Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
d
આલોયણું
ibu #
T
દ્વતોચ્ચાર ઉલમાપના) (૧૮પાપત્યામ, ચારશરણ) gફત નિંદા) સુતઅનુમોદન) શુભ ભાવના
અણરાણ ,
RSS
નવકારણ
૬. જાણે
છે
અરિહંતનું
અંતિમ આરાધના
આલોચન
આ ફાફ =
શ્રી જેન સોસાયટી જેન સંધ.અમદાવાદ .
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
नमोऽत्थुणं समणस्स मॅगझी सकीस्स्स।
અંત ન સા થી
(અંત સમયે કરવી જોઈતી આરાધનાને સંગ્રહ)
: ઉપદેશક : વ્યાખ્યાનવાચસ્પતિ મુનિશ્રી ચન્દ્રોદયસાગરજી મ.
: સંપાદક : આગમેદ્ધારક ઉપસંપદા પ્રાપ્ત શિશુ મુને કચનવિજ્ય
તથા
ગાંધી ચીમનલાલ દલસુખભાઈ
[: પ્રકાશક : શ્રીજૈન સેસાયટી જૈન સંઘ
વિ. સં. ૨૪૮૯ વિ. સં. ૨૦૧૯
નકલ ૧૦૦૦ મુલ્ય : આરાધના
ઈ. સ. ૧૯૬૩ આગમ સં. ૧૩
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રકાશક: સુમતિભાઈ કસ્તુરભાઈ શ્રીજૈન સેસાયટી જૈન સંધ' ઠે. એલીસબ્રીજ, અમદાવાદ-૭.
શું? ૧ નમસ્કાર-મહામંત્ર ... .. ૧ ૨ ચઉસરણપUણય સાથે... . ૨- ૩૨ ૩ ભરપરિણાપઈન્નય સાથે
1 ણ પઈની સાથે ... ૩૩- ૭૬ ૪ આઉરપચ્ચકખાણપઈનય સાર્થ • ૭૭-૧૧૬ ૫ સંથારાપારસી,
રેજનું શકિકૃત્ય સાથે. ...૧૧૭-૧૨૧ ૬ પ્રકાશ ૧૭ સાર્થ .. ...૧૨૨-૧૨૪ ૭ પાપપ્રતિઘાત અર્થ . ...૧૨૫-૧૩૦ ૮ ખામણા કુલક અર્થ .. ૧૩૧-૧૩૬ ૯ પર્યન્ત-આરાધના અર્થ ...૧૩૭-૧૪૭ ૧૦ ચાર શરણાં ... . ૧૪૮-૧૪૯ ૧૧ પદ્માવતીની આરાધના ... ..૧૫૦-૧૫૩ ૧૨ પુન્યપ્રકાશનું સ્તનન ...
••• ૧૫૪–૧૬૫ ૧૩ આત્મભાવના.
...૧૬૬-૧૭૨
I મુદ્રક : જીવણલાલ પુરુષોત્તમદાસ પટેલ ઉત્કૃષ્ટમુદ્રણાલય, ગાંધીમાર્ગ,
પુલ નીચે, અમદાવાદ-૧
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
બે શબ્દ .
પરમપૂજ્ય શિલાતામ્રપત્રઆગમ નિર્માતા, ધ્યાનસ્થ સ્વર્ગીત આગમાહારક આચાર્ય શ્રીઆનદસાગરસૂરીશ્વચ્છ મ. ના પટ્ટધર શાંતમૂર્તિ ગચ્છાધિપતિ ગીતા આચાર્ય શ્રીમાણેકયસાગરસુરીશ્વરજી મહારાજની આજ્ઞાથી અમારી સાસાયટીમાં પૂ. વર્ષોવૃદ્ધ વિનયસાગરજી મ. વ્યાખ્યાનવાચસ્પતિ મુનિશ્રી ચદ્રોયસાગરજી મ. તથા જિનેન્દ્રસાગર્જી મ. સ. ૨૦૧૮નું ચાતુર્માસ પધાર્યા ને અમારા સંધને આનંદ થયા.
ચાતુર્માસમાં દેશનાની વાણી મીઠી વરસાવવા મહારાજશ્રીએ યન્ના સંગ્રહના ઉપદેશ શરુ કર્યો. તેમાં શાસનપતિ મહાવીરદેવના હસ્તદિક્ષીત વીરભદ્રાચાય ના ચઉસરણ આદિ પર્યન્તાના ઉપદેશ સાંભળવા મલ્યા. મહારાજશ્રીએ ભગવાનની વાણીને તેને ગૂંથનારા વીરભદ્રાચાર્યને વર્ણવ્યા. તેમને અંત સમયની આરાધના માટે પયન્ના જરૂરી છે તેમ ભારપૂર્વક સમજાવ્યું. આથી ભાવિકા રગાયા અને તે રંગના પરિણામે ‘અંતનેા સાથી' એ પુસ્તક બહાર પાડવાના પ્રસ`ગ આવ્યા.
આ પુસ્તિકાનું સ`પાદન કાર્ય, ગાઠવણી વગેરે આગમાદ્વારક ઉપસ’પદા પ્રાપ્ત મુનિક ચનવિજય મ. તથા ચીમનલાલ દલસુખભાઈ ગાંધી B. Com કર્યું છે.
આ પુસ્તિકાના પ્રકાશનના ઉપદેશક, સંપાદક, અઢીસા, અઢીસે। કાપીના ગ્રાહકબંધુએ ખીજા પણ આ પુસ્તિકામાં મદ કરતા ભાવિકા તે બધાને અત્રે અમે આભાર માનીએ છીએ. વળી જે જે પુસ્તકામાંથી આ પુસ્તિકાની અંદર લેવાયું છે તે બધા પુસ્તકના પ્રકાશકેાના ને સંપાદકોના અમે ઋણી છીએ. ૬ અંતના સાથી ના સદ્ઉપયોગ કરી અંત અવસ્થા ભવ્યજવા સુધારે તે જ અભ્ય ૨૦૧૯ પાષ સુદ ૧૫
ના.
લિ. સુમતિભાઈ કસ્તુરભાઈ શ્રીજૈન સાસાયટી જૈન સવ
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
સમર્પણ
પૂર્વભવના આરાધેલા શ્રુતજ્ઞાનના પ્રભાવે મેળવેલી પ્રતિભા અને ક્ષયોપશમના
આગમપ્રકાશનદ્વારા શ્રુતજ્ઞાન ફેલાવનાર, આગમની તલસ્પર્શી વાચનાવડે
પૂર્વ પુરુષની ઝાંખી કરાવનાર, શીલા અને તામ્ર પત્રમાં આગમને કરાવી.
આગમ ચીરંજીવ બનાવનાર, શાસનસંરક્ષણવડે જીવત વિતાવનાર, પંચતર વર્ષની વૃદ્ધાવસ્થાએ મૌન સ્વીકારી
અર્ધપદ્માસને શરીરાદિ વસરાવનાર, આગમ દ્વારક, શૈલાના નરેશપ્રતિબંધક, દેવસૂર તપાગચ્છસામાચારી સંરક્ષક,
ધ્યાનસ્થ સ્વર્ગત .
૫. પૂ. આ. શ્રીઆનંદસાગરસૂરીશ્વરજી
મહારાજને અંતને સાથી” સાદર સમર્પણ
આપના ચરણકમલને ભ્રમર
ચંદ્રોદયસાગર
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
QOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
શ્રુતજ્ઞાનેદ્ધારકસંસ્થાઓના સંસ્થાપક, આગમવાચના દાતા શીલાતામ્રપત્રાગમમંદિરના પ્રસ્થાપક, દેવસુરતપાગચ્છસામાચાર
સરક્ષક, ધ્યાનસ્થસ્વત, આગદ્ધારક આચાર્ય શ્રીઆનન્દસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજ
ZOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO8
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
જન્મ સં. ૧૯૩૧ અ. વ. ૦)) કપડવંજ, દીક્ષા ૧૯૪૭ મ. સુ. ૫ લિંબડી, ગણિ૦ ૧૯ ૬૦ જ. સુ. ૧૦ અમદાવાદ, ૫. પદ ૧૯૬૦ અ. સુ. ૧૩ મિ.
આચાર્યપદ ૧૯૭૪ વૈ. સુ. ૧૦ સુરત, દેહોત્સર્ગ ૨૦૦૬ વૅ. વ. ૫ સુરત OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOG
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOQ ગચ્છાધિપતિ, ભૂલીનરેશ પ્રતિબંધક, શાંતમૂતિ અદ્વિતીય પટ્ટધર આચાર્ય શ્રી માણેશ્યસાગરસૂરીશ્વરજી મહારાજના શિષ્યરત્ન
નમસ્કાર મંત્રારાધક મુનિશ્રી વિનયસાગરજી મહારાજ
હૈOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
COOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOK
જન્મ સંવત્ ૧૯૩૯ અસાડ સુદ ૧૩ કપડવંજ
દીક્ષા સંવત ૧૯૮૭ પોષ સુદ ૫ અમદાવાદ (આ પુરિતકાના ઉપદેશક મુનિશ્રી ચંદ્રોદયસાગરજી મહારાજના સંસારી પિતા) 8OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભાવભરી અંજલી
-'
આપશ્રીએ આ બાળકને બાલ્યવસ્થામાં
સંયમ અપાવ્યો, અધ્યયનમાં સતત પેરણા આપી
ઉદ્યમ કરાવ્યું, શુભનિશ્રામાં રાખી મારું જીવન કૃતાર્થ કર્યું,
તેવા શાંતમૂર્તિ ગચ્છાધિપતિ
પૂજ્યપાદ આચાર્ય શ્રી માણેકસાગરસુરીશ્વરજી
મહારાજના શિષ્યરત્ન, વયેવૃદ્ધ,
નમસ્કારમહામંત્ર આરાધક, મુનિરાજ શ્રી વિનયસાગરજી મહારાજને
આપને ચંદ્રોદયસાગર
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંતિમ વિદાયને વિવેક
યાત્રાળુને વિદાય માટેની તૈયારી નવી નથી હોતી, માત્ર તેમાં સાવધાનીની જરૂર હોય છે.
કેમકે પૂર્વ તૈયારીમાં બેપરવા બનેલા યાત્રાળુને અચાનક પ્રયાણ પ્રસંગે માનસિક વ્યાકુલતા ઘણી વધી જાય છે, પરિણામે યાત્રાનું ભાવીરૂપ વિકૃત પણ બની જાય છે.
તેથી સુજ્ઞ વિવેકી પુરુષોએ જીવનની સાધનાના અચૂક લક્ષ્યરૂપે વર્તમાન જીવનના ભાવી સ્વરૂપના સ્વીકાર માટેની મહાયાત્રાની સફળ તૈયારી દર્શાવી છે.
વળી વિચારમાં આચારોનું પ્રતિબિંબ સંસ્કારના બલે અથવા પ્રવૃત્તિ વખતે રહેલ કે રાખેલ વિવેકના આધારે આછું-ઘેરું પડતું હોય છે.
અને તે પ્રતિબિંબ ભાવી આચારોનું બીજક બનતું હોય છે.
માટે જીવનની પ્રવૃત્તિઓમાં સંસ્કારનું મિશ્રણ થતું અટકાવી જ્ઞાનીઓના વચનેના યથાયોગ્ય ચિંતન અને તદનુસારી વર્તનના બળે સાંપડતા વિવેકનું તત્વ ઘોળીને પ્રવૃત્તિઓમાંથી જન્મતું વિચારેમાંનું પ્રતિબિંબ શુભ અને સુખદ બન્યું રહે તે ઈચ્છવા જોગ છે.
તેથી જિનશાસનની આરાધના ભાવી યાત્રાના સ્વરૂપની વિકૃતિ અટકાવનાર તેની સફળ પૂર્વતૈયારી રૂપે સમાધિમરણ કે આરાધકભાવના મરણ તરીકે સફળ દર્શાવી છે.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચાલુ જીવનના પ્રજીવક તત્ત્વ રૂપે મનાયેલ પૌદ્ગલિક પદાર્થના મેહ મમત્ત્વના લક્દરને ત્યજ્યા વિના મરણ વખતે સમાધિ ઉપજાવનાર ચતુઃશરણુ ગમન, દુષ્કૃત્ ગાઁ યાને સુકૃત્ અનુમાદન સ્વરૂપ શ્રીનમસ્કારમહામ`ત્રની શરણાગતિ યથાર્થ રીતે પ્રગટતી નથી.
માટે ઔપાધિક સબધાની દેખાતી માયાવી અને હેરતભરી ઈન્દ્રજાલને ગુરુગમથી સાંપડેલ વિવેકબુદ્ધિના આધારે યથા તત્ત્વનિષ્ઠા અને શુદ્ધાત્મસ્વરૂપ તુલ્ય પરમેથ્રી ભગવાના ચરણે જાતને ન્યાછાવર કરી દેવાની તમન્નાબલે વિખેરી નાંખવા માટે પ્રસ્તુત પુસ્તકમાં અપાયેલી વિવિધ સામગ્રીને યથાયોગ્ય રીતે ઉપયોગ કરવા જરૂરી છે.
યંત્રવાદ અને આસુરીશક્તિની પરાકાકારૂપ વર્તમાન ભીષણુ યુગમાં ભાવી જીવનની મહાયાત્રા અણુધારી રીતે આવી પડવાના ભણકારા પ્રતિપક્ષ-પ્રતિક્ષણ આરાધક ભવ્યાત્માએના કાનમાં ગૂજતા હોય છે.
તેવે વખતે ભાવી મહાયાત્રાને મંગલમય બનાવવાના સત્ સકલ્પથી યાાયેલ પ્રસ્તુત પુસ્તિકા સહેરાના રણમાં રઝળતા પ્રાણીને મીઠા પાણીની અખૂટ વીરડી મળ્યા જેટલા સ ંતેાષ દેનારી વિવેકી આરાધક પુણ્યાત્માને થાય એ સહજ છે.
તે રીતે પ્રસ્તુત પુસ્તિકાના સયાજક મહાનુભાવ અનેક આરાધક આત્માઓના અભિનંદનને પાત્ર બની જાય છે.
છેવટે-રેલ્વેમાં સળંગ સર્વિસમાં કામ કરતા ગાર્ડ માસ્તરને સદાકાલ મેડિંગ બાંધીને તૈયાર રહેવું પડે,-ન જાણે કચારે ઉપરી અમલદારના એર આવે અને સ્થાનની ફેરબદલીને પ્રસંગ આવી જાય, તેમ સેાપમી–અપવતનીય આયુષ્યના ધણી, હુંડા અવસર્પિણીના પાંચમા આરામાં માત્ર એક જિનશાસનની આરાધનાના ખલે જીવી
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
રહેલા, આરાધક ભવ્યાત્માને ક્યારે આયુષ્યની છેલ્લી ઘડી આવીને ઊભી રહે તેની અનિશ્ચિત અવસ્થામાં સદાકાળ ગુરુગમથી સમાધિ જાળવવા માટે પૂર્વ તૈયારી “ચતુઃ શરણુ” ગમનાદિ દ્વારા કરતા રહેવાની પવિત્ર ફરજનું પાલન આ પુસ્તિકા દ્વારા કરી સકલ જીવો પરમ મંગલ મહાયાત્રાના બેલે શાશ્વત સુખના ભાગી બને એ શુભાભિલાષા.
વીરનિ. સં. ૨૪૮૯ વિ. સં. ૨૦૧૮ | પૂ. ગુરુદેવ શ્રીધર્મસાગરગણિવીર પ. સુદ ૭
ચરણાપાસક નથમલજી જૈન ધર્મશાલા
મુનિ અભયસાગર મેતીચેક, જોધપુર(રાજ.)
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
તેમને પણ મરણ સમયે સમતા રહી શકતી નથી; કઈ કઈવાર કઈ કઈ જીવ સમ્યગ્ગદર્શન પ્રાપ્ત મનુષ્યને સંસર્ગ પ્રાપ્ત થાય તે તેવા જીવ મરણ સુધારી લઈ શકે છે. મનુષ્યને માટે તેમ નથી; તે સ્વતંત્ર છે, વિચારશીલ અને વિવેકશીલ પણ છે. તેને શ્રદ્ધા અને શ્રત એ બેની પ્રાપ્તિ થઈ હોય તે તેના જીવને આરાધના કરવાની મરણ સમયે તક મળી રહે છે.
અંત સમયે કરવાની આરાધનામાં નીચેના વિષયે સામાન્યતઃ ગણાય છેઃ (૧) પહેલાં લીધેલ વ્રતના અતિચારની આલેયણુ, (૨) ફરી નવેસર વતાર, (૩) ક્ષમાપના, (૪) અઢાર પાપસ્થાનકનો ત્યાગ, (૫) ચાર શરણ, (૬) દુષ્કૃતનિંદા, (૭) સુકૃતઅનુમોદના, (૮) શુભભાવના, (૯) અનશન અને (૧૦) મહામંત્ર-નવકારનું સ્મરણું.
ભવ્ય જીવને આ સર્વ વસ્તુ સુલભ બને તદર્થે આ પન્નસંગ્રહની સંકલના કરી છે. તેમાં નીચે જણાવ્યાનુસાર ગ્રંથને સાર અપાય છે. કેટલાક ગ્રંથ મૂળ અને અર્થ સાથે પણ છે. અને કેટલાકને ટ્રકે અર્થ છે. જ્યારે કેટલાક વિસ્તારાર્થ પણ છે. ગ્રંથને ક્રમ આ પ્રમાણે છે: (૧) નમસ્કાર-મહામંત્ર (૨) ચતુઃશરણપ્રકીર્ણક, (૩) ભકતપરિણાપ્રકીર્ણક (૪) આતુરપ્રત્યાખ્યાનપ્રકીર્ણક, (૫) સંથારાપોરસી (૬) વીતરાગસ્તોત્ર પ્ર. ૧૭ (૭) પાપપ્રતિઘાત-ગુણબીજાધાન, (૮) ચતુગતિજીવ ક્ષામણાકુલક, (૯) પર્યન્ત-આરાધના (૧૦) ચાર શરણ, (૧૧) પદ્માવતીની આરાધના (૧૨) પુણ્યપ્રકાશ સ્તવન અને (૧૩) આત્મભાવના.
ઉપર જે દશ વિષયે જણાવ્યા છે તે ઉપરોક્ત તેર સંગ્રહમાં કેઈકમાં વિસ્તારથી અને કોઈકમાં સંક્ષેપથી આવી જાય છે, તેમ છતાં તેને કાંઈક ખ્યાલ આપ ઉચિત લાગે છે.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦
તેમને પણ મરણ સમયે સમતા રહી શકતી નથી; કાઈ કાષ્ઠવાર કાઈ કાઈ જીવ સમ્યગૂદનપ્રાપ્ત મનુષ્યનેા સંસર્ગ પ્રાપ્ત થાય તા તેવા જીવ મરણ સુધારી લઈ શકે છે. મનુષ્યને માટે તેમ નથી; તે સ્વતંત્ર છે, વિચારશીલ અને વિવેકશીલ પણ છે. તેને શ્રદ્ધા અને શ્રુત એ ખેની પ્રાપ્તિ થઈ હાય તા તેવા જીવને આરાધના કરવાની મરણ સમયે તક મલી રહે છે.
અંત સમયે કરવાની આરાધનામાં નીચેના વિષયે સામાન્યતઃ ગણાય છેઃ (૧) પહેલાં લીધેલ વ્રતના અતિચારની આલેાયણ, (૨) ફરી નવેસર તેાચાર, (૩) ક્ષમાપના, (૪) અઢાર પાપસ્થાનકના ત્યાગ, (૫) ચાર શણ, (૬) દુષ્કૃતનદ્રા, (૭) સુકૃત્નુમેાદના, (૮) શુભભાવના, (૯) અનાન અને (૧૦) મહામત્ર-નવકારનુ સ્મરણ,
ભવ્ય જીવને આ સર્વ વસ્તુ સુલભ બને તદથે આ પર્યન્તસંગ્રહની સકલના કરી છે. તેમાં નીચે જણાવ્યાનુસાર ગ્રંથાને સાર અપાયા છે. કેટલાક ગ્રંથ મૂળ અને અર્થ સાથે પણ છે. અને કેટલાકના ટૂંકા અર્થ છે. જ્યારે કેટલાક વિસ્તારા પણ છે. ગ્રંથાના ક્રમ આ પ્રમાણે છેઃ (૧) નમસ્કાર-મહામત્ર (૨) ચતુઃશરણપ્રકીર્ણક, (૩) ભકતપરિજ્ઞાપ્રકીર્ણ (૪) આતુરપ્રત્યાખ્યાનપ્રકીર્ણ ક, (૫) સુધારાપારસી (૬) વીતરાગસ્તાત્ર પ્ર. ૧૭ (૭) પાપપ્રતિઘાત–ગુણબીજાધાન, ચતુ તિવક્ષામણાકુલક, (૯) પર્યન્ત-આરાધના (૧૦) ચાર શરણ, (૧૧) પદ્માવતીની આરાધના (૧૨) પુણ્યપ્રકાશ સ્તવન અને (૧૩) આત્મભાવના.
ક
(<)
ઉપર જે દશ વિષયેા જણાવ્યા છે તે ઉપરાક્ત તેર સંગ્રહમાં કાઈકમાં વિસ્તારથી અને કાઈકમાં સંક્ષેપથી આવી જાય છે; તેમ છતાં તેના કાંઇક ખ્યાલ આપવા ઉચિત લાગે છે.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૯,૧૨) પર્યન્ત-આરાધના અને પુન્ય-પ્રકાશનું સ્તવન એ બેમાં વિસ્તારથી ઉપરોક્ત દશે વિષય આવી જાય છે.
(૧) નમસ્કાર-મહામંત્ર-ચૌદ પૂર્વને સારમય ને હરપળ સમરણ કરવા ગ્ય છે.
(૨) ચઉસરણ (ચતુઃ શરણ) પન્નામાં ચાર શરણ, પાપનિંદા-ગર્તા અને સુકૃત અનુમોદના મુખ્ય છે.
(૩) ભક્તપસ્સિા પન્નામાં પંડિત મરણથી થતા લાભની, નિયાણત્યાગની અને બોધીલાભ એ વિષયની મુખ્યતા છે.
* (૪) આઉરપચ્ચકખાણુમાં પાંચ પ્રકારનાં મરણ બતાવ્યાં છે અને તેમાંથી જીવે કયા પ્રકારનું મરણ ઈષ્ટ છે તે પસંદ કરવાનું છે. સમાધિમરણ માટે સંથારાની અને તે ઉપરાંત સમાધિ ટકાવવાના ઉપાય એ તેની વિશેષતા છે.
(૫) સંથારપારસીમાં સર્વ જીવ કર્મવશ છે. સંગાધીન છે; માટે સંજોગ સંબંધને સરાવો અને ખમતખામણું કરવાં એ મુખ્ય વિષય છે.
(૬) વીતરાગસ્તોત્રના ૧૭મા પ્રકાશમાં સુકૃત અનુમોદના, દુષ્કત નિંદા અને ચાર શરણને અધિકાર છે.
(૭) પંચસૂત્રના પાપપ્રતિઘાત ગુણબીજાધાન સૂત્રમાં પંચપરમેષ્ઠિ નમસ્કારથી શરૂઆત કરી અનાદિ સંસારમાં તથા ભવ્યત્વ દર્શાવી સમકીત બીજ, અનુવ્રત, મહાવ્રત, મન, વચન અને કાયાની શુદ્ધિ, સામાયિક, વ્રતોચ્ચાર, ગુરુકુલવાસ, આજ્ઞાપાલન આદિ ઉપાયથી ગુણબુદ્ધિ અને પરંપરાએ મોક્ષ બતાવ્યો છે.
(૮) ક્ષામણાકુલકમાં ચાર ગતિના જીવો સાથે જે કાંઈ અપરાધ સંસાર ચક્રમાં ભમતાં થયો હોય તેમની ક્ષમાપના કરી છે.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
(૧૦) ચારશરણમાં સંક્ષેપથી ઉપર દર્શાવેલ દશ વિષયનું સ્વરૂપ છે.
(૧૧) રાણી પદ્માવતીની આરાધનામાં વિસ્તારથી ચોરાસી લાખ જીવનિની ક્ષમાપના છે અને સંજોગ સંબંધ સગવવાની વાત મુખ્ય છે. વળી તેના લાભ પણ બતાવ્યા છે. ( આમાં ત્રીજી ઢાળ બોલે છે તો બીજી બે ઢાળ કયી અને ત્રીજી ઢાળ પછી ઢાળ છે કે કેમ તે વિચારણય છે.)
(૧૩) આત્મભાવનામાં જીવને ઇષ્ટ શું છે તે બતાવી નામાદિ જિનને અધિકાર લીધે છે ને અંતે મેક્ષની પ્રાપ્તિ અર્થે પ્રયત્નનું સંક્ષેપથી વર્ણન છે.
ચઉસરણ ને આરિપચ્ચખાણ પન્નાના અર્થને આધાર ઉમેદચંદ રાયચંદ માસ્તરની પ્રકાશીત પુસ્તિકાને લીધે છે ને તેની ઉપર સુધારો કરીને સંકલન કરી છે. ભક્તપરિજ્ઞા, પર્યત આરાધનાના અર્થ સાધ્વીશ્રી પુષ્પાશ્રીના ઉપદેશથી છપાયેલ પયનાસંગ્રહના લીધાં છે. પાપપ્રતિઘાતના અર્થ, ક્ષામણાકુલકના અર્થ, ચારશરણ, પદ્માવતી આરાધના, પુન્યપ્રકાશનું સ્તવન ને આત્મભાવના, એટલું ચરિણાદિ આરાધના સંગ્રહના આધારે લીધાં છે. ૧૭ માં પ્રકાશના અર્થ દે. લા. ની પ્રકાશિત પુસ્તિકાના આધારે લીધા છે અને અર્થ સાથે સંથારપારસી શ્રેયસ્કર મંડળ મહેસાણાના આધારે લીધું છે.
મુનિરાજ શ્રી ચંદ્રોદયસાગરજી મહારાજે આ પુસ્તિકા સંપાદનનું કાર્ય અમને સોંપ્યું તે માટે અમારે તેમને આભાર માનવો રહ્યો; કારણ કે અમને જ્ઞાનગંગાના દર્શન થવા ઉપરાંત તેમાં તરવાને જે લહાવે મળે તે કદી પણ ન મલત.
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
યુફે સુધારવાની પૂરતી કાળજી રાખવા છતાં કેટલીકવાર ભૂલે એવી છટકી જાય છે કે તે છપાયા પછી જ નજરે પડે છે; તે અમે જે કાર્ય અમારા ક્ષપશમ અનુસાર કર્યું છે તેમાં જે કાંઈ
ખલના જણાય તે વાચક અમને જણાવે છે અને તે માટે ફરીવારની આવૃતિ વખતે સુધારવા શક્તિમાન થઈશું. મુદ્રણદોષ, મતિમંતા આદિ કારણે થયેલwલના માટે મિચ્છામિ દુક્કડં.
લિ.
અમદાવાદ
નાગજી ભુદરની પાળ ૨૦૧૯ પે. સુ. ૧૫)
આગામે દ્ધારક ઉપસંપદા પ્રાપ્ત
મુનિ કંચનવિજય
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
શેઠ પાચાલાલ ડાહ્યાભાઈનું જીવનચરિત્ર
રા. રા. પિોચાલાલભાઈને જન્મ અમદાવાદ લુણાવાડાની મેટી પિળમાં સંવત ૧૯૪૫ માં થયો હતો. તેમના પિતાશ્રીનું નામ ડાહ્યાભાઈ દોલતરામ હતું.
તે સમયે તેમની કૌટુંબિક સ્થિતિ સામાન્ય ગણાય-તેવી હતી. આથી સત્તર વર્ષની વયમાં કાપડની પેઢીમાં નેકરી રહ્યા અને વખત જતાં મસ્કતી મારકીટમાં શેઠ જેસંગભાઈ છોટાલાલ સુતરિયાની પેઢીમાં ભાગીદાર બન્યા. થોડા વખત પછી તેઓશ્રીએ રંગવાળા મારકીટમાં સ્વતંત્ર દુકાન કરી; અને તે ઉપરાંત નાગપુરમાં પ્રબોધચંદ્ર રમેશચંદ્ર એ નામની કાપડની પેઢી ચાલુ કરી.
જીવન સાદું, કરકસરવાળું હતું અને પોતે જાત મહેનતથી આગળ વધ્યા હતા.
તેઓશ્રી સ્વભાવે માયાળુ. સેવાભાવી (સેવા કરવા માટે તત્પર રહેનારા ) અને પરોપકાર વૃત્તિવાળા હતા. જૈન સોસાયટી, અમદાવાદ બંગલે બંધાવી ત્યાં રહ્યા. તે દરમિયાન સંઘના કાર્યોમાં રસ લેતા રહ્યા. સાધુ સાધ્વીની વૈયાવચન ગુણ સારે હતે. ત્યાંનું આયંબિલખાતું અંગત દેખરેખ, કાળજી અને કરકસરથી ચલાવતા હતા.
અંગત જીવન પ્રામાણિક, ધાર્મિક અને એકનિષ્ઠ હતું. છેવટના વર્ષોમાં વેપાર પુત્રોને સાંપી ધાર્મિક જીવન શરુ કર્યું; પાંચ તિથિ પિસહ, ઉપધાન, ગિરિરાજની નવાણુયાત્રા આદિ કરવા ઉપરાંત દ્રવ્યને પણ સદુપયોગ તેઓશ્રી કરતા. તેમને દેહત્સર્ગ સં. ૨૦૧૮ ચૈત્ર સુદ ૧૦ના થયા હતા. તેમનાં પત્ની લીલાવતીબેન, સેવાભાવી બે પુત્રો અને બે પુત્રીઓ વગેરે બહોળું કુટુંબ એ સૌને તેમણે સુખી સ્થિતિમાં મુક્યાં છે.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
જેન સોસાયટીમાં ધાર્મિક ક્રિયામાં અગ્રેસર
શેઠ પિચાભાઈ ડાહ્યાભાઈ
આ પુસ્તિકાના પ્રકાશનમાં તેઓશ્રીના સ્મરણાર્થે તેમના સુપુત્રોએ સારી રકમ આપી છે.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
અનિત્ય ભાવના સઝાય
મુંઝમા મુંઝમા મોહમાં જીવ તું, શબ્દ વર રૂપ રસ ગંધ દેખી; અથિર એ અથિર તું અથિર તનું જીવિત,
ભાવ્ય મન ગનહરિચાપ પેખી લછિ સરિયત પરે એક ઘર નવિ રહે, દેખતાં જાય પ્રભુ જીવ લેતી, અથિર સબ વસ્તુને કાજ મુદ્રા કરે, જીવડે પાપની કેડી કેતી મારા ઉપની વસ્તુ સવિ કારમી નવિ રહે. જ્ઞાનશું ધ્યાનશું જે વિચારી; ભાવ ઉત્તમ હર્યા અધમ સબ ઉધર્યા, સંહરે કાલ દીનરાત ચારી શા દેખ કલિ કુતરે સર્વ જગને ભખે, સુંદરી ભૂપ નર કેડી કેતી; અથર સંસારને સ્થિરપણે જે ગણે, જાણ તસ મુડની બુદ્ધિ ખોટી છે રાચ મમ રાજ્યની રિદ્ધિશું પરિવર્યો, અંતે સબ રિદ્ધિ વિસરાલ સે; રિદ્ધિ સાથે સબ વસ્તુ મુકિ જશે, દિવસ દતિન પરિવાર રેશે પાપા કુસુમ પર યૌવન જલબિંદુ જીવત, ચંચલે નરસુખ દેવ ભોગે; અવધિમન કેવલી સુકવિ વિદ્યાધરા, કલિયુગે તેને પણ વિયોગે છે ધન્ય અનિકાસુત ભાવના ભાવત. કેવલ સુર નદીમાંહે લિને; ભાવના સુરલતા જેણે મન રાપી, તેણે શિવનારી પરિવાર કીધે શાળા
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભાવના મહિમા સઝાય
વિમલકુલ કમલના હસ તું જીવડા, ભુવનના ભાવ ચિત જે વિચારી; જેણે આ મનુજ ગતિ રત્ન નવિ કેળવ્યું,
તેણે નર નારી મણિ કેડી હારી ૧ જેણે સમકત ધરી સુકૃતમતિ અનુસરી, તેણે નર નારી નિજ ગતિ સમારી; વિરતિ નારી વરિ કુમતિ મતિ પરિહરિ,
તેણે નરનારી સબ કુગતિ વારી ધારણા જૈનશાસન વિના જીવ જતના વિના જે જના જગ ભમે ધર્મ હીના; જૈન મુનિદાન બહુ માન દીના નરા,
પશુ પરે તે મરે ત્રિજા દીના છેડા જૈનના દેવ ગુરુ ધર્મ ગુણ ભાવના, ભાવ્ય નિત જ્ઞાન લોચન વિચારી; કર્મ ભર નાશની બાર વર ભાવના,
ભાવ્ય નિત જીવ તું આ૫ તારી પિઝા સર્વ ગતિમાંહિ વરનરભવ દુલ્લહે, સર્વ ગુણ રત્નને સેડધિકારી; સર્વ જગ જંતુને જેણે હિત કીજીએ,
સોઈ મુનિ વંદિએ શ્રુત વિચારી પણ
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ नमो वीतरागाय ॥
અંતનો સાથી
પહેલા સાથી श्रीनमस्कार - महामंत्र:
णमो अरिहंताणं ॥१॥ णमो सिद्धाणं ॥२॥ णमो आयरियाणं ॥३॥ णमो उवज्झायाणं ॥ ४ ॥
णमो लोए सव्वसाहूणं ॥५॥ एसो पंचणमुकारो, सव्वपावप्पणासणो ।
मंगलाणं च सव्वेसिं, पढमं हवइ मंगलं ॥१॥
5
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
આજે સાથી सिरिवीरभद्दकयं
चउसरणपइण्णयं (વિધિ-આ પય ત્રણ આયંબિલ કરી ભણવાની વિધિ છે.)
પ્રાસ્તાવિક-સંસારી પ્રાણીઓને જન્મમરણના દુઃખથી બચાવવા પગલિક પ્રદ્યા સમર્થ નથી, તે માટે તે અરિહંત, સિદ્ધ, સાધુ અને ધર્મ એ ચારનું શરણ સમર્થ છે. આ સારૂ ભવ્ય પ્રાણુઓના હિતને વિચાર કરતાં ચાર શરણનું
સ્મરણ કરી શકાય એ હેતુથી શ્રી મહાવીર ભગવંતના શિષ્ય શ્રી વીરભદ્ર મુનિ ચઉસરણપયન્નાની રચના કરે છે.
प्रणम्य श्रीसुव्रततीर्थराजं, गुरुंध योगत्रितयस्य शुद्धया । चतुःशरणाख्यप्रकीर्णकऽह, बालावबोधादिवं करिष्ये ॥१॥
તીર્થરાજ એવા મુનિસુવ્રત જિન તથા ગુરુશ્રીને પ્રણામ કરીને ત્રિકરણ બની શુદ્ધિ સહિત બાળજીના બેધના માટે ચઉશરણ પ્રકિર્ણકના બાલાવબોધની હું રચના કરું છું. આ પયને પિતેજ મંગળ રૂપ છે; તેમ છતાં શિષ્યને બતાવવા સારૂ ગુરુ છે આવશ્યકરૂપ મંગળાચરણ કરે છે सावजयोग विरई, उकित्तणगुणवओ अ पडिवत्ती। खलियस्स निंदणावण तिगिच्छगुणधारणा चेव ॥१॥
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉસણા પગના
(૧) રાગદ્વેષના કારણે થતા પાવાળા મના ન અને કાયાના વ્યાપારને રાકવાપ સમાયિક (ર) ચાવીશ તીર્થંકર ભગવતાની સ્તુતિરૂપ ચર્વિસત્થા (૩) પથ મહાવ્રતને પાળનાર શુદ્ધ ગુરુને વંદન, રૂપ વક્રના; (૪) પાંચ મહાવ્રત અથવા પાંચ અણુવ્રત એ મૂળગુણુ અને પિડવિશુદ્ધિ અથવા વિરમણુ આદિ ઉત્તરગુ; તેમાં લાગેલા અત્તિચારની નિંદા, ગર્હ કરવા રૂપ પ્રતિભશુ; (૫) પ્રતિક્રમણ આવશ્યક કરવા છતાં પણ આત્માને મલીનન કરનાર દાષા જે શુદ્ધ થયા નથી તેની વિશેષ શુદ્ધિ માટે કાઉસગ્ગ, (૬) સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક અને શ્રાવિકા દરેકના મૂળગુણુ અને ઉત્તર ગુણને પુષ્ટ કરતા પચ્ચકખાણુ એ છએ દરેકને રાત્રિ-દિવસ નિયત કરવા ચૈાગ્ય હાવાથી આવશ્યક ગણાય છે. ૧ા પ્રત્યેક આવશ્યક માટે વિસ્તારથી કહેતાં પહેલાં સામાયિક આવશ્યકથી થતી ચારિત્રની શુદ્ધિ દર્શાવે છે. આચારશુદ્ધિ માટે પ્રતિક્રમણ છે; તેમ સામાયિક આદિ આવશ્યક દ્વારા કયા કયા આચારની શુદ્ધિ, એ દરેકનું સ્વરૂપ અને એ દરેક શી રીતે કરાય તે દર્શાવે છેઃ
चारित्तस्स विसोही कीरइ सामाइएण किल इहयं । सावज्जेयरजोगाणं वज्जणासेवणत्तणओ ॥२॥
અન્ય દર્શનમાં · સામાયિક ’ એવા શબ્દ પણ નથી; જૈન દર્શનમાં ‘ સામાયિક’ શબ્દથી રાગદ્વેષથી થતી મન, વચન અને કાયાની પાપપ્રકૃતિને રોકી સમ્યક્ત્વ, આવશ્યક આદિ નિરવદ્ય-નિષ્પાપ પ્રવૃત્તિ સેવવારૂપ ક્રિયા થાય છે.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંતને સાથી ૨ તે દ્વારા દેશવિરત અને સર્વવિરતિ એ દરેક પ્રકારના ચ. રત્રની નિશ્ચયથી શુદ્ધિ થાય છે. પેરા બીજા આવશ્યકનું સ્વરૂપ અને તેનાથી થતી શુદ્ધિને જણાવે છે. दंसणयारविसोही, चउवीसायथएण किच्चइ य ।
अञ्चन्भुअगुणकित्तण-रूवेण जिणवरिंदाणं ॥३॥ - લેકમાં ઉદ્યોત કરવા આદિ આશ્ચર્યકારક ગુણોની સ્તવના કરવા રૂપ જિનેશ્વર ભગવાનના, વર્તમાન વીશીના ચોવીશ તીર્થકરની સ્તુતિ કરવાથી આઠપ્રકારના દર્શનાચારની શુદ્ધિ થાય છે. ૫૩ વંદન નામના ત્રીજા આવશ્યકથી કયા કથા ગુણની શુદ્ધિ થાય છે તે દર્શાવે છેઃ
नाणाईआ उ गुणा तस्संपन्नपडिवत्तिकरणाओ। वंदणएणं विहिणा कीरइ सोही उ तेसिं तु ॥४॥
જ્ઞાન આદિ ગુણવાળા ગુરુમહારાજને વિધિપૂર્વક વંદન કરવાથી આત્માના સ્વાભાવિક ગુણ એવા જ્ઞાન દર્શન ચારિત્ર આદિની શુદ્ધિ થાય છે. કા પૂર્વે કહેલ જ્ઞાનાદિ ગુણેમાં લાગેલ અતિચાર આદિની શુદ્ધિ પ્રતિક્રમણ અને કાઉસગ્ગ એ બે આવશ્યકથી થાય છે તે તે પછીની બે ગાથામાં બતાવે છેઃ खलिअस्स य तेसि पुणो विहिणा जं निंदणाइ पडिकमणं । तेण पडिक्कमणेणं तेसिंपि अ कीरए सोही ॥५॥ चरणाइयाइयाणं.. जहक्कम्मं वणतिगिच्छरूवेणं । पडिकमणासुद्धाणं सोही तह काउसग्गेणं ॥६॥
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચઉસરણ પયગ્ને
જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર એ ત્રણ આચારમાં લાગેલા આશાતના, વિનયહીનતા, શ્રદ્ધહીનતા, વિપરીતપ્રરુપણા આદિ કારણે ઉપરોક્ત આચારમાં જે અતિકમ, વ્યતિક્રમ, અતિચાર, અનાચાર રૂપ દેષ લાગ્યો હોય તેની આત્માની સાક્ષીએ નિંદા કરવી અને ગુરૂની સાક્ષીએ ગહ કરવી. આ નિંદા અને ગહરૂપ પ્રતિક્રમણ આવશ્યકથી મલીન થયેલ આચારની શુદ્ધિ થાય છે. આ પ્રતિપાદનથી, જે વ્યક્તિને દૂષણને સર્વર્થાત્યાગ ન હોય તે પણ નિંદા અને ગહ કરવા સારૂ પ્રતિક્રમણ કરે તેમ સિદ્ધ થાય છે. પણ જેમ વ્યાધિ સામાન્ય ઔષધથી ન મટે તે વિશેષ ઔષધની જરૂર પડે છે તેમ પ્રતિક્રમણ રૂપ ચેથા આવશ્યકથી પણ સંપૂર્ણ શુદ્ધ ન થયેલ એવા પાંચ આચારની વિશેષ શુદ્ધિ માટે પાંચમા કાઉસગ આવશ્યકની જરૂર રહે છે. આમ ચેાથું આવશ્યક સામાન્ય ઔષધ અને પાંચમું આવશ્યક વિશેષ ઔષધ તુલ્ય છે. પ, ૬ો દર્શનાચાર, જ્ઞાનાચાર, ચારિત્રાચાર એ ત્રણ આચારના દેષની શુદ્ધિ કર્યા પછી તપાચાર, વીર્યાચાર એ એ આચરની શુદ્ધિરૂપ પચ્ચખાણ નામનું છઠું આવશ્યક છેઃ
गुणधारणरुवेणं पच्चक्खाणेण तवइयारस्स । विरिआयारस्स पुणो सव्वेहिवि कीरए सोही ॥७॥
આશ્રવ રોકવાથી તૃષ્ણા નાશ પામે છે. તૃષ્ણાના નાશથી અપૂર્વ એ શાંતગુણ આત્મામાં પ્રકટે છે. આ શાંત ગુણથી ચારિત્ર નિર્મલ બને છે. ચારિત્ર નિર્મલ બનતાં ઘાતકર્મને ક્ષય થતાં કેવલજ્ઞાન આત્મામાં પ્રગટે છે અને અને ભાવગ્રાહી ચાર અઘાતી કર્મને પણ ક્ષય થતાં
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
'તમા સમી ૨
શૈક્ષ પ્રાપ્ત કરી શકાય છે. આ રીતે પચ્ચક્ખાણુમાં રહેલ ગુણને શુદ્ધ કરવા પચ્ચકખાણ માવશ્યક જરૂસ્તુ છે. (શ્રવ રાકવાથી તૃષ્ણાનેા નાશ અતાગ્યે તેથી સમજાતુ એ છે કે પહેલા પ્રાણાતિપાતઆદિવ્રત લેવાથી આશ્રવ શકતાં તૃષ્ણાના એ થાય, પરિણામે મન વિશુદ્ધ અને નિલ અને છે. અહીં તૃષ્ણા છેદીને આશ્રવ રાકવાનું કહેતા નથી; આ ઉપસ્થી મનની શુદ્ધિ માટે પહેલાં દ્રવ્યથી વિધિપૂર્વક આવશ્યક, વ્રત, અભિગ્રહ માહિ કરવાં જોઈએ એમ સિદ્ધ થાય છે. શાણા સર્વ તીર્થંકરની સ્તુતિ થઈ શકે તે સારુ ચૌદ સ્વપનના કથન રૂપ મંગળ કરે છેઃ
गय १ वसह २ सींह ३ अभिसेय ४ दाम ५ ससि ६ दिणयरं ७ झयं ८ कुंभं ९ । पउमसर १० सहगार ११ विमाण - भवपा १२ स्यणुच १३ सिहि १४ च ॥८॥
તીથંકર ભગવત તેમની માતાની કુક્ષીને વિષે ઉત્પન્ન થાય ત્યારે સ તીર્થં કરાની માતા નીચેના ચૌદ સુપન જુએ છે. (૧) હાથી, (૨) વૃષભ, (૩) સિંહ, (૪) લક્ષ્મીદેવીના અભિષેક, (૫) ફુલની માળા, (૬) ચંદ્ર, (૭) સૂર્ય, (૮) વ્રજ, (૯) રૂપાના કળા, (૧૦) પસરાવર, (૧૧) ક્ષીરસાગર, (૧૨) વિમાન અથવા ભવન, (૧૩) રત્નના ઢગ અને (૧૪) ધૂમાડા નગરના અગ્નિ. (જે તીથકર ઉપર ઢાકથી આવી અવતરે તેમની માતા વિમાન અને અપેાલેકથી આવી અવતરે તેમની માતા ભવન ખારમા સ્વપ્નમાં જુએ.) આમ સ્વપના ચૌદ જ જાણવાં ૫૮ા આસન્ન ઉપકારી એવા ભ. મહાવીરની
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચઉસરણ અને સ્તવના કરી મંગળ કસ્તાં ‘ચરણ પાયને કરવાની પ્રતિજ્ઞા કરે છે.
अमरिंदनरिंदमुर्णिदवंदिवं वदिउं महावीरं । कुसलाणुबंधि बंधुरमज्झयणं कित्तइस्सामि ॥९॥
દેવતાઓ અને તેમના ચોસઠ ઈન્દ્ર; અનુષ્ય અને તેમના ઈન્દ્ર એવા ચક્રવર્તી; મુનિ અને તેમના ઈન્દ્ર, શ્રુતકેવલી આદિએ સૌએ જેમની સ્તવના કરી છે, તેવા મહાવીર સ્વામીની સ્તવના કરતાં સમાધિમરણના કારણભૂત મોક્ષને પમાડનાર હેલથી છેષ્ઠ એસ “ચઉભરણુ નામનું અધ્યયન (૫થના હું કહીશ. આમ ભ. મહાવીસમા ખુદ શિષ્ય “વીરભદમુનિ” પોતે પ્રતિજ્ઞા કરે છે. માલા મૃગી કર્યા પછી આ પયાવામાં શું જણાવવું છે તે એક ગાથામાં દર્શાવે છે; बउसणगम्या १ दुपकडगरिहा २ सुकडाणुमायणा ३ वेब । एस मणो अणवस्य काययो कुसलहेउत्ति॥१०॥
(૧) અરિહણ, સિદ્ધ, શું અને કેકારૂતિ ધર્મ એ ચાર શાસણ કરવાની રીત રૂપ પહેલે (૨) આમ અશુદ્ધ પરિણામમાં વત્તત્તાં જે પાપ–દેષ આદિ કર્યો હોય તેની નિંદા કરવારૂપ બીજે; (૩) આત્માના સ્વાભાવિક ગુણમાંસ્થિર રહી ધમિક આચરણ કરી હોય તે બદલ હરિલાસરૂ અનુમોદના એ વી એમ ત્રણ અધિકાર કહેવાના છે. એ ત્રણ અધિકાર મેશના હેતુભૂત છે, માટે મોક્ષ ઈચછનાર ભવ્યજીવે સમાધિમરણ સાટે એ અવશ્ય કરવાં જોઈએ. પા પહેલા અધિકારમાં ચારશનાં નામ અને ચારણ કરવાની લાયકાત દર્શાવે છે.
