Book Title: Abu Jain Mandiro ke Nirmata
Author(s): Lalitvijay
Publisher: Atmanand Jain Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/034722/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI yazovijayajI jaina graMthamALA - 05 dAdAsAheba, bhAvanagara, Dona : 0278-2425322 300484s AbujainamandiroMke nirmaataa| mUlya ATha aane| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ FONE prese A RANG moonama % 3EE WHAJAS zrIbhAMDAsara jainamaMdira bIkAnera-(rAjapUtAnA) bAhara kA dRzya. bhItara kA dRzya. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // jainAcArya 108 zrImadvijayAnandasUripAdapadmabhyo namaH // // vande vIramAnandam // // AbujainamandiroMke nirmAtA // lekhakanyAyAmbhonidhijainAcArya 108 zrImadvijayAnandasUripraziSya zrImAna zrIvallabhavijayajI mahArAjake ziSyaratna paNDita zrIlalitavijayajI (paMnyAsajI) mahArAja / prakAzakabIkAnera nivAsI seTha kAlUrAmajI kocarakI sahAyatAse zrIAtmAnanda jainasabhA aMbAlA zahara (paMjAba) nirNayasAgara presa muMbaI, vIranirvANa 2448 Atma saMvat 27 / prati saMkhyA / vikrama 1979 / 1000 I. san 1922 "mUlya ATha Ane" Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Published by Bapu Gopichand Jain, B. A. LL. B. Secretary Sri Atmanand Jain Sabha, Ambala City, (Punjab). Printed by Ramchandra Yesu Shedge, at the 'Nirnaya Sagar Press, 23, Kolbhat Lane, Bombay. milanekA patA1 "zrI AtmAnanda jainasabhA" aMbAlA zahara (paMjAba) 2 "zrI jaina AtmAnanda sabhA" bhAvanagara (kAThiyAvADa ) Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAlUrAmajI lakSmIcaMdajI kocara (sahAyaka) parivAra bIkAnera. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // ahN|| // sahAyakakA paricaya // "bhinnamAla" gAma meM rAjA "bhImasena" paramAra rAjya karatA thA. usake upaladeva (1) AsapAla (2) Asala (3) yaha tIna laDake the| baDA rAjakumAra apane do maMtriyoMko sAtha lekara uttara dizAkI tarpha cala ni. kalA, usa vakta dillImeM "sAdhu" nAmaka nareza rAjya karatA thA, 'upala. deva, usa rAjAko milA aura usako eka nayA nagara AbAda karanekI apanI icchA darzAI / dillIpatike AdezAnusAra usa rAjakumArane osiyA nAmakI nagarI vasAI / rAjAkI usameM sarva prakArase sahAyatA, evaM anukUlatA thI, isa vAste idhara udharake loga Akara vahAM basane lge| thoDehI arasemeM vahAM (4) lAkha manuSyoMkI AbAdI hogaI, jisameM savAlAkha rAjapUta the| isa avasarameM "Abuparvata"para AcAryazrI "ratnaprabhasUri"jIne (500) ziSyoMke sAtha caturmAsa kiyaa| yaha ratnaprabhasUri "pArzvanAthakhAmI" ke santAnIya "kezIkumAranAmAgaNadhara"ke praziSya aura cauda pUrva dhara-zrutakevalI the, tathA nirantara mahIne mahIne pAraNA kiyA karate the| caturmAsa pUrNa honeke bAda AcArya mahArAja jaba gujarAtakI tarphako vihAra karane lage taba unake tapa saMyamase prasanna hokara bhaktibhAvapUrvaka "aMbikA" devIne prArthanA kI, ki-prabhu! Apa yadi mAravAr3a dezameM vicareM to aneka bhavyAtmAoMko sulabha bodhitA aura dayAdharmakI prApti hovegii| isa bAtako sunakara sUrijI mahArAjane apane jJAnameM jaba upayoga diyA taba unako mAravAr3akI tarpha vihAra karanemeM adhika lAbha mAlUma huA / isa vAste unhoMne (500) ziSyoMko to gujarAtakI tarpha ravAnA kiyA aura Apane sirpha ekahI ziSyako sAtha lekara mAravAr3a tarpha prayANa kiyaa| ___ prAmAnugrAma pAdavihAraseM vicarate hue Apa "osiyA" nagarImeM Aye, prAmake nikaTa kisIsthAnameM rahakara Apane mAsakSamaNakI tapasyA zuru kii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||prbhaav // ziSya apanI bhikSAke liye pratidina phiratA hai parantu vahAM ke loga prAyaH aise haiM ki, jaina sAdhu kauna ? unako bhikSA dene meM kyA phala ? isa bAtako vaha kucha samajhate hI nahIM / ziSyane kaI dinoM taka to jyoM tyoM calA liyaa| parantu AkhIra jaba koIbhI upAya zarIranirvAhakA nahIM dIkha paDA to usane gurumahArAjake caraNoMme nivedana kiyA ki-prabhu ! Apa to meru zailasama gaMbhIra haiM parantu mere jaise niHsattvake nirvAhayogya yaha kSetra nahIM hai! ! yahAM sAdhuke vyavahArako koI nahIM jAnatA, zuddha AhAra sarvathA nahIM milatA, aura AhAra vinA zarIra nahIM rahasakatA / aba jaise ApazrIjIkI AjJA / ziSyakI bAtako sunakara gurumahArAjane socA ki, isa saMyamI sAdhuko anyakSetrameM lejAnese isakA AtmA sthira hojaavegaa| yaha socakara jaba gurumahArAja vihAra karaneko tayAra hue taba "saccAya. mAtA" jo ki una rAjapUtoMkI kuladevI thI usane manameM vicAra kiyA ki, aise tapakhI, vizuddhasaMyamI, jJAnake sAgara, munirAja merI vastimeMse bhUkhe cale jAveMge to mere jaisA adhama AtmA aura kisakA hogA ?! lokoki hai ki "apUjyA yatra pUjyante, pUjyAnAJca vytikrmH| bhavanti tatra trINyeva, durbhikSaM 1 maraNaM 2 bhayam 3 // 1 // : devIne AcArya ke pAsa Akara vahAM ThaharanekA Agraha kiyA, aura kahAyahAM Apako mahAn lAbha hogA. sUrijIne kahA sAdhuko sarvatra samabhAva hai tathApi annake vinA zarIra, aura zarIrake vinA dharma nahIM rhsktaa| devIne kahA-isaprakAra uparAma honekI jarUrata nahIM / Apa apane landhivalase isa prajAko dharmakI zikSA deM, Apa cauda pUrvadhara jJAnake sAgara haiM / itane dina taka mujhako Apa jaise supAtra muniyoMke guNoMkA paricaya nahIMthA, Aja Apake sadguNoMko jAnakara Apake dharmopadezako sunanA cAhatI hu~ / devIkI isa prArthanAse zAsanazRGgAra sUrijIne devIko dayAdharmakA mahala smjhaayaa| devIko dayAdharmakI prApti huI / arihaMtadevake vacanoMkI usake manameM paripakka AsthA hogii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // camatkArako namaskAra // devIkI usa bhAvanAne itanA prauDha bala pakaDA ki usa (devI)kI prArthanA una (AcArya)ko mAnanI hI pdd'ii| sUrijIne gAmameMse ruIkI eka pUnI maMgAI aura usakA sAMpa banAkara usako hukama diyA ki-"jaise dayAdharmakI vRddhi ho vaise tuma karo" __ aba vaha sAMpa vahAMse AkAzake raste ur3A aura sabhAmeM baiThe rAjakumArako kATakara AkAzameM ur3a gayA. sabhAmeM hAhAkAra macagayA / rAjAne viSavaidya, maMtra, auSadhi, jogI, brAhmaNa, viSApahArI maNi pramukha aneka upAya karAye parantu usase lezamAtrabhI phAyadA nahIM huA / AkhIra saba hatAza aura nirAza hogaye / sabane rudana karake rAjAkI AjJA lekara kumArakI antyakriyA kI / loga rAjaputrake zarIrakA agnisaMskAra karaneko calejAte the ki itanemeM gurumahArAjakI AjJAse celene Akara una sabakoM rokA aura kahA-"hamAre gurumahArAjakA pharamAna hai laDakA hamako vinA dikhAye jalAyA na jAve" isa bAtako sunakara rAjA upaladevake manameM kucha AzAke aMkura phirase prakaTa hue / vaha saba loga vahAMse calakara sUrijIke pAsa pahuMce aura unake caraNoM meM paDakara rote hue lAcArIse bole-"prabhu! hama nirAdhAroMko AdhAra mAtra yaha eka laDakA hai, Apa dayAlu dayAsAgara sarva jagajIva vatsala haiM, hama sevakoMko putrakI bhikSA dekara sukhI kareM hama Apake isa upakArako kabhI na bhUleMge, hamArI tamAma prajA yAvaJcandradivAkara Apake upakArako na bhUlegI, Apake vinA hamArA koI nhiiN| ___ AcArya mahArAjane kahA, tuma ghabarAo mata / laDakA jItA hai !, basa kahanA hI kyA thA? laDake kA jInA sunatehI rAjA prajA saba khuza ho gaye / rAjAne gurucaraNoM meM sIsa namAkara kahA, prabhu! merA laDakA jItA rahegA to maiM yAvajjIva taka ApakA RNI hokara ApakI AjJAmeM rahuMgA, Apa mujhe jaise pharamAveMge maiM vaisehI kruNgaa| ___ AcArya mahArAjane apane yogabalase usa sAMpako bulAyA aura Adeza diyA ki-"tuma apane viSako cUsalo" itanA Adeza pAtehI sAMpane kumArake zarIrameMse jahara cUsaliyA / kumAra nirAbAdha uThake baiTha gayA aura hairAna hokara pitAko pUchane lagAki yeha saba loga yahAM ekaDe kyoM hue haiM ? Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjAne harSake AMsu varSAte hue putrako sArA hAla sunAyA aura kahAbeTA ! ina mahAyogIzvarake prauDhaprabhAvase Aja terA punarjanma huA hai| isaliye sakuTuMba apane saba ina mahApuruSake RNI haiN| ||prtijnyaapaaln // gurumahArAjakA mahA atizaya dekha unako sAkSAt IzvarakA avatAra mAnakara unake caraNoMmeM paDe aura prArthanA karane lage ki khAmInAtha ! Apa hamArA rAjyabhaNDAra sarvakha lekara hamako kRtArtha kreN|| AcArya bole hamane to koI rAjyakI lAlasAse yaha kAma nahIM kiyA, agara hameM rAjyakI icchA hotI to apane pitAkA rAjyahI kyoM choDate ? isa vAste svarga mokSakA denevAlA, akSaya sukhakA denevAlA, sarvajIvoMko AnandakA denevAlA, sarvajJa arihaMta paramAtmAkA kahA vinayamUla dharma prahaNa kro| rAjAne prArthanA kI ki prabhu ! Apa mere sarvaprakArase upakArI haiM, dharmAdharmakA kharUpa meM kucha nahIM jAnatA, Apa jaise pharamAveMge vaisA maiM avazya aMgIkAra kruuNgaa| sUrijI jAnatethe ki "yathA rAjA tathA prajA" rAjA dharmI ho to prajAbhI dharmI hotI hai yaha socakara AcArya mahArAjane savAlAkha manuSyoM sahita rAjAko jaina dharmakA upAsaka banAyA aura una savAlAkha manuSyoMko dRDha jainadharmI banAkara unakA "osavAla" nAmakA eka vaMza sthApana kiyA / rAjAne carama tIrthakara "zrImahAvIra svAmI"kA mandira banavAkara sUrijI mahArAjake hAyase usa mandirakI pratiSThA karavAI / prAcIna itihAsoMse patA calatA hai ki mAravAr3a rAjyAntargata 'koraTA' gAmake zrIsaMghanebhI zrImanmahAvIra khAmIkA mandira banavAyA, aura ratnaprabhasUrijIko usa mandirakI pratiSThAkA muhUte pUchA tathA ati Agrahase prArthanA kI ki usa maukApara Apa zrIjIne jarUrahI padhAranA ApazrIjIke hAthasehI hama pratiSThA krvaayeNge| AcArya mahArAjane unako muhUrta diyA, parantu usI muhUrtapara "bhosibAjI meM pratiSThA karAnekA vacana Apa rAjAko decuke the, isa vAle Atma. sandhise do rUpa banAkara ekahI dina ekahI muhUrtameM Apane donoM jagahakI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratiSThA krvaaii| isase yaha siddha huA ki vIra saMvat (70) meM AcAryazrI "ratnaprabhasUri"se osavAla vaMzakI sthApanA huI usa dinase ina logoMkA phailAva dezodezameM honelgaa| __ kahIM yeha loga vyApArI hote haiM, kahIM karmacArI hote haiM aura kahIM khetIvADIkA dhaMdhAbhI karate haiM / jisa pranthakI yaha prastAvanA likhI jAtI hai usake sahAyaka arthAt Arthika sahAyatAke denevAle mahAzayamI pUrvokta vaMzake eka dharmapriya kuTuMbI haiM / ApakA nivAsa sthAna hai bIkAnera (raajpuutaanaa)| ApakA zubhanAma hai zrIyuta "kAlurAmajI kocr"| [ // Apake kiye zubhakAryoMkI nAmAvalI // ] vikrama saMvat (1974) meM ApakI tarphase "jayasalamera"kA saMgha nikalA thA, jisameM munizrI amIvijayajI Adi (24) sAdhusAdhvIkA samudAya thaa| "jayasalamera ke nikaTavarti eka kilA hai, jisameM aneka jinamandira aura hajAroMkI tAdAdameM prAcIna jinapratimAe~ haiN| yadyapi jayasalamera prAcInakAlake zatrujaya, giranAra, AIM, aSTApardai, sammetazikhara, pAvApurI, caMpApurI, kesariyAnAthajI, kAMgaDA, kulpAkai, antarikSajI, jaise tIrthoM jaisA prAcIna tIrtha nahIM hai, tathApi kitaneka samayase bIkAnera nAgaura phalaudhI aisehI mAravAr3ake aurabhI aneka gAma nagaroMke saMgha Akara yahAMkI yAtrAkA lAbha lete haiN| eka samayakA jikara hai ki gujarAta dezake prasiddha rAjyagAdIke pATanagara pATaNapara musalamAnoMkA AkramaNa huA usa samaya kumArapAlakA antakAla ho cukAthA, zAsanapremI aneka zrAvakoMne aneka jinapratimAe~ aura saMkhyAbaddha Agama grantha lAkara jayasalamera zaharake mandiroMmeM aura bhaMDAroMmeM rkhe| aise hIkumArapAlake khargArUDha hue bAda jaba 'ajayapAla'ne upadrava macAyAthA taba kumArapAlake mukhya maMtrI udayanake laDake AmrabhaTTane kumArapAlake kiye karAye dharmakAryoMkA dhvaMsa dekhakara ( 100 ) UMToMpara zAstra-siddhAnta lAdakara jayasalamera pahuMcAye the / pichale kucha saiMkaDe varSoM meM yahAM aneka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidvAn jaina sAdhuoMke caumAsebhI hote rahe haiM / vahAM sthiti karake una una mahAtmAoMne saMsArake upakArake liye aneka khasampradAya parasampradAyake granthoMkI racanA kI hai| AcArya zrI "somaprabhasUrijI"ne jisa samaya mAravAr3a dezameM pAnIkI durlabhatA dekhakara jaina sAdhuoMkA marudezameM vicaranA baMda kara diyA thA usa samaya jayasalamerameM jainadharmake (64) mandira the / sAdhuoMke vihArake ruka jAnese eka samaya aisA AgayA thA ki, una mandiroMke daravAjoMpara kAMTe diye jA rahethe, paraMtu kucha kSetra devatAkI sukRpAke prabhAvase somaprabha. sUrijIke samayakA krUra graha mAno haTa gayA aura jagadguru zrI vijayahIrasUri"jIke dAdAguru zrI"Ananda vimalasUrijIne himmata karake saMkaToMko sahana kara mAravAr3a dezameM pAdavihAra karake jayasalamerako pAvana kiyA aura mandiroMke kAMToMko uThavAkara upadezadvArA prabhupratimAoMkI sevA pUjA zuru krvaaii| somaprabhasUrijIkA sattAsamaya paTTAvaliyoMmeM nIce mUjaba likhA hai-1310 me janma, 1321 me dIkSA, 1332 meM aacaarypdvii| AnandavimalasUrijIkA samaya 1547 me janma 1552 me dIkSA, 1570 me suuripdvii| [prastuta anusandhAna] saMgha Anandake sAtha mAgha mahInemeM bIkAnerase ravAnA huA. sAthameM ghoDe, UMTa, hathiyAra baddha yoddhe saMghakI zobhA baDhA rahe the| saba bAla vRddhakI anukUlatAke liye sirpha cAra cAra kosake paDAva rakhe gaye the| ThikAne ThikAne khadharmIvatsala hote cale jAte the, garIboMko dAna diyA jAtA thA / phalodhIme pahuMcakara saMghapatine sakala saMghakI bhakti kIthI, evaM phalodhIke saMghanebhI zrIsaMghakI yogya bhakti kiithii| pokaraNAphalodhImeM jIrNoddhArakAmI puNya Apane upArjana kiyA / sAthake bhAgyavAna anyazrAvakoMnebhI yathA zakti lAbha liyaa| jayasalamerameM pahuMcakara ApalogoMne baDe bhaktibhAvase yAtrA kI, bhaNDArameMmI Apane acchI rakama dii| vahAM Apane khadhIvatsalabhI baDe bhAvase kiyA / isa prasiddha aura zlAghanIya kArya meM Apane laga bhaga (17000) rupayA 'kharca kiyA hai / bIkAnerameM prAyaH kocara saradAra aise dhArmika kAryoM meM dharmavIrahI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kahe jAte haiM / osiyAjImeM jaba Apa pahuMcethe taba vahAMbhI pUjA, prabhAvanA, devagurukI bhaktike atirikta eka sAla-makAna baMdhAkara yAtrAlu logoMkI kitanIka takalIphoMko raphA kiyaa|.. __ carama tIrthakara-siddhArthanandana zrImanmahAvIra devakI nirvANabhUmi zrIpAvApurIjImeM bhI ApakI tarphase eka vizAla sAla banI hai jisameM aneka dezadezAntarIya jaina yAtrAlu Akara ArAma pAte haiN| bIkAnera meM vimalanAthajIke mandirame jo TAliyAM jadIgaI haiM jinake jariye mandira devamandirasA dIkha rahA hai vahabhI ApakI tarphase jaDAI gaI haiN| __ abhI gatavarSameM suprasiddha prAtaHsmaraNIya jainAcArya 1008 zrImadvijayA. nandasUri (AtmArAmajI) mahArAjake ziSya 108 zrImAn zrIlakSmI vijayajI mahArAjake ziSya 108 zrIharSavijayajI mahArAjake ziSya zrImadvallabhavijayajI mahArAjake ziSyaratna paMnyAsa zrIsohanavijayajIke sadupadezase vidyApracArake liye jo eka bhagIratha phaMDa huA hai usameMbhI Apane ru. 21000 dekara apanI pUrNa udAratA prakaTa kI hai| vimalanAthajIke mandirameM TAliyoMke sivAya ApakI tarphase eka baMgalIvedIbhI tayAra huI hai jisameM Apa prabhupratimAkI sthApanA karanA cAhate haiN| __ bIkAnera zaharameM aura kalakattAmeM jo jo dharmakArya upasthita hote haiM una pratyeka kAryoMmeM Apa apanI zaktikA acchA sadupayoga kara rahe haiN| jaba kabhI kisI munimahArAjakA caturmAsa hotA hai to unake darzana vandanake liye Aye hue samAnadhammI logoMkI Apa jo sevA uThAte haiM dekhakara AtmA prasanna hojAtA hai / khAsa karake aise aise dhArmika kAryoM meM Apake laghubhrAtA zrIyuta lakSmIcaMdrajI kocara saharSa adhika lAbha uThAte haiM yahabhI Apake eka gAMbhIryakA namUnA hai / isa pustakake prakAzanakA lAbhabhI Apane hI prApta kiyA hai ataH Apa dhanya vAdake pAtra haiN| zAsana devatAse yahI prArthanA kI jAtI hai ki Apa apanI jiMdagImeM aise aise aneka zubhakArya karake apane manuSya janmako saphala kareM / iti zubham / zrIAtmAnanda jainasabhA. aMbAlA zahara (paMjAba ). Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrImunisundarasUriviracita shriiarbudgiriklpH|| OM namaH // bhakipraNamrasurarAjasamAjamauli. mandAradAmamakarandakRtAbhiSekam / pAdAravindamabhivandya yugAdibhartuH, zrImantamabuMdagiriM prayataH stavImi // 1 // yaH khIkRtAcalapadena mahezvareNa, kAmAntakena gaNanAthaniSevitena / zobhAM bibharti paramAM vRSabhadhvajena, zrImAnasau vijayate'rbudazailarAjaH // 2 // yaH santataM parigato bahuvAhinIbhi. nInAkSamAdharaniSevitapAdamUlaH / rAjasamadriSu bibharti girIndrasUnuH // zrImA0 // 3 // AdiprabhuprabhRtayo yadupatyakAyAM kAsahadAdiSu pureSu jinAdhinAthAH / prINanti dRSTimamRtAjanavajjanasya // zrImA0 // 4 // zrImAtaraM nRpatipujasutAM vivoDhuM padyA dviyuga daza nizi praharadvayena / yogI vyadhatta nijamantrabalena yatra ||shriimaa0 // 5 // (?) manye tadasti bhuvane na khanI na vRkSo no vallarI na kusumaM na phalaM na kandaH / yadRzyate'dbhutapadArthanidhau na yatra // zrImA0 // 6 // yattuGgazRGgamavalambya rave rathasya rathyA nabhasya'navalambavihArakhinnAH / madhyandine kimapi vizramamAmuvanti // zrImA0 // 7 // ramyaM yadIyazikharaM sukhamAvasanti prAmA dviSA dvissddhRssyrmaabhiraamaaH| naike ca gogalikarASTrikatApasAyAH // zrImA0 // 8 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saugheSu tuGgazikharAGgaNasaGgateSu yatrAntare prasRmarairuDudIpradIpaiH / dIpotsavaH sphurati nityamadhityakAyAM // zrImA0 // 9 // nAgendracandrapramukhaiH prathitapratiSThaH zrInAbhisambhavajinAdhipatiryadIyam / sauvarNa mauliriva maulimalaGkaroti // zrImA0 // 10 // prAgvATavaMzamukuTaM vimalAhvamantrI nAbheyacaityamurupaittalamUlabimbam / Adhatta yatra vasudiggajadig 1088 mite'bde // zrImA0 // 11 // ambAM prasAdya vimalaH kila gomukhasya saMvIkSya mUrtimupacampakamAttabhUmiH / tIrthaM nyavIvizata yatra... te'patRSTaH // zrImA0 // 12 // ( ? ) agre yugAdi jinasadmani zilpinaika rAtreNa yatra ghaTito'zmamayasturaGgaH / raGgaM taraGgayati santatamantaraGgaM // zrImA0 // 13 // snAtrotsavaM prathamatIrthakarasya janmakalyANake bahudigAgatabhavyalokAH / tanvanti yatra divijA iva meruzaile // zrImA0 // 14 // zrInemimandiramidaM vasudantibhAnu varSe kaSopalamayapratimA mirAmam / zrIvastupAlasacivastanute sma yatra // zrImA0 // 15 // caitye'tra lUNigavasatyamidhAna ke tripaJcAzatA samadhikA draviNasya lakSaiH / * koTIrviveca sacivastriguNAzcatasraH // zrImA0 // 16 // yatrottareNa yadupuGgavacaitya mambA pradyumnazAmbarathanemyavatAratIrthAn / pazyan janaH smarati raivataparvatasya // zrImA0 // 17 // yasyAnucaityamavalokya jinaukasAM dvi paJcAzataM gurutarapratimAnvitAnAm / nandIzvarAdatizayaM pravadanti santaH // zrImA0 // 18 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat * www.umaragyanbhandar.com Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caityAni yatra bhagavacaraNairvicitraiH saGgItakarnarasurAsuramUrtibhizca / satsUtradhAraghaTitai ramayanti cetaH // zrImA0 // 19 // mainAkametadanujaM kulizAtsamudraH saMrakSati sma khalu yena punaH smudrau|| trAtau bhavAt sa vimalaH sa ca vastupAlaH // zrImA0 // 20 // nAgAzvavizvasamaye jinacaityamAyaM yatroddhRtaM mhnnsiNhjlllnaanaa| zrIcaNDasiMhasutapIthaDakena cAnyat // zrImA0 // 21 // bhImazcakAra vizadAramayAtyudAranAbheyabimbaruciraM jinamandiraM prAk / saGghana samprati tadudbhiyate sma yatra // zrImA0 // 22 // zrImacculUkakulacandrakumArapAlanirmApitaM sukRtinAM kRtanetrazaityam / zrIvIracaityamavataMsati yasya zIrSa // zrImA0 // 23 // yatrauriyAsakapure prabhurAcireyaH zrIsaGghanirmitanavInavihArasaMsthaH / samyagdRzAM pramadasampadamAdadhAti // zrImA0 // 24 // yatrArbudAkhyabhujagastalasaMsthitaH SaNamAsAtyaye calati tena gireH prakampaH / caityeSu tena zikharANi na kAritAni // zrImA0 // 25 // yatrAmbikA praNatavAJchitakalpavallI kSetrAdhipazca zamayatyupasargavargam / saGghasya tIrthanamanArthamupAgatasya // zrImA0 // 26 // evaM zrIvarasomasundaraguNaM yaH zrIyugAdiprabhuM / dhyAyan jalpati kalpamabuMdagire puNyarAjanmatiH / harSotkarSavazaH prarUDhapulakaH sthAnasthito'pyabhute dhanyo'sau paramArthataH pratikalaM tattIrthayAtrAphalam // 27 // (iti) zrIarbudAcalakalpaH // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIjainamaMdira-AbU (rAjapUtAnA ) Adaring 3700 BANDHITE T Manthandar.com Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ GALO vande vIramAnandam // Abuke jainamandiroMke nirmAtA // ||piitthbndhH|| gujarAtake prasiddha zahara pATaNameM jaba rAjA bhImadeva rAjya karate the taba unake pAsa 'vIra' nAmake eka acche kuzala maMtrI rahate the, vaha rAjanIti-prajAdharma khAmIsevA-rAjyarakSA-dharmasAdhana-ina kAryoM meM bar3e hI siddhahasta the| jisa samaya kI ghaTanA kA yaha ullekha hai usavakta gujarAtabharameM pavitra jainadharmakA bar3A jora thA, rAjakIya na honeparabhI rAjakIya jaisA bartAva sarvatra isa dharmakA mAlUma detA thA, isameM kAraNa keI the, jina me 3 kAraNa mukhya the___ (1) eka to pATaNa ke AbAda karanevAle mahArAjAdhirAja vanarAja para jainAcArya zrIzIlaguNasUrijIkA asIma upakAra thA, pATaNake vasAneke samaya eka vizAla unnata divya jinamandira baMdhAkara usameM 'paMcAsara' gAmaseM lAkara zrIpAzvanAthasvAmIkI pratimA virAjamAna kI gaIthI, aura vanarAja cAvaDAne ArAdhakarUpaseM apanI mUrti bhI usa mandirameM rakhavAIthI, jo ki pATaNameM paMcAsarA pArzvanAthajIke usa mandirameM amItaka bhI kAyama hai, isaliye jo jo rAjA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pATaNakI gAdIpara baiThatethe voha sarva jainadharmakA pUrA mAna rakhate the / vanarAjake rAjyArohaNa samaya cAMpA zeThakoM pUrvakI pratijJA ke anusAra maMtrIpada diyA gayA thA, aura vaha cAMpA zeTha custa jainadharmI the, isaliye unakI aulAdameM jo-jo maMtrI hote gaye voha saba jainadharmake pakke upAsaka hote gaye / jaise vanarAja zrIzIlasUrijIko apane nikaTa aura prakaTa upakArI samajhakara unase yogya vartAva karate the, aise vanarAjake pIche siMhAsanArUDha hue 2 yogarAja-kSemarAja-bhUvar3arAja-vairisiMha-ratnAdityasAmantasiMha, ina 6 chahI rAjAoM ne bhI jainamuniyoM kI AjJAoMkA acchItaraha se pAlana kiyA thaa| (196) varSake bAda jaba pATaNakI sattA caulukya (solaMkI) logoMko milI taba prastuta vaMzake rAjA-vRddhamUladeva-cAmuMDarAja-vallabharAja-durlabharAja-bhImadeva-bhI jainadharmakI jainacaityoMkI aura sAdhuoM kI vaisIhI tanamanaseM upAsanA karate rahe / (2) dUsarA kAraNa yahabhI thA ki vanarAja cAvaDAseM lekara jainavidvAn muni rAjasabhAoMmeM nirantara padhAra kara rAjA aura rAjyakarmacAriyoMko dharmaparAyaNa kiyA karate the| (3) tIsarA-maMtrI sAmanta nagarazeTha vagairaha sarva rAjyakAryavAhaka prAyaH jainadharmAnuyAyI hote the, vaha apanI niHkhArtha aura niSkapaTa bhaktiseM rAjAoMko apane AdhIna rakhA karate the| vIramaMtrI bhI eka dharmAtmA nItivicakSaNa aura pApabhIru rAjyahitacintaka evaM lokapriya vyakti the, isa liye inapara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA aura prajA sabakA pUrA prema thA. isake samayameM dhuraMdhara vidvAn khaparasamaya jJAtA vAdI-jIpaka zAstrasaMpanna zrImAn droNAcArya, sUrAcArya, jinezvarasUri, vagairaha aneka AcArya pATaNameM rahate the| aura droNAcArya tobhImarAjake saMsArapakSakebhI saMbaMdhI the, sUrAcArya-droNAcAryajIke bhAI sAmantasiMha ke laDake the, jinezvarasUrijIseM to bhImadevane bAlyAvasthAmeM zAkhAbhyAsabhI kiyA thA, isaliye ina tInoMhI AcAryoMko rAjA bhIma baDI sanmAnakI dRSTi se dekhate the| vIramaMtrIkA 'vimalakumAra' nAma eka laDakA thA, yaha laDakA acchA vinIta mAtApitAkA bhakta devagurukA upAsaka Ara ati maryAdAzIla thA, buddhibala isakA bar3A prauDha camatkArI thA, haraeka viSayakoM yaha eka yA do daphA dekhane sunaneseMhI sIkhajAtA thaa| isakA rUpa to aisA sundara thA ki jaba yaha ghoDepara savAra hokara nagara aura nagarake bAhira ghUmaneko nikalatA taba hajAroM strIpuruSa isakI mohinI. mUrtiko premaseM dekhatethe / strIvargako to yaha jAdu jaisA mAlUma paDatA thaa| ||viktt ghttnaa|| vimalakumArakI umara abhI choTI hI thI ki vimala ke pitA vIramaMtrIne vairAgya meM Akara saMsAra choDa jainamaniyoMke pAsa dIkSA le lI thii| ekasamayakA jikara hai ki vimala kumAra ghoDepara caDhA huA bAjArameM jA rahA thA, ghoDA madhyamagatise dauDarahA thA / kisI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 nimittaseM ghoDA cauka paDA aura bahuta prayatna karanepara bhI vimala kumAra use saMbhAla na sakA / daivayoga sAmane eka striyoMkA maMDala zrIpaMcAsarAjIke darzana kara apane apane gharoMkI tarpha A rahA thA, aura eka tarpha dAmodaramaMtrI kI pAlakhI ArahI thI, ghoDA vaza na rahA, kUdakara viSamagatiseM una striyoMkI tarpha dauDA, striyeM apanI jAna bacAkara idhara udhara bhAga gaI / dAmodara maMtrI to pahaleseM hI zrAvakavargapara ciDe rahate the, jaba unhoMne isa ghaTanAko khuda apane sAmane dekhA to unhoMne pAlakhI vahAM hI ThaharAlI aura krodhameM Akara boleare vimala! Ama bAjAroMme kisI bhI tarahakA khayAla na rakhakara ghoDe dauDAne yaha tujhe kisane hukama diyA hai ? isa taraha rAhadArIke rastepara Ate jAte logoMko trAsa deneke liye hI bedarakAra hokara ghoDepara caDhakara bAjArameM phiranA, aura manameM Ave vaise ghoDeko dauDAnA yaha tujhe bilakula ucita nahIM hai| yAda rakhanA yaha terI uddhatAI jahAMtaka mahArAjAke kAnataka nahIM pahuMcI vahAMtakahI yaha tUphAna tuM karasakatA hai, parantu aba anyAyakI khabara mahArAjA sAhiba taka pahuMcAnI pddegii| __darahAlatameM pratyakSarUpase isa bartAvameM vimalakumArakI bhUla bhI mAlUma paDatI thI, tobhI isa anucita ghaTanAko usane jAna bUjhakara upasthita nahIM kiyA thaa| usakA hRdaya nirdoSa thA, vaha vIramaMtrIkA laDakA thA, usake pitAke maMtrIpada bhogate hue vaha rAjakumAra na hokarabhI mahArAja bhImadevakI gIdameM khelAhuA thaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa liye usane usa rAjamAnyamaMtrIse kisIbhI prakArakA khaupha na khAkara uttara diyA-sAhiba! isa vakta maine apane ghoDeko rokaneke liye kucha kasara nahIM kI tobhI jaba ghoDA merI zaktise bAhira hogayA to usameM merA kyA doSa ? Apa mere nirdoSa honepara bhI merI isa thoDIsI bhUla ko mahArAja taka pahuMcAnA cAhate haiM to bhale mahArAja jo mujhe bulAyeMge to mAlika haiM magara unake sAmane khaDA hokarabhI isa satya hakIkatako jAhira karane meM maiM kucha doSa nahIM samajhatA / vimalake isa javAbako sunakara maMtrIko aurabhI gussA AyA, vaha tiraskArase bolA "vIramaMtrIkA putra jAnakara maiM Aja terI isa bhUlako muApha krtaahuuN| jA calA jA!! magara khyAla rakhanA ki aisI bhUla phira kabhI na honI pAve" yaha kahakara dAmodaramaMtrI Age baDhe aura vimalakumAra pIche lauTakara apane ghara calA aayaa| // sthAnAntara // vimalakumArake cehare para susti chArahI thI, vaha prasanacitase kisIke sAthabhI bolatA nahIM thA, usakI mAtA vIramatI eka vIrapatnI thI aura baDI caturA thI, usane bacceko chAtIse lagAyA aura dhImeMse pUchA, beTA! Aja tere ceharepara udAsI kyuM chA rahI hai ? Aja tUM kisIsebhI khuza hokara bolatA nahIM kyA kAraNa ? / kumArane AjakI kula hakIkata apanI mAtAke Age yathArtharItise kaha sunAI, isa bAtako sunakara use khyAla AyA ki maine Age bhI kaIdaphA sunA hai Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 A. ki, brAhmaNamaMtrI mere laDake ke liye manameM Ave vaisA adhika aura anucita bolate haiM, Aja to usa bAtakA anubhava bhI hogayA hai / manameM hI kucha UhApoha karake usane nizcaya kiyA ki laDakA jahAMtaka lAyaka umara na ho jAya vahAMtaka yahAM na rahakara apane pitA ke gharapara calAjAnA aura vahAM rahakara isa bhAvikAlake kulAdhAra putrakI rakSA karanI ucita hai / yaha vicAra usane apane putrakobhI kaha sunAyA, aura jaba mAM beTA donoM isa kArya meM sahamata hogaye to phaurana bilakula thoDe samaya meM gharakI tamAma vyavasthA karake apanI mAlamilakata sAtha lekara unhone pATaNako choDa diyA / vIramatI ke pitRpakSakI sthiti sAdhAraNa thI, pATaNa ke thoDehI phAMsalepara eka sAmAnya gAmame vaha rahate the, gAmakI rItimUjaba vyApAra vANijya karake apanA gujarAna calAte the / vIramatI pahaleseM apane gujArekI sAmagrI sAthahI lekara gaIthI, isaliye vahAM rahanemeM unako kisI prakArakI takalIpha mAlUma nahIM dI, aura nAhI unake bhAI vagaireha ko kucha kaSTabhI mAlUma diyA / vimalakumArakA manohararUpa usa gAmake logoMko, usameM bhI khAsakara striyoMko baDAhI mohaka thA isaliye kitaneka prasaMga kumArako vikaTa bhI A jAte parantu kumArakA pitA dIkSAgrahaNa karatA huA putrako kahagayA thA ki, beTA ! anyAya se bacanA / isaliye avvala to kumAra kisIke ghara jAtAhI nahIM thA, agara kahIM kadAcit jAnAbhI paDatA to apanI maryAdAkoM voha apanA jIvana samajhatA thA / j Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||srvtr sukhinAM saukhyam // pATaNa ke amIralogoM meM zrIdatta zeTha bhI baDe pratiSThita vyakti the inako nagarazeThakI padvI thI, isaliye zaharameM kula loga unakI ijjata karate the| pATaNake zrIsaMghameM zeThajI acche mAnanIya aura pratiSThApAtra the, vyApArI lAina meM Apa baDe siddhahasta the, prakhyAta dhaMdhe prasiddha vyApAra Apake anavarata abhyasta the, rAjadarabArameM zrIdattazeThakI bahuta acchI pratiSThA thI, mahArAjA bhImadeva jaba rAjasiMhAsanapara baiThe the taba rAjatilaka isI prasiddha bhAgyazAlIke hAthase huA thA / zeThajIke eka zrIdevI nAma surUpA subhagA kanyA thI, abhItaka isakI sagAI karaneke liye ghara dekhA jAtAthA parantu sarvaguNa saMpanna sthAna abhItaka nahIM milaathaa| jisa dina vimalakumArake ghoDene tUphAna macAyA usa dina sAmane jo strImaMDala A rahA thA usameM zrIdevIbhI zAmila thI, usane jaba vimalakumArakoM dekhA to usake hRdayamandirameM jo snehabhAvanA utpanna huithI, usake komala hRdayapara jo snehazastra paDAthA use kaviloka aneka rUpaseM varNana kareM, lekhaka aneka yuktiyoMseM likheM tobhI voha usa manogata bhAvakI mahimA agocara hai, voha bhAvanA usake anubhavikoM hI mAlUma hotI hai| * zrIdattake eka candrakumAra nAma putra thA, isa suputrake sada naseM zeThajI baDe sukhI aura svastha the / kisI