru) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa) .. attAvaNu (zarIra kA tapana) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) tava-caraNu (tapa ke AcaraNa) niyama 2- chuTTI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) daya-dhammu (dayA evaM dharma) niyama 1- daMda samAsa (dvandva samAsa) jara-maraNa (jarA-maraNa) niyama 1- daMda samAsa (dvandva samAsa) pATha 3-paumacariu . gurU-vesu (zikSaka ke rUpa ko) __ niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) sundara-sarAI (sundara svaroM ko) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa) akkhara-NihANu (akSaroM kA bhaNDAra) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) gayaNaGgaNe (AkAza ke AMgana meM) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) jagaNAhaho (jaga kA nAtha) niyama 2- chaTTI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka 14 For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahu-aMsu-jalolliya (vipula, AMsU rUpI, jala se, bhare hue) niyama 2- taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa) bhayAurae (bhaya se Atura) niyama 2- taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa) pATha 4-paumacariu AsA-poTTalu (AzAoM kI poTalI) - niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) mahi-maNDalu (pRthvImaNDala) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) . jaraDha-mayalaJchaNu (kSINa candramA) . niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa) varisiya-ghaNu (barasA huA bAdala) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa) amara-vahUhiM (devatAoM kI striyoM dvArA) ... niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) bhamarAvalihi (bha~varoM kI paMktiyoM dvArA) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) dasa-siru (dasasira) niyama 2.2- digu samAsa ( dvigu samAsa) dasa-seharu (dasazikhA) niyama 2.2- digu samAsa ( dvigu samAsa) dasa-mauDau (dasamukuTa) - niyama 2.2- digu samAsa ( dvigu samAsa) mucchA-vihalu (mUrchA se vyAkula) niyama 2- taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa) bhAi-vioeM (bhAI ke viyoga se) . niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka 15 .. For Personal & Private Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lakkhaNa-rAmehiM ( rAma aura lakSmaNa dvArA ) addhayanda - bimbAI (arddhacandra ke pratibimba ) niyama 1 - daMda samAsa ( dvandva samAsa ) dIha-visAlaI (lambe aura cauDe) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) daTThoTTaI (dA~toM se kATe gaye hoTha ) niyama 1 - daMda samAsa ( dvandva samAsa ) jIva - dayA - paricattau ( jIva kI dayA choDa dI gaI ) niyama 2goggahe (gAya ke saMrakSaNa meM) niyama 2chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ). mitta - pariggahe (mitra kI sahAyatA meM ) niyama 2chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) mahisa- visa- mesahiM (mahisa, vRSa aura meSa ke dvArA) niyama 1- daMda samAsa ( dvandva samAsa ) 16 niyama 2- taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa ) aviNaya - thANeM (doSa ke ghara) niyama 2 - chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) sauNAhAreM (pakSiyoM ke ( priya) bhojana ) niyama 2 chaTThI vibhatti tappurisaM samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) maNa - turau (manarUpI ghor3A) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa ( karmadhAraya samAsa ) chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) harivaMsuppaNNI (harivaMza meM utpanna ) pATha 5 - paumacariu niyama 2 vaya - guNa - saMpaNNI ( vrata aura guNa se yukta) sattamI vibhatti tappurisa samAsa ( saptamI tatpuruSa samAsa ) niyama 2- taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa ) apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda - alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jiNa-sAsaNe (jina zAsana meM) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) sokkhuppattI (sukha kI utpatti ko) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) anteura-sArI (antaHpura meM zreSTha) niyama 2- sattamI vibhatti tappurisa samAsa (saptamI tatpuruSa samAsa) rayaNAsava-jAeM (ratnAzrava ke putra dvArA) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) paDa-poTTale (kapar3e kI poTalI meM) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) NahaGgaNu (nabha kA AMgana) niyama 2- chaThThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) meru-sihare (parvata ke zikhara para) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) cau-sAyarahaM (cAroM sAgaroM ke) . niyama 2.2- digu samAsa ( dvigu samAsa) gaggiravAyae (bharI huI vANI se) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa). NiTara-hiyayaho (niSThura hRdaya ke) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa) DAiNi-rakkhasa-bhUya-bhayaGkare (DAkaniyoM, rAkSasoM aura bhUtoMvAle DarAvane (vana) meM) niyama 2- sattamI vibhatti tappurisa samAsa (saptamI tatpuruSa samAsa) kamalamAla (kamala kI mAlA) niyama 2- chaThThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) vaTTi-sihae (battI (vartikA) kI zikhA se) .. niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) pAra-NArihiM (nara aura nArI meM) - niyama 1- daMda samAsa (dvandva samAsa) apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka 17 For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATha 6-mahApurANa payarAIvaI (caraNa (rUpI) kamaloM ko) / niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa) kesarikaMdhara (siMha ke samAna gardanavAle) niyama 2- taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa) NivakumAravAsaM (rAjaputroM ke ghara) / niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) sAmisAlataNuruha (svAmI ke zreSTha putroM ko) niyama 2- chaThThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) kumAragaNu (kumAragaNa) __ niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) kayaMtavAsu (yama kA phaMdA) ___ niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) jammajarAmaraNaiM (janma, jarA aura maraNa) niyama 1- daMda samAsa (dvandva samAsa) , caugaidukkhu (cAragati ke duHkha ko) niyama 2 - chaThThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) vakkalaNivasaNu (vRkSa kI chAla kA vastra) niyama 2 - chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) vaNahalabhoyaNu (jaMgala ke phaloM kA bhojana) . niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) ahimANavihaMDaNu (svAbhimAna kA khaNDana) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) koddavachattahaM (kodoM ke kheta kI) niyama 2 - chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) tilakhalu (tiloM kI khala ko) ___ niyama 2- chaThThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) 18 apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRkSa caMdaNataru (caMdana ke niyama 2 ko) chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) lohiyasukka (lAla aura sapheda) niyama 1 - daMda samAsa (dvandva samAsa ) rasaNaphaMsaNarasadaDDhau (rasanA aura sparzana indriyoM ke rasa se satAyA huA) niyama 2- taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa ) pATha 7-mahApurANa sIlasAyarA (zIla ke sAgara) niyama 2- chaTThIM vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) duriyaNAsiNA (pApa ke nAzaka) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) kulavihasaNaM (kula kI zobhA ) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) kesarikesaru (siMha ke bAla ko) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) varasaiMthaNaya (zreSTha satI ke vakSasthala ko ) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) kAlANalu (kAlarUpI agni) niyama 2.1 - kammadhAraya samAsa ( karmadhAraya samAsa ) * paramuNNai (parama unnatiM) . niyama 2.1 - kammadhAraya samAsa ( karmadhAraya samAsa ) sihisihahiM (agni kI jvAlA meM) niyama 2 chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) raNagaNi (raNa ke AMgana meM) niyama 2chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) rakkhAkaMkhar3a (rakSA kI icchA se) niyama 2 chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda - alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only 19 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mANabhaMga (mAna ke bhaMga hone para) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) viNivAsaM ( rAjA kA ghara ) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) vANAvali (vANoM kI paMkti) niyama 2muNitaMDau ( muni samUha ko) niyama 2 chaTThI vibhatti tappurisa samAsa ( SaSThI tatpuruSa samAsa ) chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) raNabhoyaNu (raNarUpI bhojana) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa ( karmadhAraya samAsa ) karirayaNaiM (hAthI rUpI ratnoM ko) niyama 2.1 - kammadhAraya samAsa ( karmadhAraya samAsa ) gurukahiu (guru ke dvArA kathita) niyama 2- taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa ) rahasAUriyAiM (vega se bharI huI ) niyama 2 - taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa ) maccharabhAvabhariya (IrSyAbhAva se bhare hue) niyama 2- taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa ) mahurakkharehiM (madhura zabdoM se) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAse) 20 pATha 8 - mahApurANa jayalacchigeha (vijayarUpI lakSmI ke ghara ) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) rAmAhirAma (striyoM ke lie AkarSaka ) cautthI vibhatti tappurisa samAsa (caturthI tatpuruSa samAsa ) niyama 2mahimahilahi (pRthvIrUpI mahilA kI ) niyama 2.1 - kammadhAraya samAsa ( karmadhAraya samAsa ) apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda - alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NivaNAyakusala (rAjanIti meM kuzala) niyama 2- sattamI vibhatti tappurisa samAsa (saptamI tatpuruSa samAsa) NiyatAyapAyapaMkaruhabhasala (nija pitA ke caraNarUpI kamaloM ke bhaureM) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) dhammapakkhu (dharmapakSa ko) niyama 2- chaThThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) kharapaharaNadhArAdArieNa (prakhara AyudhoM kI dhAra se vidArita) niyama 2- taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa) Nivamalla (rAjArUpI pahalavAna) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa) NavajovvaNeNa (navayauvana se) niyama 2- taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa) NayavayaNaiM (nIti-vacanoM ko) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa) sIhAsaNachattaiM (siMhAsana aura chatra) . niyama 1- daMda samAsa (dvandva samAsa) pATha 9-jaMbUsAmicariu . ravigahaNe (sUryagrahaNa ke avasara para) . niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) niyayagharu (apane ghara ko) niyama 2- biiyA vibhatti tappurisa samAsa (dvitIyA tatpuruSa samAsa) kaNayamaNibhariyau (svarNa tathA maNiyoM se bhare hue) niyama 2- taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa) daviNAsae (dravya kI AzA se) ... niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) rayaNasamUha (ratna samUha ko) . niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka 21 For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sAhINalacchi (svAdhIna lakSmI ko) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa) suNNanihi (zUnyanidhi) . niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa) / racchAmuhe (mohalle ke mukha pr)| niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) bhayakaMpiru (bhaya se kaMpanazIla) niyama 2- taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa) nisAgami (rAtri Ane para) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) kAmuyajaNu (kAmuka manuSya) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa) piyamaNu (priyA ke mana ko) niyama 2- chaThThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) jIviyAsa (jIne kI AzA) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) sAyarajalu (sAgara ke jala ko) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) hari-kari (ghor3e va hAthI) niyama 1- daMda samAsa (dvandva samAsa) saMsArasamuddi (saMsAra samudra meM) niyama 2- sattamI vibhatti tappurisa samAsa (saptamI tatpuruSa samAsa) pATha 10-sudaMsaNacariu cchohajuttu (roSa se yukta huA) niyama 2- taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa) rattAgharisaNa (khUna kA gharSaNa) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka 22 For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vesApamattu (vezyA meM masta huA) niyama 2- sattamI vibhatti tappurisa samAsa (saptamI tatpuruSa samAsa) : pAraddhirattu (zikAra kA premI) niyama 2- chaThThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) gurumAyabappu (guru, mA~ aura bApa) niyama 1- daMda samAsa (dvandva samAsa) NiyabhuyabaleNa (nija bhujAoM ke bala se) niyama 2- chaThThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) Niddabhukkhu (nidrA aura bhUkha ko) niyama 1- daMda samAsa (dvandva samAsa) parayArarayA (parastrI meM anurakta huA) niyama 2- sattamI vibhatti tappurisa samAsa (saptamI tatpuruSa samAsa) sIlagurukkiya (kaThora zIla dhAraNa kI huI) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa) hari-hali-cakvaTTi-jiNamAyau (nArAyaNa, baladeva, cakravartI tathA tIrthaMkaroM kI - mAtAe~) niyama 1- daMda samAsa (dvandva samAsa) sIlakamalasarahaMsiu (zIlarUpI kamala sarovara kI haMsinI) - - niyama 2- chaThThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) phaNiNarakhayarAmarahiM (nAgoM, manuSyoM, AkAza meM calanevAle (vidyAdharoM) aura devoM dvArA) .. niyama 1- daMda samAsa (dvandva samAsa) chArapuMju (rAkha kA Dhera) . niyama 2- chaThThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) paMDiyaloyaviveu (jJAnI samudAya kA viveka) niyama 2- chaThThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) duTThasahAu (duSTa svabhAva) - niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa) apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka 23 For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ NiddhaNacitte (nirdhana ke citta se) - niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) siddhasamUha (siddhoM kA samUha) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) pAvakalaMku (pApa kA kalaMka) | . niyama 2- chaThThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) kAmuyacitte (kAmuka citta se) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa). NAyaNAhu (soM kA svAmI) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) kAmAure (kAma se pIr3ita) __ niyama 2- taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa) virahaDAha (viraha kA saMtApa) ___niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) jalapavAha (jala kA pravAha) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) pahupesaNe (svAmI kA prayojana) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) payasamAsu (padoM meM samAsa) niyama 2- sattamI vibhatti tappurisa samAsa (saptamI tatpuruSa samAsa) dhammovaesu (dharma kA upadeza) niyama 2- chaThThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) maivisesu (buddhi kI zreSThatA) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) cArittavittu (cAritrarUpI dhana ko) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa) 24 apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATha 11-sudaMsaNacariu amariMdagharu (indra kA ghara) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) pavaraMbuNihI (uttama