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંતનેા સાથી ૨
~: ચાર શરણ :अरिहंत सिद्ध साहू केवलिकहिओ सुहावहो धम्मो । एए चउरो चउगइहरणा सरणं लहइ धन्नो ॥११॥
આગળ વર્ણન કરવાનુ છે એવા અરિહંત, સિદ્ધ, સાધુ અને કેવલીપ્રણીત ધર્મ એ ચાર શરણુ ચાર ગતિના મૂળથી નાશ કરનાર છે. તે ભાગ્યશાળી છે કે જે આ ચારશરણુ સ્વીકારે છે. ૫૧૧૫
अह सो जिणभत्तिभरुच्छरंतरोमंचकंचुअकरालो । पहरिसपणउम्मीसं सीसंमि कथंजली भणइ ॥ १२ ॥
ચારશરણુ અંગીકાર કરનાર ભવ્ય પ્રાણી જિનેશ્વર ભગવત પ્રતિ ભક્તિ ભાવપૂર્વક ઊભા થતાં, જેના રૂવાંટા ઊભાં થયેલા હોવાથી રાગ આદિ શત્રુને ભયંકર દેખાય તેવા છતાં અતિ હવત બની અરિહંત ભગવાન પ્રતિ સ્નેહવાસિત બની એ હાથ જોડી નીચેની દશ-ગાથાનુસાર ગુણવાળા ‘અરિહંત’નું શરણુ અંગીકાર કરતાં ખેલે છે.
—પહેલુ શરણુ અરિહંતનુ— रागद्दोसारीणं हंता कम्महगाइ अरिहंता । विसयकसायारीणं अरिहंता हुतु मे सरणं ॥ १३॥
કામરાગ, સ્નેહરાગ, અને દૃષ્ટિરાગ એ ત્રણ પ્રકારના રાગ અને દ્વેષરૂપ શત્રુના નાશ કરનાર, આઠકમ, ઉપસ, પરિષદ્ધ આદિ શત્રુને જીતનાર; નત સંસારમાં રખડાવનાર પાંચ ઇંદ્રિયના ત્રેવીશ વિષય, સાળ કષાય, નવ નાકષાયરૂપ
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચઉસરણ પયગ્ને શત્રુને જેણે કાબુમાં લીધા છે તેવા અરિહંત મને સંસારબ્રમણ રૂપ દુઃખ મટાડવા શરણભૂત હે. ૧૩ (જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ, વેદનીય, મોહનીય, આયુષ્ય, નામ, ગોત્ર અને અંતરાય એ આઠ કર્મ, પ્રતિકુળ અને સાનુકુળ ઉપસર્ગ સુધા, પિપામ્રા, શીત, ઉષ્ણ, દંશમશક, નાન્ય, અરતિ, સ્ત્રી, ચર્યા, નિષદ્યા, શય્યા, આક્રેશ, વધ, યાચના, અલાભ, રોગ, તૃણસ્પર્શ, મલ, સત્કારપુરસ્કાર, પ્રજ્ઞા, અજ્ઞાન અને અદર્શન એ બાવશ પરિષહ; અનંતાનુબંધી એવા ક્રોધ, માન, માયા અને લોભ; અપ્રત્યાખ્યાની એવા ધ, માન, માયા અને લોભ, પ્રત્યાખ્યાની એવા ક્રોધ, માન, માયા અને લોભ; સંજવલન, ક્રોધ, માન માયા, અને લોભ, હાસ્ય, રતિ, અતિ, શાક, ભય, જુગુપ્સા, સ્ત્રીવેદ પુરુષવેદ, અને નપુંસકવેદ એ નવ નેકષાય.) रायसिरिमुवक्कमित्ता तवचरणं दुच्चरं अणुचरित्ता। केवलसिरिमरिहंता अरिहंता हंतु मे सरणं ॥१४॥
" રાજલકમીને ત્યાગ કરી, અ૫ પરાક્રમી માટે દુ શક્ય એવા તપ અને ચારિત્રનું સેવન કરી જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ, મેહનીય અને અંતરાય એ ચાર ધાતકર્મને મૂલથી ક્ષય કરી કેવલજ્ઞાનરૂ૫ આત્માના સ્વાભાવિક ગુણરૂપ લકમીને પામવાને ચગ્ય બનેલ (પામેલા) એવા અરિહંત આ સંસારરૂપ કેદખાનામાંથી મને છોડાવવા શરણ ભૂત હે. ૧૪
थुइवंदणमरिहंता . अमरिंदनरिंदपूअमरिहंता । सासयसुहमरहंता अरिहंता हुतु मे सरणं ॥१५॥
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦
અંતનો સાથી ૨
(વચનથી કરાતી) હતુતિ (અને શરીરથી કરાતા વંદનને યેાગ્ય દેવતા અને તેમના ઇંદ્ર, મનુષ્ય અને તેમના ઇદ્ર તેમણે કરેલ પૂજા માટે કેઈપણ દિવસ નાશ ન પામે-તેવું શાવિત એવું મેક્ષ પામનાર અને પમાડનાર એવા ચોગ્ય અરિહંત ભગવંત પુદગલપરિણતિરૂપ દાવાનળને શમાવવા માટે મને શરણભૂત . ૧૫
परमणगय मुणंता जोइंदमहिंदझाणमरहंता ।. धम्मकहं अरहंता अरिहंता इंतु मे सरणं ॥१६॥
પ્રાણીઓના મનમાં રહેલ મને જાણનાર (ઉપલક્ષણથી કાલકમાં રહેલ સમસ્ત દ્રવ્યના ગુણ અને તેના પર્યાયના જાણકાર), ગૌતમ સ્વામી આદિ ગીશ્વર અને શકેન્દ્ર આદિ ઈંદ્રો જેવાને પણ ધ્યાન કરવા લાગ્ય (ઉત્સર્ગ માગે કેવલજ્ઞાન થયા પછી) સમગ્ર ભવ્ય પ્રાણીઓના કલેશને નાશકરનાર ધર્મકથાને કહેવા વૈશ્ય એવા અરિહંત સંસારમાં થતી પીડાઓથી રક્ષણ કરવા મને શરણભૂત થાઓ. ૧દા
सन्जनिअणमहिंसं अहंता सत्वयणमरहता। बंभव्वयमरहंता अरिहंता हुतु मे सरणं ॥१७॥
સંસારમાં સર્વ પ્રાણુઓની દયા પાળવાને ગ્ય, સત્ય વચન બોલવાને ગ્ય, અઢાર પ્રકારના મિથુન ત્યાગરૂપ બ્રહ્મચર્યવ્રત ધારણ કરવા ગ્ય એવા અરિહંત ભગવાન આત્માના અહિંસા આદિ સ્વાભાવિક ગુણોની વૃદ્ધિ માટે મને શરણભૂત હે. ૧ણા
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચઉસરણ પય
ओसरणमवसरिता चउतीसं अइसए निसेवित्ता । धम्मकहं च कहता अरिहंता इंतु मे सरणं ॥१८॥
ભવનપતિ, વ્યંતર, તિષ્ક અને ધાનિક આદિ ચાર પ્રકારના દેએ રચેલ ભેવસરણને ભાવતા, એસી ઉપદેશ દેતા) અને ત્રીશ અતિશય સહિત શોભતા, ધર્મકથાને કહેતા એવા અરિહંત ભગવાન મારા અનાદિકાળાના અજ્ઞાનને નાશ કરવા માટે મને શરણભૂત છે. ૧૮ણ
एगाइ गिराऽणेगे संदेहे देहिणं समं छित्ता । तिहुयणमणुसासंता अरिहंता हुंतु मे सरणं ॥१९॥
(જેમ એક રાજાની ત્રણ રાણીઓએ અનુક્રમે જળ, ગાયન અને શિકાર માંગ્યા, તેમણે રાજાએ “સર નથી” એ એકવચન માત્રથી ત્રણે રાણુઓનું સમાધાન કર્યું તેમ) એકશન્સન માત્રથી સુર, અસુર, મનુષ્ય અને શિયા એ સર્વ પ્રાણીઓના સદેહને એકી સમયે ભેદીને ત્રણે જગતને સમ્યફૂલ, દેશવિરતિ, સવિરતિ આદિના સ્વરૂપને બતાવવા ધર્મોપદેશ આપતા એવા અરિહંત ભગવાન મને શરણભૂત હે. ૧લ્લા
वह्मणामनेषा भुवणं निव्काविता मुग्गेसु ठावंता । जिअलोअमुद्धरता अरिहंता इंतु मे सरणं ॥२०॥
ભૂખ, તરસ, પીડા ચાદિ દૂષણને નાશ કરતા; વચન રા અલ્સને જરાતને શાંત કરતા; (સતેજ થતા જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર આદિ રાણેને વિષે જગતને સ્થાપન કરતા અને એ રીતે ભવ્ય પ્રાણીઓને સંસારમાં માર્ગ બતાવી
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંતને સાથી ૨
તેમને ઉદ્ધાર કરતા એવા અરિહંત ભગવાન મને શરણભૂત થાએ ૧૨ अञ्चब्भुयगुणवंते निअजसससहरपसाहिअदिअंते । निअयमणाइअणते पडिवन्नो सरणमरिहंते ॥२१॥ - બીજા કેઈને પણ ના હોય તેવા અતિ ચમત્કારી આઠ પ્રાતિહાર્ય અને ચેત્રીશ અતિશયવાળા; પિતાના યશરૂ૫ ચંદ્ર વડે જેમણે દિશાઓના અંતને જ્ઞાનપ્રકાશથી શભાળે છે એવા શાશ્વત-અનાદિઅંનત એવા અરિહંતેને મેં શરણરૂપે અંગીકાર કર્યા. (આ ગાથામાં ભૂત, ભવિષ્ય અને વર્તમાન એ ત્રણે કાળના અરિહંતાનું ગ્રહણ કર્યું છે) ૨૧
उज्झियजरमरणाणं समत्तदुक्खत्तसत्तसरणाणं ।। तिहुअणजणसुहयाणं अरिहंताणं नमो ताणं ॥२२॥
જરા (ઘડપણ) અને મરણના હેતભૂત કર્મોના નાશ કરવાથી જરા અને મરણને ત્યાગ થા છે જેમને એવા સંસારના આધિ, વ્યાધિ અને ઉપાધિરૂપ સમગ્ર દુઃખોથી પીડાતા પ્રાણીઓના તે દુઃખને નાશ કરવાના સાધનભૂત જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રરૂપ માર્ગ બતાવનાર એવા; પિતાના જન્મ આદિ કલ્યાણકના પ્રસંગેએ જગતના સર્વ જીવને સુખાનુભવ કરાવનાર એવા ત્રણ જગતમાં પ્રસિદ્ધ અરિહંત ભગવંતને નમસ્કાર હે. ૨રા હવે બીજુ શરણ “સિદ્ધ ભગવાનનું ” અંગીકાર કેમ કરે તે આગળની ગાથામાં બતાવે છે
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચઉસરણું પયને अरिहंतसरणमलसुद्धिलद्धसुविसुद्धसिद्धबहुमाणो। पणयसिररइयकरकमलसेहरो सहरिसं भणइ ॥२३॥
અરિહંતના શરણુસ્વીકારથી શુદ્ધ અધ્યવસાયની પ્રાપ્તિ દ્વારા કર્મરૂપ મેલ શુદ્ધ કરી જેમણે સિદ્ધને વિષે અતિવિશુદ્ધ બહુમાન પ્રાપ્ત થયેલ છે તેવા ભવ્ય પ્રાણીઓ પિતાના મસ્તકે કમળના ડેડાની માફક બે હાથની અંજલિ મસ્તકે કરીને હલુકમી બની આગળ વર્ણવતા એવા સિદ્ધનું શરણ હર્ષ સહિત સ્વીકારે. ૨૩ સિદ્ધના ગુણનું સ્તવન કરતાં કરતાં તેનું શરણ કેવી રીતે કરે તે છ ગાથામાં હવે બતાવે છે.
- - બીજું શરણુ સિદ્ધનું :कम्मदुक्खयसिद्धा साहाविअनाणदंसणसमिद्धा । सव्वट्ठलद्धिसिद्धा ते सिद्धा इंतु मे सरणं ॥२४॥
આઠ કમને ક્ષય કરવાથી ત્રણ જગતમાં પ્રસિદ્ધ એવા તીર્થસિદ્ધ આદિ ભેદ રૂપે, આવરણ રહિત બનતાં આત્માના સહજ ગુણ જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રરૂપ સમૃદ્ધિવાળા; જેમણે આત્માની સિદ્ધિ કરવાના હેતભૂત જ્ઞાન આદિ ગુણેવડે આત્મિક સર્વે પ્રજનેની પણ સિદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી છે એવા સિદ્ધશિલામાં રહેલા સિદ્ધો ભવભ્રમણ અને ભવભ્રમણની પરંપરાથી થતાં દુઃખોથી મને બચાવવા શરણભૂત હે. પારકા तिअलोयमत्थयत्था परमपयत्था अचिंतसामत्था । मंगलसिद्धपयत्था सिद्धा सरणं सुहपसत्था ॥२५॥
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
અતને સાથી સ ચૌદ રાજલેમરૂપ ત્રાણ જાળને અથર્ સિદ્ધશિલનમથાળે મુક્તિરૂપ ઉત્કૃષ્ટ સ્થાને રહેનાર, ચિંતના પણ ન થઈ શકે તેવું અનંત સામર્થ્ય ધારણ કરનાર; સંસારના સર્વ દુઃખથી મુક્ત અને મંગલભૂત સિદ્ધપદમાં રહેનાર; જન્મ, જરા, મરણ, ભૂખ, તરસ આદિપીડાથી રહિત અને મોક્ષમાં થનાર સુખથી વ્યાપ્ત (અનંત સુખવાળા) એવા સિદ્ધ ભગવંત અક્ષયપદની પ્રાપ્તિ માટે મને શરણ ભૂત છે. ભારપા
मूलुक्खयपडिवक्खा अमूढलक्खा सजोगिपच्चक्खा । साहाविअत्तसुक्खा सिद्धा सरणं परममुक्खा ॥२६॥
કર્મરૂપ ભાવશત્રુઓને જેઓએ મૂળથી ઉભૂલ કરેલા છે એવા; સદાને માટે ઉપયોગમય હોવાથી અમૂઢ લક્ષ્યવાળા; પ્રત્યક્ષપ્રમાણથી કેવલીગમ્ય; જેમણે સ્વાભાવિક એવું અવ્યાબાધ સુખ પ્રાપ્ત કર્યું છે તેવા; અપુનર્ભવી બનનાર અને કર્મને ક્ષય થવાથી ઉત્કૃષ્ટ મેક્ષ જેમણે પ્રાપ્ત કર્યું છે તેવા સિદ્ધો આત્માના અવિનશ્વર એવા જ્ઞાન આદિ ગુણોની પ્રાપ્તિ અર્થે મને શરણભૂત છે. રા पडिपिल्लअपडिणीया समग्गझाणग्गिदडूढभवबीआ। जोइसरसरणीया सिद्धा सरणं सुमरणीया ॥२७॥
રાગદ્વેષરૂપ અત્યંતર શત્રુઓને જેમણે ક્ષય કર્યો છે એવા વ્યછિન્નક્રિયા અનિવૃત્તિ નામના ચોથા શુકલધ્યાનના પાયારૂપે સંપૂર્ણ ધ્યાનરૂપ અગ્નિ વડે સંસારરૂપ બીજને જેણે બાળી ભસ્મીભૂત કર્યા છે એવા; ગણધર આદિ,
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
ઉપકરણ યગ્ને
૧પ મરથ તીર્થ કર આદિ. ગીરાને પણ નમરસ ધ્યાન દ્વારા આશ્રય લેવા ગ્ય; મોક્ષભિલાષી ભવ્ય પ્રાણીઓને સ્મરણ કરવા એગ્ય એવા સિદ્ધ ભગવંત આત્મિક ગુણેને સ્થિર કરવા માટે મને શરણભૂત છે. પારકા
पावियपरमाणंदा गुणनीसंदा विभिन्नभवकंदा। लहुईकयरविचंदा. सिद्धा सरणं खवियदंदा ॥२८॥
નિરંતર આનંદમય હોવાથી ઉત્કૃષ્ટ આનંદભળા; ગુણના સારભૂત એવા જ્ઞાન આદિ ગુણવાળા; સંસારના કાંકરૂપ મોહનીય કમને મૂળથી નાશ કર્યો છે તેવા; લેકાલોકપ્રત્યક્ષ કેવલજ્ઞાનના પ્રભાવે સૂર્ય અને ચંદ્રને પણ ફિકા પાડી દીધા છે જેમણે એવા; નિરંતર કષાય રહિત હોવાથી કલેશ રહિત એવા સિદ્ધ ભગવંત મને સંસાર સમુદ્રથી તારી અક્ષયપદ આપવા શરણભૂત હા. ૨૮
उवलद्धपरमबंभा दुल्लहलंभा. विमुक्कसंरंभा। भुवणधरधरणखंभा. सिद्धा सरणं निरारंभा ॥२९॥
ઉત્કૃષ્ટ એવું કેવલજ્ઞાન પ્રાપ્ત કર્યું છે જેમણે એવા; દુષ્પાપ્ય એવા એક્ષપદને લાભ જેમણે મેળવ્યા છે એવા કાર્ય કરવામાં રહેતી વ્યગ્રતા જેણે ત્યજી દીધી છે એવા; અશુભ કર્મના કરનારને દુગતિમાંથી બચાવવા તેમના શરણને અંગીકાર કરનારને ત્રણ જગતમાં આધારભૂત એવા સ્થંભ જેવા સર્વ પ્રયજન સિદ્ધ છે તેથી નિરારંભ છે એવા સિદ્ધ ભગવાન મને મોક્ષપદમાં પહોંચાડવા અવલંબનભૂત થવા સારૂ મને શરણભૂત હ. રો
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬
અતના સાથી ૨
હવે ત્રીજી • સાધુ ’ શરણુ કરવા ઈચ્છતા જીવ શું કરે
તે બતાવે છે.
सिद्धसरणेण नवचंभहेउसाहुगुणज णिअबहुमाणो । मेणिमितमुपसत्थमत्थओ तत्थिमं भणइ ||३०||
સિદ્ધનું શરણુ કરતાં કર્મના ક્ષય થવાના અળે નાગમ આદિ નય અને બાર અંગરૂપ બ્રહ્મ તેના કારણભૂત; સાધુના વિનય આદિ ગુણને અનુરાગી; ભક્તિ વડે શાભાયમાન; પેાતાનું અતિસુંદર મસ્તક પૃથ્વીને અડકાડતા એવા મને સાધુનું શરણુ અંગીકાર કરવા માટે આમ કહેવા દો. ૫૩૦ના આગળ નવ ગાથામાં સાધુશરણના અધિકાર કહે છેઃ : ત્રીજું શરણુ સાધુનુ : जिअलोअबंधुणो कुगइसिंधुणो पारगा महाभागा । नाणाइएहिं सिवसुक्खसाहगा साहुणो सरणं ॥ ३१॥
-
પૃથ્વીકાય, અસૂકાય, તેઉકાય, વાઉકાય, વનસ્પતિકાય અને ત્રસકાય એ છ કાય રૂપ જીવાના વધ મન, વચન અને કાયા એ-ત્રિકરણે નહિ કરનાર, નહિ કરાવનાર અને કરનારને અનુમેાદન પણ નહિ આપનાર હેાવાથી જીવલેાકના અં; (દુર્ગતિના હેતુભૂત આશ્રવના ત્યાગી હોવાથી ) નારક, તિય'ચ આદિ દુતિરૂપ સમુદ્રના પારગામી; આમષૌષધિ આદિ જુદા જુદા પ્રકારની લબ્ધિ (શક્તિ) પ્રાપ્ત કરનાર હાવાથી મહાભાગ્યશાળી; જ્ઞાન આદિ ગુણેા વડે મેાક્ષ સુખની સાધના કરવા કરાવવામાં હેતુભૂત એવા સાધુએ મને શરણુ ભૂત હા. ૩૧।
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચઉસરણ પયન केवलिणो परमोही विउलमई सुअहरा जिणमयंमि । आयरिय उवज्झाया ते सव्वे साहुणो सरणं ॥३२॥ | સર્વ દ્રવ્યગુણપર્યાયવિષયક કેવલજ્ઞાનવાળા; (જે મતિજ્ઞાન આદિની મદદ વગર પરંતુ કર્મના ક્ષયથી ઉત્પન્ન થાય છે) પરમાવધિજ્ઞાનવાળા (આ અવધિજ્ઞાન થયા પછી નિશ્ચયથી અંતર્મુહૂર્તમાં કેવલજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી શકાય છે), વિપુલમતિ મન:પર્યાયજ્ઞાનવાળા (વિપુલમતિ કહેવાથી; ઋજુમતિ મન:પર્યાયજ્ઞાનવાળા પણ તેમાં સમજી લેવા.) કાલિકશ્રુતજ્ઞાની (દશવૈકાલિક આદિ); ઉલ્કાલિક શ્રુતજ્ઞાની (ઉવવાઈ આદિ ઉપાંગ આદિના જ્ઞાનવાળા); જિનમતના પ્રચલિત જ્ઞાનાચાર, દર્શનાચાર, ચારિત્રાચાર, તપાચાર અને વીર્યાચાર એ પાંચ આચારના પાલક તથા બતાવનાર એવા આચાર્ય, મૂલ બારઅંગ ગ્રુતજ્ઞાનને ભણવનાર ઉપાધ્યાય મહારાજાએ આદિ આચાર આદિ ગુણે શીખવવામાં સહાયભૂત એવા સાધુ મને શરણભૂત છે. ૩રા
चउदसदसनवपुव्वी दुवालसिकारसंगिणो जे अ। .. जिणकप्पाहालंदिअ परिहारविसुद्धिसाहू अ॥३॥ ..
ભદ્રબાહુસ્વામી જેવા ચૌદપૂવ, આર્યમહાગિરિ જેવા દશપૂર્વી, આર્યરક્ષિત જેવા નવપૂર્વી, બાર અંગધારી, અગિયાર અંગધારી, જિનકલ્પિક સાધુ, યથાલદિક સાધુ, પરિહારવિશુદ્ધિચારિત્ર પાળનાર સાધુ, એવા એવા સાધુ મને શરણભૂત હે(પૂર્વ–પૂર્વના જ્ઞાનવાળા; અંગધારી અંગશ્રુતના જ્ઞાનવાળા; જિનકલ્પ-સાધુ શરીરના કેઈપણ
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૮
અંતને સાથી રે
જાતના સંસ્કારે ન કરનાર અને એકલી જિનની માફક વાયુની માફક વિહાર કરનાર સાધુ; યથાલદિક સાધુ-પાંચ સાધુ સાથે રહી યથાલંદ નામને કલ્પ કરનાર સાધુ, પરિહારવિશુદ્ધિચારિત્રશીલ સાધુ-નવ સાધુ સાથે રહી તપવિશેષ કરી પરિહારવિશુદ્ધિસંયમ પાળનાર એ સાધુ. ચૌદપૂવી પછી દશપૂર્વ કહેવાનું કારણ એ છે કે છેલ્લા ચાર પૂર્વે પ્રાય એકી સાથે વ્યુચ્છેદ થાય છે ચૌદપૂવી અને બાર અંગધારી જુદા કહ્યા તેનું કારણ એ છે કે ચૌદ પૂર્વો એ બારમાં અંગને ભાગ છે.) ૩૩ હવે વિશેષ લબ્ધિયુક્ત સાધુનું વર્ણન કરે છે
खीरासवमहुआसव संभिन्नस्सोअकुबुद्धि अ । चारणवेउविपयाणुसारिणो साहुणो सरणं ॥३४॥
શ્રીરામૈવલધિવાળા સાધુ, મદેવાર્શવલબ્ધિવાળા સાધુ, સંન્નિશ્રોતલબ્ધિવાળા સાધુ, કેષ્ઠલધિવાળા સાધુ, જંઘાચારણલંબ્ધિવાળે સાધુ, વિદ્યાચારણલધિવાળા સાધુ, વિકિપલબ્ધિધારી સીધું અને પદોનુંસારીલધિવાળા સાધુ,
એવાં એવા સાધુ મને શરણભૂત હે. (ક્ષીરાવલબ્ધિ= લાખે ગામની અર્ધા અંર્ધા અનુક્રમે દૂધ પાઈ ઉછરેલી એવી લાખમી ગાયનું નીકળેલ દૂધ જે ચક્રવર્તી ભેગ્ય છે તેના સરખી મધુરવચનશક્તિ; મવાશ્રવબ્ધિ -સાકરની સરખી વચનની મીઠાશ છે જેની તેવી વચનશક્તિ સંભિન્નોતલબ્ધિ-જુદી જુદી ઇન્દ્રિના વિષય કેઈપણ એક ઈન્દ્રિયદ્વારા ગ્રહણ કરી શકાય તેવી શક્તિ અથવા શરીરના કોઈપણ અવયવ દ્વારા ચક્રવતના લશ્કરી પડાવમાં
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચસરણુ પર્યન્તા
૧૯
થતા પ્રત્યેક ભિન્નભિન્ન શબ્દ ગ્રહણ કરી શકાય તેવી શક્તિ; કબુદ્ધિ ગુપ્ત કાઠારમાં સાચવેલુ ધાન્ય અગડયા વિના તેવી સ્થિતિમાં કાયમ રહે તેમ ગ્રહણ કરેલ સૂત્ર અને તેના અર્ધાં આત્મામાં કાયમ સ્થિર રહી કાઇપણ સમયમાં ઉપયાગી બની શકે તેવી બુદ્ધિ; જંધાચરણલ િધ તિર્થ્યલોકમાં જતાં એક ઉત્પાતે (કુદકે) રૂચકવરદ્વીપ આવી પાછા ફરતાં પહેલા ઉત્પાતે નંદીશ્વરઢીપે અને બીજા ઉત્પાતે મૂળસ્થળે પાછુ આવી શકાય તેવી શક્તિ અથવા ઉલાકમાં જતાં મૈપર્વતના પાંડુકવને એક ઉત્પાતે જઈ પાછા ફરતાં પહેલા ઉત્પાત નઈંનવમ અને ખા ઉત્પાત મૂળ સ્થળે પાછું' આવી શકાય તેવી શક્તિ, વિદ્યા— ચારણલબ્ધિતિી જતાં એક ઉત્પાતે અપુષ્કરદ્વીપના અંતે આવેલ માનુષ્ય સ્તર પર્વતે જઇ બીજા ઉત્પાતે ન ઢીશ્વરદ્વીપે પહેાંચી પાછા ક્રૂરતાં એક જ ઉત્પાતે મૂળથળે પાઉં આવી શકાય તેવી શક્તિ અથવા ઉર્ધ્વમાં જતાં પહેલા ઉત્પાતે નંદનવન અને ખીજાં ઉત્પાતે પાંડુકવને પહાંચી પાછા ફરતાં એક ઉત્પાતે મૂળ સ્થાને પાછું આવી શકાય તેવી શક્તિ; વૈક્રિયલબ્ધિ-જુદા જુદા રૂપો ધારણ કરી તે વડે આખા જ બુદ્વીપનું પણ માપ કાઢી શકે તેવી શક્તિવાળા અને પદાનુસારણી લબ્ધિ-ગ્રંથના પહેલા, મધ્યના કે અંતના કોઇપણ એક પદ સાંભળતાં આખા ગ્રંથનું સ્મરણ કરી લઇ શકે તેવી શક્તિ રાજા હવે મુનિગણને સાધારણ એવા ગુણવાળા સાધુઓનું શરણ લેવાની ઈચ્છવાળેા જે કહે તે બતાવે છે:
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંતને સાથી રે, उज्झियवइरविरोहा निच्चमदोहा पसंतमुहसोहा । अभिमयगुणसंदोहा हयमोहा साहुणो सरणं ॥३५॥
લાંબા કાળમાં પૂર્વના ભવેનું વેર અને પ્રસ્તુત ભવમાં અપ્રીતિરૂપ વિરોધ એ બને દૂષણ જેમણે દૂર કર્યા છે; વૈરવિધરહિત લેવાથી કોઈનું પણ અહિત ન ઈચ્છનાર; જેમના મુખની કાંતિ સદા પ્રસન્ન છે; જેમણે મોહ પમાડનાર એવા અજ્ઞાનને જ્ઞાનરૂપ શસ્ત્ર વડે હર્યું છે એવાહતમોહ સાધુ મને શરણભૂત હો. (ભ. મહાવીર સ્વામીના ત્રિપૃષ્ટ વાસુદેવના ભવમાં સિંહને મારવાથી ઉત્પન્ન થયેલ એ લાંબા કાળનું વેર; ચંદ્રપ્રદ્યોત અને ઉદાયન રાજર્ષિ એ બેને તેજ ભવમાં થયેલ લડાઈ અને અપ્રીતિ જે અપ્રીતિ માટે ઉદાયન રાજર્ષિએ ચંદ્રપ્રદ્યતની સાથે ક્ષમાયાચના કરી તે ક્ષમા.) ૩૫
खडिअसिनेहदामा अकामधामा निकामसुहकामा ।। सुपुरिसमणाभिरामा आयारामा मुणी सरणं ॥३६॥
આદ્રકુમારની માફક રનેહનાં બંધન તેડનાર શ્રી આદિ વિકાર હેતુઓ નથી તેવા સ્થાનમાં વસનાર, વિષય સેવનરૂપ સંતાપ દૂર કરી એક્ષસુખના અભિલાષી અને દમદંત ઋષિએ યુદ્ધિષ્ઠિર આદિને સંતોષ આપે તેમ સપુરુષને આનંદ ઉપજવનાર, સાંસારિક કાર્યોથી મુક્ત હેઈ આત્મહિતકારી ક્રિયામાં રતિશીલ એવા આત્માનંદી મુનિઓ: મને શરણભૂત છે. ૩૬
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચઉસરણ પયત્નો मिल्हिअ विसयकसाया उज्झियघरघरणिसंगसुहसाया। अकलिअहरिसविसाया साहू सरणं गयपमाया ॥३७॥
પાંચ ઈન્દ્રિયના તેવીશ વિષયમાંની આસક્તિ તજવાથી વિષયાતીત બનેલા, ક્રોધ આદિ કષાયને ઉપશમ કરી તેને રિકવાથી કíયથી મુક્ત, ઘર અને સ્ત્રી સંબંધના મેહથી મૂઢ પ્રાણીઓને પ્રિય એવું પૌગલિક સુખ જેમણે સ્વેચ્છાએ ત્યજયાં છે; ઈષ્ટ વસ્તુની પ્રાપ્તિમાં જેમણે રાગ નથી અને અનુપયોગ રૂપ પ્રમાદથી જે રહિત છે એવા સાધુ મને શરણભૂત હ. ૩૭
हिंसाइदोससुन्ना कयकारुन्ना सयंभुरुप्पन्ना। अजरामरपहखुन्ना साहू सरणं सुकयपुन्ना ॥३८॥
હિંસાદિ દોષ રહિત; સર્વજીના દુઃખ દૂર કરવાની બુદ્ધિ હોવાથી કરૂણાવત્સલ સ્વયમેવ સમ્યક્ત્વ અને જ્ઞાનનું જેમણે ઉપાર્જન કર્યું છે તેનું વૃદ્ધાવસ્થા અને મરણ જ્યાં નથી એવા મેક્ષના માર્ગરૂપ સિદ્ધાંતના અભ્યાસી (પ્રવચનના ઉત્તમ પ્રકારે જાણકાર), સરાગસંયમના અતિઉત્તમ પૂણ્યબળે આવતા ભવમાં પણ ચારિત્રની પ્રાપ્તિ જેમણે સરળ બનાવી છે એવા સાધુઓ મને શરણભૂત હે. ૩૮ कामविडंबणचुका कलिमलमुक्का विविक्क चोरिका । पावरयसुरयरिका साहू गुणरयणचच्चिका ॥३९॥
વિષય વિકારનાં કારણે થતી ચેષ્ટારૂપ વિડંબનારહિત, ચારિત્રરૂપ પવિત્ર જળ વડે સમગ્ર પાપ ધોઈ નાંખવાથી નિર્દોષ, અદત્તને ત્યાગ કરેલ હવાથી ચોરી આદિ દેષના
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંતને સાથી ૨ ત્યાગી, પાપરૂપ મેલના હેતુભૂત મિથુન રહિત એવા એવા ગુણરત્નથી શોભાયમાન મુનિમહારાજ મને શરણભૂત હે(અદત્ત ત્રણ પ્રકારનું છે. (૧) સ્વામીઅદત્ત (૨) ગુરુઅદત્ત અને (૩) તીર્થકર અદત્ત) કલા બત્રીશમી ગાથામાં આચાર્ય અદિ મહાનપદવાળા કહ્યા હોવા છતાં સાધુના શરણે અધિકારમાં તે સર્વનું ગ્રહણ કરવાનું કારણ મૂળગ્રંથકાર સ્વયં આગળ ગાથામાં જણાવે છેઃ
साहुत्तसुठिया जं आयरिआई तओ य ते साहू । साहुभणिएण गहिया तम्हा ते साहुणो सरणं ॥४०॥
આચાર્ય, પ્રવર્તક, ઉપાધ્યાય, ગણિ અને સ્થીર એ પાંચપદવાળા સાધુ સમભાવમાં રહેતા હોવાથી અને મોક્ષની સાધનામાં બીજાને સહાયરૂપ બનતા હોવાથી તેમનામાં તે અતિશય-શક્તિ છે તે હેતુના કારણે તે સાધુનું કાર્ય કરતા હેવાથી સાધુ કહેવાય છે. સાધુ શબ્દના ઉચ્ચાર સાથે ભૂતકાળમાં થયેલા, વર્તમાનમાં વર્તતા અને ભવિષ્યકાળમાં થનાર એવા ત્રિકાલવત સાધુઓ મને શરણભૂત છે. ૪૦ આ પ્રકારે ત્રીજું શરણ પુરૂં કરી ચોથું ધર્મશરણ વર્ણવે છેઃ पडिवन्नसाहुसरणो सरणं काउं पुणोवि जणधम्मं । पहरिसरोमंचपवंचकंचुअंचिअतणू भणइ । ४१॥
ઉપર કહ્યા મુજબ સાધુશરણ સ્વીકાર્યું છે એવા સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક અને શ્રાવિકામાંના કેઈપણ પ્રકૃષ્ટ હર્ષના બળે વિકવર રોમરાજિના સમૂહવડે સુશોભિત શરીરવાળે બની જિનધર્મનું શરણ અંગીકાર કરવા માટે આગળ આ પ્રકારે બેલે. ૪૧
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચઉસરણ પયને
– ચેાથું શરણુજનધર્મનું पवरसुकएहि पत्तं पत्तेहिवि नवरि केहिवि न पत्तं । तं केवलिपन्नत्तं धम्म सरणं पवन्नोऽहं ॥४२॥
અતિ ઉત્તમ પુણ્ય પ્રાપ્ત કરેલ માનવભવમાં પણ બ્રહ્મદત્ત ચક્રવતી જેવા મહાન પુરુષોએ પણ પ્રાપ્ત ન કરેલ એ, વિશ્વના ચરાચર સર્વ ભાવે જેમણે જાણ્યા છે એવા કેવલી ભગવાને પ્રરૂપેલ શ્રત અને ચારિત્રરૂપ ધર્મ તેને હું શરણ રૂપે અંગીકાર કરું છું. જરા હવે ધર્મનું મહાભ્ય જણાવે છે पत्तेण अपत्तेण य पत्ताणि अ जेण नरसुरसुहाई । मुक्खसुहं पुण पत्तेण नवरि धम्मो स मे सरणं ॥४३॥
ધન્ના સાર્થવાહના ભવે સમ્યકત્વ પ્રાપ્ત કરી ભ૦ ઋષભદેવે જેમ ધર્મના બળે દેવ અને મનુષ્યના ભવેમાં સુખપ્રાપ્તિ કરી તેમ (ધના સાર્થવાહના ભવ પહેલાના ભમાં સમ્યક્ત્વના અભાવે તેવા સુખનો અભાવ જ હત) ધર્મની પ્રાપ્તિથી સુખ મળે છે, પરંતુ શ્રત અને ચારિત્ર રૂપ ધર્મ વિના મોક્ષસુખ મળતું નથી. માટે શ્રુત અને ચારિત્ર રૂપ ધર્મનું મને શરણ છે. આવા निद्दलिअकलुसकम्मो कयसुहजम्मो खलीकयअहम्मो। अमयं व बहुमयं जिणमयं च सरणं पवन्नोऽहूं ॥४४॥
ધર્મ આચરનારનાં પાપસમૂહ છેવાવાથી જેમને જન્મ શુભ બને છે અને જે સમકતી જીવેએ અધર્મને
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪
અંતને સાથી ૨
શત્રુ ગણી ચિત્તથી દૂર કર્યો છે એવા ધર્મને રાગદ્વેષને જીતનાર જિનેશ્વર ભગવતેએ ઉપદેશેલ છે, તે ધર્મ મને શરણભૂત હો (ધર્મ આચરનાર ધમ્મિલ અને આલોક અને પરલોકમાં સુખકર એવા ધર્મ આચરનાર દામનક આદિની માફક). ૧૪૪ कालत्तएवि न मयं जम्मणजरमरणवाहिसयसमयं । अमयं व बहुमयं जिणमयं च सरणं पवन्नोऽहं ॥४५॥ | (અતીત, અનાગત અને વર્તમાન) ત્રિકાળમાં અર્થથી દ્વાદશાંગીને નાશ ન હોવાથી અવિનશ્વર; જન્મ, જરા, મરણ; આધિ, વ્યાધિ અને ઉપાધિ શમાવનાર એમ સર્વભાવરોગને નાશ કરનાર હોઈ અમૃતની માફક સર્વને ઈષ્ટ એવા દ્વાદશાંગી રૂપ મૃતધર્મના શરણને હું અંગીકાર કરું છું. કપા
पसमियकामपमोहं दिट्ठादिठेसु नकलिअविरोहं । सिवसुहफलयममोहं धम्मं सरणं पवन्नोऽहं ॥४६॥
પિતાના અતિશય-શક્તિ વડે વિકારના કારણે ઉત્પન્ન થતે ઉન્માદ જેણે શમાવે છે; દષ્ટ અને અદષ્ટ અતિપ્રિય પદાર્થના વિષયમાં વિપરીત પ્રરૂપણાને વિરોધ જેમાં નથી; મેક્ષરૂપ ફળને આપનાર અને તેજ કારણે સફળ એવા ધર્મને હું શરણ રૂપે અંગીકાર કરું છું. મારા
नरयगइगमणरोहं गुणसंदोहं पवाइनिक्खोहं । निहणिअवम्महजोहं धम्म सरणं पवन्नोऽहं ॥४७॥
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચઉસરણ પયત્નો
૨૫ નરકગતિનાં હેતભૂત કર્મો ક્ષય કરવાથી નરકગતિમાંના ગમનને રોકનાર, ક્ષાંતિ આદિ (નિરહંકારપણુ, સરલતા, નિર્લોભીપણુ, તપ, સંયમ, સત્ય, અલ્પઉપાધિવાળાપણું, પરિગ્રહરહિતતા, બ્રહ્મચર્ય આદિ) ગુણને સમૂહ જેનામાં રહેલાં છે; પ્રબળ વાદીએ પણ જેને સામને કરી શકતા નથી, કામના હેતુભૂત સંકલ્પને તજ જેણે કામરૂપ સુભટને પિતાની શક્તિથી હણે છે એવા ધર્મને હું શરણરૂપે અંગીકાર કરું છું. એકલા
भासुरसुवन्नसुंदररयणालंकारगारवमहग्धं । निहिमिव दोगच्चहरं धम्म जिणदेसिअं वंदे ॥४८॥
દેવાદિ પ્રકાશમાન ગતિનું કારણ હેવાથી ભાસ્કર, ઇંદ્ર આદિ દેવેએ સ્તવના કરી હોવાથી સુવર્ણ માફક દિપ્તિમાન, સુંદર કિયાકલાપ અથવા ઈછામિચ્છાદિ સમાચારીરૂપ રચનાથી મનહર, મહત્વની પ્રાપ્તિના કારણભૂત, ચારિત્રવતેને આમષધિ આદિ લબ્ધિ પ્રાપ્ત કરાવનાર, મહામૂલ્યવાન, નિધાનના ખજાનારૂપ, અજ્ઞાન અને દુર્ગતિ એ બંનેને હણનાર એ સર્વજ્ઞ ભગવંતેએ ઉપદેશેલ ધર્મને હું નમસ્કાર કરું છું. ૪૮ હવે દશમી ગાથામાં સૂચવાએલ ચરણની પ્રાપ્તિ, દુષ્કૃતની નિંદા, સુકૃતની અનુમોદના રૂ૫ ત્રણ અધિકારમાંને પહેલે અધિકાર પૂરે કરી બીજા અધિકારની શરૂઆત કરે છે
चउसरणगमणसंचिअसुचरिअरोमंचअंचियसरीरो। कयदुक्कडगरिहा असुहकम्मक्खयकंखिरो भणइ ॥४९॥
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંતના સાથી ર
અરિહંત, સિદ્ધ, સાધુ અને કેવલીએ ઉપદેશેલ ધર્મ ચારશરણુ શરણ કરવા ચોગ્ય છે; તેનું શરણ લેવાથી ઉત્પન્ન થયેલ સુકૃત વડે જેનું શરીર શાંચિત બન્યું છે, અજ્ઞાન આદિ કારણવશ પરભવ અને આભવમાં કરેલ દુષ્કૃત્યની ગુરુ સમક્ષ નિદા કરવાથી પાતાના અશુભ કર્મના ક્ષયની ઈચ્છા કરતા આગળ કહેવાય છે તે પ્રકારે ગાઁનિંદા કરવા માટે કહે. ૫૪૯લા
ર
પાપગો
इहुभविअमन्नभविअं मिच्छत्तपवत्तणं जमहिगरणं । जिणपवयणपडिकुठं दु गरिहामि तं पाव ॥ ५०॥
:
-
આ ભવને વિષે અથવા પરભવને વિષે મિથ્યાત્વ આદિ અંધ હેતુના કારણે હિંસાઆદિ આશ્રવદ્વારા આચરેલું; કુતીથી એ અને તેમના દેવ આદિના આદરસત્કાર, પૂજા આદિ મિથ્યાત્વના પ્રવર્ત્તનવર્ડ; તળાવ આદિ ખાદાવવાથી તેમજ હળ આદિ શસ્ત્ર બનાવી વેચવાથી થયેલું, આ ઉપરાંત જિનશાસનને વિષે નિર્દેશેલ અન્ય પણ જે જે દુષ્કૃત્ય-પાપ આચર્યું હોય તે સની ગુરુની સાક્ષીએ નિંદા કરૂ છું. ાપના આ રીતે સામાન્ય રીતે દુષ્કૃત્યની ગહ કરી વિશેષ રીતે ગાઁ કેમ કરવી તે જણાવે છે:
मिच्छत्ततमंघेणं अरिहंताइसु अवन्नवयणं जं । अन्नाणेण विरहयं इहि गरिहामि तं पावं ॥ ५१ ॥ મિથ્યાત્વરૂપ અંધકારથી ઘેરાયેલ તેવી અજ્ઞાન દશામાં
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચઉસરણ પયને દૂષણને અભાવ હોવા છતાં અરિહંત, સિદ્ધ, સાધુ, ધર્મ, તપ, સંયમ આદિના અવર્ણવાદ બેલાયા હેય; વર્તમાનકાળમાં કે ભવિષ્યકાળમાં આ સર્વ કર્યા હેય, કરાવ્યાં હાય, અનુમેવાં હેય; આ ઉપરાત જિનેશ્વર ભગવંતના શાસનના શત્રુરૂપે આચર્યું હોય, અચરાવ્યું હોય કે અનુમેવું હોય તે સર્વની હમણું વિવેકરૂપ નેત્ર વિકસ્વર થયું છે જેનું એ હું ગુરુસાક્ષીએ નિંદા કરું છું. પણ सुयधम्मसंघसाहुसु पावं पडिणीअयाइ जं रइअं। अन्नेसु अ पावेसु इण्हि गरिहामि तं पावं ॥५२॥
બાર અંગરૂપ શ્રુતના ભણનાર, ભણાવનાર આદિ પ્રત્યે અરૂચિ, તિરસ્કાર, શત્રુ તરીકેની બુદ્ધિ અથવા માતુષની માફક અજ્ઞાન સારૂં તેમ બેલવા વડે; અથવા હે કપિલ, જિનશાસનમાં પણ ધર્મ છે અને પરિવ્રાજકમાં પણ ધર્મ છે એમ કહેવાથી મરિચિની માફક ધર્મના શત્રુપણાનું વતન; સગર ચક્રવતીને ૬૦,૦૦૦ પુત્રે જે પૂર્વભવમાં ચેર હતા તેમણે સંઘને અડચણ કરી તેના શત્રુ માફક વર્તન કર્યું તેમ, તેમજ અઢાર પાપસ્થાનક માંના જે જે કેઈપણ પ્રકાર વડે પાપ આચરણ કર્યું હોય તે સર્વની હમણાં વિવેકવાન બની ગુરૂની સાક્ષીએ નિંદા કરું છું. પરા ઉપરની ગાથામાં અઢારપાપસ્થાનક એમ સામાન્યથી કહ્યું તે સ્પષ્ટપણે હવે બતાવે છેઃ
अन्नेसु अ जीवेसुं मित्तीकरुणाइगोयरेसु कयं । परिआवणाइ दुक्खं इहि गरिहामि ते पावं ॥५३॥
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
૨૪
અંતને સાથી ૨ તીર્થકર આદિ સિવાયને બાકીના છ પ્રતિ મૈત્રી, કરૂણા, પ્રમોદ અને માધ્યચ્ય આદિ ભાવવા યોગ્ય ચાર ભાવનાના વિષયભૂત જેને પરિતાપનાદિ દુઃખ આપ્યાં હેય અને તેથી જે પાપબંધ કર્યો હોય તે હમણાં વિવેકવાન બની ગુરૂ સાક્ષીએ નિંદુ છું. (બીજા સર્વ જીવના હિતનું ચિંતન એ મૈત્રી; બીજાના આધિ, વ્યાધિ, ઉપાધિ દેખી તેને નાશ થાય તેવી ઈચ્છા કરવી એ કરૂણ આપણા કરતાં અધિક ગુણીજન એવા પ્રતિ પ્રમોદ-હર્ષની ભાવના અને દેષ બતાવવાં છતાં તે ન સ્વીકારનાર અને તેથી પાછા ન ફરનાર એવા અવિવેકી પ્રતિ મધ્યસ્થભાવ-ઉપેક્ષા) પવા દુષ્કૃતગર્તી રૂ૫ બીજો અધિકાર સમાપ્ત કરતાં જે ઉચ્ચારણા કરવી જોઈએ તે દર્શાવે છેઃ जं मणवयकाएहिं कयकारिअअणुमइहिं आयरियं । धम्मविरुद्धमसद्धं सव्वं गरिहामि तं पावं ॥५४॥
આત્માની અશુદ્ધિ પ્રાપ્ત કરી રાગદ્વેષ અને અજ્ઞાન એ પરવશ બની ધર્મવિરૂદ્ધ આચરણ મન, વચન અને કાયા એ ત્રણ પ્રકારે જે કંઈ પાપ કર્યું, કરાવ્યું, અનુમધું હોય તે સર્વપાપની ગુરૂ સમક્ષ નિંદા કરી તેની આલોચણ કરું છું. ૫૪ દુષ્કૃતગહરૂપ બીજો અધિકાર સમાપ્ત કર્યું હવે ત્રીજે સુકૃતઅનુમોદના કેવી ઉત્કૃષ્ટ ભાવનાવાળે બની કરે તે દર્શાવે છે? अह सो दुक्कड गरिहा दलिउक्कडदुक्कडो कुडं भणई। सुकडाणुरायसमुइन्नपुन्नपुलियंकुरकरालो ॥५५॥
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચસરણ્ યના
બીજા અધિકાર મુજબ ક્રુષ્ટ કર્મીની ગર્હા–નિંદ્યા–વડે પૂર્વે કરેલ તીવ્ર પાપકર્મો ખપાવ્યાં છે તેથી હલકાકમી અનવાથી સુકૃમાં અનુરાગમસ્ત બનેલ જીવ વિકસ્વર રામરાજી સહિત પ્રકટરીતે સુકૃત્ની અનુમૈાદના માટે આગળ જણાવ્યા મુજબ ખેાલે. ॥૫પા સુકૃતની અનુમેાદના એગાથામાં સૂચવે છેઃ
—સુકૃત્ અનુમાદના—
अरिहंत्तं अरिहंतेसु जं च सिद्धत्तणं च सिद्धे । आयारं आयरिए उज्झायत्त उवज्झाए ॥५६॥ साहूण साहुचरियं च देसविरहं च सावयजणाणं । अणुमन्ने सव्वास सम्मत्तं सम्मदिठ्ठी ॥ ५७ ॥
૨૯
ભવ્ય પ્રાણીઓને પ્રતિષેધ કરનાર એ રીતે તીથ પ્રવર્તાવવામાં કાર્યરત જે અરિહંત; નિરંતર કેવલજ્ઞાનના ઉપયાગવાળા, સર્વકર્મથી મુક્ત, અભ્યામાધ સુખના ભેાગવનાર એવા સિદ્ધ; જ્ઞાનાચાર, દનાચાર, ચારિત્રાચાર, તપાચાર અને વીર્યાચાર એ પાંચ આચારના પાલનહાર એવા આચાર્ય; સૂત્ર ભણવા ભણાવવા આદિમાં કાર્યરત એવા ઉપાધ્યાય; સામાયિક આદિમાં ચારિત્રશીલ એવા સાધુ સાધ્વી (જેમાં સવ દેશના, ત્રણ કાળના, પુલાકલબ્ધિધારી, અકુશ, કુશીલ, જિનકલ્પી, પ્રતિમાધર, યથાલ દેંક, પરિહારવિશુદ્ધિસંયમપાલક, પ્રત્યેકબુદ્ધ આદિ ઉત્તમ ચરણસિત્તરી અને કરણસિત્તેરી રૂપ ક્રિયાકલાપને આચારમાં મૂકનાર); સમ્યક્ત્વ, અણુવ્રત, ગુણવ્રત, શિક્ષાવ્રત, અગિયાર પ્રતિમા
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩.