suprasiddha pratiSThApAtra dhanADhya zAhukArakI lalitA nAmaka putrIke sAtha candrakumArakA pANigrahaNa huA huA thA / lalitA apane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pati sAsu zvazura aura choTe baDe sabhI kuTuMbiyoMse atiuttama vyavahAra rakhatIthI, vimalakumAra bhAgyavAn thA, usake grAmAntara cale jAneparabhI pATaNake pratyeka gharameM usakI kIrtike gAna horahe the| nagara zeThane kanyAke liye sundara varakI talAzakA kAma eka suprasiddha jyotiSIkoM soMpA huA thA, jyotiSIjIne zrIdevIke varake liye bahuta ghaDa mathala kI, parantu use koI suyogya vara najara na AyA, zrIdattakoM isa bAtakI cintA vizeSa bAdhita karane lagI, aisI dazAmeM jyotiSIjIkoM varakI zodhake liye phira bhI Agraha kiyA, taba unhoMne aneka anubhaviyoMse aneka bAtoMkA nirNaya karake vimalakumArako zrIdevIkA vara kAyamakara zrIdattako Akara vadhAI dI aura kahA ki ApakI AjJAse maiM jisakAryameM phiratA thA Aja merA prayAsa pUrNarUpaseM saphala huA hai / zrIdattane unakI bAtapara pUrA dhyAna dekara pUchA vararAja kisa khAnadAnake haiM ? / jyotiSIjI bole vIramaMtrIkI kIrtiko saMsArameM kauna nahIM jAnatA ? usa kI gaira hAjarImeM usakI kIrtiko koTiguNI adhikAdhika baDhAnevAlA vimalakumAra unakA putra saMsArameM jayavaMtA hai, usake rUpapara devatAbhI mohita hote haiM, vaha apane sadAcAraseM jagatke pramANapuruSoMmeM mukuTa samAna honevAlA hai, saMsArakI prAyaH sarva uttama kalAe~ usane apane nAmakI taraha yAda kara rakhI hai| usakI janmakuMDalI mere hAthakI banI huI hai, Ajakai saMsArameM maiM vimalakumArakoM sarvottama puNyavAna mAnatA hU~, isI liye Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ agara Apa suvarNamudrikA kA amUlyamaNike sAtha saMbandha karanA cAhate haiM to isa vicArakoM sarvathA sthira kara leveM, aura isa viSayameM jisa kisI sajana snehIkI saMbaMdhIkI sammati leMge AzA hai ki voha saba Apake isa sadvicArameM vaDe AnandaseM zAmila hoMge, balki Apake isa saMkalpakA anumodana kreNge| __ zrIdattane jyotiSIjIkI bAtakoM AdaraseM sunA aura usapara gharameM vicArakara jahAMtaka hosake nizcaya karanekA nirdhAraNa kiyA, zrIdattane jyotiSijIkA yaha kathana apane gharakI strIko aura candrakumArakoM sunAyA, unhoMne to isabAtake sunatehI prastutakAryakI baDI prazaMsA kii| jina jina nikaTavarti saMbandhiyoMko pUchanA jarUrI thA, zeThajIne pUchA / eka kyA tamAma loga eka hI mataseM isa kAryameM zeThake sahamata hue| ___ hamAre vAcaka mahAzaya par3ha cuke haiM ki eka daphA pATaNameM ghoDesavAra hokara jaba kumAra bAjArameM jA rahA thA taba ghoDA usake vaza na rahaneseM kUdakara sAmane Ate eka striyoMke Tole tarpha dauDAthA, isase vaha saba aurate idhara udhara bhAga gaIthI usa maMDalameM usadina zrIdevIbhI zAmilathI, vimala kumArake suMdararUpake dekhaneseM vaha usapara rAgavatI hokara tanmaya banagaithI, rAta aura dina vimalakumArake dhyAnameMhI tallIna rahatIthI, isa cintAmeM usakA zarIra kSINa hotA jAtA thA, kisIke sAtha khuzIseM bolanA, kisI ramaNIka vastukoM dekhanA, ruciseM bhojana karanA, sundara pozAka pahananA use Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dina pratidina aniSTa hotA jAtA thaa| voha rAtadina sacce dilase vimalakumArakoMhI cAhatIthI, usakoMhI dekhatI aura DhUMDhatI thI, usake vinA anya yuvakakA nAmabhI use aniSTa thaa| jaba use lalitAkI jubAnI yaha samAcAra mAlUma huA ki tumAre liye yaha yojanA nizcita huI hai to usane apane dilase apanI bhAbhIkoM koTi AzIrvAda diye, aura usa dinaseM vaha apane manorathakoM saphala mAnakara AnandameM dina gujArane lgii| zrIdevI jaisI eka suzIlA strIkoM vimalakumAra jaise varase yukta karanA vidhikA atyuttama kauzala thaa| candrakumAra apane pitAkI AjJAnusAra sAthameM kucha svajanoMko lekara vimalake mausAla gayA, aura vIramatise apanA Azaya prakaTa kiyA, vIramati aura usakA bhAI, donoM baDe prasanna hue parantu kanyA dekhe pIche nizcaya kahasakeMge, yaha kahakara vIramatIkA bhAI pATaNa AyA, usane jaba zrIdevIko dekhA to usako pUrNa santoSa huA, lagnadinakA nizcaya kiyA gayA, ghara jAkara bahinaseM saba bAta kii| aura kahAki-zrIdevI to khAsa zrIdevIkAhI avatAra hai, vimalakumArako aisI kanyAkA milApa yaha suyogya saMbaMdha hai isaliye isa viSayameM kisI bAtakI nyUnatA nahIM hai, vimalake puNyaseMhI yaha uttama ghaTanA banI hai, vIramatIkoM bar3I khuzI huI putrakA lama karanA hai, pATaNake nagarazeThakI laDakIkoM vyAhane jAnA hai, Aja hamArI jaisI cAhiye vaisI acchI sthiti nahIM hai, ina bAtoMko Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khyAlameM lAkara vIramatIkA mana saMkucita rahA karatA thA, parantu "bhAgyAni pUrvatapasA kila saMcitAni, kAle phalanti puruSasya yaha vRkssaaH|" // icchitasiddhi // vimalakumArake mAmA kucha vyApArabhI karate the, aura kucha khetIbhI karate the, vimalakumAra mAmAke khetoM tarpha jA rahAthA, rAstemeM Ate jAte kahIM polI jamIna dekhakara usane hAthakI lakaDIkoM vahAM bhoMka diyA, lakaDI sIdhI nIce na jAkara vAMkI hokara nIcI calIgaI, vimalakumArakoM saMzaya paDA to usane UparaseM kucha mATI haTA dI, kuchahI nIce khodanepara eka caru dhanase pUrNa mila AyA use lekara kumAra ghara AyA usane voha caru apanI mAtAkoM dekara usakI prAptikA vRttAnta kaha sunAyA / vIrapatnI vIramatI atizaya prasanna hokara bolI beTA ! tUM bhAgyavAn hai puNyavAnoMke liye sunAjAtA hai ki 'pade pade nidhAnAni mujhe nizcaya hotA hai ki isa zubhaprasaGgapara jo tujhe nidhAna milA hai, so isa nimittaseM avazya jAnA jAtA hai ki, zrIdevIbhI pUrNa saubhAgyavatI aura puNyavatI hai, aura isa uttama kanyAke gharame AneseM tumArI kIrtimeM bahuta kucha vRddhi hogI, beTA ! jinarAjakA dharma ArAdhana karanA / jisaseM tere puNyakI aurabhI puSTi hogii| puSkala dhanake milaneseM vIramatIkA mana utsAhita huA, usane bhAIke sAtha vicAra karake vivAhakI kula sAmagrI tayAra karAlI, lagnadinake najadIka Anepara vIramatI apane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 bhAIke sAtha vimalakumArakoM lekara pATaNa AI, bhojana zayana sthAna Adi sarvavastue~ tayAra karAi gai, maMDapa racAyA gayA / zaharake aura anyasthaloMke svajanasaMbaMdhIlogoMko AmatraNa diyA gyaa| udhara nagarazeThake vahAMbhI saba tarahakI tayAriyeM hone lagI, rAjyakI madadaseM unheM jisa jisa vastukI jarUrata thI anAyAsa milagaI / nirdhArita zubhadinameM baDe ADaMbarake sAtha vara kanyAkA pANigrahaNa huA, nagarazeThane apanI kanyAkoM aura jAmAtAkoM akhuTa saMpatti dI, zrIdevIne zvazurapakSake sarva vRddhoMko namana kiyA / sAsu vagairahane harSabhare hRdayase bahukoM aneka AzIrvAda diye, vimalakumArane isa prasaMgapara mahArAja bhImadevakoMbhI AmatraNa kiyA, rAjA unake bhAgya saubhAgyaseM unakI kIhui sevA zuzrUSAseM baDe prasanna hue, unhoMne kucha dinoMke bAda unako eka rAjyAdhikArI banAyA, usa adhikAraseM vimalakumArane baDI prazaMsA aura zlAghA kamAI / rAjAne unhe unake pitAkI jagahapara apanA maMtrI banAliyA, kumAra jyuM jyuM UMce adhikArapara caDhane lagA tyu tyu usame saMsArabharake prazaMsanIya sadguNoMkA saMcAra hone lgaa| vimalakumArake choTI umaraseM dhArmika dRDha saMskAra the, isaliye isa bAhya saMpattikoM voha dharma kalpavRkSake phala samajhakara devA. dhideva paramAtmAkI pUjA, nirgrantha sAdhumahArAjAoMkI bhaktisevA, samAnadharmilogoMkI sArasaMbhAlameM ekacicaseM lagA rahatA thA, dharmArthakAma aura mokSakoM voha abAdhitapaNe ArAdhana kinA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karatA thaa| prathama avasthA-rAjyasanmAna-zarIra sundara-baliSTha ina saba vikArI kAraNoMke honeparabhI voha apane sadAcArakoM manaseM bhI nahIM bhUlatAthA, isIliye rAjya aura prajAmeM usakA sanmAna pratidina baDhatA jAtAthA / zrIdevI jaisI surUpA aura acche gharAnekI strI milanepara bhI vimala kumArako kisI kisamakA garva nahIMthA, priya patnIke sAtha voha jaba kavI ekAntameM baiThakara bAta cIta karatAthA taba bhI voha isa manovAMchita sakala sAmapIke milanemeM zrIjinazAsanakI sevAkAhI phala mAnakara usIhI paramAtmAkA upakAra mAnA karatAthA / zrIdevIko yogya aura dharmiSTha vohabhI kaI-dinoMseM prArthita patikA lAbha honeseM jo harSa thA usakI rUparekhA kauna citrasaktAthA ? gharake ucita AvazyakIya kAryoMmeM zrIdevIkoM kisIkI zikSAkI jarUrata nahIM par3atI thI, voha svatohi ina kAryoM meM kuzala thI, zvazuragRhameM zrIdevIne baDA sanmAna pAyAthA isaliye vimalakumArakA bhI usapara akhaMDa prema thA, vIramatIbhI aneka prasaMgomeM vahukI salAha lekara kAma kiyA karatIthI, zrIdevIkI umara choTI honeparabhI pitAke gharameM milIhuI zikSA usake gauravakoM baDhA rahI thii| jaba voha gharake kAmoMseM phAraga hotI taba sAmAyika lekara dharmake pustaka vA~cakara apanI sAsukoM sunAyA karatIthI / isa vakta patike gharakA saba bhAra usane uThAliyA thA aura pratyeka kAryakoM voha aisA niyamita kara letI thI, ki Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kisI kAmameM jarAmAtra bhI kisIko kucha kahanekA avakAzahI nahIM milatA thA, choTI umarameM paDhehue prakaraNa graMthokoM vizeSa sphuTa karanemeM abhyAsakramako Age baDhAnemeM vaha pratijJAbaddha rahatIthI; apane cAturyase zrIdevIne isa gharako devaloka sA banA diyA thaa| // saccA mNtrii|| kumArako maMtrIpada milA tabaseM voha apanA bahuta samaya rAjasabhAmeMhI nikAlA karatethe, idhara zrIdevIkobhI gharakA maMtrIpadahI milAhuA thA, dono daMpatI. adhikAraparAyaNa the, niyamitakAryake karanemeM vicakSaNa the, saMsAra aura paramArthake kAryoMmeM unhoMne agrapada prApta karaliyAthA, apane jIvanameM jo jo khAmI mAlUma detI use voha cuna cunakara nikAla detethe aura apane jIvanakoM candrake samAna nirmala banAye jAtethe / "guNAH pUjAsthAnaM guNiSu na ca liGgaM na ca vyH|" isa niyamake anusAra kumArakI rAjyameM aura prajAmeM spardhAseM kIrti baDhane lgii| idhara zrIdevInebhI apane uttama AcAra vicAroMseM ubhayapakSakI kIrtikoM digantagAminI karanA zuru kiyA / rAjamaheloMmeM rAjAoMke aMteuroMmeM, rANiyoMke aura rAjaputriyoMke pAsa unakI kIrti aneka vizvAsapAtra dAsiyoM dvArA pahuMcagaI / isaliye vahAMbhI pratyeka zubhaprasaMgomeM unakI baDI pUchagAcha honelagI / zrIdevIkI dIhuI salAha aura darzAI huI sammati divyavANI jaisI mAnI jaanelgii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakRti aura prANa manuSyake sadA sahacArI hotehaiM, prANa jAveM to prakRti badale yaha kahAvata jhUThI nahIM hai| dAmodara mahatA, vallabharAja aura durlabharAjake pradhAna maMtrIthe, unhe apanI buddhikA rAjataMtra kauzalyakA pUrA mAna thA, voha eka baDe bhArI zalyaseM duHkhI rahAkaratethe, parantu unake usa zalyakI davAI kucha nahIMthI, jainadharmakA udaya unakoM atIva khaTakA karatAthA / vIramaMtrIke dIkSA lejAneseM kucha arasA voha zAnta rahethe parantu vIrake putrako apane pitAke padapara pratiSThita aura pitAseMmI adhika sanmAnapAtra dekhakara voha aMdaraseM jalA karatethe / mahArAja bhImadevakI mAtA lakSmIdevI aura lakSmIkA bhAI saMgrAmasiMha jainadharmake pUre sevakathe, saMgrAmasiMhake baDebhAIne aura saMgrAmasiMhake laDake sUrapAlane jainAcAryoMke pAsa dIkSA liihuithii| ||praasNgik // saMgrAmasiMhake baDebhAIkA nAma droNAcArya aura sUrapAlakA nAma sUrAcArya rakhAgayAthA, yaha donoM munirAja AcAryapada pratiSThita aura mahAvidvAn buddhizAlI samayake jAnakArathe,bhImadeva unakoM baDe sanmAnakI dRSTise dekhA karatethe, bhImadevako jainadharmapara prIti rakhanekA eka mahAn kAraNa yahabhI thA ki co bAlyAvasthAmeM jainAcArya jinezvarasUrijIse paDhe huethe, inakAraNoMko lekara dAmodarakA mana zokAtura rahA karatAthA / bhImadevake pUrvajoMne Ajataka inakA mAna rakhAthA, yeha Ada Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mIbhI acche samarthathe, bhImadevakI jainadharmapara baDhatI jAtI AstAko dekha inake manameM aneka tarahake vicArajAla gUMthe jArahethe / __bhImadevake rAjyAbhiSeka samaya nagarazeTha zrIdattane rAjyatilaka karanekI ijAjata mAMgI, ijAjata milI, rAjyatilaka nagarazeThake hAthase huA, yahabhI unhe sarvathA arucikara thA / vaha isameM yaha samajhate the ki vAstavika rItise senApati yA mukhyamaMtrIkohI rAjyatilaka karanekA adhikAra hotA hai / yaha Azaya unhoMne eka daphA senApati saMgrAmasiMha aura maMtrI sAmantasiMhake pAsa jAhirabhI kiyA thA, saMgrAmasiMha mUla mAravADadezake vatanIthe, unheM apanI Tekapara rahanA baDA pasaMda thA, hama rAjAkI nokarI karate haiM, rAjAne hamakoM rAjyarakSaNake liye AjIvikA dekara apane vizvAsapAtra banArakhA hai, hameM unakI naukarI bajAneke badale eka dUsareke buremeM kyoM utaranA cAhiye ? yeha socakara unhoMne dAmodara mahatAseM itanAhI kahA-maMtrIrAja! Apa dAnA haiM, ApakI samajhake Age merI buddhi to tucchahI hai to bhI merI arja itanIhI hai ki rAjyake kAmoMmeM dhArmika phisAdoMkoM kyoM Age karanA cAhiye? . // siMdhapara savArI // Upara "droNAcArya" vagairaha tIna AcAryoMke nAma likhejA cukehai, unamese "sUrAcArya"jIko bulAkara apane paMDitose dharmavAda karAneke liye mAlavapati dhArA narezane apane maMtrilogoMko pATaNa bhejA huAthA, vaha mAlavamaMtrI bhImadevakI AjJA lekara vidAya hue. thoDIdera ghArA narezakI sabhAke Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paMDitoMke viSayameM aneka tarahakI carcA huI, kucha derataka aura prAsaGgika bAteM hotI rahIM, bhImadeva mahArAjakI AjJAse sabhA barakhAsta huI / mahArAja bhImadeva aura unake kucha khAsa AdamI sabhAmeM baiThethe, bAhiraseM chaDIdArane Akara prArthanA kI-mahArAja ! dezAvaroMmeM phiratAhuA eka apanA dUta hajUrake darzanoMkA utkaMThita hai| bhImadevane kahA-Anedo, dUta AyA aura namaskAra kara sAmane khaDA rahA / bhImadevane usakI tarpha dekhakara gaMbhIratAse pUchA-kyuM kyA khabara hai ? kucha kahanA cAhate ho?