samudra) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa) varasuddhamaI (uttama zuddhamati) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa) suravaMdaNIu (devatAoM dvArA vaMdanIya) niyama 2- taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa) kalimalu (pApa (rUpI) mala ko) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa) guNamaNiNikeu (guNa (rUpI) maNiyoM kA ghara) niyama 2- chaThThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) mokkhalAha (mokSa ke lAbha ko) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) kamaliNidale (kamalinI ke patte para) . niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) duTThapAviTThaporatthagaNu (duSTa, atyanta pApI, IrSyAlu varga) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa) paNaTThAIso (kAma naSTa kara diyA gayA hai) .. niyama 3- bahuvvIhi samAsa (bahuvrIhi samAsa) jaIso (zaktisaMpanna yati) . niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa) - sajjaNakAmiNisottahirAmo (sajjana aura kAminiyoM ke kAnoM ke lie manohara) niyama 2- cautthI vibhatti tappurisa samAsa (caturthI tatpuruSa samAsa) sohaNamAse (zubha-mAsa meM) - niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa) apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka 25 For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vayapAlaNe (vrata ke pAlana se ) niyama 2 - chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSaM samAsa) piyaloyaNe (snehI ke darzana se) niyama 2 - chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) uccakahANI (ucca kI kahAnI) niyama 2 - chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) maMtipayammi (maMtrI pada para ) niyama 2 - chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) sIlaNihi (zIla ke nidhAna) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) vilAsiNimaMdirAsu (vilAsinI ke ghara ko ) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) dharaNiIsu (pRthvI kA mukhiyA) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) rAyaNehu (rAjA ke sneha ko) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) NivaNaMdaNu (rAjA kA putra) niyama 2 - chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) paramamittu (paramamitra) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa ( karmadhAraya samAsa ) pATha 12 - karakaMDacariu hi icchir (mana ke lie cAhI gaI ) niyama 2 26 cautthI vibhatti tappurisa samAsa (caturthI tatpuruSa samAsa ) lauDi-khagga ( lakar3iyA~ aura talavAreM ) niyama 1 pATha 13-dhaNNakumAra cariu daMda samAsa (dvandva samAsa ) apabhraMza-vya - vyAkaraNa evaM chaMda - alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAraNatthi (mArane ke icchuka) niyama 2- chaThThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) vacchaulaiM (bachar3oM ke samUhoM ko) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) bhayataTThau (bhaya se kaoNpA) niyama 2- taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa) bhayavasu (bhaya ke adhIna) ___ niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) sIha-bhayAura (siMha ke bhaya se pIr3ita) niyama 2- taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa) visamAvatthahiM (kaThina avasthA meM) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa) bahudukkhAyaru (bahuta duHkhoM kI khAna) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa (SaSThI tatpuruSa) pura-sayAsi (nagara ke pAsa) . niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) dukha-dAlidda-jaDiu (dukha daridratA se yukta) ... niyama 2- taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa) puSyakkiya (pUrva meM kiye hue) . niyama 2- sattamI vibhatti tappurisa samAsa (saptamI tatpuruSa samAsa) pavaNAhaya (vAyu se AghAta prApta) . niyama 2- taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa) bhayabhIyau (bhaya se kA~pA huA) niyama 2- taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa) saMsAra-sarUvau (saMsAra kA svarUpa) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) duhabhariyA (duHkha se bharA huA) .. . niyama 2- taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa) . . apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ giri-guha-vAri (parvata kI guphA ke daravAje para) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) kara-calaNaiM (hAtha aura paira) niyama 1- daMda samAsa (dvandva samAsa) dahadisi (dasoM dizAoM meM) niyama 2.2- digu samAsa (dvigu samAsa) kamalavatta (kamala ke samAna mukhavAle) . niyama 3- bahuvvIhi samAsa (bahubrIhi samAsa) calaNa-kara (paira aura hAtha) niyama 1- daMda samAsa (dvandva samAsa) saggavAsi (svarga kA vAsI) * niyama 2- chaTTI vibhatti tappurisa (SaSThI tatpuruSa). sokkharAsi (sukha kI khAna) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) Niyaguru-caraNAraviMda (nija guru ke caraNarUpI kamaloM ko) niyama 2- chaThThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) mohAura (moha se pIr3ita) niyama 2- taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa) jiNavayaNu (jiNavacana ko) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) devapujju (devoM dvArA pUjya) niyama 2- taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa) kara-caraNa (hAtha aura paira) niyama 1- daMda samAsa (dvandva samAsa) guha-abbhaMtari (guphA ke bhItara) niyama 2- chaThThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) cirakaha (purAnI kathA) - niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa) 28 apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bahu- suha - chaNNau ( bahuta sukhoM se AcchAdita) niyama 2- taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa ) giri - siMgahuM ( parvata kI zikhA se) niyama 2 - chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) khala-vayaNaiM (duSToM ke vacana) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) ujjANavaNehiM (udyAnoM aura vanoM se ) niyama 1 - daMda samAsa (dvandva samAsa ) pATha 14 - hemacandra ke dohe kasAya-balu (kaSAya kI senA ) niyama 2-. chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) paMca-guru (pA~ca guru) pATha 15 - paramAtmaprakAza niyama 2.2- * digu samAsa ( dvigu samAsa) deha - vibhiNNau (deha se bhinna) niyama 2 - paMcamI vibhatti tappurisa samAsa (paJcamI tatpuruSa samAsa ) paramappu (parama-AtmA) niyama 2.1 - kammadhAraya samAsa ( karmadhAraya samAsa ) puvva-kriyAI (pUrva meM kie gae) . niyama 2 - sattamI vibhatti tappurisa samAsa ( saptamI tatpuruSa samAsa ) iMdiya - suha- duhaI (indriyoM ke sukha-duHkha) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) maNa-vAvAru (mana kA vyApAra ) niyama 2 - chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) dehAdehahiM (deha meM aura binA deha ke apane meM) niyama 1- daMda samAsa ( dvandva samAsa ) apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda - alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only 29 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jIvAjIva (jIva aura ajIva) niyama 1- daMda samAsa (dvandva samAsa) bhava-taNu-bhoya-viratta-maNu (saMsAra, zarIra aura bhogoM se udAsIna huA mana) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa) dehAdevali (deharUpI maMdira meM) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa) aNAi-aNaMtu (anAdi-anaMta) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa) .. kevala-NANa-phuraMta-taNu (kevalajJAna se camakatA huA zarIra) . niyama 2- taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa) . pATha 16-pAhuDadohA appAyattau (svayaM ke adhIna) niyama 2- chaThThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) visayasuha (viSaya se (utpanna) sukha) niyama 2- taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa) sAsayasuhu (avinAzI sukha) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa) NiccalaThiyaI (acalAyamAna aura dRr3ha hone para) niyama 1- daMda samAsa (dvandva samAsa) sumiTTAhAra (sumadhura AhAra) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa) dujjaNauvayAra (durjana ke prati kiyA gayA upakAra) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) guNasArA (guNoM kI prApti ke lie zreSTha) niyama 2- chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa) kammaviNimmiya (karmoM se racita) ___niyama 2- taiyA vibhatti tappurisa samAsa (tRtIyA tatpuruSa samAsa) apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka 30 For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kammavisesu (karma kI vizeSatA ) niyama 2 - chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) pATha 17 - sAvayadhammadohA sAyaragayahiM (sAgara meM lupta ) niyama 2 - sattamI vibhatti tappurisa samAsa ( saptamI tatpuruSa samAsa ) bhavajalagayahiM (saMsArarUpI pAnI (sAgara) meM par3e hue) niyama 2- sattamI vibhatti tappurisa samAsa ( saptamI tatpuruSa samAsa ) maNavayakAyahiM (mana-vacana-kAya se) niyama 1 - daMda samAsa (dvandva samAsa ) pasudhaNadhaNNaiM (pazu, dhana aura dhAnya) niyama 1 - daMda samAsa ( dvandva samAsa ) parimANapavitti (parimANa meM pravRtti ) niyama 2 - sattamI vibhatti tappurisa samAsa ( saptamI tatpuruSa samAsa ) pattharaNAva (patthara kI nAva ) niyama 2 - chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) uvahiNIru (samudra kA jala) niyama 2 - chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) dukkhasayAI (saikar3oM duHkhoM ko) niyama 2.1- kammadhAraya samAsa (karmadhAraya samAsa ) iMdhaNakajje ( IMdhana ke prayojana se ) niyama 2 chaTThI vibhatti tappurisa samAsa (SaSThI tatpuruSa samAsa ) apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda - alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only 31 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 2. 3. 4. 5. 32 kAraka prathamA vibhaktiH karttA kAraka yahA~ prathamA vibhakti ke abhyAsa vAkya nahIM diye gaye haiN| inheM apabhraMzavyAkaraNa meM diye gaye udAharaNa vAkyoM se samajhA jAnA cAhie / dvitIyA vibhaktiH karma kAraka abhyAsa 1 / /teM (3 / 1 ) gaMtha / gaMthA / gaMthu / gaMtho ( 1 / 1 ) paDhijjai / paDhiai / pddhijje/pddhiae| niyama 1- karmavAcya meM karma meM prathamA vibhakti hotI hai| so (1/1) bAlaa / bAlaA / bAlau (5 / 1-2 / 1) paha / pahA / pahu (2 / 1 ) pucchai / pucchei /pucchae / niyama 2 - dvikarmaka kriyAoM ke yoga meM mukhya karma meM dvitIyA vibhakti hotI hai aura gauNa karma meM sampradAna, apAdAna, sambandha, adhikaraNa, Adi vibhaktiyoM ke hone para bhI dvitIyA vibhakti hotI hai| so (1 / 1 ) gAvI / gAvi (5/12/1 ) duddha/duddhA/duddhu (2/1) duhai / duI / duhae | niyama 2- apAdAna 5/1 ke sthAna para dvitIyA vibhakti / so (1/1) rukkha/rukkhA / rukkhu (5/12/1) puppha / pupphA / pupphu (2/1) cui cuNe/cuNa | niyama 2- apAdAna 5 / 1 ke sthAna para dvitIyA vibhakti / muNi / muNI ( 1 / 1) bAlaa / bAlaA / bAlau ( 4 / 1-2 / 1 ) dhamma / dhammA / dhammu (2 / 1 ) uvadisai / uvadisei / uvadisae / niyama 2 - sampradAna 4 / 1 ke sthAna para dvitIyA vibhakti / apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda - alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. 7. 8. 9. 10. 11. so (1/1) taM (5/12/1 ) dhaNa / dhaNA / dhaNu ( 2 / 1 ) maggai / maggei / maggae / niyama 2 - apAdAna 5/1 ke sthAna para dvitIyA vibhkti| tuhuM (1 / 1 ) aggi / aggI ( 3 / 1-2 / 1 ) bhoyaNa / bhoyaNA / bhoyaNu ( 2 / 1 ) paci/pace/pacu/paca/pacahi/pacehi/pacasu/pacesu / niyama 2 - karaNa 3 / 1 ke sthAna para dvitIyA vibhakti / nariMda / nariMdA / nariMdra / nariMdo (1/1) maMti/maMtI (2/1) Nayara / NayarA / jayaru (7/12/1 ) vahai / vahei / vahae athavA NINai / NINei/NINae / niyama 2 - adhikaraNa 7 / 1 ke sthAna para dvitIyA vibhakti / hauM (1/1) devaula / devaulA / devaulu (2 / 1 ) gacchauM / gacchami / gacchAmi / gacchemi / niyama 3 - sabhI gaMtyArthaka kriyAoM ke yoga meM dvitIyA vibhakti hotI hai| so (1 / 1 ) ratti / rattI ( 7/12/1 ) mitta/mittA / mittu ( 2 / 1 ) sumara / sumare / sumarae / niyama 4 - saptamI vibhakti ke sthAna para kabhI-kabhI dvitIyA vibhakti hotI hai| suaNa/suaNA/suaNasu/suaNAsu/suaNaho/suaNAho / suaNassu (6/1) vijjupphuriya/ vijjupphuriyA ( 1 / 1-2 / 1 ) koha / kohA/kohu/koho (1 / 1 ) havai / havei / havae / niyama 5- prathamA vibhakti ke sthAna para kabhI-kabhI dvitIyA vibhakti hotI hai| 12. deva / devA (1/2) sagga / saggA / saggu ( 2 / 1 ) uvavasahiM / uvavasanti / uvavasante/uvavasire athavA anuvasahiM athavA ahivasahiM athavA aavshiN/aadi| niyama 6- yadi vasa kriyA ke pUrva uva, anu, ahi aura A meM se koI bhI upasarga ho to kriyA ke AdhAra meM dvitIyA hotI hai| apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda - alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only 33 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13. kaNha/kaNhA/kaNhu (2/1) savvao bAlaa/bAlaA (1/2) atthi| niyama 7- savvao (saba ora) ke sAtha dvitIyA vibhakti hotI hai| Nayara/NayarA/Nayaru (2/1) samayA sariA/saria (1/1) atthiA : niyama 7- samayA (samIpa) ke sAtha dvitIyA vibhakti hotI hai| ... 15. taM (2/1) antareNa/viNA hau~ (1/1) gacchauM/gacchami/gacchAmi/ gcchemi| niyama 8 va 12- antareNa va viNA ke yoga meM dvitIyA vibhakti hotI Nai/NaI (2/1) Nayara/NayarA/Nayaru (2/1) ya antarA vaNaM/vaNA/ vaNu (1/1) atthi| niyama 8- antarA (bIca meM, madhya meM) ke yoga meM dvitIyA vibhakti hotI hai| bAlaa/bAlaA/bAlau (2/1) paDi tuhuM (1/1) saneha/sanehA/sanehu (2/1) krhi/krsi/krse| niyama 9- paDi (kI ora, kI tarapha) ke yoga meM dvitIyA vibhakti hotI hai| so (1/1) bAraha varisa/varisA/varisaiM/varisAiM (2/2) vasai/ vsei/vse| niyama 10- samayavAcI zabdoM meM dvitIyA vibhakti hotI hai| hauM (1/1) kosa/kosA/kosu (2/1) cluN/clmi/claami/clemi| niyama 10- mArgavAcI zabdoM meM dvitIyA vibhakti hotI hai| Nai/NaI (1/1) Nayarahe/NayarAhe/Nayarahu/NayarAhu (5/1) dUra/dUrA/dUru (2/1) atthi| niyama 11- dUra (napuMsakaliMga) zabda dvitIyA vibhakti meM rakhA jAtA hai| sAyara/sAyarA/sAyarasu/sAyarAsu/sAyaraho/sAyarAho (6/1) aMtiya/ aMtiyA/aMtiyu (2/1) laMkA/laMka atthi| niyama 11- aMtiya (napuMsakaliMga) zabda dvitIyA vibhakti meM rakhA jAtA hai| so (1/1) duha/duhA/duhu (2/1) jiivi/jiivei/jiive| niyama 13- kabhI-kabhI saMjJA zabda kI dvitIyA vibhakti kA ekavacana kriyAvizeSaNa ke rUpa meM prayukta hotA hai| 21. 22. apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. taNA tRtIyA vibhaktiH karaNa kAraka abhyAsa 2 1. so (1/1) jaleNa/jaleNaM/jaleM (3/1) kara/karA (2/2) pacchAlai/ pcchaalei/pcchaale| niyama 1- kArya kI siddhi meM jo kartA ke lie atyanta sahAyaka hotA hai vaha karaNa kahA jAtA hai| use tRtIyA vibhakti meM rakhA jAtA hai| teNa/teNaM/teM (3/1) divAyara/divAyarA/divAyaru/divAyaro (1/1) dekhijji/dekhijje/dekhiai/dekhiae| niyama 2- karmavAcya meM tRtIyA vibhakti hotI hai| 3. kannAe/kannae (3/1) ljjijji/ljjijje/ljjiai/ljjiae| niyama 2- bhAvavAcya meM tRtIyA vibhakti hotI hai| 4. puNNeNa/puNNeNe/puNNe (3/1) hari/harI (1/1) dekhia/dekhiA/khiu/ dekhio| niyama 3- kAraNa vyakta karane vAle zabdoM meM tRtIyA vibhakti hotI hai| 5. hari/harI (1/1) paMcahi/paMcahiM/paMcahi~ (3/2) diNahiM/diNehiM (3/2) * koseNa/koseNaM/koseM (3/1) gcchia/gcchiaa/gcchiu/gcchio| niyama 4- phala prApta yA kArya siddha hone para kAlavAcaka aura mArgavAcaka zabdoM meM tRtIyA vibhakti hotI hai| so (1/1) bArahahi/bArahahiM/bArahahi~ (3/2) varisahiM/varisehiM (3/2) vAgaraNa/vAgaraNA/vAgaraNu (2/1) pddhi/pddhei/pddhe| niyama 4- phala prApta yA kArya siddha hone para kAlavAcaka zabdoM