અતના સાથી ૨
ડિમા આદિ ધારણ કરનાર દેશવિરત શ્રાવક, શ્રાવિકા; જિનેશ્વર ભગવાને કહેલ તવાનું સમ્યક્ પ્રકારે સંહનાર એવા જીવાનું સમકીત આ સગુણેાની હું અનુમાદના કરૂં છું. ાપદ્-પા હવે અનુમાદના ચેાગ્ય સવ સ ંગ્રહ કરતાં આગળ કહે છેઃ
अहवा सव्वंचिअ बीअरायवयणाणुसारि जे सुकंयं । कालएव तिविहं अणुमा मो तयं सव्वं ॥ ५८ ॥
અતીત, અનાગત અને વર્તમાન એ ત્રણ કાળમાં વીતરાગના વચનાનુસાર જે કાંઈ કત્ મન, વચન અને કાયા એ ત્રણ વડે કર્યુ. હાય, કરાવ્યુ. હાય, અનુમાથું હાય એ ત્રિકરણ શુદ્ધિ વડે તેની અનુમેદના કરૂ છુ. ૫૫૮૫ આ રીતે સુકૃત્ની અનુમેદનારૂપ ત્રીજો અધિકાર કહ્યા પછી ચારશરણ કરવાથી થતા ફળનુ નિર્દેશન કરે છેઃ
सुहपरिणामो निचं चउसरणगमाइ आयरं जीवो । कुसलपयडी बंध बद्धाउ सुहाणुबंधाउ ॥ ५९ ॥
નિરંતર શુભ અધ્યવસાયવાળા જે સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક અને શ્રાવિકા ઉપર નિર્દેશેલ ચારશરણને અંગીકાર કરે છે, દુષ્કૃત્ની ગાઁ અને સુકૃત્ની અનુમેાદના કરે છે તે જીવ પુણ્ય પ્રકૃતિ ખાંધે છે અને ભૂતકાળમાં જે અશુભ અનુબ ધવાળી પ્રકૃતિએ બાંધી હાય તેને શુભ અનુબંધવાળી
કુરે છે. પા
मंदणुभावा बद्धा तिव्वाणुभावाउ कुणइ ता चैव । असुहाउ मिरणुबंधाउ कुणइ तिव्वाउ मंदाउ ||६०॥
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
વઉસંરણ પયને
પૂર્વે જે મંઇરસવાળી શુભકર્મ પ્રકૃતિઓ બાંધી હેય તેને તીવ્રરસવાળી બનાવે છે. અને પૂર્વે જે મંદરસવાળી અશુભ કર્મ પ્રકૃતિઓ બાંધી હોય તેને નિરનુબંધ બનાવે છે. પૂર્વે જે તીવ્રરસવાળી અશુભ કર્મ પ્રકૃતિઓ બાંધી હેય તેને મંદરસળી કરે છે. દા ચારશરણ અંગીકાર કરવાનું મહાફળ બતાવી તે અંગીકાર કરવાં જોઈએ તેમ જણાવે છેઃ
ता एवं कायव्वं वुहेहि निचंपि संकिलेसम्मि। होई तिकालं सम्मं असंकिलेसंमि सुकयफलं ॥६॥
ચારશરણ અંગીકાર કરવાથી મહાફળ થાય છે તે ઉપર જણાવ્યું; માટે વિચક્ષણ અને વિવેકી જીવોએ રાંગ આદિ કારણેમાં તે નિરંતર કરવા જોઈએ; અને રોગ આદિ ઉપદ્રવના અભાવમાં પણે તેને રોજ જે ત્રણે કાળ ગણે છે તેને પુણ્યાનુબંધી પુણ્યપ્રકૃતિનું તે કારણે બંને છે. ૬૧ મનુષ્યજન્મ આદિ ઉત્તમ ધર્મ સામગ્રી જેને પ્રાપ્ત થઈ છે છતાં જે ચારશરણ અંગીકાર કરતા નથી તેની દયા ખાતાં કહે છેઃ चउरंगो जिणधम्मो न कओ चउरंगसरणमवि न कयं । चउरंगभवुच्छेओ न काओ हा हारिओ जम्भो ॥६२॥
જે જીવે દાન, શીલ, તપ અને ભાવરૂપ ચાર અંગરૂપ ધર્મનું આચરણ ના કર્યું, જેણે અરિહંત, સિદ્ધ, સાધુ અને ધર્મરૂપ ચાર અંગરૂપ શરણ ન કર્યું તેમજ દેવ, મનુષ્ય, તિર્યંચ અને નારક એ ચાર ગતિરૂપ સંસારનું
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩૨
અંતને સાથી ૨.
આત્યંતિક વિનાશરૂપ છેદન ન કર્યું તે દયાપાત્ર અને ખેદજનક છે. તે જીવે પિતાના મનુષ્ય જન્મરૂપ ચિંતામણિ રત્નને વૃથા હારી દીધે. ૬રા પ્રસ્તુત ચઉશરણ અધ્યયનની સમાપ્તિ કરતાં બતાવે છે
ઉપસંહાર इअजीवपमाय महारिवीरभदंतमेअमज्झयणं । झाएसु तिसंझमवंझकारणं निव्वुइ सुहाणं ॥६३॥
ચૌદપૂવ જેવા જેને પણ પ્રમાદ નિગોદમાં અનંતકાળ પરિભ્રમણ કરાવનાર બને છે એવા પ્રમાદરૂપ મહાશત્રુ પર જય મેળવવા સુભટ સમાન આ પ્રયત્નોમાં બતાવેલ પ્રકારે મોક્ષપદપ્રાપ્તિમાં કારણભૂત એવા આ અધ્યયનનું હે જીવ! તું રોજ ત્રિકાળ ધ્યાન કર એમ વીરભદ્રમુનિ સૂચવે છે. ૬૩
FFFFFFFFFFFFFFFFF; શ્રી વીરભદ્રાચાર્ય કૃત શ્રી ચતુઃ શરણપ્રકીર્ણક
સમાપ્ત
55
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
ત્રીજે સાથી
भत्तपरिण्णा पइन्नयं नमिऊण महाइसयं महाणुमावं मुणिं महावीरं । भणिमो भक्तपरिणं निजसरणट्ठा परट्ठा य ॥१॥
મહાઅતિશયવંત અને મહાપ્રભાવવાલા મુનિ મહાવીર સ્વામીને વાંદીને પોતાને તથા પરને સ્મરણ કરવાને અર્થે ભક્તપરિજ્ઞા પયને હું કહું છું. ૧
જેનશાસનને મહિમા भवगहणभमणरीणा लहंति निव्वुइसुहं जमल्लीणा । तं कप्पदुमकाणण-सुहयं जिणसासणं जयइ ॥२॥
સંસારરુપી ગહન વનમાં ભમતાં પીડાયેલા છે જેના આશરે મોક્ષસુખને પામે છે તે કલ્પવૃક્ષના ઉદ્યાન સરખું સુખને આપનારૂં જૈનશાસન જયવંતુ વતે છે. ૨ मणुयत्तं जिणवयणं च दुल्लहं पाविऊण सप्पुरिसा । सासयसुहिकरसिएहि नाणवसिएहिं होअव्वं
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંતના સાથી ૩
દુર્લભ મનુષ્યપણું અને જિનેશ્વર ભગવાનનું વચન પામીને સત્પુરૂષોએ શાશ્વતા સુખના એક રસિક એવા અને જ્ઞાનને વશવતી થવું જોઇએ. ૩
૩૪
जं अज्ज सुहं भविणो संमरणीयं तयं भवे कल्लं । मगंति निस्वसगं अपवग्गसुहं बुहा तेणं
11811
જે સુખ આજ થવાનું છે તે કાલ સભારવા ચૈાગ્ય થવાનું છે, તે માટે પંડિત પુરુષા ઉપસગ્રહિત મેાક્ષનું સુખ વાંછે છે. ૪
नरविबुहेसरसुक्खं दुक्खं परमत्थओ तयं विति । परिणामदारुणमसासयं च जंता अलं तेणं
II
પતિ પુરુષા માણસનું અને દેવતાઓનું જે સુખ છે તેને પરમાથ થકી દુ:ખ જ કહે છે, કેમકે તે પરિણામે દારૂણ અને અશાશ્વત છે. તેથી તે સુખ વડે સર્યું. પ મૈં સાસય મુદ્દ—સાળ-માળા-બાદનું નિધિવાળ | ता तीए जइयव्वं जिणवयणाविसुद्धबुद्धीहिं
F
જિનવચનમાં નિર્મલ બુદ્ધિવાળા માણસે એ શાશ્ર્વતા સુખનું સાધન જે જિનેન્દ્રોની આજ્ઞાનુ` આરાધન છે તે આજ્ઞા પાળવાને વિષે ઉદ્યમ કરવા. ૬ तं नाणदंसणाणं चारिततवाणं जिणपणीआणं । जं आराहणमिणमो आणाआराहणं चिंति
11911
તે જિનેશ્વરાએ કહેલા જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર ને તપ તેઓનુ જે આરાધન તેજ. અહિં આજ્ઞાનું આરાધન કહેલું છે. ૭
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભક્તપરિણ્ણા પયન્ત્રા
આરાધક કાણું ?
पवज्जाए 'अब्भुज्जओऽवि आराहओ अहासुतं । अन्भुञ्जायमरणेणं अविगलमाराहणं लहइ
૩૬
|
દીક્ષાપાલનમાં તત્પર (અપ્રમત) આત્મા પણ મર અવસરે સૂત્રમાં કહ્યા મુજબ આરાધના કરતા થકા સપૂ આરાધકપણું પામે. ૮
મરણના પ્રકાર
तं अब्भुज्जुअमरणं अमरणधम्मेहिं वन्नियं तिविहं । भक्तपरिन्ना इंगिणि पाओवगमं च धीरेहिं
IRI
મરણુરૂપી ધર્મ નથી એવા ધૈયવતા (વીતરાગા) એ તે ઉદ્યમવતનુ' મરણ ૧ ભક્તપરિજ્ઞા મરણુ, ૨ ઈંગિની મરણ, અને ૩ પાપાપગમ મરણુ એમ ત્રણ પ્રકારે કહેલું છે. ૯ ભક્તપરિજ્ઞા મરણુ
भक्तपरिन्नामरणं दुविहिं सविआरमो य अविआरं । सपरक्कम मुणिणो संलिहिअतणुस्स सविचारं ॥१०॥
ભક્તપરિજ્ઞા મરણુ એ પ્રકારનુ' છેઃ- ૧ સવિચાર અને ૨ અવિચાર. સ લેખના વડે દુઅલ શરીરવાળા ઉદ્યમવત સાધુનું સવિચાર (ભક્તપરિજ્ઞા મરણુ જાણવું.) ૧૦ अपरक्कमस्स काले अपहुप्पंत्तंमि जं तमविआरं । तमहं भत्तपरिनं जहापरिन्नं भणिस्सामि
you પરાક્રમરહિત સાધુને સલેખના કર્યા વિના જે મરણ
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
૩
અંતના સાથી ૩
થાય તે અવિચારભક્તપરિના મરણ કહીએ, તે અવિચારભક્તપરિજ્ઞા મરણને યથામતિ હું કહીશ. ૧૧ धिइबल - विअलाणमकाल मच्चुकलियाणमकयकरणाणं । निरवज्ज - मज्जकालिय-जईण जुग्गं निरूवसग्गं ॥ १२
ધીરજ અને મલ રહિત, અકાલમરણના કરનારા અને (અતિચાર)ના કરનારા એવા નિરવદ્ય વત્તમાનકાલના યતિઓને ઉપસર્ગ રહિત મરણુ ચાગ્ય છે. ૧૨ पसमसुहसप्पिवास असो अहासो सजीविअनिरासेो । विसयसुह - विगयरागो धम्मुज्जम - जायसंवेगो
॥શા ઉપશમ સુખને વિષે અભિલાષવાળા, શાક અને હાસ્ય રહિત, પેાતાના જીવિતને વિષે આશા રહિત, વિષયસુખની તૃષ્ણા રહિત, અને ધર્મને વિષે ઉદ્યમ કરતાં જેને સવેગ થએલા છે એવા ભક્તપરિજ્ઞામરણને ચેાગ્ય છે. ૧૩ निच्छिअमरणावत्थो वाहिग्धत्थो जई गिहत्थो वा । भविआ भत्तपरिन्नाह नायसंसारनिरगुन्ना
મરણની અવસ્થા નિશ્ચિત કરી છે જેણે, વ્યાધિગ્રસ્ત અને જાણ્યું છે સંસારનું નિર્ગુણુપણુ જેણે એવા ભવ્ય યતિ અથવા ગૃહસ્થ ભક્તપરિજ્ઞામરણને ચેાગ્ય જાણવા ૧૪ पच्छायावपरद्धो पियधम्मो दोसदूसणसय हो । अरिss पास थाईवि दासदोसिल्लक लिओऽवि
પશ્ચાતાપથી પીડાયેàા, ધમ પ્રિય છે જેને, દ્વેષને નિંઢવા તૃષ્ણાવાલે, તથા દેષ અને દુઃશીલ એવા પાસથાર્દિક પણુ અણુશણુને ચેાગ્ય છે. ૧૫
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભક્તપરિણ્ણા પયન્તા
૩૭
સંસારસમુદ્ર સાહિ—ગર–મા-મથી નિરંતરૢત્તિ-ગીર નિરો । परिणाम - दारुण-दुहो अहो दुरंतो भवसमुद्दो 112&11
વ્યાધિ, જરા અને મરણ રૂપી મગરાવાળેા, નિર ંતર જન્મરુપી પાણીના સમૂહવાળા, પરિણામે દારૂણ દુઃખને આપનારે સ ંસારરૂપી સમુદ્ર ઘણે। દુરંત છે, એ ખેદની વાત છે. ૧૬
સંસારસમુદ્ર પાર પમાડનાર ભક્તપરિજ્ઞા इय कलिउण सहरिसं गुरुपायभूलेऽभिगम्म विणणं । માયણ-મિહિલ——મ–સેદ્દો લિલ્ટ મળર્ા
આ અણુશણ કરીને હું સહિત વિનય વડે ગુરૂના ચરણકમલ આગલ આવીને હસ્તકમલ મુકુટની પેઠે કપાલે લગાડીને ગુરૂને વાંદીને આ પ્રમાણે કહે ૧૭
તેની રીત આયિ-મદ્ભુતિ ! મત્તન્ના-પસત્ય-વોહિત્ય । निजामएण गुरुणा इच्छामि भवन्नवं तरिउँ
112611
હે સત્પુરુષ ! ભક્તપરિજ્ઞારૂપ ઉત્તમ વહાણ ઉપર ચઢીને નિયામક ગુરુ વડે સંસારરૂપી સમુદ્રને તરવાને ઈચ્છુ છુ. ૧૮
कारुन्नामयनीसंद - सुंदरो सोऽवि से गुरू भगइ | आलोअण-वय- खामण - पुरस्सरं तं पवज्जेसु
LI
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંતને સાથી ૩ ઝરતા દયારુ૫ અમૃતરસથી સુંદર તે ગુરૂ પણ તેને કહે છે કે- હે વત્સ !) આલોયણ લઈ વ્રત ઉચરી, સર્વને ખમાવવાપૂર્વક, ભક્તપરિજ્ઞા અણુશણને અંગીકાર કર. ૧૯ इच्छामुत्ति भणित्ता भत्ती-बहुमाण-सुद्ध-संकप्पो । गुरुणा विगयावाए पाए अभिवंदिउं विहिणा - ઈચ્છે એમ કહીને ભક્તિ અને બહુમાન વડે શુદ્ધ સંકલ્પવાલે, ગયા છે અપાય જેના એવા ગુરૂના ચરણકમલને વિધિપૂર્વક વાંદીને. ૨૦ सल्लं उद्धरिउमणा संवेगुव्वेयतिव्वसद्धाओ । जं कुणइं सुद्धिहेउं सो तेणाराहओ होइ ॥२१॥
પિતાના શલ્યને ઉદ્ધરવાને ઇચ્છ, સંવેગ (મોક્ષને અભિલાષ) અને ઉદ્વેગ (સંસાર છોડવાની ઈચ્છા) થકી તીવ્ર શ્રદ્ધાવાલો શુદ્ધિને માટે જે કંઈ કરે તે વડે માણસ આરાધક થાય. ૨૧ अह सो आलोअणदोस-बज्जियं उंज्जियं जहाऽऽयरिय । बालुव्व बालकालाउ देइ आलोअणं सम्मं ॥२२॥
હવે તે આલેયણના દોષે કરીને રહિત, બાલકની માફક બચપણના વખતથી જેવું આચરણ કર્યું હોય તેવું સમ્યક્ પ્રકારે આલેચન કરે. ૨૨ ठविए पायच्छित्ते गणिणा गणि-संपया-समग्गेणं । सम्ममणुमन्निय तवं अपावभावो पुणा भणइ ॥२३॥
આચાર્યના સમગ્ર ગુણે સહિત આચાર્યું પ્રાયશ્ચિત
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભક્તપરિણા પયને
૩૮ આપ્યા પછી, સમ્યફ પ્રકારે તે પ્રાયશ્ચિત તપ આદરીને નિર્મલ ભાવવાલો તે શિષ્ય ફરીને કહે. ૨૩
– –નયર-નિગર–મીન–મવાદિ-તાર–સમો निप्पच्चावायपोए महव्वए अम्ह उक्खिवसु ॥२४॥
દારૂણ દુઃખરુપ જલચર જીવોના સમૂહથી ભયંકર સંસારરૂપી સમુદ્રમાંથી તારવાને સમર્થ એવા ગુરૂ મહારાજ નિર્વિદન વહાણ સમાન મહાવ્રતને વિષે અમને મૂકે. ૨૪ जइवि स खंडियचंडो अखंडमहव्वओ जई जइवि। . पबज्जवउठावण-मुट्ठावणमरिहई तहावि ॥२५॥
જેણે કેપને જીત્યા છે એ અખંડ મહાવ્રતવાલા યતિ છે, તે પણ પ્રવજ્યવ્રતની ઉપસ્થાપનાને યોગ્ય તે છે. ૨૫ पहुणो सुकयाणतिं मिचा पञ्चप्पिणंति जह विहिणा । जावज्जीवपइण्णाणत्तिं गुरुणा तहा सोवि ॥२६॥
સ્વામીની સારી પાલન કરેલી આજ્ઞાને જેમ ચાકર વિધિ વડે બજાવીને પાછી આપે છે, તેમ જીવન પર્યંત ચારિત્ર પાલીને તે પણ ગુરૂને એ પ્રમાણે જણાવે છે. ૨૬ जो साइयारचरणो आउट्टिय-दंड-खंडिअवओ वा । तह तस्सवि सम्मनुवट्टियस्स उठावणा भणिया ॥२७॥
જેણે અતિચાર સહિત વ્રત પાલ્યું તથા આકુટ્ટી (કપડા) દંડે વ્રત પંડયું એવા સમ્યફ ઉપસ્થિત થએલા શિષ્યને પણ ઉપસ્થાપના કહી છે. ૨૭
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૦
અતના સાથી ૩
सत्तो तस्स महव्यय - पव्वयभारोन मंतसीसस्स । सीसस्स समारोह सुगुरूवि महव्वए विहिणा
॥२८॥
ત્યાર પછી મહાવ્રતરુપ પર્વતના ભારથી નમેલા મસ્તકવાળા તે શિષ્યને સુગુરૂ વિધિ વડે મહાવ્રતનું આરેાપણુ
કરે. ૨૮
अह हुज्ज देसविरओ संमत्तरओ ओ अ जिणधभ्मे । तस्सव अणुव्वयाई आरोविज्जंति सुद्धाई
૫રા હવે દેશવિરતિ શ્રાવક સમકિતને વિષે રક્ત અને જિન ધર્મને વિષે તત્પર હોય તેને પણ શુદ્ધ અણુવ્રતા મરણના વખતે આરેપણુ કરાય છે. ૨૯ અનિયાળોવારમળો દૂત-ત્ત-વિસટ્ટ-પ્રુથ-રાજો ! पूएइ गुरुं संघ साहंमिअमाइ भत्तीए
ગર્ગા નિયાણા રહિત અને ઉદાર ચિત્તવાલે, હુને લીધે વિસ્તાર પામ્યાં છે રામરાય જેનાં એવા તે ગુરૂની, સંઘની અને સાધર્મિકની નિષ્કપટ ભક્તિ વડે પૂજા કરે. ૩૦ નિગલ્બમપુ-નિતિ-મવ-નિળ-વિવ—ચત્ર—પાનુ | વિગર્પસત્ય—પુત્યય—મુતિત્ય—તિચય-પૂલામુ ફા
પ્રધાન જિને’દ્રપ્રાસાદ, જિનબિંબ, અને ઉત્તમ પ્રતિષ્ઠાને વિષે તથા પ્રશસ્ત પુસ્તક લખાવવામાં, સુતી માં અને તી કરની પૂજાને વિષે શ્રાવક પોતાના દ્રવ્યને વાપરે. ૩૧ जइ सोऽवि सव्वविरई - कयाणुराओ विसुद्धमइकाओ । છિન્નક્ષયળાળુરાણ વિવિસાલો વિત્તો ગદ્દા
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
૪૧.
ભક્તપરિણું પણને
જે તે શ્રાવક સર્વવિરતિ સંયમને વિષે પ્રીતિવાળો, વિશુદ્ધ મન (વચન) અને કાયાવાલો, સ્વજન કુટુંબના અનુરાગ રહિત, વિષય ઉપર ખેદવાળી અને વૈરાગ્યવાલે. ૩૨ संथारयपव्यजं पडिवजइ सोवि नियम निरवज्जं । सव्वविरइप्पहाणं सामाइअचरित्तमारुहइ _રૂરૂપા - તે શ્રાવક સંથારા રુપ દીક્ષાને અંગીકાર કરે અને નિયમ વડે દેષ રહિત સર્વવિરતિ રૂપ પાંચ મહાવ્રતે પ્રધાન સામયિક ચારિત્ર અંગીકાર કરે. ૩૩ अह सो सामाइअधरो पडिवन्नमहव्वओ अ जो साहू । देसविरओ अ चरिमं पच्चक्खामित्ति निच्छइओ ॥३४॥
હવે તે સમાયિક ચારિત્ર ધારણ કરનાર અને મહાવ્રતને અંગીકાર કરનારે જે સાધુ તથા છેલ્લું પચ્ચખાણ કરું એવા નિશ્ચયવાળે દેશવિરતિ શ્રાવક. ૩૪ गुरू-गुण-गुरुणा गुरुणो पय-पंकय-नमिअ-मत्थओ भणइ भयवं भत्तपरिन्नं तुम्हाणुमयं पवज्जामि રૂા .
મોટા ગુણો વડે મહાન ગુરૂના ચરણકમલમાં મસ્તક વડે નમસ્કાર કરીને કહે છે કે હે ભગવન ! તમારી અનુમતિથી ભક્તપરિજ્ઞા અણુશણ હું અંગીકાર કરું છું. ૩૫
અનશન માટે નિમિત્ત आरहणाइ खेमं तस्सेव य अप्पणो अ गणिवसहो । दिव्वेण निमित्तणं पडिलेहइ इहरहा दोसा IIરૂદ્દા
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંતને સાથી ૩ આરાધના વડે તેને (અણુશણ લેનારને) અને પિતાને કલ્યાણ થાય, તેમ દિવ્ય નિમિત્ત વડે જાણુને, આચાર્ય અણુશણ લેવરાવે; નહિ તે (નિમિત્ત જોયા વિના લેવાય તે) દેષ લાગે. ૩૬ तत्तो भवचरिमं सो पच्चक्खाइत्ति तिविहमाहारं । उक्कोसिआणि दव्वाणि तस्स सव्वाणि दंसिज्जा ॥६॥
ત્યાર પછી તે ગુરૂ ઉત્કૃષ્ટ સર્વ દ્રવ્યે પિતાના શિષ્યને દેખાડીને ત્રણ પ્રકારના આહારનાં જાવજીવ સુધી પચ્ચકખાણ કરાવે. ૩૭ पासित्तु ताई कोई तीरं पत्तस्सिमेहिं किं मज्ज ? । देसं च कोई भुच्चा संवेगगओ विचितेइ- ॥३८॥
તે (ઉત્કૃષ્ટ દ્રવ્યને) જોઈને ભવસમુદ્રના કાંઠે પહોંચેલા મારે આના વડે શું કામ છે એમ જીવ ચિંતવે; કે જીવ દ્રવ્યની ઈચ્છા હોય તે ભેળવીને સંવેગ પામે છતે એ પ્રમાણે ચિંતવે. ૩૮ किं चत्तं नोवभुत्तं मे परिणामासुई सुई। . दिठसारो सुहं झाइ चाअणेसोऽविसीयओ ॥३९॥
શું મેં જોગવીને છોડયું નથી, જે પવિત્ર પદાર્થ હોય તે પરિણામે અશુચિ છે એમ જ્ઞાનમાં તત્પર થયે થકે શુભ ધ્યાન કરેજે વિષાદ પામે તેને આવી ચાયણ (પ્રેરણા) આપવી. ૩૯ उअरमलसोहणट्ठा समाहिपाणं मणुन्नमसावि । महुरं पज्जेअव्वा मंदं च विरेयणं खमओ ॥४॥
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભક્તપરિણા પયને
૪૩ ઉદરમલની શુદ્ધિને અર્થે સમાધિ પાન (સાકર વિગેરેનું પાણી) અને સારૂં હેય, તે તે મધુર પાણી પણ તેને પાવું અને છેડે થોડે વિરેચન કરાવવું. ૪૦ एल-तय-नागकेसर-तमालपत्तं ससक्करं दुद्धं । पाऊण कढिय-सीयल समाहिपाणं तओ पच्छा ॥४१॥
એલચી, તજ, નાગકેસર અને તમાલપત્રે સાકરવાલું દૂધ કઢીને ટાઢું કરી પાઈએ તે સમાધિરૂપ પાણી કહીએ. (એ પીવાથી તાપ ઉપશમે) ત્યાર પછી– ૪૧ महुरविरेयणमेसा कायव्वा फोफलाइदव्येहिं । निव्वाविओ अ अग्गी समाहिमेसो सुहं लहइ ॥४२॥
ફેફલાદિક દ્રવ્ય કરીને મધુર ઔષધનું વિરેચન કરાવવું જોઈએ કેમકે એ રીતે ઉદરને અગ્નિ હેલવાયાથી આ (અણુશણને કરનારે) સુખે સમાધિ પામે છે. ૪ર जावधीवं तिविहं आहार बोसिरइ इहं खवगो । निज्जवगो आयारिओ संघस्स निवेअणं कुणइ ॥४३॥
અણુશણ કરનાર તપસ્વી જાવજજીવ સુધી ત્રણ પ્રકારના આહાર (અશન, ખાદિમ, અને સ્વાદિમ) ને અહીયાં
સરાવે છે, એમ નિજામણ કરાવનાર આચાર્ય સંઘને નિવેદન કરે. ૪૩ आराहणपच्चाइअं खमगस्स य निरुवसग्गपञ्चइअं । तो उस्सगो संघण होइ सव्वेण कायन्वो
તે (તપસ્વી) ને આરાધના સંબંધી સર્વ વાત
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪૪
અંતને સાથી ૩ નિરૂપસર્ગ પણે પ્રવર્તે તે માટે સર્વ સંઘે બસેં છપ્પન્ન શ્વાસોશ્વાસને કાઉસ્સગ કર. ૪૪ पच्चक्खाविति तओ तं ते खमयं चउंविहाहारं । संघसमुदायमज्ञ चिइवंदणपुव्वयं विहिणा ॥४५॥
ત્યાર પછી તે આચાર્ય સંઘના સમુદાયમાં ચૈત્યવંદન પૂર્વક વિધિ વડે તે ક્ષેપક(તપસ્વી)ને ચર્તુવિધ આહારનું પચ્ચખાણ કરાવે. ૪૫ अहवा समाहिहेउं सागारं चयइ तिविहमाहारं । तो पाणियपि पच्छा वोसिरिअव्वं जहाकालं
અથવા સમાધિને અર્થે ત્રણ પ્રકારના આહારને સાગારપણે પચ્ચખે; ત્યાર પછી પાણીને પણ અવસરે વોસિરાવે. ૪૬ तो सो नमंतसिरसंघडतकरकमलसेहरो विहिणा । खामेइ सव्वसंघ संवेगं संजणेमाणो ॥४७॥
ત્યાર પછી મસ્તક નમાવીને પિતાના બે હાથને મસ્તકે મુકુટ સમાન કરીને તે (અણુશણ કરનાર) વિધિ વડે સંવેગ પમાડતે સર્વ સંઘને ખમાવે. ૪૭
ખમતખામણું आयारियउवज्झाए सीसे साहम्मिए कुलगणे य। जे मे केइ कसाया सव्वे तिविहेण खामेमि ॥४८॥
આચાર્ય, ઉપાધ્યાય, શિષ્ય, કુલ અને ગણુને ઉપર
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
Y૫.
ભક્તપરિણા પયને મેં જે કંઈ કષાય કર્યા હેય, તે સર્વે હું ત્રિવિધે (મન, વચન અને કાયા વડે) ખમાવું છું. ૪૮ सव्वे अवराहपए खामेमि अहं खमेउ मे भय । अहमवि खमामि सुद्धो गुणसंघायस्य संघस्स ॥४९॥
હે ભગવાન ! મારા સર્વે અપરાધના પદ (વાંક) હું ખમાવું છું માટે મને ખમે અને હું પણ ગુણના સમૂહવાલા સંઘને શુદ્ધ થઈને ખમાવું છું ૪૯ इय-वंदण-खामण-गरिहणाहिं भवसयसमज्जिअं कम्मं । उवणेइ खणेण खयं मिगावाई-रायपत्तिव्य
આ રીતે વંદન, ખામણાં અને સ્વનિંદા વડે સે ભવનું ઉપાર્જેલું કર્મ એક ક્ષણ માત્રમાં મૃગાવતી રાણીની પેઠે ક્ષય કરે છે. ૫૦ अह तस्स महव्वयसुट्ठियस्स जिण-वयण-भाविअ-मइस्स । पच्चक्खायाहारस्स तिव्व-संवेग-सुहयस्स ॥५१॥
હવે મહાવ્રતને વિષે નિશ્ચલ રહેલા, જિનવચન વડે ભાવિત મનવાળા, આહારનાં પચ્ચકખાણ કરનાર અને તીવ્ર સંવેગ વડે મને હર તે(અણુશણ કરનારને. પ૧
ગુરુ મહારાજને ઉપદેશ आराहणलाभाओ कवत्थमप्पाणयं मुणंतस्स । વસ-ર-તાપ-દું ઘણુf હું દિવસો પ૨ાા
અણુશણની આરાધનાના લાભથી પિતાને કૃતાર્થ
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંતને સાથી ૩
માનનારા તેને આચાર્ય મહારાજ પાપરૂપી કાદવને ઓળંગવાને લાકડી સમાન શીખામણ આપે છે. પર कुग्गह-परूढ-मूलं मूला उच्छिद वच्छ ! मिच्छत्तं । भावेसु परमतत्तं संमत्तं सुत्तनीईए
રૂા વધ્યું છે કુગ્રહ (કદાગ્રહ) રુપી મૂલ જેનું એવા મિથ્યાત્વને મૂલ થકી ઉખેડી નાંખીને હે વત્સ! પરમ તત્ત્વ એવા સમ્યકત્વને સૂત્રની નીતિએ વિચાર. ૫૩ भत्तिं च कुणसु तिव्वं गुणाणुराएण वीयरायाणं । तह पंचणमुक्कारे पवयणसारे रई कुणसु ॥५४॥
વળી ગુણના અનુરાગ વડે વીતરાગ ભગવાનની તીવ્ર ભક્તિ કર. તથા પ્રવચનના સાર એવા પાંચ નમસ્કારને વિષે અનુરાગ કર. ૫૪ सुविहिअ-हिय-निज्झाए सज्झाए उज्जुओ सया होसु । निचं पंचमहव्वय-रक्खं कुण आयपञ्चक्खं
સુવિહિત સાધુને અને હિતના કરનાર સ્વાધ્યાયને વિષે હમેશાં ઉદ્યમવંત થા, અને નિત્ય પાંચ મહાવ્રતની રક્ષા આત્મ સમક્ષ કર. ૫૫
- उज्झसु नियाणसल्लं मोहमहल्लं सुकम्मनिस्सल्लं । दमसु अ मुणिंदसंदोहनिदिए इंदिय-मयंदे IIધદ્દા
મેહ વડે કરીને મેટા અને શુભ કર્મને વિષે શલ્ય સમાન નિયાણુશલ્યને તું ત્યાગ કર, અને મુન દ્રોના સમૂહમાં નિદાએલ ઈદ્રિય રૂપી મૃગેંદ્રોને તું દમ. પદ
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
४७
ભક્તપરિણા પયને निव्वाणसुहावाए विइन्न-निरयाइ-दारुणावाए । हणसु कसायपिसाए विसयतिसाए सइसहाए
નિર્વાણ સુખમાં અંતરાયભૂત, નરકાદિકને વિષે ભયંકર પાત કરાવનાર અને વિષયતૃષ્ણામાં સદા સહાય કરનાર કષાય રૂપી પિશાચને તું હણ. ૫૭ काले अपहुप्पंते सामन्ने सावसेसिए इण्हि । मोह-महारिउ-दारुण-असिलढि सुणसु अणुसद्धिं ॥५८॥
કાલ નહિ પહોંચતે અને હમણાં થોડું ચારિત્ર બાકી રહે છતે, મોહ રૂપી મહારીને વિદારવાને માટે ખગ અને લાઠી (ડાંગ) સમાનહિતશિક્ષાને તું સાંભલ. ૫૮ संसार-मूल बीयं मिच्छत्तं सव्वहा विवज्जेहिं । सम्मत्ते दढचित्तो होसु नमुक्कारकुसलो अ ॥५९॥
સંસારના મૂલબીજભૂત મિથ્યાત્વને સર્વ પ્રકારે ત્યાગ કર અને સમ્યકત્વને વિષે દઢ ચિત્તવાલે થઈ, નમસ્કારના ધ્યાનને વિષે કુશલ થા. ૫૯ मिगतिव्हिआर्हि तोयं गन्नंति नरा जहा सतण्हाए । सुक्खाई कुहम्माओ तहेव मिच्छत्त-मूढ-मणो ॥६॥ - જેમ માણસ પિતાની તૃષ્ણ વડે મૃગતૃષ્ણાને વિષે (ઝાંઝવાના જલમાં) પાણું માને છે, તેમ મિથ્યાત્વથી મૂઢ મનવાલો કુધર્મ થકી સુખની ઈચ્છા કરે છે. ૬૦ नवि तं करेइ अग्गी नेअ विसं नेअ किण्हसप्पो अ । जं कुणइ महादोसं तिव्वं जीवस्स मिच्छत्तं ||
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
અતના સાથી ૩
તીવ્ર મિથ્યાત્વી જીવાને જે મહા દોષ કરે છે, તે દોષ અગ્નિ, વિષ કે કૃષ્ણ સર્પ પણ કરતા નથી. ૬૧ पावे इहेव वसणं तुरुमिणिदत्तव्व दारुणं पुरिसेो । मिच्छत्तमोहिअमणो साहुपउसाउ पावाओ
॥૬॥ મિથ્યાત્વથી મૂઢ ચિત્તવાળા માણસ સાધુ ઉપર દ્વેષ રાખવા રૂપી પાપથી આલેાકમાંજ તુરૂષુ નગરીના દત્તરાજાની પેઠે તીવ્ર દુઃખ પામે છે. ૬૨ मा कासि तं पमायं सम्मते सव्व - दुक्ख - नासणए । जं सम्मत्तपइट्ठाई नाण - तव - विरिअ - चरणाइं
॥૬॥
૪૮
સર્વ દુ:ખના નાશ કરનાર સમ્યક્ત્વને વિષે તું પ્રમાદ ન કરીશ, કારણ કે સમ્યકત્વને આધારે જ્ઞાન, તપ, વીય અને ચારિત્ર રહેલાં છે. ૬૩
માવાળુરાય—પેમાજી રાય-મુમુળગુરાય–ો અ। धम्माणुराययरत्तो अ होसु जिणसासणे निच
-
॥૬॥
જેવા તું પદાર્થ ઉપર અનુરાગ કરે છે, પ્રેમના અનુરાગ કરે છે અને સદ્ગુણના અનુરાગને વિષે રક્ત થાય છે તેવાજ જિનશાસનને વિષે હુંમેશાં ધર્મના અનુરીંગ વડે
રક્ત થા. ૬૪
સમ્યક્ત્વ મહિમા
दंसणभट्ठो भट्ठो न हु भट्ठो होइ चरणपब्भट्ठो । दंसण मणुपत्तस्स हु परिअडणं नत्थि संसारे
IIII
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
૪૯
ભક્તપરિણા પયને
સમ્યક્ત્વથી ભ્રષ્ટ તે સર્વથી ભ્રષ્ટ જાણ, પણ ચારિત્રથી ભ્રષ્ટ થએલે બધાથી ભ્રષ્ટ થતું નથી, કેમકે સમ્યકત્વ પામેલા જીવને સંસારને વિષે ઝાઝું પરિભ્રમણ નથી. ૬પ दसणभट्ठो भट्ठो दसणभट्ठस्स नत्थि निव्वाणं । सिझंति चरणरहिया दंसणरहिया न सिझंति ॥६६॥
દર્શન થકી ભ્રષ્ટ તે ભ્રષ્ટ જાણુ, કારણ કે સમ્યકત્વથી પડેલાને મેક્ષ નથી. ચારિત્રથી રહિત જીવ મુક્તિ પામે છે, પણ સમક્તિથી રહિત જીવ મેક્ષ પામતે નથી. ૬૬ सुद्धे सम्मत्त अवरिओऽवि अज्जेइ तित्थयरनामं । जह आगमेसिभद्दा हरिकुल-पहु-सेणियाईया ॥६७॥ - શુદ્ધ સમકિતવાળે અવિરત જીવ પણ તીર્થંકરનામકર્મ ઉપાર્જન કરે છે. જેમ આગામી કાલમાં કલ્યાણ થવાનું છે જેમનું એવા હરિવંશના પ્રભુ એટલે કૃષ્ણ મહારાજ અને શ્રેણિક વિગેરે રાજાઓએ તીર્થંકરનામ કમ ઉપાર્જન કર્યું તેમ. ૬૭ कल्लाणपरंपरयं लहंति जीवा विसुद्धसम्मत्ता । सम्मदंसण-रयणं नऽग्धइ ससुरासुरे लोए ॥६८॥
નિર્મલ સમ્યક્ત્વવાલા છ કલ્યાણની પરંપરાને પામે છે; (કેમકે) સમ્યગ્રદર્શન રૂપી રત્ન સુર અને અસુર લોકને વિષે અમૂલ્ય છે. ૬૮ तेलुक्कस्स पहुतं लभ्रूणवि परिवडंति कालेणं । सम्मत्ते पुण लद्धे अक्खयसुक्खं लहइ मुक्खं ॥९॥
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦
અંતને સાથી ૩ ત્રણ લોકની પ્રભુતા પામીને પણ કાલે કરીને જીવ પડે છે પણ સમ્યકત્વ પામ્યા પછી જીવ અક્ષય સુખવાતું મેક્ષ પામે છે. ૬૯
રિહંત-સિદ્ધ-વેર–પવા–શારિર-સંસાનું तिव्य करेसु भत्तिं तिगरणसुद्धेण भावणं ॥७॥
૧ અરિહંત, ૨ સિદ્ધ, ૩ ચૈત્ય, (જિન પ્રતિમા ) ૪ પ્રવચન-સિદ્ધાંત, ૫ આચાર્ય, ૬ અને સર્વ સાધુઓને વિષે મન, વચન અને કાયા એ ત્રણ કરણ વડે શુદ્ધ ભાવથી તીવ્ર ભક્તિ કર. ૭૦
તારનાર ભક્તિ एगावि सा समत्था जिणभत्ती दुग्पई निवारे । दुलहाई लहावेडं आसिद्धि परंपरसुहाई ॥१॥
એકલી જિનભક્તિ પણ દુર્ગતિને નિવારવાને સમર્થ થાય છે અને સિદ્ધિ પામે ત્યાં સુધી પરંપર દુર્લભ સુખને મેળવી આપવા સમર્થ છે. ૭૧ विज्जावि भत्तिमंतस्स सिद्धिमुवयाइ होइ फलया य। किं पुण निव्वुइविज्जा सिज्झिहिइ अभत्तिमंतस्स? ॥७२॥ - ભક્તિવંતને વિદ્યા પણ સિદ્ધ થાય છે અને ફલને આપનારી થાય છે, તે વળી શું મેક્ષની વિદ્યા અભક્તિવંતને સિદ્ધ થાય? ૭૨ तेसिं आराहणनायगाणं न करिज्ज जो नरो भत्ति । घणियपि उज्जमंतो सालिं सा ऊसरे ववइ ॥७३॥
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભક્તપરિણણું ને
- ૫૨ તે આરાધનાઓના નાયક પણ એ વીતરાગ ભગવાનની ભક્તિ ન કરે તે તે માણસ ઘણે પણ ઉદ્યમ કરે તે પણ તે ડાંગરને ઊખર ભૂમિમાં વાવે છે. ૭૩ बीएण विणा सस्सं इच्छइ सो वासमभएण विणा । आराहणमिच्छतो आराहयभत्तिमकरंतो _I/૭૪
આરાધકની ભક્તિ નહિ કરતે છતાં પણ આરાધનાને ઈચ્છતે માણસ બી વિના ધાન્યની અને વાદળાં વિવા વરસાદની ઈચ્છા કરે છે. ૭૪ उत्तम-कुल-संपत्ति सुहनिष्कचि च कुगइ जिणवत्ती। मणियार-सिष्टि-जीवस्स ददुरस्सेव सयगिहे ॥५॥
રાજગૃહ નગરને વિષે મણિઆર શેઠને જીવ જે દેડકો થયો હતો તેની જેમ શ્રીજિનેશ્વરમહારાજની ભક્તિ ઉત્તમ કુલમાં ઉત્પત્તિ અને સુખની નિપત્તિ કરે છે. 99
નમસ્કાર સ્મરણનો ઉપદેશ સાર–પુરસ–-દિયો વિસામો संसारक्खय-करणं तं मा मुंची नमुक्कारं ॥७॥
આરાધના માટે તત્પર બની બીજે ઠેકાણે ચિત્ત રહ્યા વિના, વિશુદ્ધ લેશ્યાથી સંસારના ક્ષયને કરનાર નવકાને તું મૂક નહિ. ૭૬ अरिहंतनमुक्कारोऽवि हविज्ज जो मरणकाले । सो जिणवरेहिं दिट्ठो संसारुच्छेयणसमत्थो ॥७७॥
મરણની વખતે જે અરિહંતને એક પણ નમસ્કાર
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંતને સાથી ૩ થાય તે તે સંસારને નાશ કરવાને સમર્થ છે એમ જિનેશ્વર ભગવાને કહેલું છે. ૭૭ मिठो किलिट्ठकम्मो नमो जिणाणंतिसुकयपणिहाणा। कमलदलक्खो जक्खो जाओ चोरुत्ति सूलिहओ॥७८॥
માઠાં કર્મ કરનારે મહાવત, જેને ચોર કહીને સૂલીએ ચઢાવેલો, તે પણ “નમો જિણાણું ? એમ કહેતે શુભ ધ્યાને વર્તતે કમલપત્રને જેવી આંખવાલો યક્ષ થ. ૭૮ भाव-नमुक्कार-विवज्जियाई जीवेण अकयकरणाई । गहियाणि य मुक्काणि य अणंतसो दव्वलिंगाइं ॥७९॥
ભાવ નમસ્કાર રહિત, નિરર્થક દ્રવ્યલિંગ જીવે અનંતી વાર ગ્રહણ કર્યા અને મૂક્યાં છે. ૭૯ आराहणापडागा-गहणे इत्थो भवे नमोकारो। तह सुगइ-मग्ग-गमणे रहुव्व जीवस्स अप्पडिहो ॥८॥
આરાધના રૂપ પતાકા લેવાને નમસ્કાર હાથ રૂપ છે, તેમજ સદ્ગતિના માર્ગે જવામાં તે જીવને અપ્રતિહત રથ સમાન છે. ૮૦ अन्नाणीवि य गोवो आराहित्ता मओ नमुक्कारं । चपाए सिद्विसुओ सुदंसको विस्सुओ जाओ ।।८१॥
અજ્ઞાની ગોવાલ પણ નવકાર આરાધીને મરણ પામ્યા તે ચંપાનગરીને વિષે શ્રેષ્ઠી પુત્ર સુદર્શન નામે પ્રખ્યાત થ . ૮૧
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભક્તપરિણા પયને
- ૫૩ विजा जहा पिसायं सुठुवउत्ता करेइ पुरिसवसं । ના દિકપિલા સુટુંવારં ત વ ારા
જેમ સારી રીતે આરાધેલી વિદ્યાથી પુરુષ પિશાચને વશ કરે છે, તેમ સારી રીતે આરાધેલું જ્ઞાન મન રૂપી પિશાચને વશ કરે છે. ૮૨ उवसमइ किण्हसप्पो जह मंतेण विहिणा पउत्तेणं । तह हियय-किण्ह-सप्पो सुठुवउत्तेण नाणेणं ॥८॥
જેમ વિધિએ આરાધેલા મંત્રવડે કૃષ્ણ સર્પ ઉપશમે છે, તેમ સારી રીતે આરાધેલા જ્ઞાન વડે મન રૂપી કૃષ્ણ સર્ષ વશ થાય છે. ૮૩ जह मक्कडओ खणमवि मज्झत्थो अच्छिउं न सक्केइ । तह खणमवि मज्ज्ञत्यो विसएहिं विणा न होइ मणा ॥८४॥
જેમ માંકડે ક્ષણ માત્ર પણ નિશ્ચલ રહી શકતું નથી, તેમ વિષયેના આનંદ વિના મન ક્ષણ માત્ર પણ મધ્યસ્થ (નિશ્ચલ) રહી શકતું નથી. ૮૪ तम्हा स उढिउमणो मणमक्कडओ जिणावएसेणं । काउं सुत्तत्तिबद्धो रामेयब्बो सुहज्झाणे ॥५॥
તે માટે તે ઉઠતા તરંગરૂપ માંકડાને જિનના ઉપદેશ વડે દોરીથી બાંધીને શુભ ધ્યાનને વિષે જોડવું. ૮૫ सूई जहा ससुत्ता न नस्सई कयवरंमि पडिआवि । जीवोऽवि तह ससुत्तो न नस्सइ गओवि संसारे ॥८६॥
જેમ દેરા સહિત સેય કચરામાં પડી હોય તે તે
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
I
અંતને સાથી ૩
ખેવાતી નથી, તેમ શુભ ધ્યાન રૂપી દેરા સહિત જીવ પણ સંસારને વિષે પડ્યો હોય તે તે નાશ પામતે નથી. ૮૬ खंडसिलोगेहिं जवो जइ ता मरणाउ रक्खिओ राया। पत्तो उ सुसामन्नं किं पुण जिण-उत्तसुत्तेणं? ॥८७॥
જે લૌકિક કલેકે વડે યવ રાષિએ રાજાને મરણ થકી બચાવે અને તે (રાજા) રૂડું સાધુપણું પાપે, તે જિનેશ્વર ભગવાને કહેલા સૂત્રવડે જીવ મરણના દુખથી છુટે એમાં શું કહેવું? ૮૭ अहवा चिलाइपुत्तो पत्तो नाणं तहाऽमरनं च । उवसम-विवेग-संवर-पय-सुमरण-मित्त सुयनाणा ॥८॥
અથવા ઉપશમ, વિવેક, સંવર એ પદના સાંભળવા (રમરણ) માત્ર (તેટલા જ) શ્રુતજ્ઞાનવાળા ચિલાતીપુત્ર જ્ઞાન તેમજ દેવપણું પામે. ૮૮
-જીવદયાને ઉપદેશपरिहर छज्जीव्वहं सम्म मण-वयण-काय-जोगेहिं । जीवविसेसं नाउं जाकज्जीवं पयचोणं
જીવના ભેદને જાણીને પ્રયત્ન વડે સમ્યફ મન, વચન, કાયાના ચગવડે છે કાયાના જીવના વધને જાવજજીવ ત્યાગ કર. ૮૯ जह ते न पियं दुक्खं जाणिअ एमेव सव्वजीवाणं । सव्वायरमुवउत्तो अत्तोत्रम्मेण कुणसु दयं ॥९॥
જેમ તને દુઃખ વહાલું લાગતું નથી, એમ સર્વ જીવને
॥८९॥
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભક્તપરિણું પન્ન પણ દુઃખ ગમતું નથી એવું જાણીને, સર્વ આદરવડે ઉપયોગ રાખી (સાવધાન બની) સર્વ જીવને આત્મા સરખા ગણી દયા કર. ૯૦ तुंगं न मंदराओ आगासाओ विसालयं नथि। जह तह जयमि जाणसु धम्ममहिंसासमं नत्थि ॥११॥
જેમ જગતને વિષે મેરૂ પર્વતસમાન કેઈ ઉંચું નથી અને આકાશ કરતાં કે મોટું નથી, તેમ અહિંસા સમાન ધર્મ નથી એમ તું જાણ. ૯૧ सव्वेवि य संबंधा पत्ता जीवेण सव्वजीवेहिं । तो मारंतो जीवे मारइ संबंधित सव्वे LIBરા
આ જીવ સર્વ જી સાથે સર્વ પ્રકારના સંબંધ પાપે છે, તેથી અને મારા પિતાના સર્વ સંબંધીઓને મારે છે. ૯૨ जीववहो अप्पवही जीवदया अप्पणी दया होइ। ता सव्वजीवहिंसा परिचत्ता अत्तकामेहिं ॥१३॥
જીવને વધ તે આપણે જ વધ જાણ અને જીવની દયા તે આપણી જ દયા છે, તેથી આત્માના સુખને ઈચ્છતા જીએ સર્વ જીવહિંસા ત્યાગ કરવી. ૯૩ जावइआई दुक्खाई हुंति चउगइगयस्स जीयस्स। सव्वाई ताई हिंसा-फलाई निउणं वियाणाहि ॥१४॥
ચાર ગતિમાં રખડતા જીવને જેટલાં દુઃખ થાય છે તે સર્વે હિંસાનાં ફલ છે એમ સુક્ષમ બુદ્ધિથી જાણ. ૯૪
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
અતના સાથી ૩
પ
जंकिंचि सुहमुआरं पहुत्तणं पगइसुंदरं जं च । आरुग्गं सोहग्गं तं तमहिंसाफलं सव्वं
Lull
જે કંઈ માટુ' સુખ, પ્રભુતા, જે કંઈ સ્વાભાવિક રીતે સુંદર છે તે, નિાગપણું, સૌભાગ્યપણું, તે તે સર્વે અહિંસાનું ફૂલ સમજવું ૯૫
पाणोऽवि पाडिहेरं पत्तो छूढोवि सुंसुमारदहे । एगेवि एग - दिणज्जिएणऽहिंसावयगुणेणं ॥९६॥
સુસુમાર દ્રહને વિષે ફે'કાએલેા છતાં ચંડાલ પણ એક દિવસમાં એક જીવ બચાવવાથી ઉત્પન્ન થએલા અહિંસાવ્રતના ગુણુવડે દેવતાનું સાનિધ્ય પામ્યા. ૯૬
અસત્યત્યાગના ઉપદેશ
परिहर असच्चवणं सव्वंपि चउव्विहं पयतेणं । संजमवतावि जओ भासादोसेण लिप्यंति
મા ગા
ચાર પ્રકારના અસત્ય વચનને પ્રયત્નવડે ત્યાગ કર, કારણકે સંયમવત પુરૂષા પણ ભાષાના દેખવડે ( અસત્ય ભાષણવડે કથી) લેપાય છે. ચાર પ્રકારનાં અસત્ય આ પ્રમાણેઃ- ૧ અછતાનું પ્રગટ કરવું, જેમ આત્મા સગ્રત છે. ૨. ત્રીજો અથ કહેવા, જેમ ગા શબ્દે શ્વાન. ૩ છતાંને એલવવું, જેમ આત્મા નથી. ૪ નિદાનું કરવું, જેમ ચાર ન હાય તેને ચાર કહેવે. ૯૭
हासेण व कोहेण व लोहेण भरण वावि तमसच्चं ।
मा भणसु भणसु सच्चं जीवहिअत्थं पसत्थमिणं ॥ ९८ ॥
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભક્તપરિણા પયને
૫૭ હાસ્ય, કેધ, લોભ, અને ભય એ કઈ પણ કારણે પણ અસત્ય ના બેલ; પણ જીવને હિતકારી અને સુંદર સત્ય વચન બેલ. ૯૮ विस्ससणिज्जो माया व होइ पुज्जो गुरुव्व लोअस्स । सयणुव्व संचवाई पुरिसो सव्वस्स होइ पिओ ॥९९।।
સત્યવાદી પુરુષ માતાની પેઠે વિશ્વાસ રાખવા લાયક, ગુરૂની પેઠે લેકને પૂજવા ગ્ય અને સગાંની પેઠે સર્વને વહાલો લાગે છે. ૯ होउ व जडी सिहंडी मुंडी वा वकली व नग्गो वा । लोए असच्चवाई भन्नइ पासंडचंडालो ॥१०॥
જટાવંત હોય અથવા શિખાવંત હોય, મુંડ હાય, વલ્કલ (ઝાડની છાલનાં વસ્ત્ર) પહેરનાર હોય, અથવા નગ્ન હોય તે પણ અસત્યવાદી લેકને વિષે પાખંડી અને ચંડાલ કહેવાય છે. ૧૦૦ अलिय सइंपि भणियं विहणइ बहुआई सच्चवयणाई। पडिओ नरयंभि वसू इक्केण असञ्चवयणेणं ॥१०१॥
૨. એક વાર પણ બેલેલું જૂહું ઘણા સત્ય વચનને નાશ કરે છે, કેમકે એક અસત્ય વચન વડે વસુ રાજા નરેને વિષે પડ્યો. ૧૦૧
અદત્તપરિહારોપદેશ मा कुणसु धीर बुद्धिं ! अप्पं व बहुं च परधणं चित्तं । दंतंतरसोहणयं किलिंचमित्तंपि अविदिन्नं ॥१०२॥
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
અતના સાથી ૩
હું ધીર! થાડું કે વધારે પારકું ધન ( જેવું કે) દાંત ખેાતરવાને માટે એક સળી માત્ર પણ અદત્ત (આપ્યા વિના) લેવાના વિચાર ન કર. ૧૦૨
૫૮
जो पुण अत्थं अवहर तस्स सो जीवियंपि अवहरह । जं सो अत्थकरणं उज्झइ जीयं न उण अत्थं I? ॥
વળી જે પુરૂષ (પારકું) દ્રવ્ય હરણ કરે છે તે તેનું જીવિત પણ હરણ કરે છે; કારણુ કે દરેકજણ પૈસાને માટે જીવના પણ ત્યાગ કરે છે, પણ પૈસાને છેડતા નથી. ૧૦૩ तो जीवदया - परमं धम्मं गहिऊण गिव्ह माऽदिनं । નિ—-ળદર-પડિસિદ્ધ સૌનવિદ્ધ મં ૬ શ્
.