| dUtane phirase namana kara hAtha joDa apane vaktavyako kahanA zuru kiyA, vaha bolA-sAhiba ! maiM Aja eka aniSTa jaisA samAcAra mahArAjAdhirAjake caraNoMmeM nivedana karane AyA hUM, kahaneko jI nahI cAhatA tobhI vinA kahe sare aisA nhiiN| sindhu aura cedIdezake rAjA ApazrIkI AjJA mAnanese inakArI haiM, itanAhI nahIM balki mahArAjA sAhibakI kIrtike bhI virodhI haiN| gujarAtake chatrapati aura rAjyarakSaka maMtrIvaroMkI nindAke unhoMne grantha tayyAra karAe haiN| ina rAjAoMkI jaisI icchA hai vaisA inake pAsa bala bhI hai, usameMbhI sindhu narezane to anya kaI rAjAoMko apane vazavartIbhI karaliyA hai isaliye apane liye baMdarako dArU jaisI ghaTanA banarahI hai, Ajakala sindhurAja baDAhI ahaMkArameM ArahA hai, yaha bAta mere sunanemeM AI ki turantahI Apako khabara deneke liye AyA huuN| bAbu. 2 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhImadevane ukta samAcArako AdyopAnta dhyAnapUrvaka sunA unhoMne krodhake AvezameM Akara saMgrAmasiMhakI tarpha dekhA, saMgrAmasiMha baDA catura thA,usane khaDe hokara araja kI, sAhiba! mahArAjAkI AjJA ho to donoM rAjyoMpara caDhAI karaneko sevaka taiyyAra hai / rAjAne kahA bezaka merI icchA yahI hai ki mAlavapati cedIrAja aura sindhunarezako apanA hAtha dikhAnA jarUrI hai magara bahuta arasese apane sainikoMko yuddhakA kAma nahIM par3A isa vAste tamAma yoddhAoMko kavAyadakA hukama dekara prathama unakI parIkSA karalI jAya, astrazastrAdikI jo jo truTi hove usakobhI pUrNakara liyA jAya, isa kAryameM apane nAmake anusAra yazovAda aura saphalatA prApta ho sakatI hai / rAjAkI yaha salAha sabako pasaMda AI, tamAma sabhAsadoMne mahArAjakI gaMbhIratAkoM AdarapUrvaka vadhAliyA aura thoDehI samayameM sainika yoddhoMke sAtha hAthI-ghoDe-baila-UMTa-zastra-astraanna-indhana-kapaDA-lattA vagairaha ekaThA karaliyA gyaa| __jyotiSIke diye zubha lagnameM zubha zakunoMse sUcita AzIrvacanoMse utsAhita rAjA bhImadevane sindhAdhipati para caDhAI kii| bhImadevakI phauja sindhadezake pATanagarake kinArepara jApaDI, sindhasvAmI bhI apane phaujI sainikoMko sAtha liye zrAvaNake bAdalakI taraha garjatA huA sAmane A ddttaa| dono tarphase yuddhakA prAraMbha huA, cirakAlakI pratIkSita bhAToMkI prazastiyoMke suzloka yoddhAoMke kAnoMko suhAvane lagane lge| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 kabhI pakSI aura kabhI pratipakSIkI hArajItake nizAna pharakane lage, AkhIra sindhapatike dakSavIroMne gaurjaroMpara apanI chAyA DAlanI zurU kI / bhImadevake sainika bhAgane lage / aisI hAlatako dekha bhImadevake ceharepara udAsIkA prabhAva paDanA svAbhAvika hI thA / rAjAne "vimala" senApatikI tarpha dekhA, basa kahanA hI kyA thA ? vimalakumArane apanI vimalamati se apane svAmIkI vizada kIrttiko digantagAminI karaneke liye khaDe hokara mahArAjako praNAma kiyA aura arjunake dhanuSa jaise apane dhanuSa ko uThAyA / vimalakumArake dhanuSaTaGkArako sunate hI zatruoMkA mada kSINa hokara gaurjara sainikoMkA bala asaMkhya gunA baDhagayA / senApati apane azvaratnapara savAra ho apane kRtajJa sevakoMko sAtha lekara maidAnameM AyA / sindhupatibhI apane akharva ahaMkArameM na samAtA huA apane airAvata jaise paTTahAthIko ghumAtA huA maidAnameM A pahuMcA / vimalakumArakoM azvArUDha sAmane Aye dekhakara sindhupatine abhimAnameM Akara kahA - are bAla ! kyoM kumautase maratA hai ? saMgrAma karanA yaha tumArA baniyoMkA kAma nahIM, aphasosa hai ki abhItakabhI " bhImadeva " apane padminItratako lekara taMbumeM hI chipA baiThA hai !! | vimalakumArane kahA, sindhurAja ! mere svAmI bhImadevane padminIvrata nahIM liyA kintu puruSottama pratijJA le rakhI hai, vaha apane samAnake kSatriyoMse hI yuddha karanemeM khuzI haiM ! Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "kamalonmUlanahetornetavyaH kiM surendragajaH?" maiM mAnatA hU~ ki agara trikaTu mAtrase rogopazAnti hojAtI ho to dhanvantarIko kyoM bulAnA, mRgAribAlase hI hariNa bhAgate hoM to vanarAja kezarIkoM kyoM utthaanaa| ___ isa AkSepakoM sunakara sindhurAjake krodha aura mAnakI sImA na rahI, vaha dAntoMke nIce hoThoMko cabAtA huA sirapara zamazerako ghumAtA huA bhabUkatA huA bolA-vimala! agara aisA hai to AjA sAmane / Aja tere isa apasmArako dUra karaneke liye yaha merI tIkSNa talavAra hI mahauSadha hai| vimalane kahA-are kSaNamAtrake sindhanAyaka! jyAdA bolanese kyA phAyadA hai ? agara kucha zakti hai to avasara AyA hai huzyAra hokara zastra pakaDa lo, bAkI to "nIco vadati na kurute" yaha kahAvata isavakta tumAremehI satya mAlUma de rahI hai / basa apane Apako nIca zabdase pukArA jAtA huA dekhakara sindhupati AgakI taraha lAla hogayA aura khaMjara uThAkara kumArake sAmane dauDa aayaa| ___ kumArane eka bANa mArakara zatruke mukuTako uDAdiyA aura dUsarese hAthIkA muMha moDadiyA / phaurana hI Apa uchala kara rAjAke hAthIpara jA caDhA aura baDI caturAIke sAtha zatrukI muskeM bAMdhakara use hAthIse nIce girAdiyA / pArzvavarti sevakone hAthohAtha uThAkara rAjAko apane lazkarame pahuMcAyA aura gurjarapatikI AjJAse usako kASThake piMjareme ddaaldiyaa| gurjarapati Ananda manAte hue gujarAta cale Aye / prajAgaNane bar3e samArohase sanmAna diyaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21 ' isI prakAra cedIrAja aura mAlavapati bhojake sAtha saMgrAma karake bhI vimalakumArakI sahAyatAse prastuta narezako vijaya milii| ||pshcaattaap // vimalakumArako rAjAkI orase maMtrIpada milA huA thA isa vAste pATaNake rAjyame unakI baDI puuchthii| yadyapi satyapratijJAzAlI aura yuddhakuzala dekhakara rAjAne unako senAnAyaka banAyA thA to bhI sadAke liye vaha maMtrIpadake hI adhikArI the, rAjA bhImadeva vimalamaMtrI para sarvathA tuSTa the isa vAste unakI dI hui salAhako baDe Adarase svIkArate the, parantu dujena apanA maMtra phUMke vinA kaise Tala sakte the / eka dina kisI devIke mandirame yajJa ho rahAthA, usame pAMca bakare bhI maMgavAye hue the, abhI unake prANa naSTa nahI kiye the ki-una jIvoMke bhAgyavazase vimalakumAra usadevIke mandirame jA pahuMce / be meM karate una anAtha pazuoMpara unako dayA AI, unhone una brAhmaNoMko arthAt pujAriyoMko samajhA bujhAkara bakare chuDAdiye, agara koI nahI mAnatAthA to use jarA dhamakI bhI diigii| * dUsare dina brAhmaNamaMtrI, rAjaguru paMDita aura anyAnya unake anuyAyI logoMkA eka maMDala ekatra hokara sabhAme AyA, uname mukhya "dAmodara" maMtrI thA, jo ki vimalakumArakA sadAse virodhI thA / unhone agalI pichalI bAteM samajhAkara rAjAke maname yaha ThasA diyA ki vimala hamAre dharmakA apamAna karatA hai, itanAhI nahI balki siMdharAjako Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 jItebAda isane sArI senAko baragilAna kara rakhA hai, sArI senA vimalakumArakI hI AnadAname hai, rAjAkA to sirpha nAma hai| eka aisA bhI patthara rAjAko pakaDAyA gayA ki jisakA natIjA baDAhI bhayAnaka nikale, rAjAko yaha samajhAyA gayA ki vimalamaMtrI jinadeva aura jaina sAdhuke sivAya Apako bhI sira nahI jhukAtA, Apako jaba praNAma karatA hai taba hAthakI mudrAme apane iSTadevakI mUrti rakhatA hai aura manameM usIko namaskAra karatA hai Apako to vaha kucha samajhatA hI nahIM / isameM Apako bahuta kucha socanekA hai, eka sAmAnya AdamIko jyAdA UMce caDhAyA jAya to usase kabhI na kabhI bar3A nukasAna uThAnA paDatA hai| svArthapoSaka isa kapaTI maMDalake vacanoMko sunatehI rAjAkA mana krodhAtura hogayA, rAjAne kahA tumArA kahanA ThIka hai, vimala bar3A uddhata hogayA hai usake akharva balase bhAvikAlame apane rAjyakI rakSAkAbhI sandeha hai, balki usako mAnahInake badale prANamukta karadenetakakI merI icchA horahI hai, isake liye maine mere maname eka manasUbA kara liyA hai jo tumako sunAtA huuN| jUnAgaDhake pahADamese pakaDe hue kesarI siMhako piMjarese nikAla denA aura zaharame yaha bAta mazahUra kara denI ki naukaroMkI gaphalatase yaha kesarI chuTa gayA hai, jahAMtaka yaha kisIkA nukasAna na kare usase pahale pahale vimalakumArako Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ usake pakaDanekI AjJA karanI, aisA karanese kesarIke sAmane jAke vinA motake yaha marAhI samajho, basa "vinauSadhaM gato vyAdhiH / " agara bhAgyavazAt isa ApattisebhI yaha bacagayA to bhImasenake samAna baliSTha apane malla (pahalavAna ) ke sAtha isakI kustI karAnI, pahalavAna eka kSaNabharame isakI haDDiyoMko cUra degaa| ___ pharaja karo isa ApattisebhI yaha kabhI bacagayA to "inake pUrvajoMse 56 koDa TaMka pramANa rAjyakA lenA hai isa bAtakA Aropa dekara isako pakaDake kaida karanA aura ghara bAra isakA lUTa lenaa"| ____rAjAdhirAja gurjarapati apane nitya bhakta, ekAnta hitacintaka sacce sevakavAste aisA anucita vicAra kare yaha usake liye sarvathA aghaTita thA parantu kiyA kyA jAya "rAjA mitraM kena dRSTaM zrutaM vA" "vinAzakAle viparItabuddhiH" yaha to sadAkA niyama hai, astu kesarI siMha piMjarese nikAladiyA gayA, rAjAkI AjJAse eka hariNa yA bakarekI taraha puNyADhya vimalane usako pakaDa liyaa| jisamallako rAjA baliSTha samajhatA thA use sabhAsamakSa vimalane aisA pachADAM ki vaha muzakilase jAna leke chuuttaa| 56 kroDa TaMka lenekA aura usake abhAvame vimalako kaida karanekA hukama honepara vimalakumArane apanI nirdoSatA aura vIratAkA paricaya karAte hue rAjAke sAmane pratijJA kI ki, Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rAjA bhImadeva mere svAmI haiM vaha khuda siMhAsanase uThakara mujhapara niSprayojanamI vAra kareMge to mai prANAntamebhI unake sAmane AMkha UMcI na karUMgA, aura yadi dUsarA koI vIramAnI mujhe kaida karanekI tAkata rakhatA ho to acchItaraha soca vicArakara mere sAmane AnA, mere hAthakI talavAra bhalebhaloMkI garadanakoM dharatIpara girAkara baDI derame jAkara zAnta hogii| satyakI devatAbhI sahAyatA karate haiM to mAnavoMkA to kahanA hI kyA ? vimalakI isa pratijJAko sunate hI "saMgrAmasiMha" daMDanAyaka (senApati) jo ki rAjAkA mAmAbhI thA pratyakSa virodhI ho paDA, itanAhI nahIM balki vimalakumArakI rAjabhakti, satyatA, vIratAse kucha gine gAMThe manuSyoMko vajeke sArA rAjamaMDala aura saMpUrNa prajAvarga bhI rAjAse viruddha hogayA / __ AkhIra pariNAma yaha huA ki rAjA bhImadevakI AjJAko mAna dekara vimalakumArako pATaNa choDakara "candrAvatI" jAnA pdd'aa!!| "yatrApi tatrApi gatA bhavanto, haMsA mahImaNDalamaNDanAya / hAnistu teSAM hi sarovarANAM, yeSAM marAlaiH saha viprayogaH // 1 // " isa ghaTanAke samaya candrAvatIme "paramAra" vaMzIya "dhandhukarAja" rAjA rAjya karatA thA, vimala pATaNase ravAnA huA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taba usake sAtha usakA sainya maujUda thA / vimalamaMtrIne paramArako samAcAra kahalAyA ki tuma gurjarapatikI AjJAko mAna dekara unakI AjJA uThAo anyathA hamase yuddha kro| ___ dhandhukane AjJA mAnanese inkAra kiyA / vimalamaMtrIne laDAIme usako jItA aura apane svAmI bhImadevakI dhvajA caDhAI / dhandhuka paramAra maMtrIke pAMoMme AgirA aura vimalakumArako apanA svAmI mAnakara usakI sattAme rahane lgaa| vimalakumArake cale jAnepara pATaNakI prajA usamebhI khAsa kara jainajAtike manapara baDA AghAta huA / / __pATaNake sakala jainasaMghane ekatra hokara ThaharAva kiyA ki "dhArmika kriyAoMkI IyAoMke kAraNa brAhmaNoMke vitatha bhASaNako sunakara rAjAne anyAya kiyA hai, apane sabako cAhiye ki rAjAse isa bAtakI araja gujaareN| agara rAjA apanI bhUlako svIkAra kara vimalakumArako sarvathA nirdoSa ThaharAkara pIche bulAnekA pharamAna bheje to ThIka, nahIM to apane saba (AbAlavRddha) ne pATaNako choDa candrAvatI cale jaanaa|" // eka sUkSmaparyAlocana // eka khAsa ghaTanAkA ullekha karanA raha jAtA hai magara yaha bAta hai baDe upayogakI, apane logoMme sAdhAraNa kahAvata hai ki-"kapaTa vahAM capaTa" bhImadevake pAsa eka uttama rAjaputra rahatA thA jisakA mahArAja baDA mAna rakhate the, balki usako isa gurjarapatike hAthase "sAmanta" kA pada milA huA thaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 rAjA apane aMgata kAryoMme khAsa use pUchA karate the, aura vaha apanI buddhike anusAra nekaniyatase acchI salAha diyA karatA thA isIliye vaha apane Apako baDA pratiSThApAtra rAjamAnya mAnatA thA / dAmodara maMtrI jo vimalakumArakA kaTTara virodhI thA usake ghara usakI "mainA " nAmaka yuvAna kanyA thI, sAmantane use kaI daphA dekhA thA aura usake sarvAGga sundara rUpapara vaha mohita thA isIhi liye vaha dAmodarake ghara keI daphA jAyA karatA aura vimalake viruddhakI salAhoMme dAmodaramaMtrIkI hAM hAM milAyA karatA thA, parantu dAmodarakI antaraGga lAlasA kucha aura hI thI / vaha cAhatA thA ki, isa surUpA kanyAko yadi rAjA dekhe aura isakI yAcanA kare to merA rAjAke sAtha eka gADha saMbaMdha hojAnese vimalakumAra vagairaha apane pratipakSiyoM ko eka lAThIse hA~ka kara dIna duniyA se pAra kara dUM / isame sAmantakI vaha baDI madada samajhate the parantu - "sanmArgaskhalanAd bhavanti vipadaH prAyaH prabhUNAmapi / " jaba sAmanta ko isa bAtakA nizcaya huA ki "mainA " ko dAmodara rAjAkI rANI banAnA cAhatA hai to sAmanta nirAsa hogayA, Ajase lekara dAmodara ke sAthakA usakA saMbandha bhI khatama hogayA / itanAhI nahI balki usa dinase sAmantane dAmodarako tiraskArakI dRSTise dekhanA zuru kara diyA / vimalakumArake candrAvatI jAneke pIche jaba sAmantase rAjA bhImadevakI ekAMtameM bAtacIta huI to sAmantane dAmo Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ darake manakI kuTilatAkA aisA anubhava karA diyA ki takAla rAjAkI dAmodarapara atizaya aprIti hogaI / sAmantane vimalakumArarUpa "kohinUra" ke khohe jAnekA isa kadara aphasosa manAyA ki sunakara rAjA ro paDA, rAjAne pUchA sAmanta ! aba kyA karanA cAhiye ? / sAmantane kahA Apane bahuta sAhasa kiyA hai, bANa hAthase chuTagayA hai aba maiM kyA kahuM ? / rAjAne kahA jo gaI so gaI, vimalakI sAcI bhaktikI tarpha dhyAna dekara aphasosa hotA hai parantu aba kyA karanA ? vimalakumArake sAtha aura pATaNakI jainaprajAke sAtha kaisA vartAva krnaa| ___sAmantane kahA mere khyAlame to yaha baiThatA hai ki"vimalakumArake liye eka sabhA bulAI jAya, jisame apanI tarphase huI huI utAvalakA saMkSepame digdarzana karAkara unako nirdoSa ThaharAkara aura candrAvatIkA daMDanAyaka banAkara pATaNa bulAnekA pharamAna bhejA jAya, aura unake badale yahAMpara zrIdatta zeThako daMDanAyaka aura motizAha zeThako saMghapati banAyA jAya / itanA karanepara rAjyakI prazaMsA hogI, pApakA prAyazcitta hogA aura jainaprajAkA mana zAnta hogaa| __ yaha bAta rAjAko bilakula pasaMda AI, unhone zrIdatta aura motizAhako uccapada dekara vimalakI kRtajJatAkA paricaya karAte hue eka AjJApatra likhAkara usapara apane khudake dastakhata kara apane vizvAsapAtra do maMtriyoMko candrAvatI bhejA, unhone vimalakumArake pAsa jAkara sArA hAla sunA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 kara pATaNa AnekA atizaya Agraha kiyA, parantu usa vakta vahAM vardhamAnasUri nAmaka jainAcArya padhAre hue the, vimalakumAra unake upadezako sunakara cirasaMcita apane pApoMke nAza karane ke prayatname laga rahA thA / ekadA gurumahArAjake mukhAravindase vimalamaMtrine sunA ki manuSya agara jindagIbhara pApa vyApAroMme hI lagA rahe, zakya anuSThAnaseM bhI dharmArAdhanadvArA paralokamArgakoM sarala na kare to use antyasamaya bahuta pachatAnA paDatA hai, itanAhI nahIM balki -nAvAmeM adhika bhAra bharaneseM jaise voha sAgarake talameM calI jAtI hai vaise yaha AtmAbhI pApa ke bhAraseM bhArI banakara narakAdi adhogatimeM calAjAtA hai, vividha vipatti janmamaraNa rogazokAdi agAdhajalaseM bharA huA yaha saMsAra eka tarahakA kuvA hai, isame paDe hue nirAdhAra jIvako dharma rajjukAhI AdhAra hai, parantu paropakAraparAyaNa AptapuruSake dikhAye usa rajjukoM dRDhatara AlaMbana gocara karanA yaha to manuSyakA apanA hI pharaja hai, dharmArthakAma mokSakA sAdhana sevana parizI - lana paraspara sApekSa aura abAdhita honA hI siddhijanaka hai, agara eka vastumeM tallIna hokara manuSya dUsare puruSArthakoM bhulA de to atyAsaktiseM prArabdha naSTa hotA huA zeSa puruSAthakI sattAkA nAzaka hokara manuSyakoM sarvato