meM tRtIyA vibhakti hotI hai| putteNa/putteNaM/putteM (3/1) saha bappa/bappA/bappu/bappo (1/1) gacchai/ gcchei/gcche| niyama 5- saha, saddhiM, samaM (sAtha) artha vAle zabdoM ke yoga meM tRtIyA vibhakti hotI hai| apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka 35 For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. bappa/bappA/bappu/bappo (1/1) putteNa/putteNaM/putte (3/1) samaM khelai/. khelei/khele| niyama 5- saha, saddhiM, samaM (sAtha) artha vAle zabdoM ke yoga meM tRtIyA vibhakti hotI hai| jala/jalA/jalu (2/1) athavA jaleNa/jaleNaM/jaleM (3/1) athavA jalahe/jalAhe/jalaha/jalAha (5/1) viNA kamala/kamalA/kamalu (1/1) na viasi/viasei/viase| niyama 6- 'viNA' zabda ke sAtha dvitIyA, tRtIyA yA paMcamI vibhakti hotI hai| so (1/1) nariMdeNa/narideNaM/nariMdeM (3/1) nariMda/nariMdA/nariMdasu/ nariMdAsu/nariMdaho/nariMdAho/nariMdassu (6/1) tulla/tullA/tullu/ tullo atthi| niyama 7- tulya (samAna, barAbara) kA artha batAne vAle zabdoM ke sAtha tRtIyA athavA SaSThI vibhakti hotI hai| so (1/1) kaNNeNa/kaNNeNaM/kaNNe (3/1) bahira/bahirA/bahiru/ bahiro (1/1) atthi| niyama 8- zarIra ke vikRta aMga ko batAne ke lie tRtIyA vibhakti hotI 10. 11. 13. so (1/1) NeheNa/NeheNaM/NeheM (3/1) ghara/gharA/gharu (2/1) Avai/ aavei/aave| niyama 9- kriyAvizeSaNa zabdoM meM bhI tRtIyA vibhakti kA prayoga hotA hai| sIli/sIle (7/1) NaTThi/Na? (7/1) ucceNa kuleNa (3/1) kiM? niyama 11- kiM, kajju, attho isI prakAra prayojana prakaTa karanevAle zabdoM ke yoga meM Avazyaka vastu ko tRtIyA vibhakti meM rakhA jAtA hai| IsarahaM/IsarAhaM (6/2) kajja/kajjA/kajju (1/1) tiNeNa/tiNeNaM/ tiNeM (3/1) vi hvi/hvei/hve| niyama 11- kiM, kajju, attho isI prakAra prayojana prakaTa karanevAle zabdoM ke yoga meM Avazyaka vastu ko tRtIyA vibhakti meM rakhA jAtA hai| 14. 36 apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caturthI vibhaktiH sampradAna kAraka . abhyAsa 3 1. so (1/1) puttI/putti/puttIhe/puttihe (4/1) dhaNa/dhaNA/dhaNu (2/1) dei| niyama 1- dAna kArya ke dvArA kartA jise santuSTa karanA cAhatA hai, usa vyakti kI sampradAna kAraka saMjJA hotI hai| sampradAna ko batAne vAle saMjJApada ko caturthI vibhakti meM rakhA jAtA hai| so (1/1) dhaNa/dhaNA/dhaNasu/dhaNAsu/dhaNaho/dhaNAhI/dhaNassu (4/1) ce?i/ce?i/cetttte| niyama 2- jisa prayojana ke lie koI kArya hotA hai, usa prayojana meM caturthI vibhakti hotI hai| 3. hari/harI (4/1) bhatti/bhattI (1/1) roai/roei/roae| niyama 3- roa (acchA laganA) tathA roa ke samAna artha vAlI anya kriyAoM ke yoga meM prasanna hone vAlA sampradAna kahalAtA hai, usameM caturthI vibhakti hotI hai| nariMda/nariMdA/nariMdu/nariMdo (1/1) maMti/maMtI (4/1) kujjhai/kujjhei/ kujjhe| niyama 4- kujjha (krodha karanA), kriyA ke yoga meM jisake Upara krodha kiyA jAe usameM caturthI vibhakti hotI hai| maMti/maMtI (1/1) nariMda/nariMdA (2/1) athavA nariMda/nariMdA/nariMdasu/ nariMdAsu/nariMdaho/nariMdAho/nariMdassu (4/1) nnmi/nnmei/nnme| ... niyama 5- 'Nama' kriyA ke yoga meM dvitIyA aura caturthI vibhakti donoM hotI haiN| 6: dhanna/dhannA/dhannu (1/1) bhoyaNa/bhoyaNA/bhoyaNasu/bhoyaNAsu/ bhoyaNaho/bhoyaNAho/bhoyaNassu (4/1) alaM atthi| .. niyama 6- alaM (paryApta) ke artha meM caturthI vibhakti hotI hai| 7. so (1/1) mutti/muttI/muttihe/muttIhe (4/1) sihi/sihei/sihe| niyama 7- siha (cAhanA) kriyA ke yoga meM caturthI vibhakti hotI hai| . apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka 37 5. For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. 9. 10. 11. 1. 2. 38 mAyA/mAya (1/1) puttI /putti / puttI he / putti (4 / 1) kahA / kaha (2/1) kahai / kahei / kahae athavA saMsai / saMsei / saMsae athavA cakkha /cakkhei /ckkhe| niyama 8 - kaha ( kahanA ), saMsa ( kahanA ), cakkha ( kahanA) kriyAoM ke. yoga meM jisa vyakti se kucha kahA jAtA hai usameM caturthI vibhakti hotI hai| nariMda/nariMdA /nariMdu/nariMdo (1 / 1 ) bhoyaNatthaM (4 / 1 ) baisai / baisei / baisae / niyama 9 caturthI ke artha meM atthaM (avyaya) kA prayoga bhI hotA hai / so (1 / 1 ) nariMda / nariMdA / nariMdasu / nariMdAsu / nariMdaho / nariMdAho / nariMdassu (4 / 1 ) Isai / Isei / Isae / niyama 4 - Isa ( IrSyA karanA) kriyA ke yoga meM jisase IrSyA kI jAe usameM caturthI vibhakti hotI hai| rahuNandaNa/rahuNandaNA/rahuNandaNu / rahuNandaNo ( 1 / 1 ) asacca/asaccA / asaccasu/asaccAsu/asaccaho / asaccAho / asaccassu (4 / 1 ) asUai / asUei / asUae / niyama 4- asUa (ghRNA karanA) kriyA ke yoga meM, usameM caturthI vibhakti hotI hai / jisase ghRNA paMcamI vibhaktiH apAdAna kAraka abhyAsa 4 girihe / girIhe (5 / 1 ) sariA / saria (1 / 1 ) NIsarai/NIsarei / NIsarae / niyama 1- jisase kisI vastu kA alaga honA pAyA jAtA hai, use apAdAna kahate haiN| apAdAna ko batAne vAle saMjJApada ko paMcamI vibhakti meM rakhA jAtA hai| kI jAe pattahe/pattAhe/pattaha/pattAha (5 / 1 ) bindu / bindU (1/2) paDahiM/paDanti / paDante / paDire / niyama 1- jisase kisI vastu kA alaga honA pAyA jAtA hai, use apAdAna kahate haiN| apAdAna ko batAne vAle saMjJApada ko paMcamI vibhakti meM rakhA jAtA hai| For Personal & Private Use Only apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda - alaMkAra abhyAsa uttara pustakaM Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3. 4. so gaMbhIreNa/gaMbhIreNaM/gaMbhIreM (3/1) athavA gaMbhIrahe/gaMbhIrAhe/gaMbhIrahu/ gaMbhIrAhu (5/1) psiddhi/psiddhei/psiddhe| niyama 2- guNavAcaka astrIliMga saMjJA zabda (pulliMga, napuMsakaliMga saMjJA zabda) jo kisI kriyA yA ghaTanA kA kAraNa batAtA hai, usameM tRtIyA yA paMcamI vibhakti hotI hai| cora/corA/coru/coro (1/1) nariMdahe/nariMdAhe/nariMdaha/nariMdAhu (5/1) ddri/ddrei/ddre| niyama 3- bhaya arthavAlI dhAtuoM ke yoga meM bhaya kA kAraNa paMcamI vibhakti meM rakhA jAtA hai| so bappahe/bappAhe/bappahu/bappAhu (5/1) lukki/lukkei/lukke| niyama 4- jaba koI apane ko chipAtA hai, to jisase chipanA cAhatA hai vahA~ paMcamI vibhakti hotI hai| so pAvahe/pAvAhe/pAvahu/pAvAhu (5/1) rokki/rokkei/rokke| niyama 5- rokanA arthavAlI kriyAoM ke yoga meM paMcamI vibhakti hotI 5. 6. . 7. tuhaM guruhe/gurUhe (5/1) gaMtha/gaMthA (2/1) paDhi/paDhe/paDhu/paDha/paDhahi/ pddhehi/pddhsu/pddhesu| niyama 6- jisase vidyA, kalA par3hI/sIkhI jAe, usameM paMcamI vibhakti hotI hai| nariMda/nariMdA/nariMdu/nariMdo (1/1) asaccahe/asaccAhe/asaccahu/ .. asaccAhu (5/1) dugucchi/dugucchei/dugucche| . niyama 7- duguccha (ghRNA) zabda yA kriyA ke sAtha paMcamI vibhakti hotI 9. mukkha/mukkhA/mukkhu/mukkho (1/1) sajjaNahuM/sajjaNAhuM (5/2) virmi/virmei/virme| niyama 7- virama (haTanA) zabda yA kriyA ke sAtha paMcamI vibhakti hotI apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka 39 For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. 11. 12. 13. so (1/1) sajjhAyi/sajjhAye (5/177/1) pmaayi/pmaayei/pmaaye| niyama 10- paMcamI ke sthAna meM kabhI-kabhI kahIM-kahIM tRtIyA aura saptamI vibhakti pAI jAtI hai| kohahe/kohAhe/kohahu/kohAhu (5/1) moha/mohA/mohu/moho (1/1) uppajjai/uppajjei/uppajjae athavA pbhvi/pbhvei/pbhve| niyama 8- uppajja (utpanna honA), pabhava (utpanna honA) kriyA ke yoga meM paMcamI vibhakti hotI hai| hiMsAhe/hiMsahe (5/1) ahiMsA/ahiMsa (1/1) guruarA (vi. 1/1) atthi / niyama 9- jisase kisI vastu yA vyakti kI tulanA kI jAe, usameM : paMcamI vibhakti hotI hai| so (1/1) NANa-guNeNa/NANa-guNeNaM/NANa-guNe (5/1-23/1) vihINa/vihINA/vihiNu/vihiNo (vi. 1/1) atthi| niyama 10- paMcamI ke sthAna meM kabhI-kabhI kahIM-kahIM tRtIyA aura saptamI vibhakti pAI jAtI hai| so (1/1) bhAvahe/bhAvAhe/bhAvahu/bhAvAhu (5/1) viratta/virattA/ virattu/viratto (vi.1/1) hvi/hvei/hve| niyama 7 - duguccha (ghRNA), virama (haTanA) aura pamAya (bhUla, asAvadhAnI) tathA inake samAnArthaka zabdoM yA kriyAoM ke sAtha paMcamI hotI hai| dhammahe/dhammAhe/dhammahu/dhammAhu (5/1) viNA jIvaNa/jIvaNA/jIvaNu (1/1) asAra/asArA/asAru athavA Nirattha/NiratthA/Niratthu (vi.1/1) atthi| niyama 11- 'viNA' ke yoga meM paMcamI vibhakti bhI hotI hai| 14. 