તેથી જીવદયા રુપ પરમ ધર્મને ગ્રહણ કરીને અદત્ત ન લે, કેમકે જિનેશ્વર ભગવાને તે નિષેધ્યું છે, તેમજ તે લેાકવિરૂદ્ધ અને અધમ છે. ૧૦૪
चोरो परलोगंमि विनारयतिरिए लहइ दुक्खाई । मणुयतणेवि दीणा दारिद्दोषदुओ होइ Ioull
ચાર પરલેાકમાં પણ નરક, તિર્યં ચને વિષે ઘણાં દુઃખા પામે છે; મનુષ્યપણામાં પણ દીન અને દરિદ્રતાથી પીડાએલે રહે છે. ૧૦૫
चोरिक्क निवित्तीय सावयपुत्तो जहा सुहं लहई | किढि मोरपिच्छचित्तिअं गुट्टीचोराण चलणेसु ॥ १०६ ॥
ચારીથી નિવãલે શ્રાવકના પુત્ર જેમ સુખ પામ્યા, કીઢી નામની ડેશીને ઘેર ચાર પેઠા. તે ચેારના પગને
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભક્તપરિણું પર્યાને
પ૯ - વિષે ડેલીએ અંગુઠે મોરપિંછવડે ચિતર્યો તે એંધાની (નીશાની)એ રાજાએ એલખીને શ્રાવકના પુત્રને ઢાળીને બધા ચેરોને માર્યો. ૧૦૬
બ્રહ્મચર્યોપદેશ रक्खाहि बंभचेरं बंभगुत्तीहिं नवहिं परिसुद्धं । निच्चं जिणाहि कामं दोसप्पकामं वियाणित्ता ॥१०७॥
નવ બ્રહ્મચર્યની ગુપ્તિ વડે શુદ્ધ બ્રહ્મચર્યનું તું રક્ષણ કર, અને કામને ઘણું દષથી ભરેલે જાણીને હંમેશા છત. ૧૦૭ जावइया किर दोसा इहपरलोए दुहावहा हुति । आवहइ ते उ सव्वे मेहुणसन्ना मणूसस्स ॥१०८।।
જેટલાદેશે આલેક અને પરલોકને વિષે દુઃખના કરનારા છે, તે બધા દે છવની મૈથુનસંજ્ઞામાં છે. ૧૦૮
–– – –ગુW સંપૂ–૩ મહ–જmi | विसय-बिल-वासिणा मययुहेण विब्बोअरोसेणं ॥१०९।।
રતિ અને અરતિરૂપ ચંચલ બે જીભવાલા, સંકલ્પ વિકલ્પરૂપ પ્રચંડ ફણાવાલા, વિષયરૂપ બિલમાં વસનાર, મદરૂપ મુખવાલા અને ગર્વથી અનાદરરૂપ રેષવાલા. ૧૯ कामभुअंगेण दट्टा लज्जा-निम्मोय-दप्प-दाढेणं । नासंति नरा अवसा दुस्सह-दुक्खावह विसेणं ॥११०॥
લજજા રૂપ કાંચલીવાલા, અહંકાર રૂપ દાઢવાલા અને દુસહ દુઃખકારક વિષવાલા કામરૂપી સર્ષવડે ડસાએલા માણસે પરવશ થએલા દેખાય છે. ૧૧૦
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંતને સાથી ૩ लल्लक-निरय-विअणाओं घोर-संसार-सायरूव्वहणं ।। संगच्छइ न पिच्छइ तुच्छत्तं कामिअसुहस्स ॥१११॥
તે રૌદ્ર નરકની વેદનાઓ અને ઘર સંસારસાગરનું વહન કરવું તેને પામે છે; પરંતુ કામિત સુખનું તુચ્છપણું જેતે નથી. ૧૧૧ वम्मह-सर-सय-विद्धो गिद्धो वणिउव्व रायपत्तीए । पाउक्खालयगेहे दुग्गंधेऽणेगसो वसिओ ॥१२॥
જેમ કામના સેંકડો બાણવડે વિધાએલ અને વૃદ્ધ થએલે વાણીઓ રાજાની સ્ત્રીએ પાયખાનાના ખાલની અંદર નાંખે ને અનેક દુર્ગાને સહન કરતે ત્યાં રહ્યો. ૧૧૨ कामासत्तो न मुणइ गम्मागम्मपि वेसिआणुन । સિદ્દી પુર નિયમુના-સુય-રો રૂા
કામાસક્ત માણસ વૈશ્યાયન તાપસની પિઠે ગમ્ય અને અગમ્યને જાણતા નથી જેમ કુબેરદત્ત શેઠ તરત બાળકને જન્મ આપનારી પિતાની માતાના ઉપર સુરત (વિષય) સુખથી રક્ત થએલો રહ્યો. ૧૧૩ पडिपिल्लिअ कामकलिं कामग्धत्थासु मुअसु अणुबंध । महिलासु दोसविसवल्लरीसु पयई नियच्छतो ॥११४॥
કંદર્પથી વ્યાપ્ત અને દોષરૂપ વિષની વેલડી સરખી સ્ત્રીઓને વિષે પ્રેર્યો છે કામકલહ જેણે એવા પ્રતિબંધને (આસક્તિને) સ્વભાવથી જોતા એવા તમે છોડી દે. ૧૧૪
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભક્તપરિણું પર્યાને महिला कुलं सुवंसं पियं सुअं मायरं च पिअरं च । विसयंधा अगणंती दुक्खसमुद्दम्मि पाडेइ ॥११५॥
વિષયમાં અંધ બનેલી સ્ત્રી કુલ, વંશ, પતિ, પુત્ર, માતા તેમજ પિતાને નહિ ગણકારતી દુઃખ પી સમુદ્રમાં પાડે છે. ૧૧૫ नीअंगमाहिं सुपओहराहिं उप्पिच्छमंथरगईहिं । महिलाहिं निन्नयाहि व गिरिवरगुरूआवि भिज्जंति ॥११६॥
સ્ત્રીઓને નદી સાથે સરખાવતાં જણાવે છે કે સ્ત્રીઓ નીચગામીની, (નદી પક્ષે ઢળતી જમીનમાં જનારી) સારા સ્તનવાલી, (નદી પક્ષે-સુંદર પાણીને ધારણ કરનારી) દેખવા ચોગ્ય સુંદર અને મંદ મંદ ગતિવાલી નદીની પેઠે મેરૂ પર્વત જેવા ભારે(પુરૂષ)ને પણ ભેદી નાખે છે. ૧૧૬ सुठुवि जिआसु सुठुवि पिआसु सुठुवि परूढपेम्मासु । महिलासु भुअंगीसु अवीसभे नाम को कुणइ ? ॥११७॥
અતિશય પરિચયવાલી, અતિશય પ્રિય, વળી અતિશય પ્રેમવંત એવી સ્ત્રીઓ રૂ૫ સાપણોને વિષે ખરેખર કેણ વિશ્વાસ કરે? ૧૧૭ विसंभनिन्मरंपिहु उवयारपरं परूढपणयंपि । कयविप्पिअंपकं झत्ति निति निहणं हयासाओ ॥११८॥
હતાશ થયેલી સ્ત્રીઓ અતિ વિશ્વાસવંત, ઉપકારને વિષે તત્પર, ને ગાઢ પ્રેમવાળા પતિને પણ એકવાર અપ્રીતિ થતાં જલદી મરણ પમાડે છે. ૧૧૮
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંતને સાથી ૩ रमपीअदसणाओं सेबालंगीयो गुणनिषद्धाओ। नवमालइमालाउ व हरति हिअयं महिलिआओ ॥११९॥
સુંદર દેખાવવાળી, સુકુમાર અંગવાળી અને ગુણથી (દોરીથી) બંધાએલી નવી જાઈની માલા સરખી સ્ત્રીઓ પુરૂષના હૃદયને હરણ કરે છે. ૧૧૯ किं तु महिलाण तासिं दसण-सुदेर-जणिय-मोहाणं । आलिंगणमइरा देइ वज्ज्ञमालाण व विणास ॥१२०॥
પરંતુ દર્શનની સુંદરતાથી મોહ ઉત્પન્ન કરનાર તે સ્ત્રીઓની આલિંગન રૂપ મદિરા, કણેરની (વધ્ય પુરૂષને ગળે પહેરાવવામાં આવતી) માલાની પેઠે પુરૂષને વિનાશ કરે છે. ૧૨૦ रमणीय दंसणं चेव सुंदरं होउ संगमसुहेणं ।। गंधुच्चिय सुरहो मालईइ मलणं पुण विणासो ॥१२१॥
સ્ત્રીઓનું દર્શન ખરેખર સુંદર છે, માટે સંગમના સુખ વડે સયું; માલાને ગંધ પણ સુગંધીદાર હોય છે, પણ મર્દન વિનાશરૂપ થાય છે. ૧૨૧ સાવેયપુરાદ્દિવ સેવા –સુવાવ–મા ! . पंगुलहेतुं छूढो बूढो य नईइ देवीए ॥१२२॥
સાકેતનગરને દેવરતિ નામે રાજા રાજ્યના સુખથી ભ્રષ્ટ થ; કે રાણીએ પાંગલા ઉપરના રાગના કારણે તેને નદીમાં ફેંકો અને તે નદીમાં ડૂ. ૧૨૨
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભક્તપરિષ્ણ પયને
सोअसरी दुरिअदरी कवटकुडी महिलिया किलेसकरी । वहर-विरोयष-अरपी दुक्खरखणी सुक्खपडिवक्खा ॥१२३॥
સ્ત્રી શોકની નદી, દુરિતની (પાપની) ગુફા, કપટનું ઘર, કલેશની કરનારી, વરરૂપી અગ્નિને સળગાવવાને અરણીના લાકડા સમાન, દુઃખની ખાણ અને સુખની પ્રતિપક્ષી છે. ૧૨૩ अमुणिय-मण-परिकम्मो सम्मं को नाम नासिउं तरह । वम्मह-सर पसरोहे दिद्विच्छोहे मयच्छीणं? ॥१२४॥
કામબાણ ફેંકતી મૃગાક્ષીએ (સ્ત્રીઓનાં કટાક્ષથી કર્યો મનેનિગ્રહ ન કરનાર સમ્યફ પ્રકારે નાશી જવાને સમર્થ થાય? ૧૨૪ घणमलाओ व दुरून्नमंतसुपओहराउ वहति । मोहविसं महिलाओ अलकविसं व पुरिसस्स ॥१२५॥
અતિ ઉંચાં અને ઘણાં વાદલાંવાલી મેઘમાલા જેમ હડકવાના વિષને વધારે તેમ અતિશય ઉંચા પાધર (સ્તન)વાળી સ્ત્રીઓ પુરૂષના મેહવિષને વધારે છે. ૧૨૫ परिहरसु तओ तासिं दिदिठ दिठीविसस्स व अहिस्स । जं रमणि-नयण-बाणा चरित्तपाणे विणासंति ॥१२६॥
તેથી દષ્ટિવિષ સર્ષની જેવી તે સ્ત્રીઓની દષ્ટિને તમે ત્યાગ કરે; કેમકે સ્ત્રીનાં નેત્રબાહુ ચારિત્રરૂપી પ્રાણેને નાશ કરે છે. ૧૨૬
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંતના સાથી ૩
महिलासंसग्गीए अग्गी इव जं च अप्पसारस्स । मणं व मणो मुणिणोऽवि हंत सिग्घं चिय विलाइ ॥१२७॥
૪
સ્ત્રીની સાખતથી અલ્પ સત્ત્વવાલા મુનિનું પણું મન અગ્નિથી મીણુ ઓગળી જાય તેમ ખરેખર જલદી એગળી જાય છે. ૧૨૭
जव परिचत्तसंगो तवतणुयंगो तहावि परिवडइ । महिलासंग्गीए कोसाभवणूसियन्व रिसी
૨૨૮
સર્વ સંગના ત્યાગ કરનાર અને તપવડે પાતલા અગવાલા હોય તેપણુ કાશાના ઘરમાં વસનાર (સિંહગુફાવાસી) મુનિની જેમ સ્ત્રીના સંગથી મુનિએ ચલાયમાન
થાય છે. ૧૨૮
सिंगारतरंगाए विलासवेलाए जुव्वणजलाए । पहसि अफेणाइ मुणी नारिनईए न बुति ?
॥૨૧॥
શણગાર રૂપી કલ્લાલવાળી, વિલાસ રૂપી ભરતીવાળી, અને યૌવન રૂપી પાણીવાળી, પ્રસિત ફેણવાળી સ્ત્રી રૂપી નદીમાં શું મુનિ પણ નથી ડૂબતા ? ૧૨૯ विसयजलं मोहकलं विलास - विब्बाअ - जलयराइणं । मयमयरं उत्तिन्ना तारून्नमहन्नवं धीरा
"ફ્ર્ા ધીર પુરૂષા વિષય રૂપ જલવાલા, મેહ રૂપી કાદવવાલા, વિલાસ અને અભિમાન રૂપી જલચરાથી ભરેલા અને મદ રૂપી મગરવાલા, યૌવન રૂપી સમુદ્રને તરી ગયા છે. ૧૩૦
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભક્તપરિણા પયને
-
૬૫
अभितरबाहिरए सव्वे संगे तुम विवज्जेहि । कयकारिअणुमईहिं काय-मणोवायजोगेहिं ॥१३१॥
કરવા કરાવવા અને અનુમોદવા રૂપ ત્રણ કરણવડે અને મન, વચન અને કાયાના વડે અભ્યતર અને બાહ્ય એવા સર્વે સંગેને તું ત્યાગ કર. ૧૩૧ संगनिमित्तं मारइ भणइ अलिअ करेइ चोरिकं । सेवइ मेहुण मुच्छं अप्परिमाणं कुणइ जीवो ॥१३२॥
- સંજોગના (પરિગ્રહના) કારણે જીવ હિંસા કરે છે, જૂઠું બોલે છે, ચોરી કરે છે, મૈથુન સેવે છે, અને પરિમાણુ રહિત મૂછ કરે છે (પરિગ્રહનું પરિમાણ કરતા નથી.) ૧૩૨
પરિગ્રહના ત્યાગને ઉપદેશ संगो महाभयं जं विहेडिओ सावएण संतेणं । पुत्तेण हिए अत्थंमि मुणिवई कुंचिएण जहा ॥१३३॥
પરિગ્રહ મોટા ભયનું કારણ છે; કારણ કે પુત્રે દ્રવ્ય ચોરવા છતાં શ્રાવક કુંચિક શેઠે મુનિ પતિ મુનિને વહેમથી પીડા કરી. ૧૩૩ सबग्गंथविमुक्को सीईमूओ पसंतचित्तो अ । जं पावइ मुत्तिसुहं न चकवट्टीवि तं लहइ ॥१३४॥
સર્વ (બાહ્ય અને અત્યંતર) પરિગ્રહથી મુક્ત, શીતલ પરિણામવાલે, અને ઉપશાંત ચિત્તવાલે પુરૂષ નિર્લોભાણાનું
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંતના સાથી ૩
( સ'તૈાષનુ' ) જે સુખ પામે છે તે સુખ ચક્રવતી પણ પામતા નથી. ૧૩૪
નિયાણુ શલ્યના ત્યાગના ઉપદેશ निस्सलस्सेह महव्वयाई अक्खंड - निव्वण - गुणाई | उवहम्मंत य ताई नियाणसल्लेण मुणिणोऽवि ॥१३५॥
શલ્પ રહિત મુનિનાં મહાવ્રતા અખંડ અને અતિચાર રહિત હાય; તે મુનિના પણ મહાવ્રતે નિયાણુશલ્યવડે નાશ પામે છે. ૧૩૫
અદ્દ—રાળ-ઢોલ-વાં મોન્મ ૨ તં મને વિઠું। - धम्मत्थं ही कुलाइपत्थणं मोहगन्धं तं Io૬॥
તે (નિયાણુશલ્ય) ૧ રાગગતિ, ૨ દ્વેષગર્ભિત અને ૩ માહભિત એમ ત્રણ પ્રકારે હોય છે; (ધર્મને માટે હીન કુળાદિકની પ્રાથના કરે તે મહગર્ભિત નિયાણું સમજવું. રાને લીધે જે નિયાણું કરવું તે રાગગર્ભિત અને દ્વેષને લીધે જે નિયાણું કરવું તે દ્વેષગર્ભિત જાણવું.) ૧૩૬ रागेण गंगदत्तो दोसेणं विस्तभूइमाईआ । मोहेण चंडपिंगल - माईया हुंति दिहंता
||Ŕ૩૭||
રાગગર્ભિત નિયાણાને અંગે ગંગદત્તનું, દ્વેષગર્ભિત નિયાણા અંગે વિશ્વભૂતિ વગેરે (મહાવીર સ્વામીના જીવ) નું, અને માહગર્ભિત નિયાણાને અંગે ચંડપિંગલ આદિનાં દૃષ્ટાંત પ્રસિદ્ધ છે. ૧૩૭
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભક્તપરિણ્ણા યન્ત્રા
છે
अगणिअ जो मोक्खसुहं कुणइ निआणं असारसुहहेउ । सो कायमणिकणं वेरुल्लिअमर्णि पणासेइ ॥૨૩॥
જે મેાક્ષના સુખને અવગણીને અસાર સુખના કારણરૂપ નિયાણું કરે છે તે પુરૂષ કાચમણિને માટે વૈડૂ રત્નના નાશ
કરે છે. ૧૩૮
दुक्खक्खय कम्मक्खय समाहिमरणं च बोहिलाभ अ । अं पत्थेअव्वं न पत्थणिज्जं तओ अनं ॥o૩૧॥
દુઃખક્ષય, કર્મક્ષય, સમાધિમરણ અને બેધીબીજના લાભ એટલાં વાનાંની પ્રાર્થના કરવી, તે સિવાય બીજી કઇ માગવા ચેગ્ય નથી. ૧૩૯
ઇન્શિય-નિત્રાળ-મહો નિતિમત્ત-નિત્તિ-સમિ-નુત્તીä ! વૈસમન્વયવ જ્ય-શિવમુવાવ સાહેદ ।।૨૪બા
નિયાણુશલ્યને ત્યાગ કરીને, રાત્રિ ભેાજનની નિવૃતિ કરી, પાંચ સમિતિ ને ત્રણ સિવર્ડ મેક્ષ સુખને કરનાર જીવ પાંચ મહાવ્રતની રક્ષાને સાધે છે. ૧૪૦
ઇન્દ્રિયાનું અનથ પણું
इंदिय - विसय-पसत्ता पडंति संसारसायरे जीवा । રવિવ્ય છિન્નવવા મુસીજ-કુળ—પેદુ-વિદૂળા ।।oા
ઇન્દ્રિયાના વિષયમાં આસક્ત થએલા જીવા સુશીલ ગુણુ રૂપ પીછાં વિનાના અને છેદાએલી પાંખવાલા પક્ષીઓની જેમ સૌંસારસાગરમાં પડે છે, ૧૪૧
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
૬૮
અંતને સાથી ૩ न लहइ जहा लिहंतो मुहिल्लिअं अट्ठियं रसं सुणओ। सो तइ तालूअरसि विलिहंतो मन्नए सुक्ख ॥१४२॥
જેમ શ્વાન (કુતર) સુકાઈ ગયેલા હાડકાં ચાટવા છતાં તેના રસને પામતું નથી અને પિતાના) તાળવાનો રસ શેષ છેછતાં તેને ચાટતે તે સુખ માને છે. ૧૪૨ महिलापसंगसेवी न लहइ किंचिवि सुहं तहा पुरिसो । सो मन्नए वराओ सय-काय-परिस्सम सुक्ख ॥१४३॥
તેમ સ્ત્રીઓના સંગને સેવનાર પુરૂષ કંઈ પણ સુખ પામતે નથી; તે પણ તે બાપડે પિતાના શરીરના પરિશ્રમને સુખ માને છે. ૧૪૩ सुठुवि मग्गिज्जतो कत्थवि केलीइ नत्थि जह सारो । इंदियविसएसु तहा नत्थि सुहं सुठुवि गविहं ॥१४४॥
સારી રીતે શેધવા છતાં જેમ કેલના ગર્ભમાં કઈ ઠેકાણે સાર નથી; તેમ ઈદ્રિના વિષયમાં ઘણું શેધતાં છતાં સુખ મલતું નથી. ૧૪૪ सोएण पवसिअपिआ चक्खूराएण माहुरो वणिओ। घाणेण रायपुत्तो निहओ जीहाह सोदासा ॥१४५॥
શ્રોત્રંદ્રિય વડે પરદેશ ગએલા સાર્થવાહની સ્ત્રી, ચક્ષુના રાગવડે મથુરાને વાણ, બ્રાણને વશે (ગંધપ્રિય) રાજપુત્ર અને છઠ્ઠારસે સેદાસ રાજા હણાયે. ૧૪૫
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભક્તપરિણા પયને फासिदिएण दुट्ठो नट्ठो सोमालिआ-महिपालो । एकिकेणवि निहया किं पुण जे पंचसु पसत्ता ? ॥१४६॥
સ્પર્શેન્દ્રિયવડે દુષ્ટ માલિક રાજા નાશ પામે; એકેક વિષયે એ બધા નાશ પામ્યા તે જે પાંચે ઇદ્રિમાં આસક્ત હોય તેનું શું કહેવું? ૧૪૬ विसयाविक्खो निवडइ निरविक्खो तरइ दुत्तरभवोहं । देवीदेवसमागयभाउयजुअलं च भणि च ॥१४७॥
વિયયની અપેક્ષા કરનારો જીવ દુર ભવસમુદ્રમાં પડે છે; વિષયથી નિરપેક્ષ હોય તે ભવસમુદ્રને તરે છે. (આ ઉપર) રન્નાદ્વીપની દેવીને મળેલા (જિનપાલિત અને જિનરક્ષિત નામના) બે ભાઈઓનું દષ્ટાંત કહ્યું છે. ૧૪૭
ગુરુમહારાજને ઉપદેશ छलिया अवयवंता निरावयक्खा गया अविग्घेणं । तम्हा पवयणसारे निरावयक्खेण होअव्वं ॥१४८॥
રાગની અપેક્ષા રાખનાર જીવે ઠગાયા છે અને રાગની અપેક્ષા વિનાના વિઘ વિના ઈચ્છિતને પામ્યા છે, પ્રવચનના સારને પામેલા જીવોએ રાગની અપેક્ષા વિનાના થવું. ૧૪૮ विसए अवयक्खता पडंति संसारसायरे घोरे। .. विसएसु निराविक्खा तरंति संसारकंतारं ॥१४९॥
વિષયમાં આસક્તિ રાખતા જી ઘર સંસારસાગરને
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
અતના સાથી ૩
વિષે પડે છે, અને વિષયામાં આસક્તિ વિનાના જીવેા સંસારરૂપી અટવીને એલંગી જાય છે. ૧૪૯
૭૦
ता धीर ! धीबलेणं दुर्द्दते दम इंदिमदे | तेणुक्खयपविक्खो हराहि आराहणपडागं
[+]
તેથી હું ધીર પુરૂષ ! ધીરજ રૂપી ખલવડે દુર્દા ત ( દુઃખે દમાય તેવા ) ઇંદ્રિયારૂપ સિંહાને ક્રમ; તેથી કરીને અંતરંગ વૈરી રૂપ રાગ અને દ્વેષને! જય કરનાર તું આરાધનાપતાકાના સ્વીકાર કર. ૧૫૦
ક્રોધાદિના નિગ્રહના ઉપદેશ
कोहाईण विवागं नाऊण य तेसि निग्गहेण गुणं । निग्गिह तेण सुपुरिस ! कसायकलिणो पयत्तेणं ॥ १५१ ॥
હે સુપુરૂષ ! ક્રોધાદિકના વિપાકને અને તેના નિગ્રહથી થતા ગુણને જાણીને તું પ્રયત્ન વડે કષાય રૂપી ફલેશને નિગ્રહ કર. ૧૫૧
जं अइतिक्ख दुक्खं जं च सुहं उत्तिमं तिलोईए । તું નાળ સાયાળ વૃદિ—વય-દેવં સન્ત્ર પુરા જે ત્રણ જગતને વિષે અતિ તીવ્ર દુઃખ છે અને જે ઉત્તમ સુખ છે તે સર્વ અનુક્રમે કષાયની વૃદ્ધિ અને ક્ષયનું કારણુ સમજ. ૧૫૨
कोहेण नंदमाई निहया माणेण फरसुरामाई । मायाइ पंडरज्जा लोहेणं लोहनंदाई
"પા
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભક્તપરિણું પર્યાને
કોલવડે નંદ વિગેરે, અને માનવડે પરશુરામાદિ, માયાવડે પંડરજા (પાંડુ આર્યા) અને લેભવડે લેહાનંદાદિ દુઃખ પામ્યા છે. ૧૫૩ इय उवएसामयपाणएण पल्हाइअम्मि चित्तमि । जओ सुनिव्वओ सो पाऊण च पाणियं तिसिओ ॥१५४॥
આ પ્રકારના ઉપદેશ રૂપ અમૃતપાનવડે ભીના થએલા ચિત્તને વિષે, જેમ તરસ્ય માણસ પાણી પીને શાંત થાય તેમ તે શિખ્ય અતિશય સ્વસ્થ થઈને કહે છે. ૧૫૪
ઉપદેશામૃતનું ફળ રૂછી વધુ મતે ! મ—રંવા-તર– –fકું जं जह उत्तं तं तह करेमि विणओणओ भणइ ॥१५५॥
હે ભગવન્! હું ભાવ રૂપી કાદવને એલંગવાને દઢ લાકડી સમાન આપની હિતશિક્ષાને ઈચ્છું છું; આપે જે કહ્યું તે સ્વીકારી તેને અમલ કરું છું એમ વિનયથી નમેલા શિષ્ય કહે છે. ૧૫૫ जइ कहवि असुहकम्मो-दएण देहम्मि संभवे विअणा । अहवा तण्हाईया परीसहा से उदीरिज्जा ॥१५६।।
જે કઈ દિવસ (આ અવસરમાં) અશુભ કર્મના ઉદયથી શરીરને વિષે વેદના અથવા તૃષા વિગેરે પરિષહે તેને ઉત્પન્ન થાય ૧૫૬
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
અતના સાથી ૩
७२
निद्धं महुरं पल्हायणिज्ज - हिअयंगमं अगलिअं च । तो सेहावेअव्वो सो खवओ पन्नवंतेण
॥१५७॥
તે નિર્યામા કરાવનાર ગુરૂ ક્ષપક (અનશન કરનાર) ને સ્નિગ્ધ, મધુર, હર્ષી આપનાર, હૃદયને ગમતું, અને સાચું વચન કહેતા શિખામણ આપે. ૧૫૭
संभरसु सुअण ! जं तं मज्झमि चउव्विहस्स संघस्स । वृढा महापइन्ना अहयं आराहस्सामि ॥ १५८ ॥
હે સત્ પુરૂષ ! તેં ચવિધ સ ંઘની વચ્ચે મેાટી પ્રતિજ્ઞા કરી હતી કે હું સારી રીતે આરાધના કરીશ તેનું સ્મરણ
४२. १५८
अरहंत - सिद्ध-केवलिपच्चक्रख सव्व - संघ - सक्खिस्स । पच्चक्खाणस्स कयस्स भंजणं नाम को कुणइ ? १५९ ॥
અરિહ'ત, સિદ્ધ, કેવલી અને સવ સોંધની સાક્ષીએ -પ્રત્યક્ષ કરેલા પચ્ચખ્ખાણના ભંગ કાણુ કરે ? ૧૫૯ भालुंकीण करुणं खज्जतेा घोरविअणत्तोवि । आराहणं पवन्नो झाणेण अवंतिसुकुमालो
॥ १६०॥
શિયાલણીથી અતિશય ખવાતા, ઘેાર વેદના પામતા પણ અવંતિસુકુમાલ ધ્યાનવડે આરાધના પામ્યા. ૧૯૦
मुग्गल्ल गिरिंमि सुकेासलोऽवि सिद्धत्थ - दइअओ भयवं । वग्धीए खज्जतो पडिवन्नो उत्तमं अट्ठ
॥१६१॥
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
ભક્તપરિણ્ણા પયન્ત્રા
સિદ્ધાર્થ (મેાક્ષ) છે પ્યારૂં જેને એવા ભગવાન સુકેશલ પણ ચિત્રકૂટ પર્વતને વિષે વાઘણુવડે ખવાતા
માક્ષ
પામ્યા. ૧૬૧
गुट्ठे पाओवगओ सुबंधुणा गोमए पलिविअम्मि । डज्झतो चाणको पडिवन्ना उत्तमं अट्ठ
IŔ૬
૭૩
ગોકુલમાં પાદોપગમ અણુશણુ કરનાર ચાણાક્ય મંત્રી સુખ મંત્રીએ સળગાવેલાં છાણાંથી મળાયા છતાં ઉત્તમ અને ( આરાધકપણાને) પામ્યા. ૧૬૨
अवलंबिऊण सत्तं तुमपि ता धीर ? धीरयं कुणसु । भावेसु य नेगुन्नं संसार - महा-समुद्दस्स
-
॥૬॥
તે કારણથી હે ધીર પુરૂષ ! તું પણ સત્વને અવલ બીને ધીરતા ધારણ કર અને સ ંસારરૂપી મહાસમુદ્રનું નિર્ગુણુપણું વિચાર. ૧૬૭
સંસારસ્વરૂપ
जम्म- जरा - मरणजलो अणाइमं वसणसावयाइन्न । जीवाण दुक्खहेऊ कट्ठे रुद्दो भवसमुद्दो
।।૬।।
જન્મ, જરા અને મરણ રૂપી પાણીવાળે, અનાદિ, દુઃખ રૂપી શ્વાપદ ( જળચર જીવેા ) વડે વ્યાપ્ત, અને જીવેાને દુઃખના હેતુ એવા ભવસમુદ્ર ઘણા કષ્ટદાયી અને રૌદ્ર છે. ૧૬૪
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૪
અંતને સાથી ૩
ધર્મરૂપી નાવ धन्नाऽहं जेण मए अणोरपारंमि भवसमुद्दम्मि । મસય-સહ-સુશ્રદું સમજ્ઞામિ રદ્દ
હું ધન્ય છું, કારણ કે મેં અપાર ભવસમુદ્રને વિષે લાખે ભવમાં દુર્લભ આ સદ્ધર્મ રૂપી નાવ (વહાણ) નહેાતે પામે તે આ ભવમાં મેળવ્યું છે. ૧૬૫ एयस्य पभावेणं पालिजंतस्स सइ पयत्तेणं । जम्मंतरेऽवि जीवा पावंति न दुक्खदोगच्च ॥६६॥
એક વાર પ્રયત્નવડે પળાતા સધર્મના પ્રભાવવડે, જીવે જન્માંતરને વિષે પણ દુઃખ અને દારિદ્ર પામતા નથી. ૧૬૬ चिंतामणी अउव्वा एयमपुव्वो य कप्परुक्खुत्ति । एअं परमो मंतो एयं परमामयसरिच्छं ॥१६७॥
આ ધમ અપૂર્વ ચિંતામણિરત્ન છે, અને અપૂર્વકલ્પવૃક્ષ છે, આ પરમમંત્ર છે, વલી આ પરમઅમૃત સમાન છે. ૧૬૭
અંતે નવકાર મરણું अह मणि-मंदिरसुंदरफुरंत-जिणगुण-निरंजणुज्जोओ । पंचनमुक्कारसमे पाणे पणओ विसज्जेइ ॥१६८॥
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭પ
ભક્તપરિણા પયને
હવે (ગુરૂના ઉપદેશથી) મનરૂપ મંદિરને વિષે સુંદર રીતે સ્કુરાયમાન જિનગુણ રૂ૫ અંજનરહિત ઉદ્યોતવાળે વિનયવંત (આરાધક) પંચનમસ્કારના સ્મરણ સહિત પ્રાણને ત્યાગ કરે. ૧૬૮ परिणामविसुद्धीए सोहम्मे सुरवरो महिड्ढीओ । आराहिऊण जायइ भत्तपरिन्नं जहन्नं सो ॥१६९॥
તે શ્રાવક) “ભક્તપરિજ્ઞાને જધન્યથી આરાધીને પરિ. ણામની વિશુદ્ધિવડે સૌધર્મ દેવલોકમાં મહકિ દેવતા થાય છે. ૧૬૯ उक्कोसेण गिहत्थो अच्चुअकप्पंमि जायए अमरो । निव्वाणसुहं पावइ साहू सव्वट्टसिद्धिं वा ॥१७०॥
ઉત્કૃષ્ટપણે “ભક્તપરિજ્ઞા આરાધીને ગૃહસ્થ અચુત નામના બારમા દેવલોકમાં દેવતા થાય છે, અને જે સાધુ હોય તે ઉત્કૃષ્ટપણે મોક્ષનું સુખ પામે છે અથવા તે સર્વાર્થ સિદ્ધને વિષે જાય છે. ૧૭૦इअ जोइसरजिणवीर-भद्दभणियाणुसारिणीमिणमा । भत्तपरिनं धन्ना पढंति निसुणंति भावेंति
એ રીતે યોગીશ્વર જિન મહાવીરસ્વામીએ કહેલા કલ્યાણકારી વચનને અનુસારે કહેલા આ ભક્તપરિજ્ઞા પન્નાને ધન્ય પુરૂષ ભણે છે, સાંભળે છે અને ભાવે છે (તેઓ શું પામે તે આગળની ગાથામાં જણાવે છે.) ૧૭૧
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૬
અંતના સાથી ૩
ભક્તપરિજ્ઞાનું ફળ
सत्तरियं जिणाण व गाहाणं समयखित्तपन्नत्तं । आराहंतो विहिणा सासयमुक्खं लहइ मोक्खं ॥ १७२ ॥
મનુષ્ય ક્ષેત્રને વિષે ઉત્કૃષ્ટપણે વિચરતા અને સિદ્ધાંતને વિષે કહેલ એકસે સિત્તેર તીર્થંકરાની પેઠે એકસેા સિત્તેર ગાથાઓની વિધિપૂર્વક આરાધન કરતા આત્મા શાશ્વત સુખવાળા મેાક્ષને પામે છે. ૧૭૨
RRRRRRRRR
ઇતિ શ્રીવીરભદ્રાચાર્ય કૃત શ્રીભક્તપરિજ્ઞા પ્રકીણું ક
સમાપ્ત
555 : ૩ : ERR
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચેાથે સાથી
आउरपञ्चक्खाणपइन्नयं આ આઉર પચકખાણું પયન્ત જે સર્વ આયુષ્યના સારભૂત હોઈ અંત્ય અવસ્થાનું આરાધન છે. ચતુર શરણુમાં મંગલ કરેલ હોવાથી આ પયો રચતાં જુદુ મંગલાચણ કરેલું નથી. मुनिसुव्रतजिनराजं, नत्वा स्मृत्वा च गुरुपदद्वंदम् । आउरप्रत्याख्याने, पर्यायादित्रयं वच्मि ॥१॥
જિનરાજ નિયતસ્વામીને નમસ્કાર કરી, ગુરૂ મહારાજના ચરણ કમલનુસરણ રને આઉરપ્રત્યા
ખ્યાન પનામાં પર્યાય-અશ્વિન રૂપે ભાવાર્થને હું રચું છે .