bhraSTa kara detA hai, isaliye dharma ke prabhAvaseM mile hue arthakAmako sevana karate hue manuSyoM cAhiye ki sarva sukhake nidAna Adi kAraNarUpa dharmasevanakoM na bhUla jAve / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hara eka jIvakoM sukhakI abhilASA hai, duHkhakoM koI nahI cAhatA, parantu saMsArameM eka aisA bhayAnaka sthAna hai ki, jahAM AMkhake palakAre jitanAbhI sukha nhiiN| aura duHkha itanA hai ki, jisakoM kahate devatAoMke sahasroM varSa vyatIta hojAveM parantu una ghora pIDAoMkA svarUpa varNana nahIM kiyA jA sake / usa raudrasthAnakA nAma naraka hai| kSetrakI parasparakI paramAdhArmika devoMkI kI haI vedanAoMkoM sahate hue jIvakoM asaMkhyavarSa bItajAte haiM taba sirpha eka bhava narakakA khatama hotA hai, daza bAtoMkI takalIpha vahAM hamezAM jArI rahatI hai| atyantazIta 1 atyantagaramI 2 atyantahI bhUkha 3 atyantahI tRSA 4 khujalI bezumAra 5 sadA parataMtra 6 jvarakI satatapIDA 7 dAhakI kSaNabhara zAnti nahI 8 bhaya 9 aura zoka 10 sadAsthAI / aisI aniSTagati ki jisakA nAma sunakara hRdaya ghabarAtA hai uttama jIvoMkoM cAhiye ki, usakI prAptike kAraNoMseM sarvathA bacate raheM / __ AgamezIbhadra vimalane hAtha joDakara pUchA-sAhiba! isa aniSTagatimeM jIva kisa kisa kAmaseM jAte haiM / gurumahArAjane kahA cAra bAteM aisI hai jinaseM jIvakoM khabhrake duHkha sahane par3ate haiM mahA AraMbhake karaneseM 1, mahAparigrahakI ruciseM 2, mAMsAhArake karanese 3, aura paMcendriya jIvakA ghAta karanese 4 // vimalarAja isa bAtakoM sunakara kAMpa uThe aura duHkhita Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hRdayaseM bole-kRpAlu ! ina kAmoMkA karanevAlAbhI isa ApattiseM bacasake aisA koI upAya hai ? / guru bole-hAM hai| vimalakA citta harSita huA, unakA ceharA Tahakane lagA aura bolA-kRpAlu ! mujha pAmarapara kRpA lAkara pharamAo, mere jaisA pApAtmA kaise pAvana ho saktA hai ? kyoMki maiMne abhimAnake vazaseM lakSmIkI lAlasAseM aneka pApa kiye haiM, rAjavyApArameM aura usameMbhI daMDanAyaka (senApati) kA to dhaMdAhI pApakA hai| guru bole-mahAbhAga! suna / saMsArameM sabhI jIva ajJAnAvasthA dharmamArgaseM viparIta calate hue andhasamAna haiM, parantu jJAnacakSuoMke milanepara to pApakAryameM pravRtti na karanI cA. hiye / agara gRhasthAzramake pratibaMdhaseM rAjavyApArakI parataMtratAseM athavA dharmarakSA rAjyapAlanake vAste koi hiMsAdi kArya karanAbhI paDe to antaHkaraNase Darakara karanA ucita hai ki, jisase ghora nikAcita bandha na pdde| ___ ajJAnavazaseM kiye pApakarmoMkA pazcAttApa karaneseM aura jina caitya jina pratimA Adi uttama kAmameM dhana kharcanese jagadupakArI paramAtmAkI eka cittaseM bhakti karaneseM gurusevA zAstrazravaNa tapazcaryA dAna dayA Adi kAryoMmeM lakSmIkA sabdhaya karaneseM zAsanakI prabhAvanA karaneseM jIva pApoMse mukta hotA hai| gurumahArAjakI tattvarUpa dharma dezanAko sunakara vima Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 buddhi vimalane aMbikA mAtAkA ArAdhana karanA AraMbhakiyA aMbikA sAkSAt sAmane AI / vimalarAjane paMcAGga praNAma kiyA / devIne kahA maiM tumapara tuSTamAna huM yathocita vara mAMgo / vimaladevane kahA- mAtA ! yadi tuma tuSTa ho to mujhe jinacaityake banAne ucita sahAyatA do / aura putrakI bhikSA do devI ne kahA tumArA itanA puNya nahI ki - tumako icchita dono vastueM mile / eka vastu mAMgo / maMtrIne apanI dharmapatnikI anumati pUchI to usane khuzIse yaha hI salAha dI ki - jinamaMdirahI karAo / aMbikA mAtAse jagahakI yAcanA kI to -- devIne kahA bakula aura caMpakakI chAyA jisa jagaha paDatI ho vahAM kI bhUmi khodanese bAvana 52 lAkha sonaiye nikaleMge / vimalane usa sthAnako khudavAyA / ThIka utanA hI dhana to nikalA paraMtu brAhmaNone baDI jida pakaDI / unakA kahanA yaha thA ki, Ajataka yaha tIrtha jainoMke hAthame nahI hai, isaliye hama naI rasama zuru nahI karane deMge / rAjAne aMbikA mAtAkoM pUchA / aMbikAne kahA isa tIrtha para cirakAlase jina bimbokA astitva hai / prAtaHkAla kuMkumake sAthiyevAlI jamInako khodanA vahAMse zrIRSabhadeva svAmI kI pratimA nikalegI / vaisAhI huA / paraMtu phibhI unhone apanA kadAgraha na choDA / aba unhone yaha duccara Age kI ki, mAnaliyA yaha tIrtha jainoMkAbhI hai paraMtu isa jamInapara to hamArI mAlikI hai / hama muMha mAMgA dAma Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ leNge| vimaladeva samarthabhI thA, svAmIbhI thA, tathApi usane vIra paramAtmAke vacanoMko yAda karake zAnti pakaDalI / prabhukA pharamAna hai ki, jinacaitya jahAM banavAnA ho vahAM kI jamInake mAlikako acchI taraha khuza karanA / tAki usakI durAzIza apane kAryako bigADe nahI / vimalane pUchA tuma yaha jamIna kaise denA cAhate ho| brAhmaNone kahA "jitanI jagaha tumakoM cAhiye utanIpara sonahIye bichAkara do to hama prasanna hai"| vimalarAjane anargala sonAmohareM dekara bahutasI jAgA rokanekA manasUbA kiyA, paraMtu una logoMne jyAdA jagaha dhana leke denAbhI svIkAra na kiyA / vimalazAhane samajhA ki prAsAdake liye to itanI bhUmi kAphI hai / aba nAhaka ina logoMse vaira vaimanasya kyoM krnaa| __ yaha socakara itanIhI jAgAme prAsAdakI nIva DAla dii| paraMtu nayA upadrava yaha khaDA huA ki, dinabharakI cinI huI imArata rAtako gira jAne lgii| vimalarAjane aMbikAse usakA hetu pUchA to mAtAne kahA "bAlInAha" nAmaka deva isa bhUmikA svAmI hai usako phala phUla pakAnakA bali do / agara vaha abhakSya cIja mAMge to talavAra uThAkara use DarAnA / vaha bhAga jAyagA tumArA sitArA teja hai sAmane nahI Thahara skegaa| ___ aMbikAke vacanase bAlinAhakA ArAdhana karake vimalane sAmane bulAyA, bAlinAhane mAMsamadirA mAMgA / vimalane Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33 kahA maiM jaina zrAvaka huM mAMsamadirA na khAtA huM na khAnevAleko acchA samajhatA huM / kSetrapAla bAlinAhane kahA maiM tumArA kArya na hone dUMgA / vimalane kahA mere kAryame vighnake karanevAlekoM maiM samUla naSTa karaneko samartha hu~ ! agara tuma kucha bAhu bala rakhate ho to mere sAmane zastra utthaao| yaha kahakara vimalane apanI talavAra uThAI / bAlinAha kAMpane lagA / hAtha joDakara bolA-sattvavAn ! maiM tumArA anucara hu~ / jaise AjJA karoMge karaneko tayAra huM / aura Ajase Apake kAryame vighna na karUMgA, mere lAyaka kisIbhI kAryake upasthita hote maiM hAjara honekI namra prArthanA karake ApakI AjJA cAhatA huuN| vimalarAjanebhI ziSTAcArapUrvaka usa devako visarjana kiyA / aura nirvighnapane usa nirdhArita kAryako zuru kiyaa| caityakI samAptikI khabara lAnevAleko bahuta kucha dAna diyaa| nagara dezameM vadhAiyAM bAMTI gaI / caityake tayAra honeke bAda kArIgaroMko AjJA kI gaI ki aba eka eka TukaDA pASANakA kotarakara nikAlanevAleko eka eka sonAmohara dI jAyagI / isa lobhase una zilpiyoMne aisI aisI koraNI kI ki jo jihAke agocara ho / duniyAkA vizvAsa hai ki"sUryako koI dIvA nahI dikhAtA" kahate haiM saMsArake sarva dRzyoMme jaise tAjabIbIkA rojA darzanIya padArtha hai vaise Abuke jainamaMdira hiMdusthAnakI kArIgirIkA khajAnA hai| balki tAjabIbI aura Abu donoMke dekhanevAloMkA abhiprAya Abu. 3 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hai ki, tAjabIbIse keI guNI baDhakara AbukI kArIgiri hai| vahAM kAcakA kAma hai aura yahAM to pASANakA kAma bahuta bArIka hai / isa maMdirakI kArIgirI sAre saMsArameM prasiddha hai / aisA koIhI pAzcAtya aMgreja pAyA jAyagA ki jo hindusthAname AyA ho aura Abuke maMdiroMko na dekha gayA ho / * kiMcit paricayake liye vimalazAha aura-vastupAlake banAye maMdiroMkA Adarza sAtha dAkhala kiyA gayA hai, vizeSake liye dekho "vimalacaritra" saMskRta, tathA "vimalamaMtrIno vijaya" "zrImAn gaurjarabhImadevanRpaterdhanyaH pradhAnAgraNIH, prAgvATAnvayamaMDanaM savimalo maMtrivaro'pyaspRhaH // yo'STAzItyadhika sahasragaNite saMvatsare vaikrame, prAsAdaM samacIkaracchaziruciM shriiaNbikaadeshtH||1|| MHRO0 .O.INES 4ARAN - * dakho pariziSTa nambara 1 / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shrii // mahA amAtya vastupAla tejapAla // [vaMzavarNana] pATaNameM "poravADa"vaMzake loga cAvaDA aura caulukya rAjAoMke kAryavAhaka cirakAlaseM arthAt vikrama saM0 802 seM rAjyavyApArameM tatpara the| __ isa pavitra aura prakhyAta vaMzameM caMDapa nAmakA eka maMtrI huA, usakA laDakA caMDaprasAda usakA putra soma aura somakA lar3akA azvarAja (AsarAja) huaa| somamaMtrI mahArAja siddharAja jayasiMhakA baDA prIti aura vizvAsapAtra thaa| azvarAjabhI pitAke adhikArako surakSita karanemeM baDA kuzala aura samartha thA, isaliye usa samayake mahArAjakA usapara baDA prema aura hArdika vizvAsa thA / azvarAja jaisA rAjya 1 janasaMpradAyame mukhya tIna vaizya jAti haiM osavAla (1) poravAI (2) aura zrImAlI (3) osavAloMkI utpatti jaise mukhyavRttise o. siyA nagarImeM mAnI jAtI hai, vaise zrImAlI logoMkI utpatti mAravAr3a rAbyAntargata "zrImAla" (bhinnamAla) nagara mAnA jAtA hai paraMtu poravAda baMzakI sthApanA kisa gAmameM kisa sAla saMvatme huI so patA nahIM cltaa| paraMtu "rANakapura "ke naulokyadIpaka prAsAdake dekhanese aura bAbuke maMdiroMkI akalIma kArIgirI dekhanese unakI udAratA aura dharmapriyatAkA to pUrA pUrA anubhava ho jAtA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 kAryoMmeM kuzala thA vaisAhI dharmakAryoM meM bhI pUrA nipuNa Astika devagurubhakta AcAraparAyaNa thaa| AsarAjake samAnakAlIna Abu isa nAmake eka pradhAna maMtrI the, yaha jainasaMghake AdhArabhUta prajAvatsala aura rAjyadhurAdhuraMdhara hokara dharmArthakAmake bhI satata avirodhI the| jagatmeM prasiddha hai ki "jahAM pAnI hotA hai vahAM gaueM khayameva calI AtI haiM" pATaNameM aneka zraddhAlu logoMkI zraddhAke ghere hue aneka dharmopadeSTA AcArya jagatvatsala Akara bhavyAtmAoMkI dharmabhAvanAoMko saphala kiyA karate the, Aja haribhadrasUri mahArAja zaharameM padhAre haiM / unake Agamanasamaya aneka sanmAnasUcaka dharmotsava kiye gaye haiN| rAjya aura prajA tarphaseM unakA pUrA satkAra kiyAgayA hai| kucha dinoMkI unakI sthitiseM pATaNake samasta samAjapara una mahAtmAoMkA baDA prabhAva par3A hai| __kyoM na paDe ? jinhoMne saMsArake upakArake liye apane sakala jIvanako arpaNa kara diyA hai / jo zatru aura mitrako samAna dekhakara upakRta karate haiM, paramArthasAdhanahI jinakA satyajIvana hai, una divya evaM alaukika uttama vyaktiyoMkA prabhAva deva-devendra cakravartiyoMpara bhI jarUra paDatA hai to manuvyoMkI to kathAhI kyaa?| subahakA vakta hai, samaya atyanta zAnta hai| sUrijI mahArAjake sahaja zAnta aura nirmala hRdayameM aneka dhArmika vicAramAlAoMkA saMcAlana ho rahA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kucha thoDehI samayameM AcArya mahArAjakI manovRtti eka vicArameM guMthAI, unhoMne socA jaise jaise jIvoMke acche bure bhAgya hote haiM vaisIhI unako dharmasAdhanakI sAmagrI milajAtI hai| mahImaMDalake adhiSThAtA rAjA athavA unake paricAraka kAryavAhaka sAmanta salAhakAraka maMtrI dharmAtmA hote haiM to haraeka AdamI apanI icchita dharmakriyAeM khuzIse karasaktA hai| machalI apanI AtmasattAsehI taratI hai to bhI use jalakI sahAyatA avazyahI upayukta hotI hai| ___ sArvabhauma mahArAjA bharatacakravatike samaya dharmIjanoMko dharmakAryoM meM bar3A uttejana milatA thA, isaliye sarva prajA sadAcAraparAyaNa thI / unake pIche sagaraAdi prajApAloMne aura unake sahAnubhUti denevAle padAdhikAriyoMne bhI jinazAsanakI dhvajAko khUba pharakAyA thaa| carama tIrthaMkara zrImanmahAvIra paramAtmAke zAsanameMbhI zreNikarAjA saMprati nareza kumArapAla bhUpAla Adi aneka dharmI rAjAoMne, aura abhayakumAra udayana AmrabhaTTa vAgbhaTTa Adi satpuruSoMne dharmakIdhurAko acchItaraha vahana kiyA hai / vartamAnasamayameM tAdRza mahAnubhAva prabhAvaka puruSakA abhAva honeseM ThikANe ThikANe anAryalogoMkA sAmrAjya phailatA jAtA hai, dharmasthAna naSTa kiye jA rahe haiM, dharmIjana aneka ApattiyoMse grasta hote jAte haiM / balki vikarAla kalikAla apanA atula prabhAva jamA rahA hai / aise samayameM kisIbhI zAsanaprabhAvaka uttama puruSakA honA khAsa Avazyaka hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 aise vaktapara yadi kisI punyavAnakA avatAra na huA to dharmakI sthiti, rAjyakI maryAdA, sadAcAra vagairaha samagra vyavasthAeM chinnabhinna ho jAveMgI / vartamAnakAlameM aisA prabhAvakapuruSa hogA yA nahIM?, agara hogA to kauna hogA? __ "devavANI." isa vicArazreNimeM ArUDha AcAryamahArAjake tapobalaseM AkRSTa koI zAsanadevI AkAzameM prakaTa hokara bolI ___ "bhagavan ! ApakI icchA saphala hogI, zAsanakA udaya hogA, thoDe samayameM Apa jainadharmakA ekachatra rAjya dekheNge| isI zaharameM AbumaMtrI eka vikhyAta puruSaratna haiM, unakI laDakI kumAradevI ratnaprasU uttama strIratna hai, usakA pANigrahaNa AsarAja maMtrIseM ho to jagatkA punaruddhAra karanevAle nararatna paidA hosakte haiM, Apa jagat prapaMcoMse parAmukha eka mahAtmA haiM to bhI merI prArthanAse itanA kAma kareM ki, vyAkhyAna prasaGgapara Aehue AsarAja maMtrIko merA yaha kahanA sunAkara kumAradevIkI pahacAna kraadeN"| itanA kahakara tapolabdhi aura jJAnaguNasaMpanna gurumahArAjako namaskAra kara zAsanadevI svasthAnapara calIgaI / gurumahArAjane AvazyakAdi kAryoMko samAdhipUrvaka samApta kiyA / vyAkhyAnake vakta nagarake sakala zraddhAlu pariSaddhra saMmilita hue, mahilAmaMDalameM kumAradevI bhI upasthita thii| gurumahArAjane baDI huziyArI aura sAvadhAnIseM AsarAjakoM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kumAradevIkA paricaya karAyA, aura rajanImeM dekhA, sunA, sarva vRttAnta sunAyA / maMtrIrAja aba AnandapUrNa hRdayameM kumAradevIkI prAptike upAya ciMtana karane lage, bhAvikAlameM mujhe eka anupama strIratna prApta hogA / saMsArameM strIsneha dRDhazRGkhalA hai, usameM bhI jagatuddhAraka zAsanaprabhAvaka divya kIrti aura kAMtivAle putraratna jisakI kukSiseM paidA honevAle haiM, aisI pavitra satI suzIlA surUpA kumArIpara azvarAja mohitahoM usameM Azcarya hI kyA ? / ___ AbumaMtrIse isa pavitra kanyAkI yAcanA kI gaI, unhoMnebhI yaha uttama aura zlAghanIya yoga hotA dekhakara khuzIke sAtha kumAradevIkA AsarAjaseM pariNayana karA diyA, saMsArameM sarvatra yazovAda phailA, AsarAjakA AjanmaseM ArAdhana kiyA dharmakalpavRkSa saphala huaa| devaguru dharmake ArAdhanaseM aura puruSArthacatuSTayasAdhanase isa daMpatIkA jIvana sukhamaya vyatIta hone lagA / jinako apane bhujAvala aura bhAgyabalapara vizvAsa hotA hai unako sthAnakA pratibandha bAdhaka nahIM hotaa| kucha araseke bAda maMtrIrAja svajanoMkI sammatiseM kumAradevIsaha pATaNako choDakara suhAlaka gAmameM jAkara rahane lage / vahAM kumAradevIne malladeva-vastupAla-tejapAla-ina tIna putroMko aura sAta putriyoMko janma diyA / basa inakI isa saMtatimeMse yaha vastupAla aura tejapAlahI apane carivanAyaka haiM / vastupAlakI striyoMkA nAma lalitAdevI aura vejaladevI thA aura tejapAlakI strIkA nAma anupamAdevI thaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 maMtrIzvara azvarAjane bahuta dinataka apane kuTuMbakA nirvAha kiyA / vastupAla tejapAlane mAtApitAko vRddhAvasthAvAle jAnakara rAjyakAryase sarvathA mukta karadiye, aura dharmameM khUba sahAyatA dI / AsarAjakI aura kumAradevIkI jIvanadorI aba samApta hogaI / isa gAmameM unakA avasAna huA, lAyaka putroMne unake antyasamayakoM khUba sudhArA, jisase unakA maraNabhI acchA samAdhipUrvaka huaa| vastupAla tejapAla mAtApitAke viyogaseM sadA udAsa rahane lage, aneka vyApAroMmeM lagAnepara bhI unakA mana kisIbhI kAmameM na lagane lagA / haraeka sthAnameM, haraeka kAmameM, haraeka samayameM, mAtApitAkI mUrtihI unakI AMkhoM ke sAmane phirane lagI / isa viyogajanya duHkhakoM jaba vaha kisIbhI taraha na sahana karasake taba lAcAra hokara unakoM vaha sthAna choDanekI jarUrata paDI / vahAMse nikalakara voha mAMDala gAmameM jAkara rahane lge| vahAMmI unhoMne khUba prasiddhi aura prazaMsA prApta kI / vahAMke loga unakI baDI ijjata karane lage, rAjyakAryoM meM bhI unakA adhikAra bar3A acchA jamA / satyavAdameM, nyAyameM, buddhikauzalameM, vaha harizcandra, rAmacandra, abhayakumArake avatAra kahalAne lage, rAjadarabArameM unakA sanmAna khUba baDhane lagA, dezabharameM unakI kIrti vegase phailane lgii| nIca aura UMca, 1 vIramagAmake pAsa yaha gAma Ajakala bhI isIhI nAmase prasiddha hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ choTe aura baDe, garIba aura amIra, sabake sAtha vaha acchI tarahaseM vartane lge| __ thoDe samayake bAda jyotiSa zAstrAdi vidyAdvArA atIta anAgata vartamAna kAlake jAnakAra naracandrasUri vahAM padhAre / una mahAtmAoMke padhAraneseM sarva nAgarikoMkoM anahada harSa huA, vizeSataH vastupAla AdikoM isa mahAmunirAjake samAgamase bar3A lAbha yaha huA ki-unakA mana duHkhase mukta hokara dharmameM sthira hogayA / naracandrasUrijI nimitta zAstrame baDe pravINa the / unhoMne una bhAgyavAnoMkA bhAvi mahodaya jAnakara zrIsiddhAcalajIkI yAtrA karanekA, arthAt-zrIzatruJjaya mahAtIrthaka saMgha nikAlanekA upadeza diyA / amAtya saMgha lekara pAlItANe gaye / AcArya mahArAjake satata paricayase unakI dharmabhAvanA dina pratidina khUba dRDha aura umadA sthira hone lagI, sAhacarya acchA ho, yA burA, apanA phala jarUra dikhAtA hai| __jaba vaha lauTakara pIche Aye taba gurjarapati vIradhavalane unako apane maMtrIpadapara pratiSThita kara liyaa| __aneka itihAsakAroMkA mata hai ki-"vanarAjake pitA jayazikharIke mAranevAle kannojake rAjA bhUvaDane gujarAtakI rAjadhAnI-jayazikharIke maraneke bAda apanI laDakI millaNadevIkI zAdIke vakta use usake dAyajemeM dediithii| millaNadevI tAjiMdagI gujarAtakI AmadanI khAtI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rahI, AkhIrame marakara usI apanI pUrvabhavakI iSTa rAjadhAnIkI adhiSThAyaka devI huI / usane bhAvikAlame mlecchoMke AkramaNase apanI gaurjaraprajAko bacAneke liye, vIradhavalase khaname Akara vastupAla tejapAlako maMtrI banAnekA upadeza kiyaa| __ sukRtasaMkIrtana kAvyameM likhA hai ki-"kumArapAla rAjAne apane rAjyavaMzadharoMkI aura pUrvakAlame putrasama pAlaNa kI hui gurjarabhUmikI mlecchoMse rakSA karAneke liye devabhUmise Akara vIradhavalako svapna diyA ki rAjyake bacAvake liye ina bhAgyavAnoMko apane maMtrI bnaalo|" ___ matalaba-itanA to ubhayataH siddha hai ki devakI sahAyatAse vastupAla bandhusahita maMtrIpadapara pratiSThita hue / ||prbhaav // "duSTasya zikSA ziSTasya pAlanam" isa nyAyako Adara denA unhe baDA rucikara thA, vIradhavalake adhikAriyoMme eka AdamI aisA SaDyaMtrI thA ki-usase tamAma rAjasabhA khaupha khAtI thii| kisI kisI vakta vaha rAjAko bhI lAla AMkha dikhAkara dabA detA thA, usakI anyAyavRttiko jAnakarabhI koI kucha nahIM bola saktA thaa| parantu-"sanmArgaskhalanAdbhavanti vipadaH prAyaH prabhUNAmapi" isa mahAvAkyase usake sahAyakahI use kaSTagrasta karanekI koziza karane lge| senAke mukhya mukhya AdamI vastupAlake pUrNa rItise anayAyI the, devatAkI sahAyatAse yaha isa. padapara baiThe the to Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhalA kisakI tAkAta thI ki inakI AjJAko na mAnatA ?, kucha khAsa khAsa rAjya hitacintakoMkI marajIse maMtrI vastupAlane usako pakaDakara kaida kiyA, aura antyame 1100 azaraphiyAM daMDa lekara chodddiyaa| __ isa banAvaseM vaha bahuta kucha uchalanA kUdanA cAhatA thA parantu-"yasya puNyaM balaM tasya" tapate hue madhyAhnake sUryake sAmane najara TikAnekI zakti kisakI thii| "ziSTasya pAlanam" isa vAkyako unhoMne somezvara bhahameM caritArtha kiyA thaa| somezvara-vIradhavalake gRhasthaguru brAhmaNa the vastupAlatejapAla rAjAke hitacintaka-sacce salAhakAra, prajAke ekAnta hitavatsala, the, isavAste somezvara unapara phidA phidA huA huA thA / thoDese antarake dharmabhedake khaTakekobhI mahAmaMtriyoMne apanI madhyasthavRtti se dUra kara diyA thaa| basa somezvara aura dono maMtriyoMne saMsArame trimUrtirUpako dhAraNa kara liyA thaa| ||digvijy // vastupAlake bApa dAdA isI kAmako karate Ae the ki jisapara Aja inakA adhikAra thA, isaliye rAjyake kAryoMko sirpha dohI nahIM kintu hajAra netroMse dekhanekA hajAroM kAnoMse sunanekA unakA pharja thaa| ___ jaba unhone dekhA ki khajAnemehI bahuta kamI hai to unako eka cintA utpanna huI, unhone socA ki-"koSa eva mahIzAnAM paramaM balamucyate" dhanasaMpattike lAbhakA upAya Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ socakara unhoMne rAjAko kahA prabhu ! Apake pramattabhAvako dekha hamezAke mAtahada rAjAloga khananI denese inkArI horahe haiM isaliye eka daphA Apako pRthvIdarzana karanekI khAsa prArthanA hai / rAjAke isa bAtake svIkAra karanepara maMtrIne phaujako zIghrahI tayyAra karaliyA / acche zubha muhUrtameM prayANa kiyA gyaa| pahale choTe choTe rAjAoMko vaza kara unase dhana aura hAthI ghoDe payAde lekara saurASTrapara caDhAI kI / sarva kAryoMkI siddhime sahAyaka "zrIzatruJjaya" tIrthakI yAtrA karake rAjAne saurASTravijaya zuru kiyA / saba rAjAoMko sara karate hue Apa varNathalI pahuMce / vahAMkA rAjA ApakA zvazura-(susarA) lagatA thA, para Aja khuda rAjA to vahAM maujUda nahIM thA kintu usake sAMgaNa aura cAmuMDa do laDakeapanI bahina vIradhavala rAjAkI rANI aura vastupAla tejapAlAdike samajhAneparabhI apane abhimAnako na choDakara sAmane laDaneko Ae, maMtrIkI yukti aura punyaprabalatAse unako raNabhUmime mArakara rAjAne unake bhaMDArameMse dazakroDa sonAmohara, 14 sau uttama ghor3e aura 5 hajAra sAmAnya ghoDe liye / isake alAvA uttama maNI-mANeka-divya vastra-divyazastra Adi sAmagrI lekara sAMgaNa aura cAmuMDake 1 yaha gAma jUnAgaDha se dazamAIlake lagabhaga hai relvekA eka sTezana hai, muMbaIke raIsa dAnavIrazeTha devakaraNa mUlajI yahAMkehI vatanI haiM. yahAM kuchavarSa pahale zrIzItalanAtha khAmIkI baDI UMcI pratimA jamIname se nikalI thI seTha devakaraNa bhAIne baDA vizAla maMdira banavAkara vaha mUrti usa maMdirame sthApana kI hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat ____www.umaragyanbhandar.com Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ laDakoMko vaNathalIke rAjyapara baiThAyA vahAM zrIvIraparamAtmAkA caitya banavAkara usame pratimAjIkI pratiSThA karAkara eka mAsa vahAM rahakara Apa jaba Age baDhane lage taba sarva tIrthoMke siratAja giranAra tIrthako dekhA, maMtrIsahita Apa giranArapara gaye, neminAtha prabhukI bhaktipUrvaka pUjA kI / vastupAlase tIrthakI mahimA sunakara Apa baDe prasanna hue, eka gAmabhI bheTa kiyA, aura' calate 2 prabhAsapATaNa pahuMce / somezvara mahAdevake darzana kara ekalAkha sonaye meTakara Apa dIvabandara pahuMce, vahAM kumArapAlake banavAye caityako dekhakara Ananda manAte rAjA-maMtrI talAje pahuMce, vahAMke rAjAne inako jAtimaMta kei ghoDe bheTa kiye / vahAM unako zrIzatruJjaya mahAtIrthakI AThavIM TUka tAladhvajagirike darzanoMkAbhI apUrvalAbha huaa| ___ isa taraha kI digyAtrA kara koDoM rupayoMkI saMpatti lekara maMtrIsahita rAjA dhaulake Aye, aura sukhase apane jIvanako vyatIta karane lge| "eka anokhI aura vikaTa ghaTanA." yA matirjAyate pazcAt , sA yadi prathamaM bhavet / na vinazyettadA kArya, na haset ko'pi durjanaH // 1 // mAravADadezake jAvAla nagarame samarasiMha cauhAna rAjya 1 yaha tIrtha pAlItANAse 10 kosake phAMsalepara bhAvanagara sTeTameM ta. lAjA nAmase prasiddha hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karatA thA, usake cAra laDake baDe sUravIra the| baDekA nAma udayasiMha thA, aura usako pitAne rAjagAdI dI huI thii| choToMke kramavAra nAma the-sAmantapAla 1 anaGgapAla 2 aura trilokasiMha 3 / udayasiMhakI rAjasattAmeM choTe tIna bhAiyoMko AjIvikA pUrI na milanese vaha rAjya choDakara cale gaye / aura vastupAlakI kIrti sunakara dholake Aye / vastupAlake pUchanepara unhoMne apanA sArA hAla sunaadiyaa| vastupAlane apane-svAmI rAjAko unakI mulAkAta karAI aura sArA hAla kaha sunaayaa| rAjAne bhojanasamaya unako sAtha baiThAkara bhojana karAyA, aura pUchA ki kaho tuma kitanI AjIvikAse hamAre pAsa raha sakte ho?| sAmantapAlane kahA-rAjAdhirAjakI tarphase eka eka bhAIko dodo lAkha azaraphiyeM milanepara hama tAbedAra hajUrakI chAyAme rahaneko utsuka haiN| __ rAjAne isa bAtapara anAdara prakaTa karate hue kahA do do lAkha azaraphiyeM ? do lAkha azaraphI kisako kahate haiM ? do lAkhake hisAbase tuma tIno bhAiyoMko 6 lAkha sonAmohara denI cAhiye to khyAla karo ki 6 lAkha sonAmoharoMme hama kitane subhaToMko naukara rakha sakate haiM ? yaha bAta asaMgata hai, tuma khuzIse rahanA cAho to yogya vArSikapara raho, nahI to tumArI icchAnusAra anya sthAna ddhuuNddhlo| itanA sunatehI rAjakumAra vahAMse cala nikale / vastupAla tejapAlane rAjAko Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47 aneka taraha samajhAyA ki - svAminAtha ! saMgraha kI huI nirmAlya vastubhI kabhI kAma detI hai to yaha cauhANa rAjaputra Apake Azraya Akara AjIvikAke saMkocase anyatra cale jAveM yaha rAjAdhirAja gurjarapatikI vizada kIrttime kalaGka hai / itanA kahanepara bhI rAjAne udhara lakSya nahIM diyA / vaha loga gurjarasImAko choDakara bhadrezvara nagarame rAjA bhImasiMhakI sevAmeM pahuMce / bhImasiMha pahalehI vIradhavalakA virodhI thA / usane jaba sunA ki - yaha rAjakumAra vIradhavalakA apamAna khAkara Aye haiM to usane eka eka bhAIko cAra cAra lAkhakA varSAsana dekara apanepAsa rakha liyA !!! daivayoga - vIradhavala aura bhImadevameM laDAI zurU huI, laDA - kA kAraNa sirpha itanA hI thA ki - bhImasiMhake bhATane Akara vIradhavalakI sabhA apane svAmIke gIta gAye jisase vIra - dhavalako gussA AyA / vIradhavalako laDAIme Ae sunakara jAlorI subhaToMne kahalAyA ki - " tumane hamArA apamAna kiyA hai isaliye kala savere hama yuddhabhUmimeM usa vairakA badalA leMge ! (6) lAkha dramma kharcakara tumane jo yoddhe tayAra kiye hoM unheM khUba sannaddhabaddha kara rakhanA / " vIradhavalane usavakta bhI isa bAtako hAMsImeM nikAla diyA / dUsare dina yuddha zuru huA, sAmantapAla aura usake dono bhAiyoMne gurjarapatike sAmantoMko mAra bhagAyA / sAmane Aye hue vIradhavalake sirame bhAlA mArakara usakobhI jamInapara girAdiyA / 1 AjIvikA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUrya asta ho cukA thA, laDAI baMda hogaI / vastupAlane kuzalapUrvaka apane svAmIko azvArUDhakara apane taMbume phuNcaayaa| rAtako upacAra karanepara rAjA nIroga hogayA / ___ idhara bhImasiMhake subhaToMmeM paraspara khaTapaTa jAgI, isaliye bhImadevake maMtrIjanane use yaha hI salAha dI ki vastupAlamaMtrI buddhikA khajAnA hai vaha kisIbhI taraha ApakA parAjaya karegA, itanI salAha ho rahI thI itanemeM udharase khabara milI ki-vIradhavala to acchA bhalA caupaTakI bAjI khela rahA hai, yaha sunakara sabako nizcaya huA ki inake pAsa sarvaprakArakI sAmagrI pUrI hai aura hamAre subhaToMmeM phUTa hai isavAste sulaha karalenIhI acchI hai| ___ zarata likhIgaI ki-"bhImasiMha apane rAjyase santoSa manAleveM / Ajase lekara hamArI kacaharIme apane dUtako bhejakara apanI prazaMsA sunAkara hame na satAveM / hamabhI inhe na satAveMge" basa dono tarphake maMtrilogoMke dastakhata hogaye / aura vIradhavala saparivAra gujarAta calA AyA / magara vIradhavalako isa bAtakI baDI coTa lagI ki maiMne apane zaraName Aye hue subhaToMkA tiraskAra kyoM kiyA? parantu upAya kyA hosakatA thA ? AkhIra "gataM na zocAmi" kahakara maMtriyoMne unake duHkhako bhulA diyaa| __ pahale kahA.jA cukA hai ki-bhImasiMhake subhaToMmeM paraspara kusaMpa phailagayA thA / usakA pariNAma yaha huA ki jAlorI subhaToMkI bekadarI huI, basa phira kahanAhI kyA thA? "apamAne na tiSThanti siMhAH satpuruSA gjaaH|" Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - idhara vastupAla tejapAla isI hI yatnameM the ki-apanA ASA rAjya dekara bhI sAmantapAla vagairahako bhImasiMhase pRthaka jarUra karanA unakI AzA saphala huI, sAma-dAma-daNDameda-jisa kisIbhI nItise kArya siddha hosakA unhoMne kiyA, AkhIra ekadina unake usa udyamakA yaha phala AyA ki sAmantapAla Adi 3 hI bhAI bhImasiMhako choDakara vIradhava. lake pAsa Agaye, rAjAne unako baDe baDe gAma inAma diye| bhImasiMhase phira laDAI zuru huI, bhImasiMhakI hAra huii| madrezvarakI phatahameM rAjAko 7 kroDa sonAmohareM-dazahajAra ghoDe mile| ___ aba cAroM ora vIradhavalakI vijayapatAkA pharakane lagI, dizA dizAse hAthI ghoDe gAma maNi mANika sonA rupayA vagairahakI bheTeM Ane lagI, tamAma rAjA vIradhavalakI AjJAko mAna dene lge| __ godharekA rAjA dhuMdhala pahale gujarAtake mahIpatiyoMko bhalIbhAMti mAna detA thA, paraMtu aba kucha arasese parAGmukha huA baiThA thA, rAjA vIradhavalane usako parAsta karaneke liye apanI phauja dekara tejapAlako bhejaa| dhuMdhalako krodha AyA ki yaha bakAla vaNika mujhapara hathiyAra calAyegA? merA sAmanA yaha karegA ? huA bhI aisAhI ki dhuMdhalake siMhanAdako sunakara vIradhavalake vIra yoddhe saMgrAmake maidAnako choDakara bhAga cale / tejapAlane sAyaMkAla sabako bulAkara inAma bAMTA aura unhe utsAhita kiyA / Abu04 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dUsare dina phira laDAI zuru huI, Aja tejapAla aura dhuMdhalakA mukAbalA thA, tejapAlapara dhuMdhala ekadama TUTa pddaa| usa vakta to tejapAlane apanA bacAva karaliyA, parantu Age nibhanI muzakila thI, tathApi maMtrIzvarakA puNyodaya baliSTha thA / usane gurumahArAjake diye "bhaktAmarastotra" ke do zlokoMko AmnAyasahita yAda kiyaa| ___"acintyaprabhAvo hi maNimantrauSadhInAm / " smaraNamAtrasehI tejapAlane dekhA to apane dono khaMbhoMpara baiThe hue kapardiyakSa aura ambikAmAtAke darzana hue, isase usako nizcaya hogayA ki-merA jaya hogA / pracaNDa pavanase bAdaloMkI taraha dhuMdhalakI phauja bhAgagaI aura tejapAlane uchala kara dhuMdhalako pakaDA / bandhanoMse bAndhakara use piJjareme DAladiyA aura vahAM apane svAmIkI AjJAko varatA kara 18 kroDa azaraphiyAM, cAra hajAra ghoDe, mUDhaka