15. 40 apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 2. 3. 4. 5. SaSThI vibhaktiH sambandha kAraka abhyAsa 5 rahuNandaNa/rahuNandaNA/rahuNandaNu / rahuNandaNo ( 1 / 1 ) ajjhayaNa / ajjhayaNA / ajjhayaNasu / ajjhayaNAsu / ajjhayaNaho / ajjhayaNAho / ajjhayaNassu (6/1) heu / heU (6 / 1 ) gaMtha / gaMthA / gaMthu ( 2 / 1) paDhai / pddhei/pddhe| niyama 1- heu (prayojana yA kAraNa artha meM) zabda ke sAtha SaSThI vibhakti hotI hai| heu zabda tathA kAraNa yA prayojanavAcI zabda donoM ko hI SaSThI vibhakti meM rakhA jAtA hai| so (1/1) keNa / keNaM/keM (3/1) athavA kahAM/kAhAM (5/1) athavA ka/kA/kasu/kAsu/kaho / kAho / kassu (6/1 ) heu / heU (6/1) Agacchia / AgacchiA/Agacchiu / aagcchio| niyama 2- yadi he zabda ke sAtha sarvanAma kA prayoga kiyA gayA hai to he zabda aura sarvanAma donoM meM vikalpa se tRtIyA, paMcamI yA SaSThI vibhakti hotI hai| girihiM / girIhiM / girihaM / girIhaM ( 7 / 2 ) vA giri/girI / girihaM/ girIhUM / girihaM / girIhaM (6 / 2) meru/merU (1/1 ) aIva uNNamai / uNNamei / uNNamae / niyama 3 - eka samudAya meM se jaba eka vastu viziSTatA ke AdhAra se chA~TI jAtI hai, taba jisameM se chA~TI jAtI hai usameM SaSThI yA saptamI vibhakti hotI hai| puttI / putti / puttI / putti (4 / 1 athavA 6 / 1 ) kusala / kusalA (1/1)1 niyama 4 - AzIrvAda dene kI icchA hone para kusala zabda ke sAtha caturthI yA SaSThI vibhakti hotI hai| ha N (1/1) mahAvIra / mahAvIrA / mahAvIrasu/mahAvIrAsu / mahAvIraho / mahAvIrAho /mahAvIrassu (2/16/1 ) vandauM / vandami / vandAmi / vandemi / niyama 5dvitIyA vibhakti ke sthAna para SaSThI vibhakti hotI hai| apabhraMza- vyAkaraNa evaM chaMda - alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only 41 Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. 7. 8. 1. 2. 3. 4. 42 so (1 / 1) dhaNa / dhaNA / dhaNasu/dhaNAsu/ dhaNaho/dhaNAho / dhaNassu (3/16/1) dhaNavanta / dhaNavantA / dhaNavantu / dhaNavanto ( 1 / 1 ) havia / haviA/ haviu / hvio| niyama 5 - tRtIyA vibhakti ke sthAna para SaSThI vibhakti hotI hai| so (1 / 1 ) sIha / sIhA / sIhasu/sIhAsu/sIhaho / sIhAho /sIhassu (5/16/1) Darai / Darei / Darae / niyama 5- paMcamI vibhakti ke sthAna para SaSThI vibhakti hotI hai| ta/tA/ tasu/tAsu/taho/ tAho / tassu (6/1) ghara/gharA / gharasu / gharAsu /... gharaho /gharAho / gharassu (7/1 - 6 / 1 ) pahANa / pahANA (1/2) atthi / niyama 5- saptamI vibhakti ke sthAna para SaSThI vibhakti hotI hai| saptamI vibhaktiH adhikaraNa kAraka abhyAsa 6 nariMda/nariMdA/nariMdu/nariMdo (1/1) Asani/ Asane ( 7 / 1) ciTThia / ciTThiA/ciTThiu/ciTThio / niyama 1 - karttA kI kriyA kA AdhAra yA karma kA AdhAra adhikaraNa kAraka hotA hai| vaha saptamI vibhakti meM rakhA jAtA hai| so (1/1) ghari / ghare (7/1 ) vasaI / vasei / vse| niyama 1 - karttA kI kriyA kA AdhAra yA karma kA AdhAra adhikaraNa kAraka hotA hai| vaha saptamI vibhakti meM rakhA jAtA hai / kohi/kohe (7/1) uvasami/uvasamira (7/1 ) karuNA / karuNa ( 1/1) hoi / niyama 2 - jaba eka kArya ke ho jAne para dUsarA kArya hotA hai to ho cuke kArya meM saptamI vibhakti kA prayoga hotA hai / dussIli / dussIle (7/1) Nassi / Nassie (7 / 1) sIla / sIlA/sIlu (1/1) phurai / phurei / phurae / niyama 2- jaba eka kArya ke ho jAne para dUsarA kArya hotA hai to ho cuke kArya meM saptamI vibhakti kA prayoga hotA hai| apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda - alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. 6. 7. AgamahiM / AgamAhiM (2/27/ 2) jANi / jANiu / jANivi / jANavi / sacca / saccA/ saccu ( 1/1 ) kahia / kahiA / kahiu / niyama 3 hai| dvitIyA vibhakti ke sthAna para saptamI vibhakti bhI ho jAtI aNucarahiM/aNucarAhiM (3/27/ 2) saha saMbhAsi / saMbhAsiu / saMbhAsivi / saMbhAsavi / saMbhAseppi/saMbhAseppiNu / saMbhAsevi / saMbhAseviNu (saMkR) so (1 / 1) gacchia/gacchiA /gacchiu /gcchio| niyama 3 - tRtIyA vibhakti ke sthAna para saptamI vibhakti bhI ho jAtI hai| visai / visae ( 5 / 1 - 7 / 1 ) virattacitta / virattacittA / virattacittu / virattacitto (1 / 1 ) joi / joI hvi/hvei/hve| niyama 3 - paMcamI vibhakti ke sthAna para kabhI-kabhI saptamI vibhakti hotI hai| apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda - alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only * 135 43 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaMda evaM alaMkAra ke uttara For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chaMda (khaNDa 1) abhyAsa (ka) 1. siMhAvaloka chanda lakSaNa- isameM cAra caraNa hote haiM (ctusspdii)| pratyeka caraNa meM solaha mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM sagaNa ( / / s) hotA hai| paddhaDiyA chanda lakSaNa- isameM cAra caraNa hote haiM (ctusspdii)| pratyeka caraNa meM solaha mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM jagaNa (15) hotA hai| 3. khaMDayaM chanda lakSaNa- isameM cAra caraNa hote haiM (ctusspdii)| pratyeka caraNa meM teraha mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM ragaNa (sis) hotA hai| 4... pAdAkulaka chanda lakSaNa- isameM cAra caraNa hote haiM (ctusspdii)| pratyeka caraNa meM solaha mAtrAe~ hotI haiM aura sarvatra laghu hotA hai| Ananda chanda lakSaNa- isameM cAra caraNa hote haiM (ctusspdii)| pratyeka caraNa meM pA~ca - mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM laghu (1) AtA hai| 6. dohA chanda lakSaNa- isameM cAra caraNa hote haiM (ctusspdii)| pahale va tIsare caraNa meM teraha-teraha mAtrAe~ hotI haiM aura dUsare va cauthe caraNa meM gyAraha-gyAraha mAtrAe~ hotI haiN| candralekhA chanda lakSaNa- isameM do caraNa hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM 24 mAtrAe~ hotI haiN| apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka ___47 For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8... gaMdhodakadhArA chanda lakSaNa- isameM cAra caraNa hote haiM (ctusspdii)| pratyeka caraNa meM teraha mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM nagaNa (1) hotA hai| cArupada chanda lakSaNa- isameM do caraNa hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM dasa mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM guru (s) va laghu (1) hotA hai| 10. mAlatI chanda - lakSaNa- isameM do caraNa hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM do jagaNa (IsI+II) va 6 varNa hote haiN| 11. dodhaka chanda lakSaNa- isameM do caraNa hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM tIna bhagaNa (si+s||+SII) aura do (s+s) va 11 varNa hote haiN| 1. 2. abhyAsa (kha) gAhA chanda lakSaNa- isameM do caraNa hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM 27 mAtrAe~ hotI haiN| khaMDayaM chanda lakSaNa- isameM cAra caraNa hote haiM (ctusspdii)| pratyeka caraNa meM teraha mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM ragaNa (sis) hotA hai| vadanaka chanda lakSaNa- isameM cAra caraNa hote haiM (ctusspdii)| pratyeka caraNa meM solaha mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM do mAtrAe~ laghu ( / / ) hotI haiN| karamakarabhujA chanda lakSaNa- isameM cAra caraNa hote haiM (ctusspdii)| pratyeka caraNa meM ATha mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM laghu-guru ( / 5) hote haiN| 3. 