શાસનમાં - બાલાલસર ખાલર્મરણ, બાલપંડિત મરણ, પંડિતમરંણ અને ડિતપંડિતમરણ એમ પાંચ પ્રકારનાં મરણમાંના બાલપંડિતમરણનું સ્વરૂપ કહેતા ગ્રંથકાર પ્રથમ ગાથા કહે છે.
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
७८
અતના સાથી ૪
देसिकदेसविरओ सम्म डिट्ठी मरिज्ज जो जीवो । तं होइ बालपंडियमरणं जिणसासणे भणियं
11?11
અવિરતસમ્યગ્રદૃષ્ટિ અને દેશિવરતિ જીવ તેને જે મરણ હોય છે તેને જૈન શાસનમાં આલપડિતમરણ કહેલું છે. ( અભિગ્રહીતમિથ્યાર્દષ્ટિને પ્રાયઃ બાલમાલમરણ, ઉપશમમાં તત્પર એવા મિથ્યાષ્ટિને પ્રાયઃ ખાલમરણ, અવિરતસમ્યગ્દષ્ટિ અને દેશવિરતિને પ્રાય: આલપડિતમરણુ, છદ્મસ્થ સાધુને પ્રાયઃ પતિમરણ અને કેવલીને હતું મરણ પતિપડિતમરણુ એમ મરણના પાંચ પ્રકાર છે. ) (જીવ, અજીવ, પુણ્ય, પાપ, આશ્રવ, સવર, નિર્જરા, મધ અને મેાક્ષ એ નવ તવાની અથવા દેવ, ગુરૂ, અને ધર્મરૂપ ત્રણ તત્ત્વની સ્વ અને પર સ્વરૂપની સદેહુણા-સારી રીતે સમજપૂર્વક સ્વીકારનાર સભ્યષ્ટિ જીવ છે. પૃથ્વીકાય, અસૂકાય, તેઉકાય, વાયુકાય, વનસ્પતિકાય અને ત્રસકાય એ છ કાયની હિંસામાંથી તેને દેશ-અ'શથી ત્યાગ અર્થાત મારવાની બુદ્ધિએ નિરપરાધી જીવની નિરપેક્ષ હિંસાના ત્યાગ; તેજ રીતે મૃષાવાદ, અદત્તાદાન, સ્વદારા યા સ્વદારસ તાષ અને પરિગ્રહ આદિના અંશતઃ ત્યાગ સ્વીકારનાર જીવ દેશવિરતિ જીવ છે.) ૧ા જૈન શાસનમાં વિરતિ ધર્મ એ પ્રકારે કહ્યો છેઃ (૧) દેશતઃ અને (ર) સતઃ દેશતઃધમપાળનાર દેશવરતિ અને સતઃ ધર્મ પાળનારને સવિત કહેવાય છે. દેશવિરત જીવને માર વ્રત હેાય છે તે ગ્રંથકાર ખીજી ગાથામાં સૂચવે છેઃ
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
૭૯
આઉરપચ્ચખાણ પયને
સર્વવિરતિ અને દેશવિરતિ पंच य अणुव्वयाई सत्त उ सिक्खा उ देसजइधम्मो । सव्वेण व देसेण व तेण जुओ हाइ देसजई ॥२॥
પાંચ અણુવ્રત અને સાત શિક્ષાત્રત એમ શ્રાવકના બાર વ્રત કહ્યાં છે; એમાંનાં જીવે યથાશક્તિ એક, બે બારવ્રત સુધી પણ સ્વીકારે છે તે દેશવિરતિ ગણાય છે. (ગ્રંથકારે ત્રણ ગુણવ્રતને શિક્ષાત્રતમાં ગણાવ્યાં છે. કારણ કે એ ગુણવ્રત પણ અભ્યસનીય છે, માટે શિક્ષાત્રત ગણી શકાય.) રાા બાર વ્રતમાંના પાંચ અણુવ્રતનું સ્વરૂપ દર્શાવે છે
પાંચ અણુવ્રત पाणवहमुसावाए अदत्तपरदारनियमणेहिं च ।। . अपरिमिइच्छाओऽवि य अणुव्वयाई विरमणाइं ॥३॥
પાંચ ઈન્દ્રિય, ત્રણ બળ, શ્વાસોચ્છવાસ અને આયુષ્ય એ જીવના દશ દ્રવ્યપ્રાણ છે; તેને વિયેગ કરાવે તે પ્રાણાતિપાત; કેધ આદિ કષાય અથવા સ્વાર્થવશ બની જુઠું બેલવું એ મૃષાવાદ; લોભ વશ બની વસ્તુના માલિકની રજા વિના વસ્તુ લેવી એ અદત્તાદાન; મોહવશ બની પરસ્ત્રી તરફ રાગદષ્ટિ રાખવી અને તે ઉપરાંત કામાભિલાષા રાખવી એ પરદારા સેવન; આથી ઉલટું સ્ત્રીઓ માટે મેહવશ બની પરપુરુષ તરફ વિકારી દષ્ટિ અને કામાભિલાષા એ પરદારસેવન, ઈચ્છાઓ મર્યાદા વિનાની છે અને આકાશ કરતાં પણ અનંત ગુણ છે. તેથી તે ઈચ્છાઓ એ પરિગ્રહ
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
અતના સાથી ૪
છે. ઉપરક્ત પાંચ પર મર્યાદા બાંધવી એ સ્થૂલત્રત અથવા પાંચ અણુવ્રત છે. (દ્રવ્યાસ્તિક નયે જીવ શાશ્વત છે. એટલે તેને તેા કદી પણ નાશ હાતા નથી; તેથી ‘પ્રાણીવધ’ કહેવાના બદલે ‘ પ્રાણવધ’ શબ્દ વાપર્યાં છે.) શા ખારવ્રતમાં ઉપર સાત શિક્ષાવ્રુત જણાવ્યાં હતાં; તેમાં ત્રણ ગુણવ્રત અને ચાર શિક્ષાવ્રત નીચે બે ગાથામાં છૂટાં પાડી બતાવે છે. ત્રણ ગુણવ્રત
८०
जं च दिसावेरमणं अणत्थदंडाउ जं च वेरमणं । देसावगासि पि गुणवयाई भवे ताई
11811
ચારદિશા, ચારવિવદેશા, ઉવ અને અધા એ દશ દિશામાં સાવદ્ય વ્યાપાર માટે જવા આવવાની મર્યાદા બાંધવી એ દિગ્વિરમણ; હાસ્ય, કુતુહલ, ભાંડચેષ્ટા આદિથી તેમજ અગ્નિ, વિષ, શસ્ત્રાસ્ત્ર આપવામાંથી પાછા હઠવારૂપ અનંદ ડ; દિશાવ્રતના સક્ષેપ અને ઉપલક્ષણથી સર્વ વ્રતાના સક્ષેપ કરવારૂપ દેશાવગાસિક. એ દરેકનત પાંચ અણુવ્રતને ગુણકારક હાવાથી ગુણવ્રત કહેવાય છે ।।૪।
ચાર શિક્ષાવ્રત
भोगाणं परिसंखा सामाइयअतिहिसंविभागो य । पोसहविही य सव्वो चउरो सिक्खाउ बुत्ताओ
11411
અશન, પાન, ખાદિમ, સ્વાદિમ આદિ એકજ વાર ઉપયાગમાં આવતા પદાર્થો; ઉપલક્ષણથી અલંકાર, બગલા, શ્રી આદિ વારંવાર ઉપયોગમાં આવતા પદાર્થો; એમ ભાગ ઉપભાગ એ બન્નેનું પરિમાણ-મર્યાદા બાંધવી તે ભેગાપભાગ
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
આઉરપચ્ચખ્ખાણ પયન્ત્રા
૮૧
વિરમણ; પાંચ ઇન્દ્રિયના ત્રેવીશ વિષયમાં સારા મળ્યેથી થતા રાગ અને ખાટા મળ્યાથી થતા દ્વેષ એ તજવારૂપ સામાયિક; ન્યાયાપાર્જિત દ્રવ્યથો પંચમહાવ્રતધારી મુનિમહારાજને કલ્પનીય આહાર આદિ આપવારૂપ અતિથિ સવિભાગ; આત્માના જ્ઞાન, દર્શીન અને ચારિત્ર ગુણુને પુષ્ટ કરનાર એ પૌષધ, એ ચાર શિક્ષાવ્રત કહેવાય છે. પા દેશવિરતિ શ્રાવક કારે અને કેવી રીતે પૂર્વે સૂચવેલ માલપડિતમરણ કરે તે એ ગાથામાં સૂચવે છે.
બાલપડિતમરણ
आसुकारे मरणे अच्छिन्नाए य जीवियासाए । नाहि वा अमुको पच्छिमसंलेहणमकिच्चा
11811
શૂલ આદિ ભયંકર રાગ કારણે આકસ્મિક મરણ પામવાથી, જીવનની ઈચ્છા હેાવા છતાં તેમજ સ્વજનાની રજા ન હાવાથી આયુષ્યના અંતે પણ ઉત્કૃષ્ટથી બાર વર્ષ અને જધન્યથી છ માસ માટે શરીર અને કષાય એ બન્નેના શેાષણ માટે સલેખના કર્યો પણ વિના ઘા आलोय निस्सल्लो सघरे चेवारुहितु संथारं । जड़ मरइ देसविरओ तं वृत्तं बालपंडिययं
||
વ્રતમાં લાગેલ દૂષણેાની ગીતા ગુરુપાસે આલેાયણ લઈને વ્રતના દૂષણરૂપ ભાવશલ્યથી રહિત બનીને પેાતાના ઘરમાંજ દ આદિ સંથારા પર ચઢીને જે દેશવિરતિઘર મરે છે તેને થતું મરણુ ભાલપતિમરણ કહેલું છે. માળા
દ
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંતને સાથી ૪ બાલપંડિત મરણ વિધિ ભક્તપરિણા-પન્નામાં વિસ્તારથી જણાવ્યું છે તેની ભલામણ નીચેની ગાથાથી કરે છે.
ભક્ત પરિજ્ઞાની ભલામણ जो भत्तपरिन्नाए उवकमो वित्थरेण निदिद्यो । सो चेव बालपंडियमरणे नेओ जहाजुम्म
બાલપંડિતમરણને વિધિ પહેલાં ભક્તપરિજ્ઞાપાયનામાં વિસ્તારથી દર્શાવ્યો છે તે ત્યાંથી જાણી લે; વિસ્તારના ભયથી તે અહીં બતાવતા નથી, તે પૂર્વસૂચિત બાલપંડિતમરણ પામતાં પ્રાણું કઈ ગતિમાં ઉત્પન્ન થાય તે જણાવે છે. ૮ वेमाणिएसु कप्पोवगेसु नियमेण तस्स उववाओ। नियमा सिज्झइ उक्कासएण सो सत्तमंमि भवे ॥९॥
બાલપંડિતમરણ કરતે જીવ બાર દેવલેકરૂપ વૈમાનિક દેવમાં નિશ્ચયથી ઉત્પન્ન થાય છે અને સાતમા ભાવમાં નિશ્ચયથી સિદ્ધ થાય છે. (કઈક હલવાઝમી જીવ એકાવનારી પણ હેઈ શકે છે.) પાલા બાલપંડિતમરણને અધિકાર સમાપ્ત કરી પંડિતમરણને અધિકાર શરૂ કરે છે. इय बालपंडियं होइ मरणमरिहंतसासणे दिद]। इत्तो पंडियपंडियमरणं बुच्छं समासेण ill
પૂર્વના સૂચન અનુસાર જિનશાસનમાં બાલપંડિતમરણ કહ્યું; હવે હું પંડિતપંડિતમરણનું વર્ણન કરીશ ૧
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
13
ચાઉપચ્ચખાણ પયને હવે ગીતાર્થ ગુરુ સમક્ષ ભવ્ય જીવ પંડિતમરણ અંગીકાર કરે તેને પ્રકાર ગદ્ય પાઠથી જણાવે છે
પંડિત મરણ इच्छामि भंते ! उत्तमह पडिकमामि, अईयं पडिकामि अणागयं पडिकमामि पच्चुप्पन्नं पडिकमामि, कयं पडिकमामि कारियं पडिकमामि अणुमोइयं पडिकमामि, मिच्छत्तं पडिकमामि, असंजमं पडिकमाभि, कसायं पडिकमामि, पावप्पयोगं पडिकमामि, मिच्छादसणपरिणामेसु वा इहलोगेसु वा परलोगेसु वा सच्चित्तेसु वा अञ्चित्तेसु वा पंचसु इंदियत्थेसु वा, अन्नाणं झाणे १ अणायारं० कुदंसणं०३ कोहं०४ माणं०५ मायं०६ लोहं०७ रागं०८ दोसं०९ मोहं०१० इछ०११ मिच्छं०१२ मुच्छं०१३ संकं०१४ कखं०१५ गेहिं०१६ आसं०१७ तण्हं०१८ छुहं०१९ पंथं०२० पंथाणं०२१ निदं०५२ नियाणं०२३ नेहं०२४ कामं०२५ कलुसं०२६ कलहं०२७ जुझं०२८ निजुझं०२९ संग०३० संगहं०३१ ववहारं०३२ कयविक्कयं०३३ अणत्थदंडं०३४ आभाग०३५ अणाभोग०३६ अणाइल्लं०३७ वरं०३८ वियकं०३९ हिंसं०४० हासं०४१ पहासं०४२ पयोसं०४३ फरूसं०४४ भयं०४५ रुपं०४६ अप्पपसंस०४७ परिनिंद०४८ परगरिहं०४९ परिग्गहं०५० परपरिवायं०५१ परदुसणे०५२
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
અતના સાથી ૪
आरंभ०५३ संरंभ०५४ पावाणुभोयणं०५५ अहिगरणं०५६ असमाहिमरणं० ५७ कम्मोदयपच्चयं ०५८ इठिगारखं ०५९ रसगारखं०६० सायागार ०६१ अवेरमणं ०६२ अमुत्तिमरणं ०६३ पत्तरस वा पडिबुद्धस्स वा जो मे कोइ देवसिओ राइओ उत्तमट्ठे अहकमो वक्कमो अहयारो अणायारो तरस मिच्छामि दुक्कडं । सू० १ |
૮૪
હે ભગવન્! હું અણુશન કરવા ઇચ્છુ છુ, જે કાઈ પાપ થયું હોય તેને સામાન્યપણે પડિયું છું. ભૂતકાલમાં જે કાઈ નિંદવા, ગહુવા ચેાગ્ય પાપ કર્યું" હાય તે પડિયું છું. અનાગતકાલના પાપવ્યાપારને પચ્ચખ્ખાણુ દ્વારા પડિયું છુ . વર્તમાનકાલના પાપવ્યાપારને સ વરદ્વારા પડિક્કરું છુ. પાતે કરેલું, બીજા પાસે કરાવેલું કે બીજા જે સાવદ્યવ્યાપાર કરતા હાય તેની અનુમાદના કરતાં જે કાંઈ પાપ થયાં હોય તે સર્વને પડિયું છું. અર્થાત્ તે પાપથી પાછે વળું છું.
ઉપર જે સામાન્યરીતે પાપનું પ્રતિક્રમણ કર્યુ. તેના કારણરૂપ મિથ્યાત્વ આદિને પરિમવા કહે છે:
મિથ્યાત્વને પડિયું છું, અવિરતિને પડિયું છું, કષાયને પડિયું છું, અને પાપ કરવાના અનંતા વ્યાપારીને પશુ પડિક્કનું છું.
{ '' +
(જે જેનિમિત્તથી સૂતાં, જાગતાં અતિક્રમ, વ્યતિક્રમ,
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૫
આઉપચ્ચખાણ પયને અતિચાર અને અનાચાર થયે હેય તેને મિચ્છામિ દુક્કડું દઉં છું) તે નિમિત્તે જણાવે છે –
(૧) મિથ્યાદર્શનના કારણે આલોક અથવા પરલોક વિષે; સચિત્તમાં અથવા અચિત્તમાં; તેમ પાંચ ઇન્દ્રિયના (આઠ પિશ, પાંચ રસ, બે ગંધ, પાંચ વર્ણ અને ત્રણ શબ્દ) એ ત્રેવીશ વિષયમાં અને પાંચ મૂળ વિષયમાં અજ્ઞાન જ સારું એવું અજ્ઞાનવશ ધાન થવાથી; (૨) ખેતરમાંથી તરણ આદિ નહિ કાઢે તે પુત્ર દુઃખી થશે એવું ચિંતવનાર કોંકણના સાધુની માફક અનાચારધ્યાન થવાથી; (૩) દેવગતિ પામવા છતાં બૌદ્ધદર્શનની ઉન્નતિ ઈરછનાર સૌરાષ્ટ્રના શ્રાવકની માફક કુદર્શનનું ધ્યાન થવાથી; (૪) હિત શિખામણ દેનારા ગુરુપર કષાયવાન થતા કુલવાલકની પેઠે કે ધવશ ધ્યાન થવાથી; (૫) બાહબલની માફક નાના ભાઈઓને વંદન કરવું પડે અને પિતાની માનહાનિ આથી તદર્થે કાઉસગ્નમાં રહેવા છતાં માનવશ ધ્યાન થવાથી;
(૬) ધનશ્રીની માફક પિતાના બે ભાઈઓને પિતાપરના તેમના સ્નેહની પરીક્ષા અર્થે પોતાની ભાઈઓ પર કલંક લાગે તેવાં વચન બોલનાર માયાવશ ધ્યાન થવાથી (૭) નંદીસૂત્રમાં કહેલ નિધાનના ઠેકાણે ઠેકાણે અંગારા નાંખી નિધાન લઈ લેનાર વણિકના લેભવશ ધ્યાનથી (૮) વિષ્ણુશ્રી પર મોહિત બની ત્રિકમયશ રાજાની માફક કામરાગવશ ધ્યાન કરવાથી; પોતાના પુત્રના મરણના સમાચાર જાણવા છતાં ડમક (દામનીક)ના સસરાની માફક પિતાના દુષિત દર્શનને સારુ સમજનાર નેહરાગવશ ધ્યાન કરવાથી; અને
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંતને સાથી ૪
બ્રહ્મલોકથી આવી કપિલનું દર્શન સારું છે અને તેનાથી દેવગતિ મલશે એમ કહેનાર કપિલના દષ્ટિરાગજન્ય ધ્યાન થવાથી; (૯) યજ્ઞના બહાને શ્રેષના કારણે માતાપિતાને વધ કરનાર અનાર્ય વેદ રચનાર પિગ્લાદની માફક ષવશ ધ્યાન થવાથી; (૧૦) કૃણ મરણ પામવા છતાં છ માસ સુધી તેમના શબને સાથે ફેરવનાર બલભદ્રની માફક મેહવશ ધ્યાન થવાથી;
(૧૧) એક માસા સુવર્ણની ઈરછાવાળાને રાજાએ માગણી કરવાની કહેતાં વિચારમાં ને વિચારમાં કેડ સૌનૈયા સુધીની ઈચ્છાનું ધ્યાન થયું; પરંતુ વિવેક જાગતાં ઈચ્છા અમર્યાદિત છે તેમ જણાતાં સંયમ સ્વીકારનાર કપિલ રાષિની માફક ઈચ્છાવશ ધ્યાન થવાથી; (૧૨) વિપરિત દષ્ટિના કારણે ભ. મહાવીરના વચનને પણ છેટું કહેનાર જમાલિની માફક મિથ્યાદષ્ટિવશ ધ્યાન થવાથી; (૧૩) રાજ્યની મમતાના કારણે પિતાના જન્મતા પુત્રોના અંગે પાંગ કપાવી તેમને રાજ્ય અગ્ય બનાવતાં જતાં કનકવજ રાજાની માફક મૂચ્છવશ ધ્યાન થવાથી (૧૪) દેવ છે કે નહિ તેવા સંશયથી અવ્યક્તવાદી આષાઢાચાર્યના શિષ્યની પેઠે વંદન આદિ વ્યવહાર તજનાર સંશયવશ ધ્યાન થવાથી, (૧૫) કપિલની સન્મુખ મારા માર્ગમાં પણ ધર્મ છે અને જૈન ધર્મમાં પણ ધર્મ છે એમ બેલનાર મરિચિની માફક અન્ય દર્શનની વાંચ્છા-ઈચ્છાવશ ધ્યાન થવાથી;
(૧૬) ઘણાં વર્ષ ચારિત્ર પાળી વિષયસુખની લાલસાથી
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
આઉરપચ્ચખાણ પયને ચારિત્ર તજી દેનાર કંડરિકની માફક ગૃદ્ધિ-તત્ર અભિલાષાવશ ધ્યાન થવાથી; (૧૭) બીજાનાં ધનમાલ, સ્ત્રી, માન, સન્માન, યશ, ખ્યાતિ આદિ જે તે પામવાની ઈચ્છાવશ ધ્યાન થવાથી; (૧૮) નિઘણુશર્મા બ્રાહ્મણ પાસેના સાથવાની ઈચ્છા કરનાર ભૂલદેવની માફક તરસ લાગતાં સાધુના સમુદાયમાં હોવા છતાં સચિત પાણીની ઈચ્છા કરનાર નાના સાધુની પેઠે તૃષાધીન ધ્યાન થવાથી; (૧૯) રાજગૃહી નગરીમાં રહેતા દ્રમક (ભિખારી)ને અનાજ ન આપવાથી સર્વ લોકેને મારવાની ભૂખવશ ધ્યાન કરવાથી; (૨૦) પોતાના નગરને માર્ગ શોધતા વલ્કલચિરીની માફક માર્ગમાં ભમતાં પંથવાશ ધ્યાન થવાથી;
(૨૧) મહાન અટવીમાં સનતકુમાર ચક્રવતીને શોધતા તેના મિત્ર મહેન્દ્રસિંહની માફક મહાન જંગલમાં પંથાનુવશ ધ્યાન થવાથી; (૨૨) શિશુદ્ધિ-નિદ્રાના ઉદયે પરવશ બની પાડાને માંસને ભક્ષણ કરનાર સાધુની માફક નિદ્રાવશધ્યાન થવાથી; (૨૩) નંદીષેણના ભવમાં નિયાણ કરી ત્રિપૃષ્ઠ વાસુદેવ બનેલા એ રીતે નિયાણાવશ ધ્યાન થવાથી; (૨૪) પુત્ર આદિના નેહથી સગર ચક્રવતીની માફક નેહવશ ધ્યાન થવાથી; (૨૫) કામાભિલાષમાં લુબ્ધ રાજગૃહના કુમારનંદી સનીની માફક કામવશધ્યાન થવાથી;
(૨૬) પિતાના અપમાનથી ફલેશ પામનાર પીઠ, મહાપીઠ, તેમજ સ્થૂલભદ્રના ગુણની પ્રશંસાથી ફલેશ પામનાર સિંહગુફા પર કાઉસગ્ગ ધ્યાને રહેનાર મુનિની માફક ફલેશ વશ ધ્યાન થવાથી; (૨૭) સક્રિમણ અને સત્યભામાને પરસ્પર
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંતના સાથી ૪
ફ્લેશ કરાવનાર દુર્ગંધનની પેઠે કલહવશધ્યાન થવાથી; (૨૮) પેાતાના ભાઇઓના વિનાશ થવા છતાં ચેડા રાજાની સાથે યુદ્ધ કરનાર કાણિક રાજાની પેઠે યુદ્ધવશ ધ્યાન થવાથી; (૨૯) પરસ્પર બંધુઓમાં યુદ્ધ ખેલનાર ભરત અને બાહુબલીની માફક મહાયુદ્ધવશ ધ્યાન થવાથી; (૩૦) ત્યાગ કરેલા ભાગની ઈચ્છા કરનાર થનેમિની માફક વિષયસુખના સંગવશ ધ્યાન થવાથી;
८८
(૩૧) તૃપ્તિ ન પામતાં ધન, માલ આદિ અધિક સંગ્રહની ઈચ્છાવશ ધ્યાન થવાથી; (૩૨) ધનની ઈચ્છાવશ છે।કરા માટે ન્યાય માગવા રાજસભામાં જનાર એ સ્ત્રીઓની માફક વ્યવહારવશ ધ્યાન થવાથી; (૩૩) અલ્પ કિંમતે સાનાની કાસ આદિ ખરીદનાર લાભનઢીની માફક યવિક્રયવશ ધ્યાન થવાથી; (૩૪) દ્વિપાયન ઋષિને કાપાવનાર શાંબ આદિની માફ્ક પ્રત્યેાજન રહિત અન ડવશ ધ્યાન થવાથી; (૩૫) વડગુદાના ફળને પણ બ્રાહ્મણનાં નેત્ર ધારી હાથમાં રાખી મસળનાર બ્રહ્મદત્ત ચક્રવતી ની માફક ઉપયેગપૂર્વક આભાગવશ ધ્યાન થવાથી;
(૩૬) પ્રસન્નચંદ્ર રાજર્ષિની માફક ધ્યાનમાં અનુપયેાગવશ યુદ્ધ કરવા તલ્લીન બનવા રૂપ અનાભાગ ધ્યાન થવાથી; (૩૭) એક કક પ્રમાણુ તેલ લેવાથી દાસી બનેલી સાધુની બેનની માફ્ક દેવાવશ ધ્યાન થવાથી; (૩૮) સાત વખત નિ:ક્ષત્રિય પૃથ્વી કરનાર પરશુરામ અને એકવીશ વખત નિ:બ્રાહ્મણુ પૃથ્વી કરનાર સુભૂમ ચક્રવર્તીની માફક માતાપિતાદિને મારવાથી વેરવશ ધ્યાન થવાથી; (૩૯) નંદ રાજાના
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
આઉરપચ્ચખાણ પયને
૮૯ રાજ્યને નિર્મૂળ કરનાર ચાણક્યની માફક રાજ્યઆદિના વિતર્કવશ ધ્યાન થવાથી; (૪૦) નિરંતર પાંચસે પાડાનો વધ કરનાર કાલસૌકરિક કસાઈની માફક હિંસાવશ ધ્યાન થવાથી; (૪૧) ચંદ્રાચાર્ય સન્મુખ હાંસી કરનાર મિત્ર સહિત શિષ્યની માફક હાસ્યવશ ધ્યાન થવાથી; (૪૨) હે નિમિત્તક, હું તને વંદુ છું એ રીતે વાત્રક ઋષિ પ્રતિ બેલનાર ચંદ્રપ્રોત રાજાના પ્રવાસવશધ્યાન થવાથી; (૪૩) પિતાના પુત્ર બ્રહ્મદત્ત ચક્રવતીને મારવા ઈચ્છનાર તેની માતા ચલણીની માફક અતિરેષવશ ધ્યાન થવાથી; (૪૪) કઠોર વચન બેલી અગર બેલતાં ભયવશ ધ્યાન થવાથી; (૪૫) ગજસુકુમાલના માથે સગડી બનાવી તેમાં ખેરના અંગારા ભરનાર તેના સસરા સામિલ બ્રાહ્મણની માફક કૃષ્ણને જતાં મરણના ભયવશ ધ્યાન થવાથી;
| (૪૬) દર્પણ આદિમાં સ્વમુખ અને પાટીયામાં અંગારવતી આદિના ચિતરેલ રૂપને જોતાં ચંદ્રપ્રદ્યોત માફક રૂપવશધ્યાન થવાથી; (૪૭) શકતાલ મંત્રી પાસે સ્વકાવ્યની પ્રશંસા કરાવવા ઈચ્છનાર વરરૂચિ બ્રાહ્મણની માફક આત્મપ્રશંસાવશ ધ્યાન થવાથી; (૪૮) કુરગડુ મુનિની નિંદા કરનાર ચાર તપસ્વીની માફક પરનિંદાવશ ધ્યાન થવાથી; (૪૯) સંઘ સમક્ષ દૂર્બલિકા પૂષ્યમિત્રની નિંદાગહ કરનાર ગેઝમાહિલનિહવની માફક પરગહવશ ધ્યાન થવાથી; (૫૦) ધનધાન્ય આદિ પરિગ્રહની પ્રાપ્તિ માટે દેશ દેશાંતર ભમતા ચારૂદત્તની માફક પરિગ્રહવશ ધ્યાન થવાથી;
(૫૧) સતીસુભદ્રાને ખોટું કલંક આપનાર તેની સાસુ
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંતને સાથી ૪ નણંદ આદિની માફક પરંપરિવાદવશ ધ્યાન થવાથી; (૫૨)
જ્યોતિર્યશાને હણી તેને દેષ બીજા (અંગઋષિ) પર ચઢાવનાર રુદ્રકની માફક પરદુષણવશ ધ્યાન થવાથી; (૫૩) દ્વિપાયનની માફક કેઈના પ્રાણીઓના નાશને માટે આરંભવશ ધ્યાન થવાથી; (૫૪) વિષના તીવ્ર અભિલાષી, પરંતુ માતાની આજ્ઞાથી દીક્ષા પાળનાર ક્ષુલ્લક સાધુની માફક સંરભવશ ધાન થવાથી; (૫૫) રાજાના અંતઃપુરમાં જઈ પરસ્ત્રીસેવનમાટે અલંકાર સહિત હણાયેલ માણસના મૃત્યુને સારૂં માનનાર લેકની માફક પાપાનમેદનાવશ ધ્યાન થવાથી;
(૫૬) પાપ માટે હિંસાના કારણભૂત વસ્તુઓ બનાવનાર નંદમણિયારની માફક અધિકરણવશ ધ્યાન થવાથી; (૫૭) ઔધક આચાર્યને અસમાધિમરણ ઈછનાર અને તે કારણે ક્ષુલ્લક સાધુને પહેલાં ઘાણીમાં પીલનાર પાલકની માફક અસમાધિ-મરણવશ ધ્યાન થવાથી; (૫૮) પહેલાં શુભ ધ્યાન હેવા છતાં અશુભ કર્મોદયે અશુભધ્યાનવાળા કૃષ્ણની માફક કર્મોદયવશ ધ્યાન થવાથી, (૫૯) માન, પૂજાના અભિલાષથી આર્ય મંગુની માફક ઋદ્ધિગારવવશ ધ્યાન થવાથી; (૬૦) સારૂં ભેજન મળવારૂપ રસગારવવશ ધ્યાન થવાથી;
(૬૧) પગલિક સુખની અભિલાષાએ સાતાગારવવશધ્યાન થવાથી; (૬૨) અવિરતિ સારી માની મેતાર્યમુનિની માફક અવિરતિવશ ધ્યાન થવાથી; (૬૩) ચિત્રનામના પિતાના જ સાધુના વારવા છતાં બ્રહ્મદત્ત ચકવતના જીવ સંભૂતિએ ચક્રવતીની ઋદ્ધિ ભગવ્યા વિના મેક્ષ પણ ઈચ્છતે નથી,
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
આઉરપ૨ખાણ પયને એ પ્રકારે અમુક્તિવશ ધ્યાન થવાથી;
એ રીતે સૂતાં અગર જાગતાં જે કાંઈ દિવસ સંબંધી રાત્રીસંબંધી, જ્ઞાનાદિ આચારમાં અતિક્રમ, વ્યતિક્રમ, અતિચાર, અનાચાર લાગ્યો હોય તેને મિચ્છામિ દુક્કડ દઉં છું.
(અતિક્રમ આદિનું સ્વરૂપ રાત્રીજનત્યાગ ઉપર આપેલ દષ્ટાંન્તથી સમજવું. રાત્રીભેજન વ્રત જેને લીધું છે તે મનુષ્યને કેઈ રાતના ભેજન માટે નિમંત્રણ કરે ત્યારે નિષેધ ન કરે તે અતિક્રમ થાય, ખાવાની જગાએ જવા ડગલાં ભરે ત્યારે વ્યતિક્રમ થાય, ખાવાની વસ્તુ લે ત્યારે અતિચાર થાય, અને તે વસ્તુ ખાતાં અનાચાર થાય,
દષ્ટાન્ત દ્વારા યાનેનું સ્વરૂપ અને અતિક્રમ આદિનું વિશેષ સ્વરૂપ અન્ય ગ્રન્થથી જાણું લેવું. વિસ્તારના ભયથી અહીં અધિક જણાવ્યું નથી.)
ધ્યાન સંબંધમાં “મિચ્છામિ દુક્કડં” ને વિધિ બાલ પંડિતમરણ અને પંડિતમરણ એ બેયમાં સમાન છે.
હવે દેવતાઆદિની આપત્તિમાં અથવા નદી કે રેગાદિની આપત્તિમાં પડેલા એવા છે તેમજ જીવન સંબંધમાં સાપેક્ષ એહ ઉગ્રવિહારી સાધુ જે રીતે “સાકાર પ્રત્યાખ્યાન” કરે તે વિધિ બતાવતાં પહેલાં મંગળાચરણની ગાથા કરે છે.
સાગારિક અનશન एस करेमि पणामं जिणवरवसहस्स बद्धमाणस्स । सेसाणं च जिणाणं सगणहराणं च सव्वेसिं
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
૮૨.
અંતને સાથી ૪ અવધિજ્ઞાન આદિ સહિત જન્મનાર અને સામાન્ય કેવલીમાં પણ શ્રેષ્ઠ એવા જિનવર અને તેમાં પણ વૃષભસમાન વર્ધમાનસ્વામીને, બાકીના સર્વ તીર્થકરેને, તેમના ગણધરના સમૂહ સહિત વંદન કરી હું સાગરિક અનશન કરવા તૈયાર થયે છું. ૧૧ આમ મંગળાચરણ કરી વ્રતને ઉચ્ચાર કરતાં કહે છે. सव्वं पाणारंभं पच्चक्खामित्ति अलयवयणं च । सव्वमदिन्नादाणं मेहुण्णपरिग्गहं चेव _ રા
સુમ અને બાદર એ બે પ્રકારનાં સર્વ પ્રાણીઓના આરંભનું, સુક્ષમ અને બાદર એ બન્ને પ્રકારના સર્વ મૃષાવાદનું, સુક્ષ્મ અને બાદર એ બન્ને પ્રકારના કેઈએ ન આપેલ સર્વ વસ્તુને ન લેવાનું પચ્ચકખાણ કરું છું; દેવતા મનુષ્ય અને તિર્યંચ સંબંધી સર્વ પ્રકારના મૈથુનનું ત્રિવિધ ત્રિવિધ પચફખાણ કરું છું; ધન ધાન્ય આદિ નવ પ્રકારના સર્વ પરિગ્રહનું તેમજ મિથ્યાત્વ આદિ ચૌદ પ્રકારના અત્યંતર પરિગ્રહનું પણ પચ્ચકખાણ કરું છું,
ચ” શબ્દથી બીજાં પણ શેષ રહેલ સર્વ પાપસ્થાનકેનું પચ્ચકખાણ કરું છું ૧૨ાા આમ વ્રતે ચાર પછી પિતાને થયેલ વેરવિરોધને વસરાવી આકાશથી અનતગુણ એવી આશાઓને સરાવી સમાધિ અંગીકાર કરે છે.
ખમતખામણું सम्मं मे सब्वभूयेसु वेरं मज्ज्ञ न केणई । आसाउ आसिरित्ताणं समाहिमणुपालए
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
આઉરપચ્ચખ્ખાણ યન્ત્રા
૯૩
સર્વ જીવે પ્રત્યે મારે મંત્રી છે; કોઈ જીવ પ્રત્યે મારે વેર નથી; સ ઉપકરણ, સ્વજનગણુ, શરીર આદિ સંબંધી અભિલાષાઓના ત્યાગ કરી વિનય, શ્રુત, તપ એ આચાર રૂપ ચાર પ્રકારની સમાધિને અંગીકાર કરુ છુ. ૫૧ગા હવે આચારાદિ તેમજ મમતા વાસરાવી સર્વને ખમાવે છે.
सबं चाहारविहिं सन्नाओ गारवे कसाए य । सव्वं चैव ममत्तं चएमि सव्वं खमावेमि
॥૪॥
ચાર પ્રકારના સર્વ આહારના, આહાર આદિ ૧૦ સંજ્ઞાના, ત્રણ ગારવના, ચાર કષાયના અને સર્વ પ્રદા પરની મમતાના ત્યાગ કરુ છુ અને સર્વ જીવાને ખમાવું છું. ૫૧૪ા સર્વ જીવાને ખમાવ્યા પછી આરાધનાની ગાથા શરૂ થાય છેઃ
અ'તસમયની તૈયારી
हुज्जा इमंमि समए उवक्कमो जीवियस्स जइ मज्झ । एवं पंच्चक्खाणं विउला आराहणा होउ
॥॥ આ અવસરના વિષે જો કદી મારા આયુષ્યના અંત થાય તે આ પૂર્વે કરેલ સર્વ પચ્ચક્ખાણ અને વિસ્તારથી જણાવેલ જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર આદિની આરાધના મને થાઓ. ૫૧પણા સાગાર પચ્ચક્ખાણુ કરનાર સાધુ શું કહે તે દર્શાવે છે : सव्वदुक्खपहीणाणं सिद्धाणं अरहो नमो । सद्दहे जिणपन्नत्तं पच्चक्खामि य पावगं
॥૬॥
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
૪
અંતન સાથી ૪
જન્મ, મરણ આદિ સાંસારિક દુખ જેના ક્ષય થયા છે એવા સિદ્ધોને અને ત્રીસ અતિશય રૂપ લક્ષમી અને ઈન્દ્ર આદિ દેવોએ કરેલ પૂજાને યોગ્ય એવા અરિહંતને નમસ્કાર હો. જીનેશ્વર ભગવતેએ કહેલ દ્રવ્ય, ગુણ, પર્યાયરૂપ તત્વને સદૂહું છું અને સર્વ પાપના કાર્યનું પચ્ચકખાણ કરું છું. ૧૬ હવે વિશેષમાં શું કહે તે દર્શાવે છે. नमुत्थु धुयपावाणं सिद्धाणं च महेसिणं । संथार पडिवजामि जहा केवलिदेसियं _?ગા
જેમના પાપ નાશ પામ્યા છે એવા સિદ્ધોને અને મહાઋષિઓને તેમજ ઉપલક્ષણથી તીર્થકરને નમસ્કાર હ. અનશન કરતી વખતે દાભ આદિને સંથારો જેમ કેવલી ભગવાને બતાવ્યો છે તેમ હું સંથારાને અંગીકાર કરું છું. ૧છા जं किंचिंवि दुच्चरियं तं सव्वं वोसिरामि तिविहेणं । सामाइयं च तिविहं करेमि सव्वं निरागारं
ર૮ના આ જન્મે અગર બીજા પૂર્વના જન્મમાં જે કેઈ દુરાચરણ કર્યું હોય તે સર્વને મન, વચન અને કાયાએ
સરાવું છું. જ્ઞાન, શ્રદ્ધા અને ક્રિયા અર્થાત્ સભ્યત્વ, શ્રુત અને સર્વવિરતિ એ ત્રણે પ્રકારનાં સામાયિક આગાર સહિત હું અંગીકાર કરું છું. ૧૮ અનશન કરતાં બીજું પણ તે શું સરવે તે સૂચવતાં ગાથા કહે છે?
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
હ૫
આઉરપચ્ચખાણ પયત્ન
સવને સર્વ પ્રકારે વિસરાવવું बझं अभिंतरं उवहिं सरीराइ सभोयणं । मणसावयकाएहिं सवभावेण वोसिरे
પાત્રાદિ ઉપકરણરૂપ બાહ્ય ઉપધિ અને કષાયાદિક અત્યંતર ઉપધિ તેમજ ભેજન સહિત શરીરાદિ ઉપધિ તે સર્વે મન, વચન, કાયાએ કરીને ભાવથી સરાવું છું. ૧લે ફરી પણ અનશન અંગીકાર કરતાં શું સરાવે તે કહે છે. सव्बं पाणारंभं पच्चक्खामित्ति अलियवणं च ।। सव्वमदिन्नादाणं मेहुन्नं परिग्गहं चेव सम्मं मे सव्वभूएसु वेरं मज्झ न केणइ । आसाओ वोसिरित्ताणं समाहिमणुपालए _રા
જુઓ ગા. ૧૨-૧૩ પહેલા સાગરિક પચ્ચખાણના અધિકારમાં બીજી અને ત્રીજી ગાથામાં કહ્યું છતાં અહીં નિરાગાર પચ્ચખાણને અધિકાર હોવાથી ફરી કહેવામાં પુનરૂકિત દેષ નથી. ૨૦-૨૧ વળી આગળ ઉમેરે છે. रागं बंधं पओसं च हरिसं दीणभावयं । उस्सुगत भयं सोग रई अरइं च वोसिरे રા * પ્રીતિ થવા રૂપ રાગ, બંધનમાં કારણભૂત બંધ, માન, પૂજાને સંભવ મનમાં રાખી જે હર્ષ થાય તે, અપમાનના પ્રસંગમાં પ્રàષ, શત્રુ આદિથી પરાભવ થતાં ઉદ્ભવતે દીનભાવ, અતિ દુખ અનુભવતાં મરણની ઉત્સુક્તા, દેવઆદિના
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૬
અંતને સાથી ૪ ઉપસર્ગો થતાં ભય, કષ્ટ, શેક; ઈષ્ટની પ્રપ્તિમાં રતિ અને અનિષ્ટની પ્રાપ્તિમાં અરતિ એ સર્વને ત્યાગ કરું છું. મારા અનશન અંગીકાર કરનાર સંસારના કારણભૂત મમતા આદિ વોસરાવી મેક્ષના કારણભૂત નિર્મમત્વ સ્વીકારી જે સરાવે તે જણાવે છે. ममत्तं परिवज्जामि निम्ममत्त उविडिओ। आलंबणं च मे आया अवसेसं च वोसिरे રરૂપ
આ મારું એ પ્રકારને મમત્વભાવ તજી “કોઈપણ મારું નથી” એ પ્રકારે નિર્મમત્વ ભાવ સ્વીકારું છું. સંસારમાં દુર્ગતિના દુઃખથી અને તેમાંના પરિભ્રમણથી મૂકાવનાર મારો આત્મા આલંબન-ટેકા રૂપે છે; બાકી જે ધન, કુટુંબ, શરીર આદિ છે તે સર્વને ત્યાગ કરું છું. મારવા હવે આત્માને કયા કયા કાર્યમાં આલંબનભૂત કરે તે નિદેશે છે. आया हु महं नाणे आया मे देसणे चरित्ते य । आयो पच्चक्खाणे आया मे संजमे जोगे ॥२४॥
જ્ઞાનગુણ મેળવવામાં, સમ્યગદર્શનગુણ મેળવવામાં, ચારિત્રગુણ મેળવવામાં, પચ્ચખાણગુણ મેળવવામાં, સંયમગુણ મેળવવામાં અને જુદા જુદા શુભયોગમાં પણ જોડનાર મારે આત્મા આલંબનભૂત હે. ૨૪ મમત્વભાવ રહિત બનતાં એકવભાવના ભાવે તે દર્શાવે છે.