pramANa motI, divyazastra, astra, lekara matrIzvara gujarAtako ravAnA huA, rAstame unhoMne baDodAmeM AdIzvara prabhuke mandirakA uddhAra karAyA / DabhoIme mahAdevake mandirame lAkhoM ru. bheTa diye, pArzvanAthakhAmIkA navA mandira karavAyA, nagarakA koTa banavAyAcAMpAgaDha aura pAvAgaDhapara aneka jinamandira banavAye / maMtrIrAja apane khAmIke Adezase intajAmake vAste 1 yaha donoMzahara baDaudA zaharase karIbana (20) kosake phAMsalepara baDaudAse IzAna kUName AjabhI isIhI nAmase mazahUra zUnya pare haiM, baDaudAke naina loga yahAM yAtrAke liye jAyA karate haiN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khaMbhAta Aye, vahAM sadIka nAmaka eka dhanADhya madAndha manuSya rahatA thA, vaha baDAhI ghamaMDI thA / kabhI kabhI vaha garIboMke sAtha ghora anyAya karadiyA karatA thA, tobhI use koI kucha kaha nahI sakatA thA, vaha aisA to abhimAnI thA ki kisI kisI choTe moTe rAjAko bhI kucha hisAbame nahI ginatA thA / jo koI rAjyAdhikArI khaMbhAtake adhikArapara AtA thA usako sadIkake pAsa milaneko jAnA par3atA thaa| __ "bharuca" bandarake rAjA zaMkhake sAtha usakI mitrAithI, vaha rAjA use apanA Atmabandhu samajhatA thaa| __ vastupAla maMtrIne usake kiye eka aparAdhake nirNayake liye use apane pAsa bulAyA, parantu usane amAtyakA aura rAjA vIradhavalakA tiraskAra karanemeMbhI kasara na kii| maMtrIne kahalAyA ki-"rAjyasattA balIyasI" hai, tumako hamAre pAsa Akara pUchI huI bAtoMkA jabAba denA khAsa jasarI hai, eka to aparAdha karanA aura dUsarA rAjyako bhI tRNavat mAnanA bhayaMkara doSa hai| __ sadIkane ina saba bAtoMko bar3e anAdarase sunA na sunA karadiyA, itanAhI nahI balki apane mitra zaMkhake pAsa manamAnI maMtrIrAjakI zikAyatabhI kI / zaMkhakI aura vastupAlakI Apasame laDAI macI, jayakI varamAlA vastupAlake galemehI pddii| dharmazAstroMkA pharamAna hai ki "yatra dharmo jayastatra" phila hAla zaMkhakI hAra huI, usake khajAnemese vastupAlako bahuta dhana milA / isa bhujAke TUTa jAneparabhI sadIkakA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAna na gyaa| usane vastupAlako kahalAyA ki tujhe maiM acchItaraha jAnatA hUM, tuMbhI merAhI bhAI baniyA hai, mere subhaToMkI lAla AMkha hote hI terI nazAbAjI utara jaaygii| isa tarahake usake bakavAdako sunakara maMtrIne apane sainikoM ko sAtha liyA aura usake gharako jA gherA / __ yahabhI jAnalenA jarUrI hai ki-vastupAla apane puNyabalase baliSTha hokarabhI sAthame sAdhana pUrA rakhatA thaa| 1800 subhaTa aise sUravIra inake aMgakI rakSA karanevAle the ki jo devatAsebhI yathA tathA pIche nahIM haTate the / 1400 sAmAnya rajapUta jo ki-dUsare darjeke yoddhe hokarabhI vijayako prApta kara sakate the / isake alAvA 5000 nAmI ghoDe, 2000 utkRSTa gativAle pavanavega ghoDe, 300 dUdha denevAlI gaue~, 2000 balada, hajAroM UMTa aura hajAroM dUdha denevAlI bhaiMse thiiN| 10000 to unake naukara cAkara the| tInasau hAthI jo unako rAjAoMkI tarphase bheTame mile hue the| unakA mantavya thA ki rAjyakarmacArI gRhasthakA jIvana paisepara nirbhara hai, isa vAste vaha 4 kroDa azarphiyeM aura AThakoDa mudrAe~ hamezaha apanepAsa jamA rakhate the| unakI mAnyatA thI ki "puNyaM puNyena vardhate" isIhI vAste vaha dIna duHkhiyoMko apane kuTuMbake samAna pAlate the| dIna, duHkhI, Arta, aura guNAdhikoMke uddhAske liye vaha pratidina 10000 dramma kharcA karate the| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ basa aba maMtrIrAjake subhaToMne sAmane Ate sadIkake supara ToMko mArapITa kara bhagAdiyA, aura mithyAbhimAnI sadIkako pakaDakara maMtrIdevako sauNpaa| __vastupAlane apane yoddhAoMko AjJA dIki-anyAyI manuSyakI saMpatti sarpako dUdhakI taraha svapara donoMko hAnikAraka hai, isavAste isakI kula saMpatti lekara rAja darabArame dAkhala karo / usake gharakI talAzI lene para 5000 sonekI iMTeM, 1400 ghoDe, aurabhI ratna maNi mANika vagairaha cIjeM jo sAra sAra thIM sorAjyake AdhIna kI gaI aura sadIkako isa zaratapara choDAgayA ki tumane Ajase kisI bhI garIbase anyAya nahIM karanA, aura rAjyakA apamAna nahI karanA / zaMkharAjAko jItakara maMtrIrAja jaba khaMbhAta Arahe the taba unake Aneke pahale kisI devIne siMha para savAra ho AkAzame khaDI rahakara nagarake logoMko kahA thA ki-"vastupAlatejapAla nyAyake pakSapAtI haiM / dharmakI mUrti haiM, dInoMke bandhu aura prauDhapratApI haiM, inakI avagaNanA kisIne na krnii"| ___ yaha devavANI nAgarikalogoMne sunI, aura yaha bAta phailatI phailatI sarva bhUmaMDalame phailagaI, jisa jisa rAjA mahArAjA sAmantamaMDalezvarane yaha daivI AjJAko paraMparAsebhI sunA, usane puNyAdhika samajhakara vastupAla tejapAlako meTa upahAra mejane zuru kiye / mahAtmA bhartRharIne satya kahadiyA hai ki-"puNyAni pUrvatapasA kila saJcitAni, kAle phalanti puruSasa yathA hi vRkSAH // " dina pratidina lakSmIse-sacAse-jase-pradApase Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharitrIse-koSa aura koSThAgArase baDhate hue maMtrIrAja dharmArthakAmase apane amUlya jIvanako saphala aura sArthaka karate hue anyAnya kAryoMse nivRtti pAkara dholake pahuMce the kipUrvasaMcita zubhakarmoMke yogase zrInayacandrasarijIbhI grAmAnugrAma vicarate hue dhaulake pdhaare| // gurUpadeza aura sevAdharma // maMtrIrAja saparivAra gurusevAme hAjara hue / sUrijIne dharma dezanA dete hue dAna dharmako khUba puSTa kiyA / supAtradAna 1 abhayadAna 2 dharmopaSTaMbhadAna 3, ina tIna hI prakAroM meM sarvaprakAroMkA samAveza karake dAnakI karttavyatAko aise jozIle zabdoMmeM varNana kiyA ki bhikSAcarakobhI dAna denekI ruci paidA hojAya / vizeSa phala yaha AyA ki vastupAla tejapAlake maname dRDhatara yaha dhAraNA hogaI ki-"lakSmyAbharaNaM dAnaM" yaha vacana TaMkazAlI hai, tatkAla hI dono bhAiyone usa upadezako saphala kara dikhaayaa| jahAMpara sadAkAla annapAnI diyA jAya aisI aneka dAna zAlAe~ banavAI / rasoiyoMko hukama karadiyA ki sarvajIvAtmA hamako samAna hai, yAcaka cAhe kaisI bhI hAlatame Ave usako muMhamAMgI vastue~ khilAo / gau vagairaha caupadoMko kabUtara vagairaha pakSiyoMko yAvat jalacara-thalacara khecara Adi sarvajIvoMko dAna do| manuSyoMkI vizeSa bhakti karo, kAraNa ki-manuSya jIte raheMge to vaha anyajIvoMkA rakSaNa kara sakeMge / sarva jIvoMko anna zuddha karake khilAo, pAnI chAnakara pilAo / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sArvajanika davAkhAne kholakara usame dhanvantari jaise vaidyoMko niyukta karadiyA gayA, bImAroMkI sArasaMbhAlake liye kuzalaparicAraka (naukara) rakhe gaye, jo rogiyoMko hara tarahase ArAma pahuMcAe~ / rogiyoMke sonekI zayyAeM, bichAnekI talAiye, jaMgala pizAbake liye svaccha makAna, gAya, baila, ghoDe, Adi jAnavaroMkI cikitsAke sAdhana, unakI khorAkake yogya padArtha, pazuoMke baiThane uThane phiranekI jagaheM, unakI saphAI, vaidyoMkI pUrI AjIvikA, naukaroMko ucita tanakhAha aura inAma, davA khAneke naukaroMko khAsakara yaha AjJA dIgaI thI ki vaha alpa AraMbhase auSadhiyAM tayAra kreN| jina auSadhiyoMme jIva paDe hue hoM unako kAmameM na leM, pratyeka vanaspatise kArya siddha hoya to sAdhAraNako na kATe, jo kAma sUkhIse saratA hai usake liye harIko na kATeM / agara sUkhIse nahI saratA to harikobhI kaatteN| ___ ina saba kAryakartAoMke pratyeka kAryapara khuda donoM bhAiyoMkI nigarAnI rahanese kAryavAhaka baDI sAvadhAnIse kArya karate the| rogI loga gharoMmeM vaha ArAma nahIM pAte the ki jo unhe jagat vatsala vastupAlake auSadhAlayoMme milatA thaa| ||saamaajik TippaNiyAM // jaina zAstroMkA pharamAna hai ki-annake dAnase, pAnIke dAnaMse, makAnake denese vastrake denese, hitakArI mIThA vacana bolanese, guNIjanako namaskArake karanese, manadvArA sabakA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhalA cAha~nese, kAyAse paropakAra karanese, zubhapravRtti karane karAnese, zayyA, saMthArA, Arsana Adike denese, jIva puNyakA bandha karatA hai| ___ maMtrIrAja zaradIkI mausama AtehI lAkhoM rupayoMke kapaDe garIboMko bAMTa dete the / munirAjoMko zuddha nirdoSa kalpanIya vastra denekA to unakA parama karttavya hI thaa| jahAM sunAjAtA ki manuSya yA pazuoMko pAnIkI kucha taMgI paDatI hai vahAM tatkAla kue, tAlAva khodAkara prANiyoMko sukhI karate the| maMtrIrAjane aise hajAroM jalAzaya khudavAye the, aura hajAroM hI bhAge TUToM kI murammateM karavAI thii| hajAroM sarAya~ aura hajAroM dharmazAlAe~ Apane nayI banavAIthI / AkhIra itanA hI kahanA basa hai ki kaliyugako Apane sat yugakA veSa pahanAkara usakI zakalako bilakula badala diyA thaa| // kucha khAsa bAteM // vastupAlatejapAlake anupamacaritake viSayame saMskRtake aneka grantha maujUda haiM, jaise ki-kIrttikaumudI 1 sukRtasAgara 2 vasantavilAsa 3 vastupAlatejapAlaprazasti 4 vagairaha vagairaha, parantu sabame baDA grantha hai-jinaharSakavikRta "vastupAlacaritra" isa savistara caritrakA gujarAtI bhASAntarabhI zrIjainadharmaprasAraka sabhA bhAvanagarakI tarphase chapacukA hai| ___ uparyukta caritragraMthoMse aura unake kiye kAryoMse nizcaya hotA hai ki jaise caulukyacintAmaNi mahArAja kumArapAla pake baina dharmAnuyAyI the, vaise vastupAta tejapAlabhI baDe Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57 dharmacusta aura kriyArucivaMta the, Apa sirpha zraddhAmAtrase yA vacanamAtrasehI jainadharmake upAsaka nahIM the, balaki Apane jainadharmake vAste apane tanamana aura dhanako kurabAna karadiyA thaa| . Apa 12 vratadhArI zuddha zrAvaka the, Apane paMcamI tapa,vIsasthAnakatapa, aura caturdazI tapako niraticAra pUraNa kiyA thA / __ vastupAlakI lalitAdevI aura saukhyalatAM do striyeM thii| lalitAdevIne navakAra tapakI ArAdhanA kI thii| aura saukhyalatA ne navakAra maMtrakA koTi jApa kiyA thaa| 1 navakAra maMtrake 68 akSara haiM unakI ArAdhanAkI vidhi yaha hai ki"namoarihaMtANaM" isa Adyapadake sAta akSara haiM, so sAta akSaroMke pramANameM lagAtAra sAta upavAsa karanese pahale padakI ArAdhanA hotI hai / "namo siddhANaM" isa dUsare padake pAMca akSaroMke pramANameM pAMca upavAsa karanese dUsare padakI ArAdhanA hotI haiM / garja-do mahIne aura 16 diname yaha tapa pUrA hotA hai, usame 68 upavAsa aura 8 dina pAraNeke Ate haiM / isa pranthake likhaneke samaya paramopakArI guru mahArAja zrImadvallabhavijayajI mahArAjakI chatrachAyAme rahakara tapasvI zrIguNavijayajI isa tapako kararahe haiM / isI parama upakArI kI sevAme rahakara tapasvIjI guNavijayajI ne vi. saM. 1974 ke sAla rAjanagara amadAbAdame siddhi tapa kiyA thA, itanAhI nahI balki isa tapasvI munine Ajataka 6 vAra yaha tapa kiyA hai| , 2 AdamI hamezaha TekapUrvaka kArya kare to "TIpe TIpe sarovara bharAya" isa kahAvatake anusAra bahuta kucha kAma karasakatA hai| jagadguru vijayahIrasUrijIke padhdhara AcArya zrI "vijayasenasUrijI" ne sADhe tIna kroDa navakAra ginethe| vartamAna kAlame kAThiyAvADake lakhatara gAmake rahIsa rAjya kArabhArIphalacaMda dIvAnane rAjyakAryamese thoDI thoDI phurasada nikAlakara navakAra mahAmaMtrakA jApa zuru rakhA / AkhIra hisAva linanepara mAlUma huA ki phUlasaMda mAIne apanIjindagImeM (81) gaba navakAra line haiN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tejapAlakI strI "anupamA devI" ne nandIzvaratIrtha tapa Adi aneka tapa kiye the / jainAcAryoMko dUra dUrase bulAkara unhone una tapasyAA~ke udyApana (ujamaNe) bhI baDe ADaMbarase kiye the| ___ vastupAla-tejapAlake karAye ujamaNoMkI rIti bhAMtikA varNana sunakara A~khoMse Anandake AMsu Tapakane lagajAte haiN| Apane siddhAcala-giranAra-tAraMgAhila-pAvAgaDha-Abu-sammetazikhara Adi tIrthopara jinamandira banavAye the| ___ mAlavAmaMDana sAcora nagarame mahAvIradevakI yAtrAme teja pAla maMtrIne lAkhoM rupaye kharca kiye the| isa tIrthame jo carama tIrthakarakI pratimA hai usakI pratiSThA vIranirvANase 70 varSake bAda ratnaprabha sUrijIne apane hAthase karAI hai, aura aneka zAsanaprabhAvaka sAdhu zrAvaka yahAM Aye haiN| siddhAcala giranArakI 12 yAtrA Apane baDe baDe saMgha nikAla kara kI thii| 13 vIM yAtrA karane jA rahe the ki kAThiyAvADake lIMbaDI gAmake nikaTavarti "aMkevAlI" gAmame vastupAlakA svargArohaNa huA / kapardiyakSake kahanese unake mRtaka zarIrakA siddhAcala para agnisaMskAra kiyA gyaa| tejapAla zaMkhezvara pArzvanAthakI yAtrA karane jArahe the ki rAsteme unakA kAla hogayA prabaMdha grathoMse pAyA jAtA hai ki tejapAla zaMkhezvara pArzvanAthakI yAtrA karake vApisa Ara hethe ki rAsteme unakA aMtakAla hogayA / .. vastupAla tejapAlane aneka muniyoMko muripada dilAe / Apa sAlabharame tIna daphA sAdharmI vAtsalya kiyA karate the| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // sAhAsaka kArya-aura-rAjadatta pAritoSika // . sadIka nAmaka mitthyAbhimAnIko namAnese rAjA vIradhavalane caritra nAyaka vastupAlako "sadikakulasaMhArI" aura usake mitra bharuca baMdarake adhipati zaMkhanarezako khAdhIna karanese "zaMkhamAnavimardana" yaha do viruda diye the| ___ nayacaMdrasUrijI mahArAjane unhe yaha zikSA dIthI ki"bAdalakI chAyAkI taraha manuSyakI mAyA (saMpatti) sthira nahI rahatI, isavAste isase lokopakArI kAma karake apane nAmako amara banAlenA, yaha tumArA parama karttavya hai| tumAre isa darje pahuMcane parabhI tumAre sAdharmI bhAI bhUkhe mareM, yaha AMkhoMse dekhA nahIM jAsakatA / are bhAgyavAno! vicAranekA viSaya hai ki kauAbhI apanI prAptavastuko bA~Take khAtAhai to manuSyakA to pharjahI hai| __ sUrijIkA yaha upadeza kaisA samayocita thA ? Ajake dharmopadezaka mahApuruSoMkA isa viSayame dRSTipAta honA kitane mahattvakA hai ? kisI kavine eka sUkta kahakara isabAtakA khUba samarthana kiyA hai / kavi kahatA hai"agara behatariye kaumakA kucha dilame hai armaan| ho jAo mere dosto! tuma kaumapara kubAna // sote uThate baiThate tuma kaumakI sevA kro| nAma raha jAegA bAkI vakta jAegA gujara // 1 // " isa guru mahArAjake akasIra upadezako sunakara maMtripuMgavoMne yaha abhigraha dhAraNa karaliyA ki-"samAnadharmi zrAvaka Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat ____www.umaragyanbhandar.com Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60 zrAvikAoMke uddhArame hamane prativarSa eka kroDa dramma avazya kharcanA, isase jyAdAto vyaya karanA parantu kamatI nhii"| maMtrIzvarako isa niyamakA pAlana karate dekhakara sarizekharane "jJAMtipAlanavarAha" kA khitAba diyA thaa| // tIrthayAtrAkA samAroha // eka samaya zrInayacandrasUrijIkA patra AyA, maMtriyoMne use guruprasAda samajhakara AdarapUrvaka zirodhArya kiyA, vAMcakara sakala kuTuMbako saharSa sunaayaa| patra dvArA sUrijImahArAjane yaha AjJA kI thI ki-"Apa dono hI bhAiyone pahale zrIsiddhAcalajIkA saMgha nikAlA usa cakta ApakI itanI haisIyata nahI thI, Aja Apake pAsa sarvaprakArakI sAmagrI hai isaliye yadi tIrthAdhirAjakI yAtrAkA lAbha liyA jAya to bahuta harSakA kAraNa hai"| __ isa patrako vAMcakara akhila maMtrikuTuMbane jo harSa manAyA thA usako jJAnIvinA kauna kaha sakatAthA / 1 harSakA samaya hai ki jaina jAtimeM AjabhI aise aise udAra gRhastha saMsArakA upakAra aura uddhAra kara rahe haiM / muMbaI ke prasiddha aura prakhyAta jaina vyApArI-premacaMda-rAyacaMda-ko kula duniyA jAnatI hai balki aMgreja loga to premacaMdako "vyApArI zahenazAha" ke upanAmase bulAte the, usa premacaMda rAmacaMdane apanI jindagImeM 60 lAkha rupayA paropakArake kAryoMmeM lagAkara zrIjinazAsanakI vajA pharakAI thii| / dekho sanAtana jainapu. 