48 apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. madhubhAra chanda lakSaNa - isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM ATha mAtrAe~ hotI haiN| dIpaka chanda lakSaNa- isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM dasa mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM laghu (1) hotA hai| vadanaka chanda lakSaNa- isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM solaha mAtrAe~ hotI hai tathA caraNa ke anta meM do mAtrAe~ laghu ( 11 ) hotI haiN| amarapurasundarI chanda lakSaNa - isameM do caraNa hote haiM (dvipadI) / pratyeka caraNa meM dasa mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM laghu (1) va guru (s) hotA hai| moktikadAma chanda lakSaNa - isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM cAra jagaNa ( ISI + ISI + ISI + ISI ) va 12 varNa hote haiN| vasantacatvara chanda lakSaNa - isameM do caraNa hote haiM (dvipadI) / pratyeka caraNa meM jagaNa (ISI), ragaNa (SIS), jagaNa (ISI), ragaNa ( SIS) va 12 varNa hote haiN| paMcacAmara chanda lakSaNa - isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM jagaNa (ISI), ragaNa ( SIS), jagaNa ( 151 ), ragaNa ( SIS), jagaNa (ISI) aura guru va 16 varNa hote haiN| abhyAsa (ga) 1. karimakarabhujA chanda lakSaNa - isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM ATha mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM laghu-guru (15) hote haiN| apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda - alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only 49 Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2. 3. 4. 5. 6. 8. 9. 10. 50 madhubhAra chanda lakSaNa - isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM ATha mAtrAe~ hotI haiN| paddhaDiyA chanda lakSaNa - isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM solaha mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM jagaNa (ISI) hotA hai / gAhA chanda lakSaNa- isameM do caraNa hote haiM (dvipadI ) / pratyeka caraNa meM 27 mAtrAe~ hotI haiN| jambheTiyA chanda lakSaNa- isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM nau mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM ragaNa (SIS) AtA hai| jambheTiyA chanda lakSaNa - isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM nau mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM ragaNa ( SIS) AtA hai| kusumavilAsikA chanda lakSaNa - isameM do caraNa hote haiM (dvipadI ) / pratyeka caraNa meM ATha mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke prArambha meM nagaNa ( 111 ) aura anta meM laghu (1) va guru (S) hotA hai| aDilla (alillaha) chanda lakSaNa- isameM do caraNa hote haiM (dvipadI) / pratyeka caraNa meM solaha mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM do mAtrAe~ laghu ( 11 ) hotI haiN| uppahAsiNI chanda lakSaNa- isameM do caraNa hote haiM (dvipadI) / pratyeka caraNa meM solaha mAtrAe~ hotI haiM aura anta meM laghu-guru-laghu-guru hotA hai| cArupada chanda lakSaNa - isameM do caraNa hote haiM (dvipadI ) / pratyeka caraNa meM dasa mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM guru (S) va laghu ( 1 ) hotA hai| apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda - alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 9. abhyAsa (gha) khaMDayaM chanda lakSaNa - isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM teraha mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM ragaNa ( SIS) hotA hai| dohA chanda lakSaNa - isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pahale va tIsare caraNa meM teraha-teraha mAtrAe~ hotI haiM aura dUsare va cauthe caraNa meM gyAraha - gyAraha mAtrAe~ hotI haiN| siMhAvaloka chanda lakSaNa- isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM solaha mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM sagaNa ( 115 ) hotA hai / dIpaka chanda lakSaNa - isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM dasa mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM laghu (1) hotA hai| pAdAkulaka chanda lakSaNa- isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM solaha mAtrAe~ hotI haiM aura sarvatra laghu hotA hai / Ananda chanda lakSaNa - isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM pA~ca mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM laghu (1) AtA hai| madanavilAsa chanda lakSaNa - isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM ATha mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM guru - guru (SS) AtA hai| candralekhA chanda lakSaNa - isameM do caraNa hote haiM (dvipadI ) / pratyeka caraNa meM 24 mAtrAe~ hotI haiN| amarapurasundarI chanda lakSaNa - isameM do caraNa hote haiM (dvipadI ) / pratyeka caraNa meM dasa mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM laghu (1) va guru (s) hotA hai| apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda - alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only 51 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10. mAlatI chanda lakSaNa- isameM do caraNa hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM do jagaNa (ISI+Isi) va 6 varNa hote haiN| dodhaka chanda lakSaNa- isameM do caraNa hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM tIna bhagaNa (si+s+ sI) aura do (s+s) va 11 varNa hote haiN| 11. 52 apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ alaMkAra abhyAsa (ka) 1. virodhAbhAsa alaMkAra- vastutaH virodha na rahane para bhI virodha kA __. AbhAsa hI virodhAbhAsa hai| 2. utprekSA alaMkAra- jahA~ upameya meM upamAna kI saMbhAvanA arthAt utkRSTa kalpanA kA varNana ho vahA~ para utprekSA alaMkAra hotA hai| apabhraMza meM iva, NaM, NAvai Adi vAcaka zabdoM kA prayoga hotA hai| anuprAsa alaMkAra- pada aura vAkya meM varNoM kI AvRtti kA nAma anuprAsa hai| anuprAsa kA artha hotA hai vargoM kA bAra-bAra pryog| 4. yamaka alaMkAra- jahA~ pada eka se hoM kintu unameM artha bhinna-bhinna ho vahA~ yamaka alaMkAra hotA hai| . 5. vibhAvanA alaMkAra- jahA~ kAraNa ke astitva ke binA kArya kI siddhi ho vahA~ vibhAvanA alaMkAra hotA hai| sandeha alaMkAra- jahA~ upameya meM upamAna hone kA sandeha kiyA jAe vahA~ sandeha alaMkAra hotA hai| . 7. bhrAntimAna alaMkAra-nitAnta sAdRzya ke kAraNa upameya meM upamAna kI bhrAMti hI bhrAntimAna alaMkAra hai| upamA alaMkAra- jahA~ upameya aura upamAna meM bheda hote hue bhI upameya ke sAtha upamAna ke sAdRzya kA varNana ho vahA~ upamA alaMkAra hotA hai arthAt upameya aura upamAna meM samAnatA dhvanita hotI hai| upamA meM cAra tattvoM kA honA Avazyaka hai1. upameya 2. upamAna 3. sAdhAraNa dharma aura 4. vAcaka shbd| apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. 10. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 54 zleSa alaMkAra - jaba vAkya meM eka hI zabda ke do yA do se adhika artha nikaleM to aise anekArthI zabda meM zleSa alaMkAra hotA hai| rUpaka alaMkAra- rUpaka alaMkAra meM upameya para upamAna kA Aropa kara diyA jAtA hai arthAt upameya ko hI upamAna batA diyA jAtA hai| abhyAsa ( kha ) yamaka alaMkAra - jahA~ pada eka se hoM kintu unameM artha bhinna-bhinna ho vahA~ yamaka alaMkAra hotA hai / upamA alaMkAra- jahA~ upameya aura upamAna meM bheda hote hue bhI upameya ke sAtha upamAna ke sAdRzya kA varNana ho vahA~ upamA alaMkAra hotA hai arthAt upameya aura upamAna meM samAnatA dhvanita hotI hai / upamA meM cAra tattvoM kA honA Avazyaka hai 1. upameya 2. upamAna 3. sAdhAraNa dharma aura 4. vAcaka zabda | vibhAvanA alaMkAra - jahA~ kAraNa ke astitva ke binA kArya kI siddhi ho vahA~ vibhAvanA alaMkAra hotA hai| utprekSA alaMkAra- jahA~ upameya meM upamAna kI saMbhAvanA arthAt utkRSTa kalpanA kA varNana ho vahA~ para utprekSA alaMkAra hotA hai| apabhraMza meM iva, NaM, NAvai Adi vAcaka zabdoM kA prayoga hotA hai| sandeha alaMkAra - jahA~ upameya meM upamAna hone kA sandeha kiyA jAe vahA~ sandeha alaMkAra hotA hai| bhrAntimAna alaMkAra - nitAnta sAdRzya ke kAraNa upameya meM upamAna kI bhrAMti hI bhrAntimAna alaMkAra hai / zleSa alaMkAra - jaba vAkya meM eka hI zabda ke do yA do se adhika artha nikaleM to aise anekArthI zabda meM zleSa alaMkAra hotA hai| utprekSA alaMkAra - jahA~ upameya meM upamAna kI saMbhAvanA arthAt utkRSTa kalpanA kA varNana ho vahA~ para utprekSA alaMkAra hotA hai| apabhraMza meM iva, NaM, NAvai Adi vAcaka zabdoM kA prayoga hotA hai| apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda - alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9. 