આત્માની એકતા एगो वच्चइ जीवो एगो चेवुववज्जई । एगस्स चेवे मरणं एगो सिज्जइ नीरओ
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
આઉરપખ્ખાણુ પયન્ત્રા
અન્ય ગતિમાં જીવ એકલેા જ જાય છે. મનુષ્યપણે પણ તે એકલેાજ ઉત્પન્ન થાય છે. મરણુ પણ એકલાનેજ હાય છે. કમરૂપ રજ રહિત ખનતાં એકલેાજ સિદ્ધિપદને પામે છે. ારપા
एगो मे सासओ अप्पा नाणदंसण संजुओ । सेसा मे बाहिराभावा सव्वे संजोगलखणा
૯૭
રા
જ્ઞાન, દર્શન એ ગુણયુક્ત આત્મા એકલે। અને શાશ્વત છે. ધન, કુટુંબ, પરિવાર, શરીર આદિ સવ બીજા ભાવા ક્ષણભાંગુર અને અશાશ્વત છે; અને તે સંજોગાધીન છે. ૨૬ પૌદ્ગલિક સબધ દુઃખકારક છે તે નિર્દેશે છેઃ संजोग जीवेण पत्ता दुक्ख परंपरा | संबंधं सव्वं तिविहेण वोसिरे
112011 જીવ સ’સારમાં દુઃખની શ્રેણિ પામ્યા કરે છે તેનું મૂળ કારણ પૌદ્ગલિક પદાર્થોના સંબંધ છે; તે કારણે પૌલિક સર્વ પદાર્થીના સંચાગ મન, વચન અને કાયાએ ત્રિવિધે વાસિરાવવા કહે છે:
પાપનિ દા-ગો
मूलगुणे उत्तरगुणे जे मे नाराहिया पमाएणं । तमहं सव्वं निंदे पडिक्कमे आगमिस्साणं ગારવા પાંચ મહાવ્રત મૂળગુણુ અને રાત્રિèાજન આદિ ઉત્તરગુણુ આદિની પ્રયત્નપૂર્વક મે આરાધના ન કરી હોય
- ૭
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંતના સાથી ૪
૯૮
તેનું, તેમજ ભવિષ્યકાળના મૂલ અને ઉત્તરગુણની વિરાધનાનું ૫૨૮ાા બીજા દોષાનું પ્રતિક્રમણ
હું પ્રતિક્રમણ કરૂં છું. કરતાં કહે છે કેઃ—
॥૨૧॥
सत्त भए अट्ठ भए सन्ना चत्तारि गारखे तिन्नि । आसायण तेत्तीस रांग दासं च गरिहामि अस्संजममन्नाणं मिच्छत्तं सव्वमेव य ममत्तं । जीवेसु अजीवेसु य तं निंदे तं च गरिहामि ||३०||
સાતભય, આઠમદ, ચારસજ્ઞા, ત્રણગારવ, તેત્રીશ આશાતના અને રાગ દ્વેષ એ સની ગુરૂની સાક્ષીએ નિદા કરું છું, ખાર પ્રકારની અવિરતિ, સવ અજ્ઞાન, સર્વ પ્રકારનું મિથ્યાત્વ અને સચિત અને અચિત પદાર્થોમાં મમત્વબુદ્ધિ એ સની આત્માની અને ગુરૂની સાક્ષીએ નિંદા અને ગોં કરું છું; પર–૩૦ના દુકાળ આદિ સમયમાં આજીવિકા કેમ થશે તે આજીવિકાલય; મનુષ્યને મનુષ્યથી ભય એ આલેકભય, મનુષ્યને દેવતા આદિથી ભય તે પરલેાકભય; પેાતાની માલમિલ્કત કેાઇ ચાર ન લઈ જાય તે આદાનભય; સ્વસ્થાને બેઠાં છતાં નિમિત્ત વિના ઉપજતા અકસ્માતભય; તીવ્ર રાગાદિમાં ઉપજતા મરણભય અને અકાર્યના કારણે લાક અપકીર્તિ કરશે તે અપયશભય એ સાત પ્રકારના ભય. પોતાની જાતનું અભિમાન એ જાતિમ, પોતાના કુળનું અભિમાન એ કુલમદ; પેાતાના મળનું અભિમાન એ મળમદ; પેાતાના સુંદર રૂપનુ અભિમાન એ રૂપમદ; ધનધાન્યાદિ અનુકુળતાઓ મળે એ લાભમદ; પેાતાની બુદ્ધિનું અભિમાન
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
૯૮
આરિપચ્ચખાણ પયને એ બુદ્ધિમદ; પિતાની વહુલભતાનું અભિમાન એ વાલભ્યમદ; પિતાના શ્રુતજ્ઞાનનું અભિમાન એ શ્રતમદ અને પિતાના તપનું અભિમાન એ તપમદ એ આઠ પ્રકારના મદ. આહાર, ભય, મિથુન અને પરિગ્રહ એ ચાર સંજ્ઞા, ઋદ્ધિ, રસ અને શાતા એ દરેકની તીવ્ર અભિલાષા-લાલસા એ ત્રણ ગાવ. નિંદવા અને ગહેવા યોગ્ય કરણીને સંગ્રહ કરતાં જણાવે છે - निंदामि निंदणिज्जं गरिहामि य जं च मे गरहणिज्ज । आलोएमि य सम्वं सभितरबाहिरं उवहिं ॥३१॥
નિંદા કરવા ગ્ય જે જે દુરાચરણ કર્યું હોય તેની હું નિંદા કરું છું; નિંદા કરવા યોગ્ય અને ગહ કરવા રોગ્ય જે જે કાર્ય મેં કર્યું હોય તેને ગુરૂ સમક્ષ આલઉં છું-- ગુરૂની સાક્ષીએ આચના કરું છું. આ૩૧ આચરેલ દૂષણ ગુરૂ સમીપ કેમ આવવાં તે નિદેશે છે – जह बालो जंपतो कज्जमकज्जं च उज्जुयं भणइ । तं तह आलोइज्जा मायामोसं पमुत्तणं
રૂાા બાળક જેમ પિતાના માતાપિતા સમક્ષ કાર્ય અકાર્યના ભેદ પડયા વિના પિતાની સર્વ કરણી નિવેદન કરે તેમ આત્મહિતાથ એગ્ય અગ્ય ભેદ પાડયા વિના થોડું અથવા ઘણું જે પાપ જે રીતે સેવ્યું હોય તેને માયામૃષાવાદ તજી દઈને યથાસ્થિત રૂપે ગુરૂ સમક્ષ જાહેર કરે; આલોચના લેતી વખતે પોતાના ઉત્તમ કુળ અથવા પિતાની ગુણી તરીકેની પ્રસિદ્ધિને નજર સમીપ રાખી આવું પાપ કેમ પ્રગટ કરું તેમ વિચારે નહિ, અને આલયણ લેતી વખતે
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૦
અંતના સાથી ૪
તે પાપ છૂપાવે પણ નહિ. ૫૩રા આલેાયણા આપનાર કપટરહિત ગુરૂના ગુણુ દર્શાવે છેઃ
नाणंमि दंसणंमि य तवे चरिते य चउसुवि अकंपा धीरो आगमकुसलो अपरिस्सावी रहस्साणं શાર્દ
મતિ, શ્રુતિ, અવધિ, મન:પર્યંવ અને કેવલ એ પાંચ પ્રકારના જ્ઞાનમાં, ઔપશમિક, ક્ષાયે પશમિક, ક્ષાયિક અને કારક, રેચક અને દીપક એવા ત્રણ ત્રણ પ્રકારનાં સભ્ય દર્શનમાં; છ પ્રકારનાં બાહ્ય અને છ પ્રકારનાં અભ્યતર એમ ખાર પ્રકારના તપમાં; પાંચ આશ્રવને રોકવા, પાંચ ઇંદ્રિયની ગુપ્તિ, ચાર કષાય પર વિજય, અને ત્રણ યાગ એમ સત્તર પ્રકારના સંયમમાં; ચાર પ્રકારનાં ગુણમાં સ્થિરબુદ્ધિવાળા: બુદ્ધિમાન, ધૈર્યવાન, ઉત્સર્ગ અને અપવાદ એ બન્ને માને જાણનાર, છ છેદસૂત્ર અને ચૂર્ણિ આદિમાં જ્ઞાનકુશલ, આલેાચના લેનારનાં પાપાને પેાતાના પેટમાં સંગ્રડી શકે તેવા ગ ંભીર એવા ગુરૂ આલેાયણ આપવા માટે લાયક ગણાય છે. આ ઉપરથી ફલિત એ થાય છે કે જ્ઞાન, દર્શન ગુણમાં અસ્થિર, ચારિત્ર અને તપ ગુણમાં મંદ, આગમના રહસ્યના અજાણુ અને વસ્તુને પેટમાં ન રાખી શકે તેવા ક્ષુદ્ર ગુરૂ પાસે આલેાયણ ન લઈ શકાય. 1૩૩ા આલેયણ લેતાં પહેલાં પેાતાથી ગુરૂને કાઇ અપરાધ બન્યા હાય તા તે પહેલાં ખમાવે છેઃ—
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
આઉરપચ્ચખાણ પયને
૧
અપરાધ ખામણું रागेण व दोसेण व जं मे अकयन्नुया पमाएणं । जो मे किंचिवि भणिओ तमहं तिविहेण खामेमि ॥३४॥ ( શિક્ષા કરતાં કે પવશ બની કરેલા ઉપકારની અકૃતજ્ઞતાથી, અથવા પ્રમાદવશ જે કાંઈ આપનું અનિષ્ટ ચિંતવ્યું હેય, કર્યું હોય અથવા રાગદ્વેષ આદિ કારણે કેઈને કહ્યું હોય તે સારૂ મન, વચન અને કાયા એમ ત્રિવિધ ક્ષમા પ્રાથું છું ૩૪ અનશન કરનાર હવે મરણના સ્વરૂપનું ચિંતન કરે તે દર્શાવે છે:
ત્રણ પ્રકારનું મરણ तिविहं भणंति मरणं बालाणं बालपंडियाणं च । तइयं पंडितमरणं जे केवलिणो अणुमति - તીર્થકર ભગવંત જૈન શાસનમાં મરણના ત્રણ પ્રકાર જણાવે છેઃ (૧) બાલમરણ, (૨) બાલપંડિતમરણ અને (૩) પંડિતમરણ. અવિરત મિથ્યાત્વી જીવને બાલમરણ હેય છે. સમ્યગુદર્શન વાળા અને દેશવિરત જીવને બાલપંડિતમરણ હોય છે અને કેવલી જીવને પંડિતમરણ હોય છે. આત્મહિતાથી એ પંડિતમરણ માટે ઉદ્યમ કરે ઈષ્ટ છે કારણ કે તે શ્રેષ્ઠ છે. ૩પ આગળ પાંચ પ્રકારનાં મરણ બતાવ્યાં છે અને અહીં ત્રણ પ્રકારનાં કહે છે, તેથી બાલબાલમરણને સમાવેશ બાલમરણમાં અને પંડિતપંડિતમરણને સમાવેશ પંડિતમરણમાં કરવામાં આવ્યું છે. અસમાધિપૂર્વક મરણ થતાં જે દેષ લાગે તેને નિર્દેશ કરે છે –
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૨
અંતને સાથી ૪ વિરાધક ભાવ जे पुण अट्ठमईया पयलियसन्ना य वंकभावा य । असमाहिणा मरंति न हु ते आराहगा भणिया ॥३६॥
આઠ મદને ધારણ કરનાર, વિવેકરૂપ જ્ઞાનવિનાના અને વક એવા જ પિતે સ્વસ્થ નથી અને મેહાધીન છે. તે રીતે મૃત્યુ પામતા જીવ આરાધક નથી, પરંતુ વિરાધક છે એમ જિનેશ્વર ભગવાને કહ્યું છે. ૩૬ અસાધિમરણપ્રાપ્ત જીવને શું દુર્લભ બને છે તે જણાવે છે. मरणे विराहिए देवदुग्गई दुल्लहा य किर बोही । संसारो य अणंतो होइ पुणो आगमिस्साणं ॥३७॥
મરણ સમયે વિરાધના કરનારને અજ્ઞાનકષ્ટના પરિણામે હેડ સરિખા કબિષક જાતિનાં દેવ તરિકે ઉત્પન્ન થવાનું થાય છે તેને સમ્યકત્વની દુર્લભતા થાય છે અને ભવિષ્યમાં અનંતપુડ્ડગલપરાવર્ત સુધી સંસારમાં પરિભ્રમણ કરવાનું થાય છે. સારાંશ એ છે કે મરણ સમયે ચિત્ત સ્વસ્થ રાખી આરાધના રૂડી રીતે કરવી. ૩ણા શિષ્ય ચાર પ્રકન રજૂ
શિષ્યના ચાર પ્રશ્ન का देवदुग्गई का अबोहि केणेव वुज्ज्ञई मरणं । केण अपंतमपारं संसारे हिंडई जीवो ll૩૮
(૧) દેવની દુર્ગતિ કયા પ્રકારની છે? (૨) અધિ એટલે શું ? (૩) શા કારણે સંસારમાં વારંવાર જન્મમરણું
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
આઉરપચ્ચખ્ખાણુ પર્યન્તા
કરવાં પડે ? અને (૪) કયા છત્ર સંસારમાં અન’તકાળ રખડે? ૫૬૮ા પહેલા પ્રશ્નના ઉત્તર આપે છેઃ
દુતિનું કારણુ
कंदपदेव किब्बिस अभिओगा आसुरी य संमोहा । ता देवदुग्गईओ मरणंमि विराहिए हुति
૧૦૩
IILII સંયમ પાળતાં જે હાસ્ય કરવાના સ્વભાવવાળા હાય તેમને દેવતાદિ ગતિ તા મળે છે, પરંતુ તે કદ્રુપ (મશ્કરા) દેવની હેાય કે જે દ્રુતિરૂપ છે. સંયમ પાળતા કેવલી, વ્રત, સંઘ, ચારિત્ર, ધમ આદિની આશાતના કરનારને દેવગતિ મળે છે તે કિલ્પિષક (ઢેડસરખા) દેવની હાય કે જે દ્રુતિરૂપ છે. સંયમ પાળતાં ઉચ્ચાટણ આદિ મા કરનારને જે દેવગતિ મળે છે તે આભિયાગિક (ચાકરીકરનાર) દેવની હોય કે જે દ્રુતિરૂપ છે. સંયમ પાળતાં કાપ કરવાથી દેવગતિ મળે છે તે અસુરી (દાસ) દેવની હોય કે જે દુર્ગતિ રૂપ છે. સંયમ પાળતાં ઉન્માની દેશના આપનારને સમાહાનામની દેવની દુર્ગતિ મળે છે. મરણ સમયે વિરાધના કરનારને પ્રાયઃ ઉપરાક્ત પાંચ દેવ સબંધી દુર્ગતિ હોય છે. તા૩૯ના અમેધિની વ્યાખ્યા કરતાં બીજા પ્રશ્નના ઉત્તર આપે છેઃ
માધિ દુ ભ मिच्छाहंसणरत्ता सनियाणा कण्हलेसमोगाढा । इय जे मरंति जीवा तेसिं दुलह भवे बोही
118011
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૪
અંતન સાથી ૪
મિથ્યાદર્શનમાં રત, નિયાણું કરનાર, કૃષ્ણવેશ્યાના અધ્યવસાયમાં જે છ મરણ વખતે આચના કર્યા વિના મૃત્યુ પામે છે તેઓને બીજાભવમાં બે ધીબીજ (સમકિીત) દુર્લભ બને છે. ૪૦ જીવ સુલભબધી કેમ બને તે દર્શાવે છે –
સુલભ બાધિક सम्मदंसणरत्ता अनियाणा सुक्कलेसमोगाढा । इय जे मरंति जीवा तेसिं सुलहा भवे बोही ॥४१॥
જિનેશ્વર ભગવાને જે પ્રકારે નવ તત્ત્વનું સ્વરૂપ કહ્યું છે તે પ્રકારે શ્રદ્ધા રાખવા રૂપ સમ્યગદર્શનમાં રત, નિયાણારહિત અને શુકલતેશ્યાના અધ્યવસાયમાં જે જીવ સમાધિમરણ કરે છે તેને બેધિબીજ સુખ પ્રાપ્ત થાય છે. ૧૪ના ત્રીજા પ્રશ્નને ઉત્તર લંબાણમાં છે તેથી શુચિકટાહ ન્યાયે એ પ્રકનઃ-જીવ સંસારમાં અનંત કાળ શા કારણે રખડે તેને ઉત્તર આપે છે
અનંત સંસારી जे पुण गुरुपडिणीया बहुमोहा ससबला कुसीला य । असमाहिणा मरंति ते हुति अणंतसंसारी _T૪રા
ગુરુના અવગુણ બોલનાર, ગુરુને શત્રુ ગણનાર, તીવ્ર મેહ ને માયામાં મૂઢ બનેલા, શાસ્ત્રોક્ત હસ્તકર્માદિના શબલા આદિ એકવીશ ષવાળા, કુશલ (દુષ્ટ આચરણ કરનાર) અને અસમાધિથી (અસ્વસ્થ ચિત્તે) મરણ પામે છે તે
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૫
આઉરપચ્ચખાણ પયને અનંત સંસારી થાય છે. જરા અનંતસંસારના પ્રતિપક્ષી એવા અલ્પસંસારી કેમ બનાય તે બતાવે છે?
પરિરસંસારી जिणवयणे अणुरत्ता गुरुवयणं जे करति भावेणं । असबल असंकिलिट्ठा ते हुंति परित्तसंसारी ॥४३॥
ઉત્સર્ગ અને અપવાદ માર્ગ સહિત જિનપ્રવચનમાં અનુરાગવાળા, આદરસહિત ગુરૂના વચન અમલમાં મુકનાર, શંબલના (મેલા ચારિત્રના) એકવીશ દેષ રહિત અને ફલેશ ૨હિત મનવાળા એવા સમાધિસ્થ ચિત્તવાળા એ જીવને સંસાર પરિમિત્ત-મર્યાદિત બને છે. ૪૩ હવે “ સંસારમાં વારંવાર શા કારણે જન્મમરણ થયા કરે છે?” એ ત્રીજા પ્રશ્નને ઉત્તર આપે છેઃ
બાલમરણનાં કારણ बालमरणाणि बहुसो बहुयाणि अकामगाणि मरणाणि । मरिहंति ते वराया जे जिणवयणं न याणंति सत्थग्गहणं विसभक्खणं च जलणं च जल पवेसा य । अणयार भंडसेवी जम्मणमरणाणुबंधीणि ૪kો उड़ढमहे तिरियमिवि मयागि जीवेण बालामरणाणि । दसणनाणसहगओ पंडिअमरणं अणुमरिस्सं ॥४६॥
જે જીવો જિનેશ્વર ભગવંતનાં રૂડાં વચન સારી રીતે જાણતા નથી તે રાંક જી ઈચ્છારહિત ઘણી વખત બાહ્ય મરણ કરે છે કા સંસાર સુખ મેળવવાની લાલસાથી
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૬
અંતને સાથી ૪
અજ્ઞાનપણુએ તીર્થસ્થાનોએ જઈ શસ્ત્રથી આપઘાત કર, નિયાણાસહિત અથવા સંસારિક લાલસાથી અથવા કેવશ મરણ પામવું, પગલિક સુખની લાલસાથી સુવર્ણનંદી સેનીની માફક અગ્નિપ્રપાતથી મરવું, જળપ્રપાત કર, પંચાગ્નિથી ધુણીને તાપ સહન કરી મરવું, દેવતા અથવા રાજાની ઋદ્ધિ મેળવવા પાણીમાં બૂડી મરવું અથવા શિયાળામાં પાણીમાં પ્રવેશી સ્નાન કરી કષ્ટ મેળવવું, વિષ લઈ મરણ પ્રાપ્ત કરવું આ સર્વ બાલમરણના પ્રકાર છે. પાખંડી વેશ લઈ લેકેને છેતરવા, જૈન સાધુના વેષ લઈ જિનેશ્વરના તના રહસ્ય મેળવ્યા વિના હાસ્યાદિ અનાચાર સેવી મરવું, એ સર્વ જન્મમરણની પરંપરાને વધારનાર છે અને તેવા ઉદ્ઘ અધે અને તિર્યફ લેકમાં મેં અનંત વાર કર્યા છે. આ સર્વ વિચારો બાહ્યમરણ અને જન્મમરણ પ્રતિ દેરી જનાર છે એમ વિચારી ઉત્તમ સાધુ જ્ઞાનદર્શનયુક્ત એ હું પંડિતમરણ વડે મરીશ એમ ભાવના ભાવે. ૪૪-૪૫-૪૬ બાલમરણને ભય દર્શાવી પંડિતમરણ કરવા અનશન કરનારને ગુરૂ ઉપદેશ આપે છે
પંડિત મરણ उव्वेयणयं जाई मरणं नरएसु वेयणाओ य ।। एयाणि संभरंतो पंडितमरणं मरसु इण्हिं
બાલમરણ કરી કરીને ઉગજન્ય જન્મમરણ જેજે કર્યો અને નારકને વિષે અનંત પ્રકારની વેદનાઓ પણ જોગવી તે સર્વ સંભાસ્તા સંભારતા હવે સાવધાન બનીને પંડિત
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
આરિપચ્ચખાણ પયને
૧૦૭
મરણ મરવું નક્કી કર કે જેથી ઉદ્ધગજન્ય જન્મમરણ અને નાક વેદનાએ ફરીફરી સહન ન કરવી પડે. ૪છા આવે ઉપદેશ સાંભળતાં દુઃખ ન થાય તે માટે શું ચિંતવવું તે દર્શાવે છે.
પંડિતમરણ ઈચ્છનાર શું સંભારે? ન ઉપssફ તુવર તે હવો લહાવો નવો किं किं मए न पतं संसारे संसरंतेणं ॥४८॥
દુઃખ ઉત્પન્ન થાય તે મુનિજને રાગદ્વેષની પરિણતિ મંદ મંદતર મંદતમ કરતા રહી આત્મસ્વભાવમાં રમણ કરતાં રહી તટસ્થતાથી જોયા કરવું અને વિશેષ કરી વિચારવું કે આ સંસારમાં ભ્રમણ કરતાં મેં શા દુઃખ નથી ભેગવ્યાં? પરવશપણે આવા દુઃખે અનંતવાર ભેગવ્યાં છે, તે પણ આત્મ કલ્યાણ થયું નહિ; તે હવે સ્વવશ બનીને તે દુખે સ્વસ્થતાથી સમભાવે અનુભવી આત્માનું કલ્યાણ કરવાને અવસર પ્રાપ્ત થયેલ છે, ત્યારે તું શા માટે ખેદ કરે છે? ૪૮ આમ જન્મમરણ કરતાં વેદનાજ સહન કરી એમ નથી, પરંતુ સંસારમાં વર્તતા સર્વ પદાર્થો પણ આહારરૂપે ગ્રહણ કરવા છતાં આત્માને તૃપ્તિ થઈ નથી તે જણાવે છે. संसारचकवालंमि सव्वेऽविय पुग्गला मए बहुसो। आहारिया य परिणामिया य नाहं गओ तित्तिं ॥४९॥
અનેક જન્મ કસ્તાં કરતાં ચૌદરાજ્યલોકમાં રહેલા સર્વ પુદ્ગલે આહારરૂપે મેં અનેક વખત ગ્રહણ કર્યા; તે પણ મારો આત્મા હજુ સુધી તૃપ્તિ પામે નથી; હવે
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૦૮
અંતને સાથી ૪
વારંવાર પુલગ્રહણ કરવાથી તે તૃપ્તિ કયાંથી થવાની હતી? માટે હે ચેતન! પૌદ્ગલિક ભાની ઈચ્છા કરવી એ જરા પણ ઉચિત નથી. કલા પુદ્ગલ ભેગા કરવાના અને તેને ભેગવટે કરવાના ઉદ્યમથી જીવને જરાપણ તૃપ્તિ થતી નથી તે ગ્રંથકાર દષ્ટાંત આપી સ્પષ્ટ કરે છેઃ तणकठेहि व अग्गी लवणजलो वा नईसहस्सेहिं । न इमो जीवो सको तिप्पे उ कामभोगेहिं IIબા
તરણાં અને લાકડાંથી જેને અગ્નિ તૃપ્ત થતું નથી, હજારે નદીઓનાં જળ આવવા છતાં લવણ સમુદ્ર તૃપ્ત થતા નથી તેમ આ જીવ કામગદ્વારા જરાપણ તૃપ્તિ પામતે નથી અર્થાત કામગ દુઃખરૂપ માની તેને ત્યાગ કરવાથી જ તૃપ્તિ થાય છે. એટલે કામગથી તૃપ્ત બનવા સારૂ જીવે કામગથી નિવૃત્તિ લેવી જોઈએ. ૫. આહારમાં આસક્ત પ્રાણ કેવાં દુઃખ અનુભવે તે દર્શાવે છે आहारनिमित्तेणं मिच्छा गच्छंति सत्तमि पुढविं । सच्चित्तो आहारो न खमो मणसावि पत्थेउं ॥५१॥
મોટા મત્સયની પાંપણમાં રહેલા પંચેન્દ્રિય જાતિના તંદુલિયા મત્સ્ય પણ એમ વિચારે છે કે “જે હું મટે મત્સ્ય હોઉં તે આં બધાં માછલામાંના કોઈપણ એકને હું મારા મુખમાંથી છટકી જવાં દઉં નહિ;” આહારની આવી તીવ્ર આસક્તિથી થતી ભાવહિંસાના કારણે તે સાતમી નરકે જાય છે. આમ સમજી વિવેકી જીએ સચિત આહારની મનથી પણ ઈચ્છા કરવી તે યંગ્ય નથી. પલા
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
આઉરપચ્ચખ્ખાણુ પયન્ત્રા
૧૦૯
આમ ગુરૂપદેશથી વિરામ પામી સમજી જીવે શું ચિતવવું તેનું નિરૂપણ કરે છે
पुव्वि ' कयपरिकम्मो ' अनियाणो ऊहिऊण महबुद्धि । पच्छा मलियकसाओ सज्जो मरणं पडिच्छामि
પા
જધન્યથી છ માસ, મધ્યમથી એક વર્ષ અને ઉત્કૃષ્ટથી આરવ સુધીના સલેખનાના અભ્યાસીએ નિયાણારહિત (વર્તમાનકાલીન પદાર્થ જાણનાર અને ભવિષ્યકાલના પદાર્થ જાણુનાર) આ બુદ્ધિ વડે કષાય આદિના સ્વરૂપને અવધારીને તેને નાશ કરી જલ્દીથી અનશન અ’ગીકાર કરવું જોઈએ. પરા અવસર અને અભ્યાસ વિના એકદમ અનશન અંગીકાર કરનારની શું અવસ્થા થાય તે દર્શાવે છે ઃ अक्कंडेऽचिरभाविय ते पुरिसा मरणदेसकालम्मि | पुव्वकयकम्मपरिभावणाऍ पच्छा परिवडंति
પા
આયુષ્યના અંત આવ્યા વિના, અકાળે આયુષ્યના અંત આવતા સલેખનાના ઉપરોક્ત અભ્યાસ વિના અનશન કરનારને મરણ અવસરે પૂર્વે કરેલ અશુભ કર્મના ઊર્ય નિયાણુ કરી મરણની વિરાધના કરવાથી મિથ્યાત્વને પામી ક્રુતિમાં જાય છે. ાપકા આમ અત્યંત અવસ્થા સુધરવી મુશ્કેલ છે, તેથી ગુરુ શિષ્યને ઉપદેશ દેતાં જણાવે છે. तम्हा चंदगविज्झं सकारणं उज्जुएण पुरिसेणं । rai अविरहियगुणो कायन्वो मुखमग्गंमि
શાખમાં મરણની અવસ્થા ન બગડે તે સારૂ, રાજ્ય આદિની ઇચ્છાથી જેમ તે સધાય છે; તેમ પોતાના આત્મા મોક્ષ
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
-
-
૧૧૦
અંતને સાથી ૪ માર્ગને સાધવા માટે બને તે સારૂ તેને જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, તપ અને વીર્ય આદિ ગુણવાળો બનાવવો. ૫૪ આત્મા જ્ઞાન આદિ ગુણવાળ કેમ બને તે બતાવે છેઃ बाहिरजोगविरहिओ अभिंतरझाणजोगमल्लीणो। जह तंमि देसकाले अमूढसन्नो जयइ देहं ॥५५॥
મરણ અવસરે સંસારના વ્યાપાર અંગેની ચિંતા તજવી, આત્માના હિતની ચિંતવના કરવી, મનની જાગૃતિ રાખવી અને એ રીતે શરીરને ત્યાગ કરે. પપા આ આ રીતે શરીરત્યાગ કરતાં જીવને શું ચિંતન કરે તે નિરૂપે છે: हंतूण रागदासं छित्तण य अट्ठकम्मसंघायं । जम्ममरणरहट्ट भित्तण भवा विमुच्चिहिसि ॥५६॥
હે જીવ! રાગદ્વેષને હણીને આઠકર્મના સમૂહને ક્ષય કરીને, જન્મમરણ રૂ૫ અરહદ (ઘટમાળ) છેદીને સંસારને ત્યાગ કરતાં તે મુક્તિપદ પામીશ. પ૬ ઉપરક્ત ઉપદેશ અનશન કરનાર કેવા આદરપૂર્વક સ્વીકારે તે દર્શાવતાં કહે છે?
સંસારના પારને પમાડનાર શ્રદ્ધા एवं सव्वुपवएसं जिणदिदं सद्दहामि तिविहेणं । तसथावरखेमकरं पारं निव्वाणमग्गस्स
આ પત્રમાં કહેલ જિનેશ્વર ભગવતે બતાવેલ ત્રસ અને સ્થાવર એ બંને પ્રકારના જીવોને કલ્યાણકારી અને
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
આઉરપચ્ચખાણ પયને
૧૧૧ મોક્ષને પમાડનાર એવો સર્વ ઉપદેશ મન વચન અને કાયા એ ત્રિકરણ વડે સદ્દઉં છું (સ્વીકારું છું). આપણા જીવને જ્ઞાનાદિ ગુણવાસિત બનાવવા ઉપર જણાવ્યું; તે જ્ઞાન આદિ શ્રુતની વિચારણાથી થાય છે. તેથી મરણ અવસરે કેટલા શ્રુતની ચિંતવના કરવી તે દર્શાવે છે. न हु तम्मि देसकाले सक्का वारसविहो सुअक्खंघो । सव्वो अणुचितेउं धणियंपि समत्थचित्तणं ॥५८॥
મરણાવસરે ચિત્તના સામર્થ્યવાળા પ્રાણીને પણ બાર અંગરૂપ સર્વ શ્રુતજ્ઞાન ચિંતવી શકાતું નથી. પ૮થા સર્વ કૃતનું ચિંતન કરી ન શકાય માટે શું કરવું તેને નિર્દેશ કરે છે.
એકપદથી મેક્ષ મળે તેવું પણ ચિંતવવું एगंमिवि जम्मि पए संवेगं वीयरायमम्गमि । गच्छइ नरो अभिक्खं तं मरणं तेण मरिअव्वं ॥५९॥
વીતરાગના માર્ગમાં મનુષ્ય વૈરાગ્ય પામે તેવા એક પણુપદનું વારંવાર સમરણ કરવા સહિત મરણ કરવું એ ઉત્તમ મરણ છે; આવા ઉત્તમ મરણે કરી સમાધિપૂર્વક હેવું મરવું. પેલા બાર અંગરૂપ શ્રુતને વિચાર ન થઈ શકે તેથી એક બે લેકનું ચિંતન શક્ય છે તે કરવું. ता एगपि सिलोग जो पुरिसो मरणदेसकालम्मि । आराहणोवउत्तो चितंतो आराहगो होई ।
આરાધનાના ઉપગવાળા મુનિ મહારાજ મરણ અવસરે શ્રુત ચિંતવી શકતા નથી, તેથી વૈરાગ્યને કરનાર એવા
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૨
અંતને સાથી ૪ કેઈપણ એક લેકને વિચારતાં આરાધક થાય છે. દવા આરાધનાનું ફળ દર્શાવે છે.
ત્રણ ભવમાં મેક્ષ आराहणोवउत्तो काल काउण सुविहिओ सम्म । उक्कासं तिनि भवे गंतूण लहइ निन्नाणं દ્દશા
આરાધનાના ઉપગવાળા મુનિમહારાજ રૂડી રીતે સમાધિ સહિત મરણ કરતાં વધારેમાં વધારે ત્રણ ભવે સિદ્ધ થાય છે. દરા અનશન સ્વીકારનાર મુનિ શું ચિંતવે અને શું વોસિરાવે તે જણાવે છે.
જૈન શાસનને સાર समणोति अहं पढमं बीअं सव्वत्थ संजओमित्ति । सव्वं च वोसरामि एअं भणियं समासेणं દ્રા
પહેલાં મહાવ્રત વાળે છું. બીજું હું સર્વ પદાર્થોમાં રાગદ્વેષની પરિણતિને રોકનાર એવા સંયમવાળે છું. આ હેતુએ મારે પુદ્ગલ પદાર્થ પરમમત્વભાવ રાખવાથી શું લાભ ? તેથી મારા શરીર સહિત સર્વપુદ્ગલ પદાર્થોને હું વાસિરાવું છું. સંક્ષેપમાં જૈન શાસનનું આ રહસ્ય જણાવી દીધું. ૬રા હવે મરણાવસરે કરવામાં આવતી ભાવના બતાવે છે.
ભાવના लद्धं अलद्धंपुव्वं जिणिवयणसुभासिअं अभयभूअं । गहिओ सग्गइमग्गो नाहं मरणस्स बीहेमि ॥६॥
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
આઉપચખ્ખાણ પયન્ત્રા
૧૧૩
જિનેશ્વર ભગવતના આગમમાં બતાવેલ અમૃત સમાન અને પૂર્વ કદી ન પામેલ એવું આત્મતત્ત્વજ્ઞાન હું પામ્યા અને મેક્ષ ગતિના જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર રૂપ મા પણ ગ્રહણ કર્યાં; તા હવે હું મરણથી જરા પણ તે। નથી. ૫૬૩ા વધારાની ચિતવવા યેાગ્ય ભાવના અતાવે છે. ધીરપણું વિચારવું
धीरेणवि मरिअ काउरिसेवि अवस्स मरियव्वं । दुहं पि हु मरियव्वं वरं खु धीरतेणे मरिउं
118811 ધીર અને કાયર એ બન્નેને મરવું તે પડે જ છે; પરંતુ ધીરપણે મરતાં ફરી ફરી વધારે વખત જન્મમરણ કરવાં પડતાં નથી. જ્યારે કાયરપણે મરતાં ફરી ફરી અંનત જન્મમણુ કરવાં પડે છે. આમ ધીરજથી મરવામાં લાભ અને કાયરપણે મરવામાં ગેરલાભ સમજી નિશ્ચયથી ધીરજથી મરવું એ જ ઉત્તમ ઉપાય છે. ધીરપણે મરતાં તે જન્મમાં કરેલ ધાર્મિક કાર્યો પણ સફળ થાય છે. ૬૪ા મરણની અનેક પીડા છતાં સ્વીકારેલ શીલતાને જરાપણુ દૂષણુ ન લાગે તેમ વર્તવું એમ દર્શાવે છે.
શીલપણુ
सीणवि मरियन्वं निरसीले बि अवरस दुहंपि हु मरियव्वे वरं खु शीलत्तणे मडिं
શીલવાન અને નિઃશીલવાન એ દરેકને
मश्यिव्वं ।
III
મરવાનું તે
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૪
અંતને સાથી ૪ છે જ; પરંતુ શીલ સહિત મરનારને જન્મમરણનાં અનંત દુઃખ નાશ પામે છે, જ્યારે નિશીલ મરનારને અંનત જન્મ મરણનાં દુઃખ સહેવા પડે છે એમ સમજી જે જે બ્રહ્મચર્ય આદિ વ્રત લીધાં હોય તેમાં દેષ ન લગાડતાં શીલસહિત મરવું એ ઉત્તમ છે ૬પા ઉપરોક્ત ઉપદેશથી અનશન કરનાર મુનિ સ્વસ્વરૂપમાં સ્થિર થતાં ચાર ગાથા વડે સમાધિમરણને તેને ગુરૂ ઉપદેશ કરે છે.
જ્ઞાન આદિ સંસારથી મુકાવનાર नाणस्स देसणस्स य सम्मत्तस्स य चरित्तजुत्तस्स । जो काही उवओगं संसारा 'सो' विमुचिहिसि ॥६६॥
જે જીવ મરણ અવસરે સાવધાન રહી આ જન્મે જે જ્ઞાન મેળવ્યું તેમાં, આ જન્મે જે દર્શન વિશુદ્ધ કર્યું તેમાં પાંચ સમિતિ, ત્રણગુપ્તિ, એ આઠ પ્રવચન માતારૂપ વ્યવહારિક ચારિત્ર પાલનમાં, નિજગુણમાં સમતા-સ્થિરતા રૂપ નિશ્ચિયિક ચારિત્રમાં ઉપયોગ રાખે છે અને તેમાં જરા પણ દૂષણ લાગવા દેતાં નથી તે પ્રાણી સંસારના દુઃખોથી જલદી મૂકાશે. ૬૬
અંતે સિદ્ધિ चिरउसियबंभयारी पफोडेउण सेसयं कम्मं । अणुप्पुन्वीइ विसुद्धो गच्छइ सिद्धिं धुयकिलेसो ॥६७॥
લાંબા કાળ સુધી બ્રહ્મચર્યનું સેવન જેણે કર્યું છે એવો પ્રાણી બ્રહ્મચર્યના સેવનથી ખપાવેલા કર્મથી બાકી
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૫
આઉરપચ્ચખાણ પયને રહેલાં ઘાતી કર્મને ક્ષય કરી અનુક્રમે અતિ વિશુદ્ધિવાલે થયે છતે ભવપગાહી કર્મથી થતા કલેશને પણ જેણે નાશ કર્યો છે એહવે થઈ સિદ્ધિગતિમાં જાય છે. દુકા
રૂડું પચ્ચખાણ કેનું ? निक्कसायस्स दंतस्स सूरस्स ववसाइणो । संसारपरिमीअस्स पच्चक्खाणं सुहं भवे - ૬૮ના
જે કષાયરહિત છે, પાંચ ઈન્દ્રિય અને છટ્રા મનને જિતનાર, છે આત્માનું વીર્ય પ્રકટાવવામાં શૂરવીર છે, આત્માએ કરી પ્રવૃત્તિમાં ઉદ્યમવંત છે, પ્રમાદવશ નથી, જે સંસારમાં થતાં પાપથી તેમજ જન્મમરણથી ભયભ્રાંત છે એ પ્રમાણેનું ઉપગવાળા પુરુષનું પચ્ચખાણ રૂડું છે. ૬૮
શાશ્વતસ્થાન પ્રાપ્તિ एवं पञ्चक्खाणं जो साही भरणदेसकालंमि । धीरो अमूढ सन्नो जो गच्छइ सासयं ठाणं ॥६९॥
ઉપર વિસ્તારથી બતાવેલા પચ્ચકખાણ જે જીવ મરણ અવસરે ધર્યતાથી અને મૂંઝવણ અનુભવ્યા વિના કરશે ? તે ઉત્તમ સ્થાન એવા મોક્ષને પામશે. છેલા આ ઉપર પચ્ચક્ખાણના અંત્ય મંગલની ગાથા શાસ્ત્રકાર કહે છે. | સર્વ દુઃખના ક્ષયની પ્રાર્થના धीरो जरमरण विउ वीरो विन्नाणनाणसंपन्नो । लोगस्सुज्जोयगरो दिसउ खयं सव्वदुक्खाणं ૧૭ના
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૬
અંતને સાથી ૪
ત્રણ જ્ઞાનસહિત જન્મ ધારણ કરી તે ત્રણ જ્ઞાનરૂપ બુદ્ધિથી સુશોભિત અને જન્મ જરા અને મરણના સ્વરૂપને તેમજ જન્મમરણના નાશના ઉપાયને જાણનાર એવા ભવ્ય પ્રાણીઓને મેક્ષના સાધનની બુદ્ધિ આપનાર એ ધીર (પાઠાંતરે વીર શબ્દથી ભગવાન મહાવીર અને બીજા અર્થમાં આ પત્રના રચનાર વીરભદ્ર એ પિતાનું નામ દર્શાવ્યું) તેમજ કેવળજ્ઞાન વિજ્ઞાન અને કેવળ દર્શનરૂપ જ્ઞાન ગુણવાળા એવા પિતાના પાંચે કલ્યાણક પ્રસંગોમાં દ્રવ્ય પ્રકાશથી લોકમાં ઉદ્યોતના કરનાર, કેવળ જ્ઞાન પ્રાપ્તિ પછી જીવાસ્તિકાય, ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય આકાશાસ્તિકાય, અને પુરાલાસ્તિકાય એ પંચાસ્તિકાય રૂપ લેકના સાથી સ્વરૂપને બતાવનાર એવા જિનેશ્વર ભગવંત સર્વ દુઃખને ક્ષય કરો. I૭૦માં
FFFFFFFFFFFFFFFFFFF ઇતિ શ્રીવીરભદ્રાચાર્ય કૃત શ્રીભક્તપરિજ્ઞા પ્રકીર્ષક
સમાપ્ત કાકw : ૪ પાપ
Fક
HREFERE
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાંચમા સાથી
*
રાજનુ` રાત્રિક કૃત્ય संथारापोरसी
निसिहि निसिहि निसिहि, नमो खमासमणाणं गोयमाईणं महामुणीणं ॥
निषेध-निषेध-निषेध
ગૌતમાદિ મહા ક્ષમાશ્રમણ મુનિએને નમસ્કાર હો. अणु जाणह जिट्ठिजा अणुजाणह परमगुरु ! | गुरुगुणरयणेहिं मंडियसरीरा ! बहुपडिपुन्ना पोरिसि, राई संथारए ठामि ॥१॥
•
हे भयेष्ठ मार्यो ! अनुज्ञा आये।.
હે મેટા ગુણૅરૂપી રત્ના વડે શે।ભાયમાન શરીરવાળા પરમ ગુરુએ ! અનુજ્ઞા આપા, પૌરુષી બહુ પ્રકારે પૂરી
થયેલ છે.
રાત્રિ સંબંધી સથારામાં સ્થિર થાઉં. ૫૧૫ अणुजाणह संथारं बाहुवहाणेण वामपासेणं । कुक्कुडि पायपसारणअतरंत पमज्जए भूमि
॥२॥
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૧૮
અંતને સાથી ૫
હાથને ઓશીકે-ડાબે પડખે, કુકુડીની માફક પગ ઉંચા પસારીને સુઈ ન શકાય, તે ભૂમિ પ્રમાજીને સંથારે પાથરી સૂવાની અનુજ્ઞા આપે. પરા संकोइअसंडासा उव्वटुंते अ कायपडिलेहा । दव्वाईउवओगं, ऊसासिनरंभणा लोए
સંદેશક સ્થાને સંકેચવાં, પડખું ફરતાં શરીર પડિલેહવું, (જાગતાં) દ્રવ્યાદિને વિચાર કર, શ્વાસ રેક, અને (બારણા સામે) પ્રકાશ તરફ જેવું. ૩ जइ मे हुज्ज पमाओ, इमस्स देहस्सिमाइ रयणीए । आहारमुवहिदेहं सव्वं तिविहेण वोसिरिजं ॥४॥
આ રાતમાં આ દેહ સંબંધી મારે પ્રમાદ થાય તે આહાર ઉપાધિ અને શરીર એ સર્વને ત્રણ પ્રકારે ત્યાગ કરું છું. . चत्तारि मंगलं, अरिहंता मंगलं, सिद्धा मंगलं, साहु मंगलं, केवलिपन्नत्तो धम्मो मंगलं ॥५॥
અરિહંત ભગવંતે મંગળરૂપ છે. સિદ્ધ - ભગવંતે મંગળરૂપ છે, સાધુ ભગવંતે મંગળ રૂપ છે, અને કેવલીભગવતેએ ઉપદેશેલે ધર્મ મંગળ રૂપ છે, આ ચાર મંગળાને (સ્વીકારુ) છું. આપા चत्तारि लागुत्तमा, अरिहंता लोगुत्तमा, सिद्धा लागुत्तमा, साहु लागुत्तमा, केवलिपनत्तो घम्मो लोगुत्तमो ॥६॥
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________
રેજનું રાત્રિક કૃત્ય
૧૧૯ અરિહંત ભગવંતે લેકમાં ઉત્તમ છે. સિદ્ધ ભગવતે લેકમાં ઉત્તમ છે, સાધુ ભગવંતે લેકમાં ઉત્તમ છે, અને કેવલિ ભગવતેએ ઉપદેશેલે ધર્મ લેકમાં ઉત્તમ છે, એમ ચાર લેકમાં અનન્ય ઉત્તમને (સ્વીકારું) છું. દા
चत्तारि सरणं पवज्जामि, अरिहंते सरणं पवज्जामि, सिद्धे सरणं पवज्जामि, साहु सरणं पवज्जामि, केवलिपन्नतं धम्म सरणं पवज्जामि ॥७॥
અરિહંત ભગવંતેનું શરણ સ્વીકારું છું, સિદ્ધ ભગવંતેનું શરણ સ્વીકારું છું, સાધુ ભગવંતેનું શરણ સ્વીકારું છું, કેવલિભગવતેએ ઉપદેશેલા ધર્મનું શરણ સ્વીકારું છું આવા ચાર શરણે સ્વીકારું છું. છા पाणाइवायमलियं चोरिक मेहुणं दविणमुच्छ । कोहं माणं मायं लोभ पिज्जं तहा दोसं ॥ कलहं अब्भकूखाणं पेसुन्न रइअरइसमाउत्तं । परपरिवायं मायामोसं मिच्छत्तसल्लं च ॥९॥ वोसिरिसु इम्माई मुक्खमग्गसंसग्गविग्धभूआई । दुग्गइनिबंधणाई, अट्ठारस पावठाणाई રબા
પ્રાણાત્તિપાત, જુઠ, ચેરી, મિથુન, પરિગ્રહ, ક્રોધ, માન, માયા, લેભ, રાગ, દ્વેષ. ૫૮
કલહ, અભ્યાખ્યાન, વૈશુન્ય, રતિ અને અરતિ પરનિંદા, માયા-મૃષાવાદ, અને મિથ્યાત્વ શલ્ય. પહેલા
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંતનો સાથી ૫ મેક્ષ માર્ગના સંજોગોમાં વિદનભૂત અને દુર્ગતિના કારણભૂત આ અઢાર પાપસ્થાનકેને ત્યાગ કરું છું ૧૦ના एगोऽहं नत्थि मे कोई, नाहमन्नरस कस्सई । एवं अदीणमणसो, अप्पाणमणुसासई एगो मे सासओ अप्पा, नाणदंसणसंजुओ। सेसा मे बाहिराभावा, सव्वे संजोगलक्खणा ॥१२॥ संजोगमूला जीवेण, पत्ता दुक्खपरंपरा । तम्हा संजोगसंबंध, सव्वं तिविहेण वोसिरिअं ॥१३॥
હું એકજ છું, મારૂં કોઈ નથી, હું પણ કેઈ નથી,
એ પ્રકારે દીનતા વિના-ઉત્સાહવાળા મનવાળા થઈને આત્માને સમજાવવા ૧૧
જ્ઞાન દશન યુક્ત મારે આત્મા શાશ્વત અને એક જ છે. તે સિવાયના માત્ર સંજોગોથી ઉત્પન્ન થયેલા, મારા ગણાતા સર્વ ભાવે-સંબંધ-પદાર્થો વગેરે બાહ્ય છે. ૧રા
બાહ્યભાવથી સંગાથી ઉત્પન્ન થયેલા ઉપરા ઉપરી દુખેને જીવ પામે છે, માટે મન-વચન-કાયાથી સર્વ સંજોગસંબંધને ત્યાગ કરું છું. ૧૩ अरिहंतो मह देवा, जावज्जीवं सुसाहुणो गुरुणो । जिणपन्नत्तं तत्तं, इय सम्मत्तं मले गहिअं કા
અરિહંત ભગવંત મારા દેવ છે, ઉત્તમ સાધુઓ મારા ગુરુઓ છે, અને જિનેશ્વર ભગવંતોએ ઉપદેશેલું તત્વ
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________
રજનું રાત્રિક કૃત્ય
૧૨૧ છે. એ પ્રમાણે સમ્યફ મેં યાવત્ જીવ સુધી સ્વીકાયું છે. ૪૧ खमिअ खमाविअ मई खमिअ, सव्वह जीवनिकाय । सिद्धह साख आलोयणह, मुज्जह वइर न भाव ॥१५॥
ક્ષમા આપવી અને ક્ષમા માંગવી – ૧ સર્વ જીવનિકાય મારા ઉપર ક્ષમા કરે.
૨ અને સિદ્ધ ભગવંતની સાક્ષીએ હું મારા અપરાધ જાહેર કરું છું અને મારે કોઈની સાથે વેરભાવ નથી. ૧૫ सव्वे जीवा कम्मवस, चउदह राज भमंत । । ते मे सव्व खमाविआ, मुज्झवि तेह खमंत
કમને વશ થઈને સર્વ જી ચિદ રાજજુ લેકમાં રખડે છે તે સર્વને હું ક્ષમા આપું છું અને તેઓ પણ મારા ઉપર ક્ષમા કરે. ૧૬ जं जं मणेण बद्धं, जं जं वारण भासि पावं । जं जं कारण कयं, मिच्छामि दुक्कडं तस्स ॥१७॥
જે જે પાપ કર્મ મનવડે બાંધ્યું હોય, વચને ઉચ્ચાયું હોય અને કાયાએ કરીને કર્યું હોય તે સર્વ સંબંધી મારું દુષ્કૃત્ય-મિથ્યા હો. ૧૭
| |
|
|
|
L
| _| _| –રોજનું રાત્રિક કૃત્ય
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________
છઠ્ઠો સાથી
(શ્રીવીતરાગ-મહાદેવ સ્તેાત્ર પ્રકાશ ૧૭) स्वकृतं दुष्कृतं गर्हन्, सुकृतं चानुमोदयन् । नाथ ! त्वच्चरणौ यामि, शरणं शरणोज्जितः
"
હેનાથ! કરેલાં દુષ્કૃયાની ગાઁ કરતા અને કરેલાં સુકૃત્યની અનુમાદના કરતા, અન્યના શરણથી રહિત એવા હું આપના ચરણેાના શરણને અંગીકાર કરુ છું: ॥૧॥ मनावाकायजे पापे, कृतानुमतिकारतैः । मिथ्या मे दुष्कृतं भूयादपुनः क्रिययान्वितम्
મારા
હે ભગવન્ ! કરવા, કરાવવા અને અનુમેદવા વડે મનવચનકાયાથી થએલા પાપને વિષે જે દુષ્કૃત લાગ્યું હાય, તે આપના પ્રભાવવડે ફરી વાર નહીં કરવાની પ્રતિજ્ઞા પૂર્ણાંક તે દુષ્કૃત્ય મિથ્યા થાએ ારા
यत्कृतं सुकृतं किंचिद्रत्नत्रितयगोचरम् । तत्सर्वमनुमन्येऽहं मार्गमात्रानुसार्यपि
મા
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________
. ૧૨૩
શ્રીવીતરાગ-મહાદેવ સ્તોત્ર પ્રકાશ ૧૭
હે નાથ રત્નત્રયીના માર્ગને માત્ર અનુસરવાવાળું એવું જે કઈ સુકૃત મેં કર્યું હોય તે સર્વની હું અનુમોદના કરું છું. ૩ सर्वेषामहदादीनां, यो योऽर्हत्त्वादिको गुणः । अनुमोदयामि तं तं, सर्व तेषां महात्मनाम् ॥४॥
અરિહંત, સિદ્ધ, આચાર્ય, ઉપાધ્યાય અને સાધુઓને વિષે જે જે અરિહંતપણુ, સિદ્ધપણું, પંચાચાર પોલવામાં પ્રવીણપણુ, સૂત્રેનું ઉપદેશપણુ અને રત્નત્રયીનું સાધકપણ વગેરે જે જે ગુણે છે તે તે ગુણેની હું અનુમદના કરું છું કા त्वां त्वत्कलभूतान् सिद्धान् त्वच्छासनरतान् मुनीन् । त्वच्छासनं च शरणं, प्रतिपन्नोऽस्मि भावतः ॥५॥
હે ભગવન! ભાવ અરિહંત એવા આપનું, આપના ફળભૂત (અરિડ તેનું ફળ સિદ્ધ છે) સર્વ કર્મથી મુક્ત થયેલા અને લેકના અગ્ર ભાગ ઉપર રહેલા સિદ્ધ-ભગવંતેનું, આપના શાસનમાં રક્ત થએલા મુનિવરનું અને આપના શાસનનું શરણ મેં ભાવથી સ્વીકાર્યું છે. પાપા क्षमयामि सर्वान्सत्त्वान् , सर्व क्षाम्यन्तु ते मयि । मैत्र्यस्तु तेषु सर्वषु, त्वदेकशरणस्य मे । ગદ્દા
હે નાથ! સર્વ પ્રાણુઓને હું માનું છું-ક્ષમા આપું છું. સર્વપ્રાણીઓ અને ખમા-મારા ઉપરના ફલેષને
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૪
અંતને સાથી ૬
તજીને ક્ષમા આપ. આપના જ એક શરણને પ્રાપ્ત થએલા મને તે સર્વને વિષે મિત્રી-મિત્રભાવ-હેતુબુદ્ધિ છે. દા एकोऽहं नास्ति मे कश्चिन्न चाहमपि कास्यचित् । त्वदमिशरणस्थस्य, मम दैन्यं न किञ्चन ॥७॥
હે નાથ ! હું એકલો છું, મારૂં કઈ નથી અને હું પણ કોઈને નથી; છતાં પણ આપના ચરણના શરણમાં રહેલાને કેઈ પણ દીનતા નથી છા यावन्नान्पोमि पदवीं, परां त्वदनुभावजाम् । तावन्मवि शरयत्वं, मा मुञ्चः शरणं श्रिते
_I૮ના હે વિશ્વવત્સલ! આપના પ્રભાવથી મળનારી ઉત્કૃષ્ટ પદવી-મુક્તિ સ્થાન, મને પ્રાપ્ત ન થાય ત્યાં સુધી આપના શરણે આવેલા મારા ઉપર શરણ્યપણાને-શરણને ઉચિત પાલકપણાને મુકશે નહિ.૮
LEELE CULULUSULULUCULUCULULUSLC
כותביתכותבתכותבחכתכתבתכתכתבותכתבתכתבו
ઈતિ પ્રકાશ ૧૭ UiUHURUTIFUTUR ૬ UNUSEUISINH
ULUSLAUS
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________
સાતમે સાથી
પાપપ્રતિઘાત અને ગુણબીજ આધાન સૂત્રના
અથ
વીતરાગ, સર્વજ્ઞ, સુરેન્દ્રપૂજિત, યથાસ્થિત વસ્તુતવવાદી, અને ત્રણ્ય ગુરૂ એવા અરિહંત ભગવતેને નમસ્કાર હે !
તેઓ એમ આખ્યાન કરે છે કે નિ આ લોકમાં જીવ અનાદિ કાળથી છે અનાદિ કર્મના સંગથી જન્મ, જરા, મરણ, રોગ, શેક, દુઃખરૂપ, દુઃખ ફળવાળે અને દુઃખની પરંપરાવાળે અનાદિ સંસાર છે.
એ અનાદિ સંસારબ્રમણને અંત શુદ્ધ જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્રરૂપ આગમત થનું વિધિપૂર્વક સેવન કરવાથી થાય છે. તે શુદ્ધ ધર્મની સંપ્રાપ્તિ મિથ્યાત્વમેહનીય પ્રમુખ પાપ કર્મને વિનાશ, તથાવિધ ભવ્યત્વ (સ્વભાવ) કાળ, નિયતિ (ભાવીભાવ), પૂર્વકૃત કર્મ ને પુરૂષાતન (ઉદ્યમ) વડે થવા માગે છે.
તથાવિધ ભવ્યત્વ પરિપાકના સાધન અરિહંતાદિક ચાર શરણ, દુષ્કત નિંદા, ગહ અને સુકૃતકરણનું અનુમાદન કરવારૂપ કહ્યા છે.
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૬
અંતને સાથી ૭
તેથી મેક્ષાથી જનેએ સદા સુપ્રણિધાન સંકલેશ સમયે વારંવાર અને અસ કેશ સમયે સામાન્ય રીતે ત્રિકાળ કર્યા કરવું.
ચાર શરણ પરમ ત્રિલોકનાથ, પ્રધાન પુણ્યના ભંડાર, રાગ-દ્વેષમેહથી સર્વથા રહિત, અચિન્ય ચિંતામણિરૂપ, ભવસાગરમાં પિત સમાન અને એકાન્ત શરણ કરવા યેગ્ય એવા અરિહંત ભગવંતેનું મહારે જીવિત પયંત શરણ છે.
જન્મ, જરા, મરણથી મુક્ત, અજરામર, કર્મકંલકરહિત, સર્વ પ્રકારની પીડારહિત, કેવળજ્ઞાનદર્શનયુક્ત, શિવપુરનિવાસી, નિરૂપમસુખસંયુક્ત, અને સર્વથા કૃતકૃત્ય એવા સિદ્ધોનું મને શરણ હે.
પ્રશાન્ત, ગંભીર આશયવંત, સાવદ્ય (પા૫) વ્યાપારથી વિરમેલા, પંચ પ્રકારના આચારમાં કુશળ, પોપકારમાં રક્ત (ઉજમાળ), પદ્મકમળ જેવા નિર્લેપ, શરદ જળ જેવા સ્વચ્છ હદયવાળા, જ્ઞાનધ્યાનમાં વિશુદ્ધ પરિણામવાળા સંત સાધુએનું મને શરણ હે.
સુર અસુર અને મનુષ્ય વડે પૂજિત, મેહ અંધકારને ટાળવા સૂર્ય સમાન, રાગ-દ્વેષરૂપ વિષને ટાળવા પરમ મંત્ર સમાન, સમસ્ત કલ્યાણના હેતરૂપ, કર્મવનને બાળવા અગ્નિ સમાન, અને પરમ મેક્ષરૂપ સિદ્ધિ સાધક સર્વજ્ઞપ્રણિત ધર્મનું મને જાવાજીવ શરણ હે.
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૭
આધાન સૂત્રના અર્થ
પાપ ગહ-નિંદા ઉક્ત ચારે શરણે આદરી હું દુષ્કૃત્ય(પાપ)ની નિંદાગહ કરું છું અરિહંતે, સિદ્ધો, આચાર્યો, ઉપાધ્યાયે, સાધુઓ, સાધ્વીઓ કે બીજાં અનેરાં પૂજનીય ગુણાધિક આત્માઓ વિષે તથા માતા, પિતા, બંધુઓ, મિત્રો કે ઉપકારીજને વિષે, અથવા એથે (સામાન્યતઃ) સમકિતઆદિયુક્ત કે તેથી રહિત છ વિષે, પુસ્તક વિગેરે કે ખડુગાદિક વિષે મેં જે જે કાંઈ વિપરીત અવિધિ ભેગાદિકવડે નહિં આચરવા ગ્ય, નહિ ઈચ્છવા યોગ્ય પાપાનુંબંધી પાપ–સૂક્ષ્મ કે સ્થળ મન વચન કે કાયાવડે, રાગ, દ્વેષ કે મેહ વડે, આ જન્મ કે અન્ય જન્મમાં કર્યું, કરાવ્યું કે અનુમેવું હોય, તે દુષ્કૃત્ય કલ્યાણમિત્ર ગુરૂદેવના વચનથી નિંદા-ગહ હૈગ્ય અને જીંડવા ગ્ય જાણ્યું. શ્રદ્ધાવડે એ વાત મને ગમી એટલે અરિહંત, સિદ્ધની સમક્ષ એ જીંડવા યેગ્ય દુષ્કૃત્યને નિંદુ-ગણું છું. એ સંબંધે કરેલું પાપ મિથ્યા થાઓ, મિથ્યા થાઓ, અર્થાત મારા પાપ નિવેદન કરી તેની માફી માગું છું.
- પુણ્ય અનુદના ઉક્ત પાપની આલોચના મારે ભાવરૂપ થાઓ ! ફરી તેવાં ફરી પાપ ન થવા પામે એમ બને ! એ બને વાત બહુ પસંદ પડી છે; તેથી અરિહંત ભગવતે તથા કલ્યાણમિત્ર એવા ગુરૂ મહારાજની હિતશિક્ષાને ઈરછું.
મને એમની જોડે ઉચિત યોગરૂ૫ સમાગમ થાઓ !
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૨૮
અંતન સાથી ૭ મને એવી રૂડી પ્રાર્થના કરવાનું પ્રાપ્ત થાઓ ! એ પ્રાર્થના કરતાં મને પ્રેમ જાગે ! અને એ પ્રાર્થનાથી મને મોક્ષબીજ (કલ્યાણકારક સફલ સાધનમાર્ગ) પ્રાપ્ત થાઓ.
અરિહંતાદિકનો સુયોગ પ્રાપ્ત થયે છતે હું તેમની સેવા કરવા લાયક થાઉં આજ્ઞા પાળવા લાયક થાઉં, ભક્તિયુક્ત થાઉં અને દોષરહિત તેમની આજ્ઞાને પારગામી થાઉં અર્થાત તેમની આજ્ઞાને યથાર્થ રીતે પાળી પાર ઉતારી શકું. | મુમુક્ષુ-કેવળ મોક્ષાથી છતે શક્તિને ગોપવ્યા (છૂપાવ્યા) વગર સુકૃત્યને હું લેવું. સર્વ અરિહંતે સંબંધી અનુષ્ઠાન-ધર્મ દેશનાદિકને અનુદું છું, તેમજ સર્વ સિદ્ધોના સિદ્ધભાવને, સર્વ આચાર્યોના આચારને, સર્વ ઉપાધ્યાયના સૂત્રપદાનને, સર્વ સાધુજનની સાધુક્રિયાને, સર્વ શ્રાવકના મેક્ષ સાધન ભેગોને તેમજ ઈન્દ્રાદિક સર્વ દેના અને નિકટભવી એવા શ્રદ્ધાશયવાળા સવજીના માર્ગ સાધનો (માર્ગાનુસારીપણા)ને હું અનુદું છુંપ્રશસું છું.
ઉક્ત સુકૃત-અનુમોદના મારે સમ્યગૂ વિધિપૂર્વક (સૂત્રાનુસારે), ખરા શુદ્ધ આશયવાળી આચરણરૂપે યથાર્થ પાલન કરવારૂપ તેને યથાર્થ નિર્વાહ કરવાવડે નિરતિચાર ભાવે પરમ ગુણયુક્ત અરિહંતાદિકના પ્રભાવથી હે ! કેમકે
અચિત્ય શક્તિવાળા તે ભગવતે વીતરાગ, સર્વજ્ઞ, પરમ. કલ્યાણરૂપ હાઈ ભવ્યજનેને પરમકલ્યાણના હેતુભૂત થાય
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________
પાપપ્રતિઘાત
૧૨૯ છે. મૂઢ પાપી, અનાદિ મેહવાસિત, વસ્તુતઃ હિતાહિતને અજાણ એ હું હિતાહિતને સમજતે થાઉં, અહિતથી નિવૃત થાઉં, હિતમાર્ગમાં પ્રવૃત્ત થાઉં અને સર્વ સત્વપ્રાણીવર્ગ સંબંધી સેવા વડે આરાધક થાઉં. (સ્વહિતરૂપ) સુકૃત(અનુમોદના)ને અંતઃકરણથી ઈચ્છું છું–ઈચ્છું છુંઈચ્છું છું.
આ રીતે આ સૂત્રને ખૂબ વૈરાગ્યપૂર્વક, ભણનાર, સાંભળનાર અને ચિંતવનારના અશુભ કર્મને અનુબંધ ઢીલા પડે છે, ઓછા થાય છે ને ક્ષીણ થાય છે. અથવા ઉક્તસૂત્રના અભ્યાસજનિત શુભ પરિણામવડે બાકી રહેલા અશુભકર્મ અનુબંધ રહિત ફળપરંપરા આશ્રીને સામર્થ્ય (સત્વ)વગરના થઈ જાય છે. મંત્ર સામર્થ્યવડે વિષની પરે અલ્પ વિપાકવાળા, સુખે ટાળી શકાય એવા અને ફરી પાછા ન બંધાય એવા થવા પામે છે.
શુભકર્મના અનુબંધ હેજે એકઠા થવા પામે છે, ભાવની વૃદ્ધિવડે ખૂબ યાને સંપૂર્ણ થવા પામે છે તથા પ્રધાન, શુભ ભાવાજિંત, નિશ્ચય ફળદાયી સાનુબંધ શુભકર્મ, સારી રીતે પ્રજેલા મહા વૈદ્યની પેઠે એકાંત કલ્યાણકારી, શુભપ્રવર્તક અને પરંપરાએ પરમસુખ, મેક્ષસાધક થાય છે. આ કારણથી પ્રતિબંધરહિત, નિયાણારહિત, અશુભ ભાવના નિરોધવડે શુભ ભાવનાના બીજરૂપ જાણીને આ સૂત્રને પ્રશાન્ત આત્માએ રૂડી એકાગ્રતા–સ્થિરતાથી સારી
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૦
અંતને સાથી ૭ રીતે ભણવું, વ્યાખ્યાન વિધિવડે સાંભળવું અને તેના અર્થ– રહસ્યનું ચિંત્વન કરવું. - દેવર્ષિવંદિત પરમગુરૂ વીતરાગ પરમાત્માને નમસ્કાર હો તેમજ શેષ નમસ્કાર કરવા ગ્ય ગુણાધિક આચાર્યાદિક પ્રત્યે નમસ્કાર હે ! સર્વજ્ઞશાસન જયવંતુ વર્તા! પરમ સંબધિ-વરબોધિના લાભવડે મિથ્યાત્વ દેષની નિર્વત્તિયેગે પ્રાણીઓ સુખી થાઓ; સુખી થાઓ, સુખી થાઓ !
#FFF;
FFFFFFFFFFFFFFFFFFFF આ ઈતિ પંચસૂત્રગત પાપપ્રતિઘાત ગુણબી જાધાન
સૂત્રના સંક્ષિપ્ત અર્થ સમાપ્ત મFFFFFFF : ૭ : FFFFFFFH
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________
આઠમે સાથી
ચતુર્ગતિ જીવ ક્ષામણુકુલકના અર્થ
નરક, તિર્યચ, મનુષ્ય, દેવ, ચાર ગતિ (જન્મ-મરણું રૂ૫) ભવચક્ર તેમાં ભટકતાં મેં મેહના વશથી જે કઈ જીવને દુઃખ દીધું હોય તેને હું મન-વચન-કાયાયે કરી અમાવું છું. પેલા - સાતે નારકીની પૃથ્વીમાં નારકીપણે ઉત્પન્ન થઈને મેં નારકીના ભાવમાં કઈ પણ નારકી જીવને દુઃખ દીધું હોય તેને પણ હું ખાવું છું પારા
વળી નારકીના ભાવમાં મેં કર્મના વશથી નારકીના જીને પરસ્પર મસળવું, ચૂરવું, ફેંકવું, મારવું આદિથી દુખ દીધું હોય તેને પણ હું માનું છું. પણ
નિર્દય પરમાધામીના રૂપને ધારણ કરનાર (પરમાધામીના ભાવમાં) મૂઢ અજ્ઞ મારા જીવે નારકીના જીવને દુઃખ દીધું હોય તેને પણ હું માનું છું પાક
હા! હા !! પરમાધામીના ભાવમાં મૂઢતાના કારણે જીવે ક્રીડાનિમિત્તે કરવત, તરવાર, ભાલાદિથી છેદન, ભેદન,
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૨
અંતને સાથી ૮
તાડન, મારણ, યંત્રપીલન, વૈતરણીતારણ, કુંભીપાચન રૂપ ઘણાં દુઃખ નારકી જીને દીધાં તે દુઃખેને હું જાણતે. નથી. પા
પરમાધામીના ભવમાં તામસભાવમાં પ્રાપ્ત થયેલા મેં જે કાંઈ નારકી જેને દુઃખ દીધું હોય તેને પણ હું મન વચન કાયાએ કરી ખમાવું છું. દા
તિર્યંચને વિષે ક્ષારાદિ પૃથ્વી, અપૂ, તેઉ, વાઉ, પ્રત્યેક સાધારણ વનસ્પતિકાયનાં ભાવમાં મેં સ્વ-અન્ય અને પરસ્પર શથી પૃથ્વીકાયાદિક જીને વિનાશ કર્યો હોય તેને પણ હું ખમાવું છું. છા
શંખ પ્રમુખ બેઈદ્રિય, જી પ્રમુખ તેઈદ્રિય, માખી પ્રમુખ ચૌરિંદ્રિયના ભામાં જે જીવેને ભક્ષણ અને દુઃખ દીધું હોય તેને પણ હું માનું છું. ૮
ગર્ભજ, સંમૂછિમ જલચર પંચેંદ્રિયના ભામાં મચ્છ, કાચબા, સુસુમાર આદિ અનેક રૂપને ધારણ કરનાર મેં આહારને માટે જીને વિનાશ કર્યો હોય તેને હું ખમાવું છું !
વળી જલચરના ભામાં ગયેલ મેં ઘણા પ્રકારના જીવોને દેખીને છેદનભેદન કીધાં તેને પણ હું ખાવું છું. ૧૫
ગર્ભજ સંમૂર્છાિમ સર્ષ પ્રમુખ, ઉર પરિસર્ષ ઘે વાનર પ્રમુખ, ભુજપરિસર્પ, કુતરા બિલાડા પ્રમુખ થલચર પંચૅક્રિય
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________
સામણુકુલકના અર્થ
૧૩૩ તિર્યંચના ભામાં જે જ છિન્નભિન્ન કરી દુઃખી કીધાં અને ખાધાં તેને પણ હું ખાવું છું. ૧૧
જીવઘાતકાદિ અશુભકર્મથી શાર્દૂલસિંહ, સંડક, વાઘ, ચિત્તા, ગેંડા, રીંછ આદિ હિંસક ધાપદ જાતિમાં ઉત્પન્ન થએલ મારા જીવે જે જીવોને છિન્નભિન્ન વિનાશ કીધાં તેને પણ હું માનું છું. ૧રા
હેલા, વૃદ્ધ, કુકડા, હંસ, બગલા, સારસ, કાગડા, બાજ, કબરી, ચકલાદિ, સમૂર્ણિમ, ગજ ખેચર, પંચેંદ્રિય, ભવને વિષે, મેં ભૂખને વશ થઈ કરમિયા પ્રમુખ જીવોને ભક્ષણ કીધાં તેને પણ હું નમાવું છું. ૧૩
મનુષ્યના ભાવોમાં રસનેંદ્રિયલંપટ મૂઢ પારધીની ક્રીડા (શિકાર)ને કરનારા મેં જે જીવોને નાશ કીધે તેને પણ હું ખમાવું છું. ૧૪
વળી સ્પશે દ્રિયમાં લંપટ થએલા મેં કન્યા, સધવા, વિધવા રૂપ પરસ્ત્રી અને વેશ્યાદિકને વિષે ગમન કરવાથી જે જીવને દુઃખી અને વિનાશ કીધો હોય તેને પણ હું અમાવું છું. ૧૫
વળી ચક્ષુરિન્દ્રિય, ઘ્રાણેદ્રિય, શ્રોત્રંદ્રિયના વશમાં પડેલા મેં જે જીવોને દુઃખને વિષે પાડયા તેને પણ હું અમાવું છું. ૫૧૬
વળી મારે જીવે માનભંગથી, ક્રોધના વશથી આક્રમણ (દબાણ) કરીને જે જીવોને મારી આજ્ઞા મનાવી તેને પણ હું નમાવું છું. છેલછા
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૪.
અંતને સા થી ૮
સ્વામી( રાજ્યાદિ અધિકારી)પણું પામીને મેં અપરાધી નિરપરાધી જીવોને બાંધ્યા, ઘાયલ કર્યા, માર્યા તેને પણ હું ખમાવું છું. ૧૮
દુષ્ટ એવા મેં કોધથી અથવા લોભથી કઈ પણ મનુષ્યને કુડુ કલક દીધું હોય તેને પણ ખમાવું છું. ૧લ
હમણાં ઈર્ષાભાવમાં પ્રાપ્ત થએલા મેં કઈ પણ જીવ સાથે પરપરિવાદાદિ કીધાં હોય, કેઇની ચુગલી કીધી હોય તેને પણ હું ખમાવું છું. કેરળ
અનેક મ્લેચ્છ જાતિઓમાં રૌદ્ર અને શુદ્ર સ્વભાવવાળા મેં જ્યાં ધર્મ એ શબ્દ કાનેથી પણ ન સાંભળે; પરના
વળી પરલેકની પિપાસાવાળા મેં અનેક જીવોના ઘાત કર્યા જેથી હું અનેક જીના દુઃખને હેતુ થયે તેને પણ હું ખમાવું છું. મારા
આર્યદેશમાં પણ કસાઈ પારધિ, ફુબ ધીવરાદિ હિંસક જાતિમાં ઉત્પન્ન થએલા મેં જે જીવોને વિનાશ કર્યો તેને હું ખમાવું છું. ર૩
મિથ્યાત્વહિત અધિકરણના કારણભૂત મેં ધર્મની બુદ્ધિએ જે જીવોના વધ કરાવ્યા તેને પણ હું ખાવું છું. ૨૪
વેલડી આદિ વનને દવાગ્નિ દઈને જે જીવોને મેં બાળ્યાં હેય; કહ, તલાવ આદિ જલસ્થાનને શેષાવીને જે જીવનો વિનાશ કર્યો તેને, પણ હું માનું છું. ૨પા
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________
ક્ષામણાકુલકના અર્થ
૧૩૫ ઉલંઠપણે કર્મભૂમિ અંતરદ્વપાદિને વિષે જે જીને વિનાશ કર્યો તેને પણ હું માનું છું. પરદા
દેવના ભવેને વિષે પણ મેં કીડાના પ્રયોગથી, લોભબુદ્ધિથી જે ને દુઃખી કીધાં તેને પણ ત્રિવિધે ખાવું છું. મારા
ભવનપતિને વિષે તામસભાવમાં વત્તતા નિર્દેયપણે હણતા એવા મેં જે જીને દુઃખી કીધાં તેને પણ હું ખમાવું છું. ૨૮
વ્યંતરના ભાવમાં પણ મેં કીડાના પ્રયોગથી જીવને દુઃખ ઉત્પન્ન કીધાં તેને પણ હું માનું છું. એરલા
તિષમાં ગયેલે પણ વિષયમાં મહિતમૂઢ મેં જે કઈ જીવને દુઃખી કીધાં તેને પણ હું માનું છું. પ૩૦માં
આભિગિક દેવમાં પ્રાપ્ત થયેલ પરિદ્ધિમાં મત્સરવાળા ભથી પરાભવ પામેલા મેહમાં વશીભૂત મેં જે જીવને દુઃખ દીધું હોય તેને પણ હું ખાવું છું. ૩૧
આ ચાર ગતિમાં ભટકતાં મેં જે કઈ જીવને પ્રાણથકી મુક્ત કીધાં, દુઃખમાં પાડ્યાં તે બધાને હું નમાવું છું. ૩રા
મેં જે જે અપરાધ કીધાં છે તે તે બધાં અપરાધોને હે જી ! મધ્યસ્થ થઈને વેરને, મૂકીને, ખમે અને હું પણ નમું છું. ૩૩
આ સંપૂર્ણ જીવલોકમાં મારે કઈ પણ દેશી નથી;
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૬
અંતને સાથી ૮
હું જ્ઞાન-દર્શન સ્વભાવવાળ છું, એક છું, નિત્ય, મમત્વભાવરહિત છું. ૩૪
મને અરિહંત, સિદ્ધ, સાધુ અને કેવલીભાષિત ધર્મ શરણ થાઓ અને શ્રેષ્ઠ પંચપરમેષ્ઠિ મને કર્મક્ષયના કારણભૂત થાઓ. ૩પ
ચાર ગતિમાં રહેલા ને ભાવશુદ્ધિ અર્થે આ આ ક્ષામણા મારા કર્મક્ષયનું કારણ થાવ. ૩૬
ברכתכתבתבכתבתכתבובתך הכתבתכתבתכתובת
[
ઇતિ ક્ષામણુકુલકના અર્થ સમાપ્ત
થશે
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________
નવમેા સાથી
પત-આરાધનાના અથ
શ્રીગુરૂ મહારાજને નમસ્કાર કરીને શિષ્ય આ પ્રમાણે કહે કે-હે ભગવન્ ! મને સમયને ઉચિત આદેશ કરા (આરાધના કરાવે.) ત્યારે ગુરૂ મહારાજ છેવટની આરાધના આ પ્રમાણે કહે છે. ૫૧ા
આરાધનાના ૧૦ પ્રકાર
૧ અતિચાર આલેાવવા. ૨ વ્રત ઉચ્ચારા. ૩ જીવાને ખમાવે. ૪ આત્માને ભાવીને અઢાર પાપ સ્થાનક વેસિરાવા. રા
૫ ચાર શરણ આદશ. ૬ પાપની નિંદા કરો. ૭ સુકૃતની અનુમેાદના કરે. ૮ શુભ ભાવના ભાવા. ૯ અનશન કરે અને ૧૦ ૫ચપરમેષ્ટિનું ધ્યાન કરે. ૫૩શા જ્ઞાનાદિ આચાર આલાચના
જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, તપ તેમજ વીયએ પાંચ પ્રકારના આચારને વિષે લાગેલા અતિચારની આલેાયણા કરા. ાજા
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૩૮
અંતને સાથી ૯
૧ કાલ. ૨ વિનય. ૩ બહુમાન. ૪ ઉપધાન. ૫ ગુરૂને ન ઓલવવા. ૬ શુદ્ધ સૂત્ર. ૭ અર્થ શુદ્ધ. ૮ સૂત્ર તથા અર્થ બંને શુદ્ધ એ આઠ પ્રકારના (જ્ઞાનના) આચાર રહિત હુ જે કાંઈ ભણે હેલું તેને મારે મિચ્છામિ દુક્કડે છે. (તે મારું પાપ મિથ્યા થાઓ.) પા
છતી શક્તિએ મેં જ્ઞાનીઓને જે અન્નદિન આપ્યું હોય અને જે મેં તેમની અવજ્ઞા કરી હોય તેને મારે મિચ્છામિ દુક્કડં છે. દા
મતિ, કૃત, અવધિ, મન:પર્યવ અને કેવલ એજ્ઞાનના પાંચ પ્રકારની મેં જે નિંદા કરી છે, અને વલી તેમની જે હાંસી કરી હોય તથા વલી જે મેં તેમને ઉપઘાત કર્યો હોય તેને મિચ્છામિ દુક્કડે . શા
જ્ઞાને પકારણ રૂપ જે કવલી, પાટી, પિથી વગેરેની જે કાંઈ આશાતના મેં કરી હોય તેને મારે મિચ્છામિ દુક્કડ હો. ૮
- દશનાચારની આલોચકું
નિશક્તિ નિકંખિત, નિવિતિગિચ્છા, અમૂહદષ્ટિ, ઉપવૃંહણ, સ્થિરીકરણ, વાત્સલ્ય અને પ્રભાવના એ આઠ પ્રકારના ગુણવાળું, જે સમકિત મેં સમ્યક પ્રકારે ન ધારણ કર્યું તેને મારે મિચ્છામિ દુક્કડં છે. છેલા
અરિહંતની તથા જિન પ્રતિમાઓની મેં ભાવનાથી જે પૂજા કરી ન હોય તથા જે અભક્તિ કરી, તેને મારે મિચ્છામિ દુક્કડ હે. ૧૦
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________
પર્યત આરાધનાના અર્થ
૧૩૯ ચિત્યદ્રવ્યનો જે મેં વિનાશ કર્યો હોય અને જે વિનાશ કરતાં બીજા માણસને ઉવેખ્યો હોય તેને મારે મિચ્છામિ દુક્કડં છે. ૧૧
જિનમંદિરની આશાનતા કરતા જે કઈ માણસને છતી શક્તિએ મેં નિષેધ્ય ન હોય તેને મારે મિચ્છામિ દુક્કડે છે. ૧૨
જે પાંચ સમિતિ વડે અને ત્રણ ગુપ્તિ વડે સહિત એવું ચારિત્ર નિરંતર મેં ન પાડ્યું હોય તેને મારે મિચ્છામિ દુક્કડ હે. ૧૩
ર-પ્રાણાતિપાતાદિકની આલોચના પૃથ્વી, અપૂ, તેલ, વાઉ, વનસ્પતિ એ (પાંચ પ્રકારના) એકેદ્રિય અને મેં કોઈ પણ રીતે વધ કર્યો હોય તેને મારે મિચ્છામિ દુક્કડ હે. ૧૪
કરમીયા, શંખ, છીપ, પિરા, જલ, ગંડેલા, અલસિયાં પ્રમુખ બેઈદ્રિય જીવોને જે મેં હણ્યા હોય તેને મારે મિચ્છામિ દુક્કડં હે. ૧૫
ગધેયાં, કંથુઆ, જી, માંકણ, કેડી તથા કીડી, વગેરે તેઈદ્રિય જીને જે હણ્યા હોય તેને મારે મિચ્છામિ દુક્કડં છે. ૧દા
કરોલિયા, કુંતી, વિંછી, માંખી, પંતગિયા, તીડ, ભમરા વિગેરે જે ચૌદ્રિય જીને હણ્યા હેય તેને મિચ્છામિ દુક્કડં છે. ૧
જલચર, સ્થલચર, બેચર વિગેરે જે પંચંદ્રિ જીવ
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૦
અંતને સાથી ૯ ૧ નિઃશંકપણે ૨ ઉપયોગ શૂન્યતાથી અને ૩ દર્પ વિગેરેથી મેં હણ્યા હોય તેને મારે મિચ્છામિ દુક્કડં હે. ૧૮
જે ક્રોધ, લોભ, ભય અને હાસ્યના પરવશપણાથકી અસત્ય વચન મેં મૂખે ભાખ્યું હોય તેને હું નિદું છું અને ગણું છું. ૧૯
જે કપટવ્યાપારવડે મેં પરને ઠગીને થેડું પણ ધન આપ્યા વિના લીધું હોય તેને હું નિદું છું અને ગર્લ્ડ છું. ૨૦
દેવ સંબંધી અથવા મનુષ્ય સંબંધી અથવા તિર્યંચ સંબંધી સરાગ હદયવડે જે મિથુન મેં સેવ્યું હોય તેને હું નિંદુ છું અને ગણું છું. ૨૧
જે ધન, ધાન્ય, સુર્વણ પ્રમુખ નવવિધ પરિગ્રહ [ધન, ધાન, ક્ષેત્ર, વાસ્તુક, (ઘર, હાટ) સેનું, રૂપું, કુષ્ય (તાંબુ આદિ હલકી ધાતુ) દ્વિપદ, ચતુષ્પદ) ને વિષે જે મમતાભાવ કીધે હેય તે હું નિદું છું અને ગહું છું. જરા
રાત્રિભોજન વિરમણાદિ વિવિધ પ્રકારના નિયમોને વિષે મને જે દેષ લાગ્યો હોય તે હું નિદું છું અને ગહું છું, રવા -
જિનેશ્વર ભગવંતે કહેલા બાહ્ય અને અત્યંતર મલી બાર પ્રકારના તપને જે યથાશક્તિ ન કર્યા હોય તેને હું નિર્દુ છું અને ગહું. છું. મારા
મોક્ષમાર્ગના સાધક યોગને વિષે મન વચન કાયાએ કરી જે વિર્ય ન ફેરવ્યું હોય તે હું નિદું છું અને ગણું . રપા
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________
પયન આરાધનાના અર્થ
૧૪૧ પ્રાણાતિપાત વિરમણ પ્રમુખ બાર વ્રતોને સમ્યફ પ્રકારે રૂડી રીતે ભાવતા તમે જે ભાંગા વડે લીધા હોય તે ભાંગાએ કહો. ૨૬
૩-સર્વ સાથે ખમતખામણાં તમે કેપ રહિત થઈને સર્વ પ્રણીમાત્રને મા અને તેમને તમે ખમે. પૂર્વ (આગલ)નું વર ત્યાગ કરીને સર્વ મિત્ર છે એમ ચિંત. મારા
૪-અઢાર પાપસ્થાનકને ત્યાગ ૧ પ્રાણાતિપાત, ૨ મૃષાવાદ, ૩ ચોરી, ૪ મિથુન, ૫ દ્રવ્યની મૂચ્છ (પરિગ્રહની લાલસા), ૬ ક્રોધ, ૭ માન, ૮ માયા, ૯ લોભ ૧૦ પ્રેમ (રાગ) તથા, ૧૧ દ્વેષ, ૨૮
૧૨ કલહ, ૧૩ અભ્યાખ્યાન (આલ દેવું), ૧૪ ચાડી, ૧૫ રતિ અરતિ સહિત, ૧૬ પર પરિવાદ (પારકી નિંદા), ૧૭ માયામૃષા અને ૧૮ મિથ્યાત્વશલ્ય. પરલા
મોક્ષ માર્ગના વિનત અને દંગતિના કારણરૂપ અઢાર પાપસ્થાનકોને સિરાવું. ૩૦
પ-અરિહંત આદિ ચારનું શરણું ચેત્રીસ અતિશય યુક્ત, આઠ મહાપ્રાતિહાર્ય સહિત અને દેવતાએ રચેલું છે સમવસરણ જેમનું એવા તે અરિહંત ભગવાન મને શરણ હો. ૩૧
ચાર પ્રકારના (ધ, માન, માયા, લોભરૂ૫) કષાય જેમણે ત્યાગ કર્યા છે, ચાર મુખવાલા, ચાર પ્રકારની ધર્મકથા કહેનાર અને ચાર ગતિના દુઃખનો નાશ કરનારા અરિહંતે મને શરણ હો. ૩રા
દ'
2
દિ
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૨
અંતને સાથી ૯ આઠ કર્મથી મૂકાએલા, પ્રધાન કેવલજ્ઞાને કરી પરમાર્થ જાણનાર અને આઠ મદના સ્થાનરહિત જે અરિહંતે તે મને શરણ હો. ૩૩
જેઓ સંસારરૂપ ક્ષેત્રમાં ઉપજતા નથી, અને ભાવ શત્રુ(રાગ અને દ્વેષ)ને હણીને અરહિંત થાય છે અને ત્રણ જગતમાં પૂજનીક છે એવા અરિહંતે તે મને શરણ છે. ૩૪
શૈદ્ર અને દુઃખની લા લહેરથી નહિ એલંઘાય એવા સંસારસમુદ્રને તરીને જેઓ સિદ્ધિ સુખ પામ્યા છે તે સિદ્ધો માને શરણ છે. ૩પા
તપ રૂપી સાધન વડે ગાઢ (મજબુત) કર્મરૂપ બેડીને તેડીને મોક્ષ સુખને પામ્યા તે સિદ્ધો મારે શરણ છે. ૩૬
ધ્યાન રૂપી અગ્નિના યોગથી જેમને સકલ કર્મરૂપ મેલ બળી ગયું છે અને સોનાની પેઠે જેમને આત્મા નિર્મળ થયો છે તે સિદ્ધો મારે શરણ હો. કળા
જેમને જન્મ, જરા (ઘડપણ), રોગ, મરણ, બાધા (પીડા) અને ક્રોધાદિક કષા નથી તે સિદ્ધો મારે શરણ છે. ૩૮
મધુકરી (ભમરો ફેલમાંથી થોડો થોડો રસ લે તેની પેઠે) વૃત્તિ કરીને જે બેંતાલીશ દેશે કરીને શુદ્ધ એવું ભેજન અને પાણી લે છે તે મુનિયે મારે શરણ હે. ૩લા
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૩
પર્યન્ત આરાધનાના અર્થ
પાંચ ઈદ્રિને દમવામાં તત્પર, કંદર્પના દર્પ (કામદેવને અંહકાર) અને તેના બાણના પ્રસારને જિતનાર અને બ્રહ્મચર્યવ્રતને ધારણ કરનાર મુનિઓ મારે શરણ હો.
જે પાંચ સમિતિએ સમિતા, પાંચ મહાવ્રતના ભારને ઉપાડવાને વૃષભ સરખા, અને પંચમી ગતિ(મેક્ષ)માં અનુરક્ત છે તે મુનિઓ મારે શરણ હો. ૪૧
જેમણે સકલ સંગ ત્યાગ કર્યો છે, મણિ અને તરણું, મિત્ર અને શત્રુ એ જેમને સમાન છે, જેઓ ધીર છે અને જેઓ મેક્ષ માગને સાધે છે તે મુનિઓ મારે શરણ છે. મારા
કેવલજ્ઞાને કરીને સૂર્ય સમાન તીર્થકરેએ કહેલ અને સર્વ જગતના જીવને હિતકારી જે ધર્મ તે મારે શરણ હે. ૧૪૩
કોડ કલ્યાણને ઉત્પન્ન કરનારી અને અનર્થના સમૂહને નાશ કરનારી જીવદયા જ્યાં વર્ણન કરાય છે તે ધર્મ મારે શરણ હે. ૪૪
પાપના ભારથી આક્રાંત થએલા જીવને, ભયંકર કુગતિરૂપ કૂવામાં પડતાં ધારણ કરી રાખે છે (બચાવે છે) તે ધર્મ મારે શરણ હે. ૧૪પ
દેવલોક અને મેક્ષરૂપ નગરના માર્ગમાં જાનારા લોકોને સાર્થવાહ સમાન અને ભવરૂપી અટવી એલંઘાવવાને સમર્થ તે ધર્મ મારે શરણ છે. માદા
એ પ્રકારે ચાર શરણને અંગીકાર કરનારા અને ભવ રૂપી બંદિખાનાથી ઉદાસીન ચિત્તવાળા મેં, જે કાંઈ
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૪
અંતના સાથી ૯
દુષ્કૃત કર્યું હોય તે સર્વ અહિં એમના સમક્ષ નિર્દે
છું. ૫૪શા
-દુષ્કૃત્યની નિદા
સ'સારમાં ભમતાં
જે મિથ્યાત્વથી મુઝાએલા મેં મન, વચન અને કાયાવડે ક્રુતી સેથ્યુ તે સર્વને અહીં નિદું છું. ૫૪૮।।
જે જિનધર્મના માર્ગને ઢાંકી દીધા અને જે કુમાગ મે' પ્રગટ કર્યાં, વલી પારકાને પાપનું કારણ હું... થયા તે સર્વને હું અહિયાં નિન્દુ છું. ૫૪ા
જીવાને દુઃખ કરનારા જે હલ અને ઉખલ (ખાંયણીએ) વિગેરે યંત્રો મેં કરાવ્યાં, વલી પાપે કરીને કુટુબને પેથ્યુ તે સંને અહિંયા હુ નિંદુ છું. ાપના
૭-સુકૃત્ અનુમેાદના
૧. જિનભવન (દેરાસર). ૨ જિનપ્રતિમા. ૩ પુસ્તક. ૪-૭ચતુર્વિધ સ ંધ આદિ સાત ક્ષેત્રને વિષે જે ધનરૂપી ખીજ વાવ્યુ હોય તે સુકૃત્ને હું અનુમેદું છું. ૫૫મા ભવરૂપી સમુદ્રમાં વહાણુ સમાન દન, અને ચારિત્રને સમ્યક્ પ્રકારે મેં
સુકૃત્ને હું અનુમેદું છું. ।।પરા
જે શુદ્ધ જ્ઞાન, પાળ્યાં હોય તે
ઉપાધ્યાય, સાધુ,
જિન-અરિહંત, સિદ્ધ, આચાર્ય, સાધર્મિક અને પ્રવચનને વિષે જે બહુમાન મે' કર્યું" હાય તે સુકૃતને હું અનુમેદું છું. પગા
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૫
પર્યન્ત આરાધનાના અર્થ
સામાયિક, ચઉવિસલ્ય વગેરે છ પ્રકારના આવશ્યકને વિષે સમ્યફ પ્રકારે જે ઉદ્યમ કર્યો હોય તે સુકૃતને હું અનુદું છું. પઝા
૮ શુભ ભાવ લેકને વિષે પૂર્વકૃત પુણ્ય અને પાપ, સુખ અને દુઃખના કારણ છે; પણ બીજે કઈ પ્રાણી કારણ નથી, એમ જાણીને શુભ ભાવ કર. પપા
પૂર્વે કરેલાં દુષ્ટ કમ તેનું જે વેદ (કર્મોને નાશ કર) તેજ મોક્ષ કહેવાય; પણ તેને નહિ જોગવતાં કમની સત્તા તે મક્ષ નહિ એમ જાણે શુભ ભાવ કર, પદો
નરકને વિષે નારકીપણે જે અત્યંત તીખાં દુઃખ સહ્યાં તેથી આ દુઃખ કેટલામે હિસ્સે છે એમ જાણીને શુભ ભાવ કર. પછા
કારણ કે ભાવ વિના ચારિત્ર, શ્રત, તપ, દાન, શીલ વગેરે સર્વ પણ કાસના ફૂલની (આ ફૂલને ફળ થતાં નથી) પેઠે નિષ્ફલ છે એમ જાણીને શુભ ભાવ કર. ૫૮
મેરૂ પર્વતના જેવડા ઢગલાથી પણ વધારે આહાર ઘણી રીતે ભેગવ્યા; તે પણ તે વડે તૃપ્તિ થઈ નહિ, માટે તે ચાર પ્રકારના આહારનો ત્યાગ કર. પેલા
જે આહાર અને દેવતા, મનુષ્ય, તિર્યંચ અને નરક એ ચાર ગતિઓને વિષે સુલભ છે; પણ વિરતિપણું દુર્લભ છે માટે તે ચાર પ્રકારના આહારનો ત્યાગ કર. ૬૦૧
૧૦
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________
અતના સાથી ૯
છ જીવનિકાયના વધ કર્યો વિના જે આહાર કાઈ પણ રીતે થતા નથી અને જે ભવભ્રમરૂપ દુઃખના આધાર રૂપ છે તે માટે ચાર પ્રકારના આહારને ત્યાગ કર. ૫૬૧
૧૪૬
જે આહારના ત્યાગ કયે છતે જીવાની થેલીમાં ઈંદ્રપણું આવે છે અને સિદ્ધિનું સુખ પણ નક્કી સુલભ થાય છે તે ચાર પ્રકારના આહારના ત્યાગ કર. પા
૧૦ નમસ્કાર મહામંત્ર સ્મરણ
નાના પ્રકારના પાપમાં તત્પર થયેલે એવા પણુ જીવ અંત સમયે જે નવકાર પામીને દેવતાપણું પામે છે તે નવકારને મનને વિષે સ્મરણ કર. ૫૬૩ા
સ્ત્રીએ સુલભ છે, રાજ્ય અને દેવપણું એ પણ સુલભ છે, પણ એક નવકાર જે દુર્લભ છે. તેનું મનને વિષે સ્મરણુ
કર. ।।૪।ા
જેની સહાય પામેલા ભવ્યજીવાને પરભવ વિષે મનવાંછિત સુખા મલે છે તે નવકાર મંત્રનું મનને વિષે સ્મરણ કર. ઉપા
જે નમસ્કાર પામે છતે જીવાને સંસારસમુદ્ર ગેાપદ (ગાબડા-ખાખેાચિયા) જેવા થાય છે અને જે મેાક્ષસુખના સાક્ષાત્કાર છે તે નવકારમંત્રનું મનને વિષે સ્મરણ કર. ॥૬॥
એ પ્રકારે ગુરૂએ ઉપદેશેલી છેલ્લી આરાધના સાંભલીને સર્વ પાપ જેણે વાસરાવ્યુ' છે એવા પુરુષ આ નવકારમ ંત્રને તથાપ્રકારે સેવે. ૫૬છા
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૪૭
પર્યન્ત આરાધનાના અર્થ
આરાધનાનું ફળ પંચપરમેષ્ટીમરણમાં તત્પર થએલો રાજસિંહ કુમાર મરણ પામીને પાંચમા દેવલોકને વિષે ઈદ્રપણાને પામે. ૬૮
તેની સ્ત્રી રત્નાવતી તેનીજ પેઠે નવકારને આરાધીને દેવલેક વિષે ઈદ્રના સામાનિક દેવપણને પામી અને ત્યાંથી વીને બંન્ને મેક્ષે જશે. ૬
શ્રીસેમસૂરિએ રચેલી પર્યન્ત આરાધના-છેવટની આરાધના તે ઉપશમને ઉત્પન્ન કરનાર છે, માટે જેઓ તેને સમ્યફપ્રકારે આદરે છે તેઓ શાશ્વતા સ્થાનકને (સેક્ષને પામે છે. ૭૦
| | _ || ઈતિ પર્યન્ત આરાધના
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________
દશમા સાથી
*
ચાર શરણાં
મુજને ચાર શરણુ હાજો, અરિહંત સિદ્ધ સુસાધુ; કૈવલીધમ પ્રકાશિયા, રત્નત્રય અમૂલખ લાજી, મુ૦ ૧ ચઉગતિતણાં દુ:ખ દેઢવા, સમરથ શરણાં એ હાજી; પૂર્વ મુનિવર જે હુઆ, તેણે કીધાં શરણાં તે હાજી. મુ૦ ૨ સંસારમાંહી જીવને, સમરથ શરણાં ચારાજી; ગણિ સમયસુંદર એમ કહે, કલ્યાણુ મંગળ કારીજી, મુ૦ ૩
૨
લાખ ચારાશી જીવ ખમાવીએ, મન ધરી પરમ વિવેકજી, મિચ્છામિ દુક્કડં દીજીએ, જિનવચને લહિએ ટેકજી-લા૦ ૧ સાત લાખ ભૂદગ તે વાઉના, દશ ચૌદે વનના ભેદજી; ખટ વિગલ સુર તિ૨િ નારકી, ચઉ ચ ચઉદ્દે નરના ભેદોજી.