10. rUpaka alaMkAra - rUpaka alaMkAra meM upameya para upamAna kA Aropa kara diyA jAtA hai arthAt upameya ko hI upamAna batA diyA jAtA hai| sandeha alaMkAra - jahA~ upameya meM upamAna hone kA sandeha kiyA jAe vahA~ sandeha alaMkAra hotA hai| apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda - alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only 55 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 56 chanda (khaNDa 2 ) abhyAsa ( ka ) vilAsinI chanda lakSaNa - isameM do caraNa hote haiM (dvipadI) / pratyeka caraNa meM solaha mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM laghu (1) va guru (5) hotA hai| ' mattamAtaMga chanda lakSaNa- isameM do caraNa hote haiM (dvipadI) / pratyeka caraNa meM aTThAraha mAtrAe~ hotI haiM. tathA caraNa ke anta meM jagaNa (ISI) hotA hai / caupahI (catuSpadI) chanda lakSaNa - isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM bIsa mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM do mAtrAe~, laghu (1) hotI haiN| toTaka chanda lakSaNa - isameM do caraNa hote haiM (dvipadI) / pratyeka caraNa meM cAra sagaNa (IIS+IIS+IIS+IIS ) va 12 varNa hote haiN| zAlabhaMjikA chanda lakSaNa - isameM do caraNa hote haiM (dvipadI ) / pratyeka caraNa meM cauvIsa mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM laghu (1) va guru (S) hotA hai / madanAvatAra chanda lakSaNa - isameM do caraNa hote haiM (dvipadI) / pratyeka caraNa meM bIsa mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM ragaNa ( SIS) hotA hai / latAkusuma chanda lakSaNa - isameM do caraNa hote haiM (dvipadI ) / pratyeka caraNa meM tIsa mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM sagaNa ( 115 ) hotA hai / apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda - alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8. bhujaMgayaprayAta chanda lakSaNa- isameM cAra caraNa hote haiM (ctusspdii)| pratyeka caraNa meM cAra yagaNa (Iss+Iss+Iss+Iss) va 12 varNa hote haiN| sragviNI chanda lakSaNa- isameM cAra caraNa hote haiM (ctusspdii)| pratyeka caraNa meM cAra ragaNa (sis+s/s+s/s+sis) va 12 varNa hote haiN| . somarAjI chanda lakSaNa- isameM cAra caraNa hote haiM (ctusspdii)| pratyeka caraNa meM do yagaNa (Iss+Iss) va 6 varNa hote haiN| 10. 1. abhyAsa (kha) rayaDA chanda lakSaNa- isameM do caraNa hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM solaha mAtrAe~ hotI haiN| nidhyAyikA chanda lakSaNa- isameM cAra caraNa hote haiM (ctusspdii)| pratyeka caraNa meM unnIsa mAtrAe~ hotI haiN| zazitilaka chanda lakSaNa- isameM do caraNa hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM bIsa mAtrAe~ hotI haiM tathA sarvatra laghu (1) hotA hai| duvaI chanda lakSaNa- isameM do caraNa hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM aTThAisa mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM laghu (1) va guru (s) hotA hai| AraNAla chanda lakSaNa- isameM do caraNa hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM tIsa mAtrAe~ hotI haiN| 4. apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka 57 57 For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6. 7. 9. 10. 1. 2. 3. 58 rAsAkulaka chanda lakSaNa - isameM do caraNa hote haiM (dvipadI) / pratyeka caraNa meM ikkIsa mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM nagaNa ( 111 ) hotA hai / maMjarI chanda lakSaNa - isameM do caraNa hote haiM (dvipadI) / pratyeka caraNa meM ikkIsa mAtrAe~ hotI haiN| pramANikA chanda lakSaNa - isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM kramazaH jagaNa (ISI), ragaNa ( SIS), laghu (1) va guru (S) Ate haiM va ATha varNa hote haiN| samAnikA chanda lakSaNa - isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM kramazaH ragaNa (SIS), jagaNa (ISI), guru (s) va laghu (1) Ate haiM va ATha varNa hote haiN| citrapadA chanda lakSaNa- isameM cAra caraNa hote haiM (catuSpadI) / pratyeka caraNa meM do bhagaNa ( SII+SII) aura do guru (ss) hote haiM va ATha varNa hote haiM / abhyAsa (ga) sArIya chanda lakSaNa isameM do caraNa hote haiM (dvipadI ) / pratyeka caraNa meM bIsa mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM guru (s) va laghu ( 1 ) hotA hai| lAdvipadI chanda lakSaNa - isameM do caraNa hote haiM (dvipadI) / pratyeka caraNa meM bAisa mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM do guru (SS) hote haiM / kAmalekhA chanda lakSaNa- isameM do caraNa hote haiM (dvipadI) / pratyeka caraNa meM sattAisa mAtrAe~ hotI haiN| apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda - alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. 5. 6. tomara chanda lakSaNa- isameM do caraNa hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM cAra bAra guru (s) va cAra bAra laghu (1) AtA hai| somarAjI chanda lakSaNa- isameM cAra caraNa hote haiM (ctusspdii)| pratyeka caraNa meM do yagaNa (Iss+Iss) va 6 varNa hote haiN| sragviNI chanda lakSaNa- isameM cAra caraNa hote haiM (ctusspdii)| pratyeka caraNa meM cAra ragaNa ('|'+SIS+SIS+SIs) va 12 varNa hote haiN| pramANikA chanda lakSaNa- isameM cAra caraNa hote haiM (ctusspdii)| pratyeka caraNa meM kramazaH jagaNa (151), ragaNa (sis), laghu (1) va guru (s) Ate haiM va ATha varNa hote haiN| citrapadA chanda lakSaNa- isameM cAra caraNa hote haiM (ctusspdii)| pratyeka caraNa meM do bhagaNa (5 / / +SI) aura do guru (ss) hote haiM va ATha varNa hote haiN| 8. abhyAsa (gha) - 1. zAlabhaMjikA chanda lakSaNa- isameM do caraNa hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM cauvIsa mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM laghu (1) va guru (s) hotA hai| madanAvatAra chanda . lakSaNa- isameM do caraNa hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM bIsa mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM ragaNa (sis) hotA hai| maMjarI chanda lakSaNa- isameM do caraNa hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM ikkIsa mAtrAe~ 3. hotI haiN| apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka 59 For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4. 5. 6. rAsAkulaka chanda -- lakSaNa- isameM do caraNa hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM ikkIsa mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM nagaNa (1) hotA hai| helAdvipadI chanda lakSaNa- isameM do caraNa hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM bAisa mAtrAe~ hotI haiM tathA caraNa ke anta meM do guru (ss) hote haiN| AraNAla chanda lakSaNa- isameM do caraNa hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM tIsa mAtrAe~ hotI haiN| kAmalekhA chanda lakSaNa- isameM do caraNa hote haiM (dvipdii)| pratyeka caraNa meM sattAisa mAtrAe~ hotI haiN| samAnikA chanda lakSaNa- isameM cAra caraNa hote haiM (ctusspdii)| pratyeka caraNa meM kramazaH ragaNa (sis), jagaNa (151), guru (s) va laghu (1) Ate haiM va ATha varNa hote haiN| sragviNI chanda lakSaNa- isameM cAra caraNa hote haiM (ctusspdii)| pratyeka caraNa meM cAra ragaNa (sis+ss+ss+s/s) va 12 varNa hote haiN| 60 apabhraMza-vyAkaraNa evaM chaMda-alaMkAra abhyAsa uttara pustaka For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only