લા ૨
જીવ જોનિ એમ જાણીને, સઊ સઊ મિત્ર સંભાવેાજી; ગણિ સમયસુંદર એમ કહે, પામીયે પુન્ય પ્રભાવાજી-લા૦ ૩
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________
ચાર શરણાં
- ૧૪૯
પા૫ અઢારે જીવ પરિહરે, અરહંત-સિદ્ધની સાખે છે. આવ્યાં પાપ છૂટીએ, ભગવંત એણે પેરે ભાણેજી-પા. ૧ આશ્રવ કષાય દેય બંધના, વળી કલહ અભ્યાખ્યાન; રતિ અરતિ પિશુન નિંદના, માયા મેહ મિથ્યાતજી-પા. ૨ મન વચ કાયાએ જે કર્યા, મિચ્છામિ દુક્કડં તે હજી; ગણિ સમયસુંદર એમ કહે, જૈન ધર્મને મર્મ એ હેજી-પા. ૩
ધન ધન તે દિન મુજ કદિ હેયે, હું પામીશ સંજમ સુધેજી પૂર્વઋષિપંથે ચાલશું, ગુરૂ વચને પ્રતિબુધ-ધન, ૧ અંત પંત ભિક્ષા ગોચરી, રણવણે કાઉસગ કરશું; સમતા શત્રુ મિત્ર ભાવશું, સંવેગે સુધે ધરણુંજ-ધન૨ સંસારના સંકટ થકી, હું છુટીશ અવતારજી; ધન ધન સમયસુંદર તે ઘડી, તે હું પામીશ ભવને પાર છે.
ધન૦ ૩
URBHSHISHURUBBISHBHUSHISHUBHUT
ચાર શરણા
UEusuu
UCLCULUCULUCUZ
תכתבתלתכתבתכתב
הברכהכרכובהכתב
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________
અગિયારમા સાથી
*
પદ્માવતીની આરાધના
હવે રાણી પદ્માવતી, જીવરાશિ ખમાવે । જાણપણું જગતે ભલું, ઈણ વેળા આવે. ૧
તે મુજ મિચ્છમિ દુક્કડ', અરિહંતની શાખ, જે મે જીવ વિરાધિયા, ચકરાશી લાખ; તે મુજ. રા
સાત લાખ પૃથ્વીતા, સાતે અસૂકાય । સાત લાખ તેઉકાયના, સાતે વળી વાય; તે. ા
દશ પ્રત્યેક વનસ્પતિ, ચઉહ સાધારણ । ખી ત્રિ ચરિદ્રિ જીવના, એ બે લાખ વિચાર; તે. ાજા
દેવતા તિયંચ નારકી, ચાર ચાર લાખ મનુષ્યના, એ લાખ ચેારાશી; તે.
પ્રકાશી ! ચઉદહ
પા
ઇષ્ણુ ભવ પરભવે સેવિયા, જે પાપ અઢાર । ત્રિવિધ ત્રિવિધ કરી પરિહરૂ, દુર્ગતિના દાતાર; તે ॥૬॥ હિંસા કીધી જીવની, ખેલ્યા
મૃષાવાદ । દોષ
અદત્તાદાનના, મૈથુન ઉન્માદ, તે. ાણા
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________
પદ્માવતીની આરાધના
૧૫૧
પરિગ્રહ મે કામ, કીધે ક્રોધ વિશેષ માન માયા લોભ મેં કીયાં, વળી રાગ ને શ્રેષ; તે. ૮
કલહ કરી જીવ દુહવ્યાં, કીધાં કુડાં કલંક નિંદા કીધી પારકી, રતિ અરતિ નિઃશંક; તે. છેલ્લા
ચાડી કીધી ચેતરે, કીધે થાપણ છે કુગુરૂ કુદેવ કુધર્મને, ભલે આણે ભરોસે તે. ૧૦
ખાટકીને ભોં મેં કીયા, જીવ નાનાવિધ ઘાત ચીડીમાર ભવે ચકલાં, માર્યા દિનરાત; તે. ૧૧
કાછ મુલ્લાને ભવે, પઢી મંત્ર કઠેર જીવ અનેક જબે કીયા, કીધાં પાપ અઘેર; તે. ૧૨
માછીને ભવે માછલાં, ઝાલ્યાં જળવાસ ધીવર ભીલ કેળી ભવે, મૃગ પાડયા પાસ; તે. ૧૩
કેટવાળને ભવે મેં કીયા, આકરા કર દંડ બંદીવાન મરાવીયા, કેરડા છડી રંડ; તે. ૧૪મા
પરમાધામીને ભવે, કીધા નારકી દુઃખ છેદન ભેદન વેદના, તાડન અતિ તિખ; તે. ૧૫
કુંભારને ભવે મેં કીયા, નીમાહ પચાવ્યા તેલીભવે તલ પીલીયા, પાપે પીંડ ભરાવ્યાં; તે. ૧૬
હાલી ભવે હળ બેડિયા, ફડિયાં પૃથ્વીના પેટા સુડ નિદાન ઘણું કીધાં, દીધાં બળદ ચપેટ; તે. ૧ળા - માળીને ભવે રૂપીયાં, નાનાવિધ વૃક્ષ મૂળ પત્ર ફલ કુલનાં, લાગ્યાં પાપ તે લક્ષ તે. ૧૮
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૨
અંતને સાથી ૧૧ અધેવાઈઆને ભવે, ભર્યા અધિક ભારા પિઠી પેઠે કીડા પડયા, દયા નાણું લગાર; તે. ૧૯
છીપાને ભવે છેતર્યા, કીધા રંગણ પાસ અગ્નિ આરંભ કીધા ઘણા, ધાતુવાદ અભ્યાસ; તે. રવો
શૂરપણે રણ ઝૂઝતાં, માર્યા માણસ વૃંદા મદિરા માંસ માખણ લખ્યાં, ખાધાં મૂળ ને કંદ; તે. ર૧
ખાણ ખણાવી ધાતુની, પાણી ઉલેચ્યાં આરંભ કીધાં અતિ ઘણું, પિતે પાપજ સંચ્યા; તે. પારા
કર્મ અંગાર કીયા વળી, ઘરમેં દવ દીધા. સમ ખાધા વીતરાગના, કુડા કેસજ કીધા; તે. ર૩
બીલી ભવે ઉંદર લીયા, ગીરોલી હત્યારી મૂઢ ગમારતણે ભવે, મેં જુ લીખ મારી; તે. ૨૪
ભાડભુંજાતણે ભવે, એકેંદ્રિય જીવ જવારી ચણા ઘણું શેકીયા, પાડતા રીવ; તે. રપા
ખાંડણ પીસણ ગારના, આરંભ અનેક ! રાંધણ ઇંધણ અનિનાં, કીધાં પાપ ઉક; તે. પરદા
- વિકથા ચાર કીધી વળી, સેવ્યા પાંચ પ્રમાદ ઈષ્ટ વિગ પાડ્યા, કીયા રૂદન વિખવાદ; તે. રા*
સાધુ અને શ્રાવક્તણા, વ્રત લહીને ભાગ્યાં મૂળ અને ઉત્તર તણું, મુજ દૂષણ લાગ્યાં; તે. પ૨૮ - સાપ વીંછી સિંહ ચાવરા, શકરા ને સમળી ! હિંસક જીવતણે ભવે, હિંસા કીધી સબળી; તે. જરા
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________
પદ્માવતીની આરાધના
૧૫૩
સુવાવડી દૂષણ ઘણાં, વળી ગર્ભ ગળાવ્યા । જીવાણી ઘાળ્યાં ઘણાં, શીલ વ્રત ભંજાવ્યાં; તે. ૫૩૦ના
ભવ અનંત ભમતાં થકાં, કીધા દેહસબંધ । ત્રિવિધ ત્રિવિધ કરી વાસિરૂં, તીશું પ્રતિબંધ, તે. ।।૩૧।
ભવ અનંત ભમતાં થકાં, કીધા પરિગ્રહ સંબંધ । ત્રિવિધ ત્રિવિધ કરી વેાસિરૂં, તીણનું પ્રતિબધ; તે. ાકરા
ભવ અનંત ભમતાં થકાં, કીધાં કુટુંબ સંબંધ । ત્રિવિધ ત્રિવિધ કરી વેાસિરૂ', તીનું પ્રતિબંધ; તે ॥૩૩ા
શ્રેણી પરે ઈહ ભવ પરભવે, કીધાં પાપ અખત્ર । ત્રિવિધ વિવિધ કરી વાસિરૂ', કરૂં' જન્મ પવિત્ર; તે. ૩૪ા
ઇષ્ણુ વિષે એ આરાધના, ભવિ કરશે જે । સમયસુંદર કહે પાપથી, વળી છુટશે તે; તે. ।।૩૫૫
રાગ વેરાગી જે સુણે, એહ ત્રીજી ઢાલ । સમયસુંદર કહે પાપથી, છુટે તત્કાળ; તે. ।૩૬।ા
195555555555555555555
ઇતિ પદ્માવતીની આરાધના
RRRRRRR
સમાપ્ત
૧૧ FREE
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________
બારમે સાથી
પુણ્યપ્રકાશનું સ્તવન
(દુહા) સકળ સિદ્ધિદાયક સદા, ચોવીસે જિનરાય; સદ્દગુરૂ સ્વામિની સરસ્વતી, પ્રેમે પ્રણમું પાય. ૧ ત્રિભુવનપતિ ત્રિશલાતણે. નંદન ગુણ ગંભીર; શાસનનાયક જગ જ, વર્ધમાન વડવીર. થરા એક દિન વીર જિણંદને, ચરણે કરી પ્રણામ; ભવિક જીવના હિત ભણી, પૂછે ગૌતમસ્વામ. ૩ મુક્તિમારગ આરાધીએ, કહે કિણ પરે અરિહંત, સુધા સરસ તવ વચનરસ, ભાખે શ્રી ભગવંત. અતિચાર આળોઈએ, વ્રત ધરીએ ગુરૂ શાખ; જીવ ખમા સયળ જે, નિ ચોરાશી લાખ. ૫ વિધિશું વળી સરવિએ, પાપરથાનક અકાર; ચાર “શરણ નિત્ય અનુસરે, કનિદૈ દુરિત આચાર. ૬ શુભકરણી અનુમેદીએ, ભાવ ભલે મન આણ; અનસન અવસર આદરી, ૧૦નવપદ જ સુજાણ. છા શુભ ગતિ આરાધનતણું, એ છે દશ અધિકાર; ચિત્ત આણીને આદર, જેમ પામે ભવ પાર. ૮
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________
પુણ્યપ્રકાશનું સ્તવન
૧૫૧
ઢાળ ૧ લી
જ્ઞાન દરિસણુ ચારિત્ર તપ વિરજ, એ પાંચે આચાર; એહતા ઇંડુ ભવ પરભવના, આલેાઇએ અતિચાર રે પ્રાણી, જ્ઞાન ભણા ગુણખાણી; વીર વન્દે એમ વાણીરે. પ્રા૦ ૧ એ આંકણી
ગુરૂ એળવીએ નહીં ગુરૂ વિનય, કાળે ધરી બહુ માન, સૂત્ર અરથ તદ્રુભય કરી સુધાં, ભણીએ વહી ઉપધાનરે. પ્રા મા ૨
જ્ઞાને પગરણ પાટી પાથી, ઠવણી નાકારવાલી; તેહ તણી કીધી આશાતના, જ્ઞાનભક્તિ ન સ ંભાલી ૨. પ્રા॰ જ્ઞા૦ ૩ ઇત્યાદિક વિપરીતપણાથી, જ્ઞાન વિરાધ્યું જેહ; આ ભવ પરભવ વળી રે ભવેાભવ, મિચ્છામિ દુક્કડ' તેહરે; પ્રા॰ જ્ઞા૦ ૪ પ્રાણી સમકિત લ્યેા શુદ્ધ જાણી, વીર વન્દે એમ વાણીરે,
પ્રા સ
જિનવચને શંકા નતિ કીજે, નવિ પરમત અભિલાષ; સાધુતણી નિંદા પરિહરજો. કુળ સંદેહ મ રાખ૨ે. પ્રા૦ સ૦ ૫
મૂઢપણું છડે પરશ ંસા, ગુણવંતને આદરીએ, સામીને ધરમે કરી સ્થિરતા, ભક્તિ પરભાવના કરીએરે, પ્રા॰ સ૦ ૬ સંઘ ચૈત્ય પ્રાસાદતણા જે, અવર્ણવાદ મન લેખા; દ્રવ્ય દેવકે જે વિષ્ણુસાયા, વિષ્ણુસતા ઉવેખ્યા ૨, પ્રા॰
સ ૭
ઇત્યાદિક વિપરીતપણાથી સમકિત ખડયુ જેહ, આ
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૬
અંતને સાથી ૧૨ ભવ પરભવ વળી રે ભવભવ, મિચ્છામિ દુક્કડં તેહરે પ્રા. સ. ૮
પ્રાણી ચારિત્ર લે ચિત્ત આણી, પંચ સમિતિ ત્રણ ગુપ્તિ વિરાધી; આઠે પ્રવચનમાય; સાધુ તણે ધરમે પરમાદે, અશુદ્ધ વચન મન કાય છે. પ્રા. ચા. ૯
શ્રાવકને ધર્મ સામાયિક, પિસહમાં મન વાળી; જે જયણાપૂર્વક તે આઠે, પ્રવચન માય ન પાળીરે. પ્રા. સ. ૧૦
ઈત્યાદિક વિપરિતપણાથી, ચારિત્ર ડહોળ્યું જેહ, આ ભવ પરભવ વળીરે ભભવ મિચ્છામિ દુક્કડં તેહરે. પ્રા. ચાઇ ૧૧
બારે ભેદે તપ નવ કીધે, છતે જોગે છતિ શકતે, ધમેં મન વચન કાયા વિરજ, નવિ ફેરવીઉં ભગતેરે. પ્રા. ચા. ૧૨
તપ વિરજ આચાર એણી પેર, વિવિધ વિરાધ્યાં જેહ; આ ભવ પરભવ વળીરે ભવોભવ મિચ્છામિ દુક્કડ તેહરે. પ્રા. ચા. ૧૩
વળીય વિશેષે ચારિત્ર કેરા, અતિચાર આઈએ; વીર જિણસર વયણ સુણીને, પામેલ સવી જોઈએ. પ્રા. ચા૦ ૧૪
ઢાળ ૨ જી. પૃથ્વી પાણી તેલ, વાયુ વનસ્પતિ; એ પાંચ થાવર કહ્યએ. ૧
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________
પુણ્યપ્રકાશનું સ્તવન
૧૫૭
કરી કરસણ આરંભ, ખેત્ર જે ખેડીયાં; કુવા તળાવ ખણાવીયાએ. ૨
ઘર આરંભ અનેક, ટાંકા ભુઈરાં; મેડી માળ ચણુંવીયાએ. ૩
લીંપણ ઝુંપણ કાજ, એણી પરે પરપરે; પૃથ્વીકાય વિરાધીયાએ. ૪
ધયણ નાહણ પાણી, ઝીલણ અપકાય, તિ ધોતિ કરી દુહવ્યા. ૫
ભાઠીગર કુંભાર, લોહ સુવનગરા, ભાડભુંજા લીહા લાગરાએ. ૬
તે પણ શેકણ કાજ; વસ નિખારણ, રંગણ રાંધન રસવતીએ. ૭
એણી પરે કર્માદાન, પરે પરે કેળવી, તેઉ વાયુ વિરાધીયાએ. ૮
વાડી વન આરામ, વાવી વનસ્પતિ; પાન ફૂલ ફળ ચુંટીયાએ. ૯
પહક પાપડી શાક સેક્યાં સૂકવ્યાં છેદ્યાં છુધાં આથીયાંએ. ૧૦
અળશી ને એરંડા, ધાણ ઘાલીને, ઘણા તિલાદિક પીલીયાએ. ૧૧
ઘાલી કોલું માંહે, પીલી સેલડી; કંદમૂળ ફળ વેચીયાંએ. ૧૨
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૫૮
અંતને સાથી ૧૨ એમ એકેંદ્રિય જીવ હણ્યાં હણાવિયા; હણતાં જે અનુમદિયાએ. ૧૩
આ ભાવ પરભવ જેહ, વળીય ભભવે; તે મુજ મિચ્છા મિદુકકોંએ. ૧૪
કૃમી કરમીયા કીડા, ગાડર ગડેલા; ઈચળ પુરા ને અલસીયાએ. ૧૫
વાળા જળ ચુડેલ, વિચળીત રસતણા, વળી અથાણા પ્રમુખનાએ. ૧૬
એમ બેઈદ્રિ જીવ, જેહ મેં દુહવ્યા; તે મુજ મિચ્છામિ દુક્કડંએ. ૧૭
ઉધેહી જુ લીખ, માંકડ મંકોડા, ચાંચડ કીડી કંથઆએ. ૧૯
ગધેઆ વિમેલ, કાનખજુરડા, ગગોડા ધનેરીયાએ. ૧૯
એમ તે ઈદ્રિય જીવ, જેહ મેં દુહવ્યા; તે મુજ મિચ્છામિ દુક્કડંએ. ૨૦
માંખી મચ્છર ડાંસ, મસા પંતગીયા; કંસારી કેલિયા વડાએ. ૨૧
રીંકણું વીછીં તીડ, ભમરા-ભમરીયે કુંતા બગ ખડમાંકડીએ. ૨૨
એમ રિંદ્રિય જીવ, જેહ મેં દુહવ્યા, તે મુજ મિચ્છામિ દુક્કડં એ. ૨૩
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________
પુણ્યપ્રકાશનું સ્તવન
"૧૫૮
જળમાં નાંખી જાળ, જળચર દુહવ્યા; વનમાં મૃગ સંતાપીયાએ. ૨૪
પડ્યા પંખી જીવ, પાડી પાસમાં, પોપટ ઘાલ્યા પાંજરેએ. ૨૫
" એમ પંચેદ્રિય જીવ, જેહ મેં દુહવ્યા; તે મુજ મિચ્છામિ દુક્કડે એ. ૨૬
ઢાળ ૩ જી. ધ લોભ ભય હાંસથીજી, બોલ્યા વચન અસત્ય ફૂડ કરી ધન પારકાંજી, લીધાં જેહ અદત્તરે. જિનજી, મિચ્છામિ દુક્કડં આજ. તુમ સાખે મહારાજરે જિનજી, દઈ સારૂં કાજ રે; જિનજી મિચ્છામિ દુક્કડં આજ છે એ આંકણી છે ,
દેવ મનુષ્ય તિર્યંચનાંછ, મિથુન સેવ્યાં જેહ, વિષયારસ સંપટપણેજી, ઘણું વિડંખે દેહ-જિન”. ૨
પરિગ્રહની મમતા કરીજી, ભવે ભવે મેલી આથ; જે જિહાં તે તિહાં રહ્યું છે, કેઈ ન આવે સાથરે જિન. ૩
રયણી–ભેજન જે કર્યાજી, કીધાં ભક્ષ અભક્ષ; રસના રસની લાલચેજી, પાપ કર્યો પ્રત્યક્ષ-જિન. ૪.
વ્રત લેઈ વિસારિયાંછ, વળી ભાગ્યાં પચ્ચખાણ; કપટ હેતુ કિરિયા કરીજી, કીધાં આપ વખાણ રે–જિનજી. ૫
ત્રણ ઢાળે આઠે દુહજી, આલેયા અતિચાર; શિવગતિ આરાધન તજી, એ પહેલ અધિકાર-જિનજી, મિચ્છામિ દુક્કડં આજ. ૬
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________
અંતને સાથી ૧૨
ઢાળ ૪ થી પંચ મહાવ્રત આદરે સાહેલડીરે, અથવા જે વ્રત બાર તે; યથાશક્તિ વ્રત આદરી સાહેલડીરે, પાળો નિરતિચાર તે. ૧
વ્રત લીધાં સંભારીએ સારુ, હૈડે ધરીએ વિચાર તે; શિવગતિ આરાધનતણે સાવ એ બીજો અધિકાર છે. ૨
જીવ સર્વ ખમાવીએ સા, પેનિ ચોરાશી લાખ તે; મન શુદ્ધ કરી ખામણ સા૦, કેઈશું શેષ ન રાખ તે. ૩ | સર્વ મિત્ર કરી ચિંતા સા. કેઈ ન જાણે શત્રુ તે; રાગ દ્વેષ એમ પરિહરે સા, કીજે જન્મ પવિત્ર છે. ૪
સ્વામી સંઘ ખમાવીએ સા., જે ઉપની અપ્રીત તે; સજજન કુટુંબ કરી ખામણાં સારુ, એ જિનશાસન રીત તે. ૫
ખમીએ ને ખમાવીએ સાઇ, એહ જ ધર્મનું સાર તે; શિવગતિ આરાધનત, સાએ ત્રીજો અધિકાર છે. ૬
મૃષાવાદ હિંસા ચોરી સાઇ, ધનમૂચ્છ મિથુન તે; ક્રોધ માન માયા તૃષ્ણા સા, પ્રેમ છેષ પશુન્ય તે. ૭
નિંદા કલહ ન કીજીએ સા., કુડે ન દીજે આળ તે; રતિ અરતિ મિથ્યા તને સા., માયા મેહજંજાળ તે. ૮
ત્રિવિધ ત્રિવિધ સરાવિએ સાક, પાપસ્થાન અઢાર તે શિવગતિ આરાધનતણે સાઇ, એ ચે અધિકાર તે. ૯
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________
પુણ્યપ્રકાશનું સ્તવન
૧૬૧ ઢાળ ૫ મી જનમ જરા મરણ કરીએ, આ સંસાર અસાર તે; કર્યાં કર્મ સહુ અનુભવે એ, કેઈ ન રાખણહાર તે. ૧
" શરણ એક અરિહંતનું એ, શરણ સિદ્ધ ભગવંત તે; શરણ ધર્મ શ્રી જૈનને એ, સાધુ શરણ ગુણવંત તે. ૨
અવર મેહ સવિ પરિહરી એ, ચાર શરણ ચિત્ત ધાર તે; શિવગતિ આરાધનતણે એ, એ પાંચમે અધિકાર છે. ૩
આ ભવ પરભવ જે કર્યો એ, પાપ કર્મ કઈ લાખ તે; આતમ સામે નિદિઓએ, પડિકમિચે ગુરૂસાખ તે. ૪
મિથ્યામતિ વર્તાવિયા એ, ભાખ્યા ઉત્સવ તે કુમતિ કદાગ્રહને વશે એ, જે ઉથાપ્યાં સૂત્ર તે. ૫
ઘડડ્યાં ઘડાવ્યાં જે ઘણાંએ, ઘંટી હળ હથિઆર તે; ભવ ભવ મેલી મૂકીયાએ, કરતાં જીવસંહાર તે. ૬
પાપ કરીને પિષીય એ, જનમ જનમ પરિવાર તે; જન્માંતર પિત્યા પછી એ, કેઈ ન કીધી સાર તે. ૭
આ ભવ પરભવ જે કર્યા છે, એમ અધિકરણ અનેક તે ત્રિવિધ ત્રિવિધ સરાવીએએ, આણી હદય વિવેક તે. ૮ | દુષ્કૃત નિંદા એમ કરી એ, પાપ કરે પરિવાર તે; શિવગતિ આરાધન તેણે એ, એ છઠ્ઠો અધિકાર છે. ૯.
ઢાળ ૬ ઠ્ઠી ધન ધન તે દિન માહરે, જીહાં કીધે ધર્મ દાન શિયળ તપ ભાવના, ટાળ્યાં દુષ્કર્મ. ધ. ૧
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૨
અંતને સાથી ૧૨ શત્રુ જાદિક તીર્થની, જે કીધી જાત્ર; જુગતે જિનવર પૂજિયા, વળી પિખ્યાં પાત્ર. ધન- ૨
પુસ્તક જ્ઞાન લખાવીયાં, જીણવર જિનચત્ય, સંઘ ચતુર્વિધ સાચવ્યા, એ સાતે ખેત્ર. ધન- ૩
પડિક્કમણાં સુપર કર્યા, અનુકંપા દાન; સાધુ સૂરિ ઉવઝાયને, દીધાં બહુમાન. ધન- ૪
ધર્મ કાજ અનુમદિએ, એમ વારંવાર; શિવગતિ આરાધનત, એ સાતમે અધિકાર. ધન ૫
ભાવ ભલે મન આણીએ, ચિત્ત આણી ઠામ; સમતાભાવે ભાવિએ, એ આતમરામ. ધન- ૬
સુખ દુઃખ કારણ જીવને, કાંઈ અવર ન હોય; કર્મ આપ જે આચર્યા, જોગવીએ સોય. ધન૭
સમતા વિણ જે અનુસરે, પ્રાણી પુણ્યનું કામ; છાર ઉપર તે લીંપણું, ઝાંખર ચિત્રામ. ઘન, ૮
ભાવ ભલી પરે ભાવીએ, એ ધર્મને સાર; શિવગતિ આરાધન તણે એ, આઠમે અધિકાર. ધન ૯
ઢાળ ૭ મી હવે અવસર જાણી, કરી લેખણ સાર; અનશણ આદરિયે, પચ્ચકખી ચારે આહાર, લલુતા સવિ મૂકી, છાંડી મમતા અંગ; એ આતમ ખેલે, સમતા જ્ઞાનતરંગ. ૧
ગતિ ચારે કીધાં, આહાર અનંત નિઃશંક, પણ તૃપ્તિ ન પામ્યો, જીવ લાલચીઓ રંક; દુલહે એ વળી વળી,
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________
પુણ્યપ્રકાશનું સ્તવન
૧૬૩
અનશનના પરિણામ; એહથી પામીજે, શિવપદ સુરપદ
ઠામ. ૨
ધન ધન્ના શાલિભદ્ર, ખંધા મેઘકુમાર; અનશન આરાધી પામ્યા ભવના પાર; શિવમ ંદિર જાશે, કરી એક અવતાર, આરાધન કેરા, એ નવમા અધિકાર ૩
દશમે અધિકારે, મહામંત્ર નવકાર; મનથી નવી મૂકે, શિવસુખ કુલ સહકાર; એહુ જપતાં જાયે, દુર્ગતિ દાષ વિકાર, સુપરે એ સમા, ચૌઢ પુરવના સાર. ૪
જનમાંતર જાતાં, જો પામે નવકાર; તે પાતક ગાળી, પામે સુર અવતાર; એ નવપદ સરખા, મ ંત્ર ન કે સ`સાર; એહ ભવ ને પરભવે, સુખસંપત્તિ દાતાર. ૫
જ્યું ભીલ ભીલડી, રાજા રાણી થાય; નવપદ મહિમાથી, રાજસિંહ મહારાય; રાણી રતનવતી એહુ પામ્યાં છે સુરભાગ; એક ભવ પછી લેશે, શિવવધૂ સંજોગ. ૬
શ્રીમતીને એ વલી; મત્ર ફલ્યા તત્કાલ; ફણીધર ફીટીને, પ્રગટ થઇ ફુલમાળ, શિવકુમારે જોગી, સેાવન પુરિસા કીધ, એમ એણે મત્રે, કાજ ઘણાનાં સિદ્ધ. ૭
એ દશ અધિકારે, વીર જિજ્ઞેસર ભાગ્યો; આરાધન કેશ વિધિ, જેણે ચિત્તમાંહી રાખ્યું; તેણે પાપ પખાળી, ભવભય દૂર નાખ્યા, જિન વિનય કરતાં, સુમતિ અમૃતરસ ચાખ્યા. ૮
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૪
અંતને સાથી ૧૨ ઢાળ ૮ મી સિદ્ધારથ રાયકુળ તિલેએ, ત્રિશલા માત મલહાર તે; અવનીતલે તમે અવતર્યા એ, કરવા અમ ઉપકાર તે, જયે જિનવીરજીએ. ૧
અપરાધ કર્યાં ઘણા એ, કહેતાં ન લહું પાર તે, તુમ ચરણે આવ્યા ભણું એ, જે તારે તે તાર તે. જ. ૨
આશ કરીને આવીયો એ, તુમ ચરણે મહારાજ તે; આવ્યાને ઉવેખશે એ, તે કેમ રહેશે લાજ તે. જે. ૩ " કરમ અલુંજણ આકરાંએ, જન્મ મરણ જંજાલ તે; હું છું એહથી ઉભગએ, છેડાવ દેવદયાળ તે. ૦ ૪
આજ મને રથ મુજ ફળ્યા એ, નાઠાં દુઃખ દેલ તે; તુઠે જીન જેવીસમાએ, પ્રગટ્યાં પુણ્ય કર્લોલ તે. જય૦ ૫
ભવે ભવે વિનય તમારડે એ, ભાવ ભક્તિ તુમ પાય તે; દેવ દયા કરી દીજીયે એ, બોધીબીજ સુપસાય તે. જય૦ ૬
કળશ. - ઈહ તરણ તારણ સુગતિ કારણ, દુઃખ નિવારણ જગ જ; શ્રીવીર જિનવર ચરણ થતાં, અધિક મન ઉલટ થયા. ૧.
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૫
-
નk
see જિવત કી
પુણ્યપ્રકાશનું સ્તવન
શ્રીવિજયદેવસુરીંદ પટધર, તીરથ જગમ એણી જગે તપગચ્છપતિ શ્રીવિજયપ્રભ સૂરિ સૂરિ તેજે ઝગમગે. ૨
શ્રીહિરવિજયસૂરિશિષ્ય વાચક કિર્તિવિજય સુરગુરૂ સમ, તસ શિષ્ય વાચક વિનયવિજયે, યુ જીન ચાવીસમા. ૩
સયસતર સંવત ઓગણત્રીસે ૧૭૨૯, રહી રાંદરે માસ એ; વિજય દશમી વિજય કારણ, કીયે ગુણ અભ્યાસ એ. ૪
નરભવ આરાધન સિદ્ધિ સાધન, સુકૃત લીલ વિલાસ એ; નિર્જરા હેતે સ્તવન રચિયું, નામે પુન્યપ્રકાશ એ. પ.
| | *
ઈતિ પુણ્યપ્રકાશનું સ્તવન
૧૨ |
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________
તેરમે સાથી
શ્રીઆત્મભાવના 1 અહો આત્મા ! તું વિચારી જે કે તું અનંત કાળથી રઝળે છે, પણ તારા દુઃખને અંત આવ્યું નહીં. હવે તું મનુષ્યને જન્મ પામે છે તે ધર્મસાધન કર કે જેથી સર્વે સંતાપ મટી જાય.
એવી રીતનું ધર્મ સાધન કર કે જેથી વહેલા મુક્તિ મળે. શાથી? જે હવે તારે સંસારમાં રઝળવું તે ઠીક નહિ; મુક્તિનાં કારણ સાચાં પામે તે આ અવસર ચૂકે નહીં. આબુ અષ્ટાપદ ગીરનાર; સમેતશિખર શત્રુંજય સાર; પંચ તીર્થ એ ઉત્તમ ઠામ, સિદ્ધિ ગયા તેને કરૂં પ્રણામ. નામજિણ જિણનામા, ઠવણજિર્ણ નિણંદ ડિમા; દધ્વજિણે જિણજીયા, ભાવજિણા સમવસરણસ્થા ના
જેમ મંત્રથી ઝેર ઉતરી જાય, રોગ મટી જાય, તેમ પ્રભુનામથી મિથ્યાત્વ, અવત, કષાય, ગ, કર્મવેગ સર્વે મટી જાય.
નામજિણ-પ્રભુનામ કેવળજ્ઞાની, નિર્વાણ, સાગર, મહાજશ, વિમલ, સર્વાનુભૂતિ, શ્રીધર, શ્રીદત્ત, દામોદર,
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીઆત્મભાવના
૧૭ સુતેજ, સ્વામિક, મુનિસુવ્રત, સુગતિ, શિવગતિ, અસ્તાગતિ, નમિસર, અનિલ, જશધર, કૃતારથ, જિનેશ્વર, શુદ્ધમતિ, શિવંકર, શુભદિન, સંપ્રતિ–એ અતીતકાલે થઈ ગયા તે સર્વેને માહિતી અનંતી ક્રેડાડવા ત્રિકાલ વંદના હજ છે
ઋષભ, અજિત, સંભવ, અભિનંદન, સુમતિ, પદ્મપ્રભ, સુપાર્શ્વ, ચંદ્રપ્રભા, સુવિધિ, શીતલ, શ્રેયાંસ, વાસુપૂજ્ય, વિમલ, અનંત, ધર્મ, શાંતિ, કુંથુ, અર, મહિલ, મુનિસુવ્રત, નમી, નેમી, પાર્શ્વ, વર્ધમાનાંતાઃ જિનાઃ શાંતાઃ શાંતિકરા ભવંતુ સ્વાહા છે જે રીતે તમે શાંતિ પામ્યા તે રીતે સર્વ જીવને શાંતિ કરે એમ મારી વિનતિ છે.
પદ્મનાભ, સુરદેવ, સુપાર્શ્વ, સ્વયંપ્રભુ, સર્વાનુભૂતિ, દેવસુત, ઉદયનાથ, પિઢાલ, પિટીલ, સત્કીર્તિ, સુવ્રત, અમમ, નિષ્કાય, તીપુલાક, નિર્મમ, ચિત્રગુપ્ત, સમાધિ, સંવર, જશેધર, વિજયદેવ, મલીજિન, દેવજિન, અનંતજિન, ભદ્રકર એ વીસ પ્રભુ થશે, તેને મારી અનંતી કેડીક્રવાર ત્રિકાલ વંદના હેજે
સિમંધર, જુગાંધર, બાહુ, સુબાહુ સુજાત, સ્વયંપ્રભુ, વૃષભાનન, અનંતવીર્ય, સુરપ્રભ, વિશાલનાથ, વાધર, ચંદ્રાનન, ચંદ્રબાહુ, ભુજંગનાથ, નેમિશર, ઇશ્વર, વીરસેન, દેવજસા, મહાભદ્ર, અજિતવીર્ય, એ વિશે વિહરમાનને મારી અનંતી ક્રેડાકોડવાર ત્રિકાળ વંદના હાજે છે
અતીત અનાગત ને વર્તમાનકાળના બહેતર તીર્થકર, વીસ વિરહમાન; વૃષભાનન, ચંદ્રાનન, વરિષેણ ને વર્ધમાન
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૬૮
અંતને સાથી ૧૩ એ ચારે શાશ્વત જિન મળી છ— જિનને હું પ્રણામ કરું છું. !
સ્થાપના જિન-શાશ્વતી પ્રતિમા પાંચશે ધનુષ્યની તથા સાત હાથની છે, રત્નની છે, દીવ્ય છે, મને હર છે, દેખવાથી શાશ્વતા સુખ પમાય છે.
વ્યંતરનિકામાં અસંખ્યાતા, તિષમાં અસંખ્યાતા જિનબિંબ છે, વળી ત્રણ ભુવનમાં પંદરસે ને બેંતાલીસ કેડ અઠાવન લાખ છત્રીસ હજાર ને એંશી શાશ્વતા જિનબિંબ છે, તે સર્વને મારી અનંતી કોડકોડવાર ત્રિકાલવંદના હેજે.
અશાશ્વતી પ્રતિમા આબુજીમાં આદીશ્વરજી, નેમીનાથજી, પારસનાથજી, શાંતિનાથજી પ્રમુખ જિનબિંબ ઘણાં છે. વળી અનંતા જીવ મુક્તિ પામ્યા તે સર્વેને મારી અનંતી ડાક્રોડવાર ત્રિકાલવંદના હેજે.
અષ્ટાપદજી ઉપર આદીશ્વર ભગવાન દશ હજાર મુનિ સાથે મુક્તિ વર્યો. ભરત મહારાજાએ સેનાનું દહેરું કરાવ્યું. રત્નના ચોવીસ જિનબિંબ ભરાવ્યાં.
ચત્તારિ અpઠ દસ દેય, વંદિયા જિણવર ચઉવ્વીસં; પરમઠ નિરિઠ અઠા, સિદ્ધ સિદ્ધિ મમ દિસંતુ ના
વળી ગૌતમસ્વામી પિતાની લબ્ધિએ અષ્ટાપદ ઉપર ચડી, પ્રભુને વાંદી, જગચિંતા-મણિનું ચિત્યવંદન કરી, તિર્યગૂજભક દેવતાને પ્રતિબંધ કરી, પંદરશે ત્રણ તાપસને પારણા કરાવી કેવળજ્ઞાન પમાડયું. વળી રાવણે વીણા વગાડી તીર્થ કરગેત્ર બાંધ્યું. વળી અનંતા જીવ મુક્તિ ગયા તે સર્વેને
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીઆત્મભાવના
૧૬૯
મારી અનંતી. ક્રોડાક્રોડવાર ત્રિકાલવઢના હા. વળી ગીરનારજી ઉપર નેમિનાથ મહારાજાએ એક હજાર પુરૂષ સાથે દીક્ષા લીધી, સંસારનું સ્વરૂપ ઘણું નારૂં જાણ્યું, સ'સાર દુઃખરૂપ, દુઃખેભરેલા, દુઃખનું કારણ, સાચા સુખના વૈરી, હળાહળ વિષ જેવા, મળતી આગ જેવા જાણી નીકળી પડયા. ચારિત્ર પાળી પંચાવનમેં દિવસે કેવળજ્ઞાન પામ્યા. પાંચશે' છત્રીશ સાથે મુક્તિ ગયા. સાતશે... વરસ સુધી કેવળીપર્યાય પાળી ઘણા જીવને પ્રતિષીને મુક્તિ ગયા. વળી અનંતા છત્ર મુક્તિ વર્યાં, તે સર્વેને મારી અન ́તી ક્રેાડાક્રોડવાર ત્રિકાલવ'ના હાજો. ળળી સમેતશિખરજી ઉપર વીશે ટૂંકે વીશ પ્રભુજી સતાવીશ હજાર ત્રણશે... એગણુપચાસ મુનિ સાથે મુક્તિ પામ્યા. વળી શામળાપારસનાથજી વિરાજે છે. વળી અનંતા જીવ મુક્તિ ગયા, તે સર્વે ને મારી અનતી ક્રોડાક્રોડવાર ત્રિકાલવદના હાજા, તારંગાજીમાં અજિતનાથજીને મારી અનતી ક્રોડાકોડવાર ત્રિકાલવઢના હેજો. ચંપાનગરીમાં વાસુપૂજ્યજી મુક્તિ ગયા. વળી પાવાપુરીએ મહાવીરપ્રભુ સિદ્ધિ વર્યો. તે સર્વેને મારી અનતી ક્રોડાકોડવાર ત્રિકાળવઢના હાો શ્રી સિદ્ધાચળજી ઉપર આદીશ્વરજી અનંત લાભ જાણી, પૂર્વ નવાણું વાર સમેાસર્યા, વળી અન ંત જીવ મુક્તિ વર્યાં, વળી જિનત્રિબ ઘણા છે, તે સર્વે ને મારી અન'તી ક્રોડાકોડવાર ત્રિકાલવંદના હોજો.
દ્રવ્યજિન-તે તીથ કર પદવી લેાગવીને, પેાતાના શાસનના પિરવાર લઈને મુક્તિમાં વિરાજે છે, તે સર્વેને મારી અનતી ક્રોડાક્રેાડવાર ત્રિકાલવદના હાજો.
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________
૧૭૦
અંતને સાથી ૧૩ આવતે કાળે તીર્થંકરપદવી પામશે તે શ્રેણિક રાજાના જીવ પ્રમુખને મારી અનંતી ક્રોડાકોડવાર ત્રિકાલવંદના હેજે.
મારા જીવને નિગદમાંથી બહાર કાઢો તે સિદ્ધના જીવને માહરી અનંતી કોડક્રોડવાર ત્રિકાલવંદના હેજે. ભાવજિન-ભાવ છણા સમવસરણસ્થા સસરણને વિષે વીશ વિહરમાનજીર કેવા છે? તે પાંચશે ધનુષ્યની દેહ છે, સેવન સમી કાયા, એક હજાર આઠ ઉદાર લક્ષણ છે, જ્ઞાનાતિશયે કરીને સર્વે પદાર્થ જાણી રહ્યા છે, દર્શન કરી સર્વે ભાવ દેખી રહ્યા છે, વચનાતિશયે કરી ભવજીવને પ્રતિબોધ કરે છે; તેથી કઈ જીવ તે ક્ષપકશ્રેણિ ચડે છે, કે તે સાધુપણું પામે છે, કેઈ તે શ્રાવકપણું પામે છે, વળી કઈ સમક્તિ પામે છે, કોઈ તે ભદ્રભાવને પામે છે. એ રીતે બહુ રીતે જીવને સંસારના ફલેશથી મૂકાવે છે. વળી પૂજા સેવા, ભક્તિ, વંદના, સ્તવના કરવાનું મન થાય છે, તેથી પૂજી, સેવી, વાંદી પ્રભુ સરખા પૂજનિક થાય છે. અપાયાપગમાતિશયે કરીને ભવી જીવને આ ભવના ને ભવભવનાં કષ્ટ-દુઃખ આપદા ટાળે છે, એ ચાર મહા અતિશય. વળી અશેકવૃક્ષ શેભે છે, કુલની વૃષ્ટિ ઢીંચણ સુધી થાય છે. પાંચ વર્ષના કુલ જલથલન નીપજ્યાં વસે છે, વળી પ્રભુની વાણું એક જોજન સુધી સંભળાય છે, વળી પ્રભુજીને ચામર વીંજાય છે, વળી રત્નના સિંહાસન પર બેઠા છે, વળી ભામંડલ પૂછે રાજે છે, આકાશે દંદુભિ ગાજે છે, વળી ત્રણ છત્ર માથે છાજે છે, વળી બાર ગુણે સહિત છે, ચેત્રીસ અતિશયે કરી વિરાજિત છે, વાણી પાંત્રીસ ગુણે કરી રાજિત છે. આઠ પ્રતિહાર્ય
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રીઆત્મભાવના
૧૯૧
તેણે કરી શોભિત છે. અસંખ્યાતા દેવે કરી સેવિત છે, અઢાર દોષે કરી રહિત છે. કેવળજ્ઞાન,કેવળદર્શન આદિ અનંત ગુણે કરી સહિત છે. તરણ-તારણુ જહાજ સમાન છે. કલ્યાણકને દિવસે નરકે પણ અજવાળાં થાય છે. વળી મહાગેાપ, મહામાહણુ, મહાનિર્યામક, જગસત્થવાહ એવી ઉપમા છાજે છે. મેાક્ષના સાથી છે. ક્રોડ કેવળી, બે હજાર ક્રોડ સાધુ, ગણુધર, કેવળજ્ઞાની, મનઃ૫ વજ્ઞાની, અવધિજ્ઞાની, મતિજ્ઞાની, સાધુ, સાધ્વી, શ્રાવક, શ્રાવિકા, ચતુર્વિધ સંઘ, સમકિતી જીવ, વળી દ્વાદશાંગીવાણી, વળી આણા પાળવાવાળા અને તજીવ મુક્તિ પામ્યા. વળી વર્તમાનકાળે આણા પાળે છે, વળી ભાવી કાળે આણા પાળશે તે સર્વને મારી અનંતી. ક્રોડાક્રોડવાર ત્રિકલિવઢના હેજો. એ વઢનાનું ફળ એજ માગું છું. જે મારા જીવને તમારા સરીખા કરે એજ વિનંતી છે. જે થકી મારા પરિણામ તમારા જેવા સુંદર મનેાહર થાય, જે થકી તમારા જેવું કેવળજ્ઞાન, કેવળદશન, સ્થિરતારૂપ ચારિત્ર કેવળ એકલું સુખ સર્વ દુઃખથી રહિત સાધુ; અરૂપીગુણુ વળી અગુરૂલઘુ અવગાહના, વળી સાર્દિઅન'તમે ભાગે સ્થિતિ. ફરી સંસારમાં આવવું નહીં, અનંતુ વીર્ય, વળી ક્રોધ નહીં' માન નહીં, માયા નહી', લેાભ નહી', રાગ નહીં, દ્વેષ નહી', મેહ નહીં, આશા, તૃષ્ણા, વણું, ગ ંધ, રસ, સ્પર્શ, ભૂખ, તરસ, ટાઢ, તડકા, દુઃખ, ફ્લેશ, સંતાપ એવા એવા દેજે કરી રહિતપણુ મારી સત્તામાં છે તે અનંતા ગુણ પ્રકટ થાએ. એજ મારી અરજ છે. ખીજુ કાંઇજ માગતા નથી.
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________
અતના સાથી ૧૩
સર્વે સિદ્ધ ભગવાને આચાય અને, ઉપાધ્યાયજીને, સર્વે સાધુ મહારાજને, વળી દન, જ્ઞાન, ચારિત્ર, તપ એ નવપદજીને મારી અનતી ક્રોડાક્રોડવાર ત્રિકાલ વંદના હાજો. “ ઇમ નવપદ ધ્યાવે, પરમ આણુંદ પાવે; નવમે ભવ શિવ જાવે. દેવ–નરભવ પાવે; જ્ઞાનવિમલ ગુણ ગાવે, સિદ્ધચક્ર પ્રભાવે, સવી દુરિત સમાવે; વિશ્વ જયકર પાવે.” ઇતિ
"(
૧૭૨
હે જીવ તું વિચાર તે ખરે. જે આ વખત ફ્રી ક્યારે મળશે ? ચેત ! સમજ ! જો ! જાગ ! જાગ ! શું પ્રમાદ, આળસ નિંદ્રા કરી રહ્યો છે ? કોણ તારા હિતકારી છે, જે ધર્માંમાં સહાય કરશે ? ને કાણુ તુજને સુખ આપશે ? સર્વે સ્વાથીચું છે, તેથી તું પોતાના સ્વાર્થ સાધીને સર્વ જીવને સુખી કરીને મુક્તિનગરીમાં વાસ કર. તેજ તારે કરવા ચૈાગ્ય છે તે કર. ફ્રી ફ્રી આ અવસર તું કે’વારે પામીશ ? એમ જાણીને આ ભાવના રાજ ભાવવી. જેથી સવ આપદા મટી જશે. ને સર્વ સંપદા પામીશ તે સારૂ હવે પ્રમાદ કરીશ નહી, ઘણું શું શીખવીએ ? જે રીતે પેાતાને ને પરને શાંતિ, તૃષ્ટિ, પુષ્ટિ, ઋદ્ધિ, વૃદ્ધિ, કલ્યાણુ, મંગળ, જય, વિજય, મેાક્ષ, પરમ મહેાય થાય તેમ કરજે.
RRRRRRRRRRRR
P
ઇતિ શ્રીઆત્મભાવના
સમાપ્ત
૧૩
RRRRRRRR
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ KIWATI SUVAKIAL ANNVNVNSVANNE આરાધનાને અંગે नो जगतस्त्वम् હે ચેતન ! તું જગતને નથી. न ते जगत् હે આત્મા ! જગત તારું નથી. विश्व भाव्येव भवति જગતમાં થવાનું છે તે જ થાય છે. यत्नास्तु तत्सहायकाः -જે પ્રયત્ન છે તે તે ભાવિને સહાય કરનારા છે. धन्या वीरजिनाद्याः ભગવાન મહાવીર મહારાજ વગેરે જ ધન્ય છે. सत्यां शक्तौ सहन्त आत्मार्थाः ઉપસર્ગ, પરિષહ, રેગ આદિ દૂર કરવાની શક્તિ હોવા છતાં આત્માથી જીવે તે સહન કરે છે. सद्धैर्यमालम्ब्य सहन्त आप्ताः આપ્ત પુરુષે શ્રેષ્ઠ વૈર્યનું આલંબન કરીને | દુ:ખને સહન કરે છે. चक्री धन्यः सनत्कुमारः सः હે ચેતન ! અનેક પ્રકારના રોગોના પરિષહને સહન કરનાર ચક્રવતી સનકુમાર ધન્ય છે, તે તું રગના પરિષહને સહન કર. “આગમખ્વારક એમ. વાડીલાલની કુ. અમદાવાદ,