2-aMka 3-saM. 1906 / hai bhaura rAmAviSaprasAdasitAre hisake prAya / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ uttarameM nivedana kiyA gayA ki-"Apake caraNopAsaka ApazrIjIkI AjJA pAlana karaneko tayAra haiM Apa zIghra padhAreM, ApazrIjIke vagaira hama kucha nahI kara sakte, muhUrttakA nirNaya ApazrIjIke padhArane para hI hogA" . karuNAsAgara sUrijI ciTThI vAMcakara turatahI dholake padhAre, muhUrttakA nizcaya karake dezadezAntara patra likhegaye, lAkhoM manuSya ikaTThe hue| zubhalagnameM zrIsaMgha ravAnA huA / saMghame nAgendragacchake AcArya vijayasenasUrijIne Age hokara sarva kriyA karAI / sUrimaMtrake saraNapUrvaka saMghapatiyoMke mastaka para vAsakSepa kiyaa| saMghame 36000 mukhya zrAvaka the, unako soneke tilaka diyegaye / nayacandrasUrijIkI dezanAse zrIsaMghakA utsAha aura bhI bddhaa| __ zrIsaMghake paDAva halake aura anukUla rakhegaye / saMghame hAthI dAntake 24 ratha maujUda the / 2000 lakaDeke ratha the| 50000 gADe the / 1800 ghoDAgADiyeM thiiN| ___ jo jo saMghapati sAthame the, jinhone pahale saMgha kAr3he hue the unake mastaka para chatra dhAraNa kiye jAte the| aise chatrapati saMghaviyoMkI saMkhyA 1900 thii| tIna hajAra 3000 aise manuSya the ki jinako cAmara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kiye jAte the| yeha cAmara kisIko rAjAkI tarphase aura kisIko zrIsaMghakI tarphase mile hue the| 4505 pAlakiyAM thiiN| 1800 sAmAnya gADiyAM thiiN| 2200 tapasvisAdhu sAthame the / 1100 digaMbara sAdhu the| 408 baDe ratha the jinako ghoDe khIMcatethe / 330 ratha aise the jinako baila khIMcate the / 1800 sukhAsana the| ___ saba milAkara sAta lAkha manuSya the / 303 mAgadha the| 4000 ghoDe the / hajAroM taMbu the / sabake madhyabhAgame devavimAnake samAna vastupAla tejapAlakA taMbu thA / toraNa sahita 700 devAlaya the| vizeSa alaukika ghaTanA yaha thI ki zrIsaMghake Age siMha para savAra hokara aMbikA mAtA calatI thii| unhI ke sAtha hAthIkI savArI para caDhe hae kapardI yakSa calate the / yAcaka loga cAro tarphase-"sarasvatIkaMThAbharaNa 1 SaTdarzanakalpataru 2 aucityacintAmaNi 3 saMghapati 4 kavicakravartI 5 arhaddharma-dhurandhara 6 bhojakalpa 7 samastacaityoddhAraka 8 dAnavIra 9 kalikAlabalanivAraka 10 jinAjJApAlaka 11 ityAdi virudAvaliyoseM AkAza guMjA rahe the| isa alaukika samArohake sAtha mahAmAtyane AnandAdvaitase siddhakSetra aura giranAratIrthakI yAtrA karake apane samyaktva ratnako vizada banAyA aura lAkhoM bhavyAtmAoMko bodhibIjakA dAna diyaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // ananya saMpat // saMgha lekarake maMtrI jaba soraThakI tarpha jA rahe the rAsteme vaDhavANa zahara AyA, vahAM anekaguNasaMpanna "ratnazeTha" nAmaka zAhukAra thA, usake pAsa dakSiNAvarta zaMkha thA / saMghapati vastupAlake Anese kucha dina pahale dakSiNAvarttake adhiSThAyakane apane svAmI ratnazeThako kahA ki-"mai sAta pIDhiyAMse Apake ghara rahatA hUM, aba vastupAlakA bhAgya sitArA teja hai, maibhI usI hI puNyADhyakI sevA karUMgA, isaliye tuma saMghapatiko Adara pUrvaka ghara bulAnA aura satkAra sanmAna pUrvaka bhojana karAkara bheTame yaha zaMkha unako de denA" ratnazeTha baDA saMtoSI thA, usane vaisAhI kiyA aura saMsArameM apUrva yaza prApta krliyaa| ___ vastupAla bar3e vicArazIla the, unakI buddhi zAstrase pariSkRta thI, unake maname yahI kAmanA rahatI thI ki kisI tarahase bhI apane svAmIke manako dharmame joDAjAya to acchA ho / unakA vaha manoratha saphala huA, rAjA vIradhavalane madya 1 mAMsa 2 aura parvadinoMme rAtrIbhojana 3 kA sAga krdiyaa| vizeSa AnandakI bAta yaha ki usa rAjAdhirAjane sarva pApoMke saradAra "parastrIgamana" rUpa ghora pApakoMbhI choDa diyaa| ||muul viSaya // abhItaka jo kucha kahA gayA hai vaha saba vastupAla tejapAlake saMbaMdhame kahAgayA hai, parantu hamArA asalI vaktavya to Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Abuke jainamandiroMse hai| jisame vimalamaMtrIkA aura unake banavAe AdIzvarajIke mandirakA varNana hocukA hai / aba prasaMgopAtta vastupAla tejapAlakA saMkSipta jIvana kahake unake karAe zrInemicaityakA varNana karanA Avazyaka hai| __ zrInaracandrasUrine jaba dekhA ki uttara baMgAlase lekara dakSiNa sAgara taTa takake sarva uttamasthAnoMkA ina bhAgyavAnone uddhAra karAke una sabako to ThIka ThIka rozana kiyA hai, aba sirpha eka AbutIrtha hI bAkI rahagayA hai ki jisapara ina bhAgyavAnoMne abhItaka koI devasthAna nahI banavAyA, aura banavAnA jarUrIbhI hai, kyoMki arbudAcala (Abuparvata ) bhI kailAzakA laghu bAndhava hai / yaha socakara unhone maMtrivA~ke Age AbuparvatakA mAhAtmya kahanA AraMbha kiyaa| vastupAla tejapAlane khuda vahAM jAkara maukA dekhA, AbukI talATIpara basI huI candrAvatI nagarIke rAjAne unakI baDI ijjata kI, aura sahAyatA dii| isa para unhone vahAM mandira banavAne zuru kiye / zobhana nAmakA eka mistarI baDA kArya kuzala usavaktakA uttamottama AllAdarjekA sUtradhAra ginAjAtA thA, usako mandira banavAnekA kAma sauMpAgayA / usane 2000 AdamiyoM ko apane hAtha nIce rakhakara zrInemicaityako tayAra kiyaa| vi. saMvat 1284 phAlguna mAsameM isa caityakI pratiSThA huii| vizeSa hAla vastupAla caritrase jAnanekI smRti dilAkara isa nibandhako samApta kiyA jAtA hai| ||shriirstu|| 1kucha saMkSipta hAla pariziSTa naM. 1-2 se jAnA jA sakatA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-nambara 1. delavADA-arbudAdevIse karIba eka mAila uttara-pUrvameM delavADA nAmaka gAMva hai |jo devAlayoMke liye hI prasiddha hai. yahAMke mandiroMmeMse AdinAtha aura neminAthake jainamandira kArIgarIkI uttamatAkeliye saMsArabharameM anupama haiM. ye donoM mandira saMgamarmarake bane hue haiM. inameMbhI purAnA aura kArIgarIkI dRSTise kucha adhika sundara vimalazAha nAmaka poravADa mahAjanakA banAyA huA vimalavasahI nAmakA AdinAthakA jainamandira hai. jo vi0 saM. 1088 I. sa. 1031 / meM samApta huA thA. isameM karoDoM rupaye lagehoMge. AbUpara paramAra vaMzakA rAjA dhaMdhuka usa samaya rAjya karatA thA. vaha gujarAtake solaMkI rAjA bhImadevakA sAmaMtaho, aisA anumAna hotA hai. usake aura bhImadevake bIca anabana hojAne para vaha mAlavAke paramAra rAjA bhojadevake pAsa calA gayA jo usa samaya prasiddha cittauDake kile ( mevADameM ) para rahatA thA. bhImadevane vimalazAhako apanI taraphase daMDanAyaka ( senApati) niyata kara AbUpara bhejadiyA-jisane apanI buddhimAnIse dhaMdhukako cittauDase bulAyA aura usIke dvArA bhImadevako prasanna karavA diyA. phira dhaMdhukase jamIna lekara usane yaha mandira banavAyA. isameM mukhya mandirake sAmane vizAla sabhAmaMDapa hai aura cAroMtarapha choTe 2 kaI eka jinAlaya haiM. isa mandirameM mukhya mUrti RSabhadeva (AdinAtha) Abu. 5 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 66 kI hai jisakI donoM tarapha eka eka khaDI huI mUrti hai. aura bhI yahAMpara pItala tathA pASANakI mUrtiyAM haiM jo saba pIchekI banIhuI haiM. mukhya mandirake cautaraphake choTe 2 jinAlayoMmeM alaga 2 samayapara alaga 2 logoMne mUrtiyAM sthApita kIthIM aisA unaparake lekhoMse pAyA jAtA hai. maMdirake sanmukha hastizAlA banI hai jisameM daravAjeke sAmane vimalazAhakI azvArUDha pattharakI mUrti hai, jisapara cUnekI ghuTAI honese usameM bahutahI bhaddApana AgayA hai. vimalazAhake sirapara gola mukuTa hai. aura ghoDeke pAsa eka puruSa lakaDIkA banA huA chatraliye hue khaDA hai. hastizAlAmeM pattharake bane hue dasa hAthI haiM jinameMse 6 vi0 saM0 1205 ( I0 sa0 1149 ) phAlguna sudi 10 ke dina neThak Anandaka pRthvIpAla dhIraka laharaka aura mInaka nAmaka puruSoMne banavAkara yahAM rakhe the jina sabako mahAmAtya ( baDematrI) likhA hai. bAkIke hAthiyoMmeMse eka paMvAra ( paramAra ) ThAkura jagadevane aura dUsarA mahAmAtya dhanapAlane vi0 saM0 12 37( I0 sa0 1180) ASADha sudi 8 ko banavAyA thA. eka hAthIke lekhake Upara cUnA lagajAnese vaha paDhA nahIM jA sakA aura eka mahAmAtya dhavalakane banavAyA thA jisa 1hamArI rAyameM vimalazAhakI yaha mUrti mandirake sAthakI banIhuI nahIM kintu pIchekI banI huI honI cAhiye kyoMki yadi usa samayakI banI huI hotI to vaha aisI bhaddI kabhI na hotii| hastizAlAbhI pIchese banAI gaI ho aisA pAyA jAtA hai, kyoMki vaha saMgamarmarakI banI huI nahIM hai aura na usameM khudAIkA kAma hai usake andarake saba hAthIbhI pIcheke hI bane hue haiN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parakA saMvatkA aGka cUneke nIce AgayA hai. ina saba hAthiyaoNpara pahile mUrtiyAM banI huI thIM parantu isavakta unameMse kevala tIna parahI haiM jo caturbhuja haiM. hastizAlAke bAhara paramAroMse AbUkA rAjya chInanevAle cauhAna mahArAva luMDA luMbhA ke do lekha haiM jinameMse eka vi0 saM0 1372 ( I0 sa0 1316) caitravadi 8 aura dUsarA vi0 saM0 1373 ( I0 sa0 1317) caitravadi..... kA hai. isa anupama mandirakA kucha hissA musalmAnoMne toDa DAlA thA jisase vi0 saM0 1378 (I0 sa0 1321 ) meM lalla aura bIjaDa nAmaka do sAhUkAroMne cauhAna mahArAva tejasiMhake rAjya samaya isakA jIrNoddhAra karavAyA aura RSabhadevakI mUrti sthApita kI aisAlekha Adise pAyA jAtA hai| yahAMpara eka lekha baghela ( solaMkI) rAjA sAraMga devake samayakA vi0 saM0 1350 (I0 sa01294) mAgha sudi 1 kA eka dIvArameM lagA huA hai. isa mandirakI kArIgarIkI jitanI prazaMsA kI jAve thoDI hai. staMbha, toraNa, guMbaja chata, daravAje Adi para jahAM dekhA jAve vahIM kArIgarIkI sImA pAI jAtI hai. rAjapUtAnAke prasiddha itihAsa lekhaka karnala TaoNDa sAhaba jo Abupara car3hanevAle pahilehI yUropiana the isa mandirake viSayameM li 1 ninaprabhasUrine bhapanI 'tIrthakalpa' nAmaka pustakameM likhA hai ki, mlecchoM (musalamAnoM ) ne ina donoM (vimalazAha aura tejapAlake ) maMdiroMko toDa DAlA jisapara zaka saMvat 1243 (vi. saM. 1378 IsavI san ( 1321) meM pahilekA uddhAra mahaNasiMhake putra lallane karavAyA aura caNDasiMhake putra pIthar3ane dUsare ( tejapAlake ) maMdirakA uddhAra karavAyA. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khate haiM ki hindustAna bharameM yaha mandira sarvottama hai aura tAjamahalake sivAya koI dUsarA sthAna isakI samAnatA nahIM karasakatA isake pAsahI lUNavasahI nAmaka neminAthakA mandira hai jisako loga vastupAla tejapAlakA mandira kahate haiM, yaha mandira prasiddha matrI vastupAlake choTe bhAI tejapAlane apane putra lUNasiMha tathA apanI strI anupama devIke kalyANake nimitta karoDoM rupaye lagAkara vi0 saM0 1287 ( I0 sa0 1231 ) meM banavAyA thA. yahI eka dUsarA mandira hai jo kArIgarImeM uparokta vimalazAhake mandirakI samatA karasakatA hai isake viSayameM bhAratIya zilpa sambandha viSayoM ke prasiddha lekhaka phargasana sAhabane apanI pikacarasa ilasTezansa Apha enzyaMTa AkiTeka vara in hindustAna nAmakI pustakameM likhA hai ki isa mandirameM jo saMgamarmarakA banA huA hai atyanta parizrama sahana karanevAlI hinduoMkI TAMkIse phIte jaisI bArIkIke sAtha aisI manohara AkRtiyAM banAI gaI haiM ki unakI nakala kAgajapara banAneko kitanehI samaya tathA parizramasebhI maiM zaktivAn nahIM ho sakatA yahAMke guMbajakI kArI 1 vastupAla aura usakA bhAI tejapAla-gujarAtakI rAjadhAnI aNahillavADe ( pATaNa) ke rahanevAle mahAjana azvarAja ( AsarAja ) ke putra aura gujarAtake dholakA pradezake solaMkI (baghela) rANA vIradhavalake maMtrI the, jaina dharmasthAnoM ke nimitta unake samAna dravya kharca karanevAlA dUsarA koI puruSa nahIM huA. 2 yahAMke zilAlekhameM vi0 saM0 1287 diyAhai paraMtu tIrtha kalpameM 1288 likhA hai. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 69 garIke viSayameM karnala TADa sAhiba likhate haiM ki isakA citra tayyAra karanemeM lekhinI thaka jAtI hai aura atyanta parizramakaranevAle citrakArakI kalamakobhI mahAn zrama paDegA. gujarAtake prasiddha itihAsa rAsamAlAke kartA phArbasa sAhabane vimalazAha aura vastupAla tejapAlake mandiroMke viSayameM likhA hai ki ina mandiroMkI khadAike kAmameM svAbhAvika nirjIva padArthoM ke citra banAye hai itanAhI nahIM kintu sAMsArika jIvanake dRzya nyaupAra tathA naukAzAstrasambandhI viSaya evaM raNa khetake yuddhoMke citrabhI khude hue haiM / ina mandiroMkI chattoMmeM jainadharmakI aneka kathAoMke citrabhI khude hue haiM yaha mandirabhI vimalazAhake mandirakIsI banAvaTakA hai isameM mukhya mandira usake Age guMbajadAra sabhAmaMDapa aura unake agalabagalapara choTe 2 jinAlaya tathA pIchekI ora hastizAlA hai / isa mandirameM mukhyamUrti neminAthakI hai aura choTe 2 jinAlayoMmeM aneka mUrtiyAM haiN| yahAMpara do baDe baDe zilAlekha haiM, jinameMse eka dholakAke rANA vIradhavalake purohita tathA kIrtikaumudI surathotsava AdikAvyoMke racayitA prasiddha kavi somezvarakA racAhuA hai| usameM vastupAla 1 karnala TaoNDa sAhabake vilAyata pahuMcaneke pIche misija viliyama haMTara blaira nAmakI eka maimane apanA tayyAra kiyA huA vastupAla tejapAlake maMdirake guMbajakA citra TaoNDa sAhabako diyA, jisapara unako itanA harSa huA aura usa maima sAhabAkI itanI kadara kI, ki unhoMne 'Trebalsa ina vesTarna inDiyA' nAmaka pustaka usIko arpaNa karadI, aura use kahA ki 'tuma AbU gaI itanA hI nahIM, kintu AbUko iGgalaiMDa meM le AI ho,' bhaaura vahI sundara citra unhoMne apanI ukta pustakake prAraMbha meM diyA hai. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tejapAlake vaMzakA varNana arNorAjase lagAkara vIradhavalatakakI baghelarANAoMkI nAmAvalI Abu tathA yahAMke paramAra rAjAoMkA vRttAnta isa mandirakI prazaMsA tathA hastizAlAkA varNana Adi haiN| yaha (74) zlokoMkA eka choTAsA sundara kAvya hai. isIke pAsake dUsare zilAlekhameM jo bahudhA gadyameM likhA hai vizeSakara isa mandirake vArSikotsava AdikI jo vyavasthA kIgaI thI usakA varNana hai / isameM AbUparake tathA usake nIceke aneka gAMvoMke nAma likhe gaye haiM-jahAMke mahAjanoMne prativarSa niyata dinoMpara yahAM utsava karanA svIkAra kiyA thA aura isIse sirohI rAjyakI usa samayakI unnata dazAkA bahuta kucha paricaya milatA hai. ina lekhoMke atirikta choTe 2 jinAlayoMmeMse bahudhA pratyekake dvAraparabhI sundara lekha khudehue haiM. isa mandirako banavAkara tejapAlane apanA nAma amara kiyA itanAhI nahIM kintu usane apane kuTuMbake aneka strIpuruSoMke nAmabhI amara kara diye / kyoMki jo choTe 52 jinAlaya yahAMpara bane haiM unake dvArapara usane apane sambandhiyoMke nAmake sundara lekha khudavA diye haiM pratyeka choTA jinAlaya unameMse kisInakisIke nimitta banavAyA gyaathaa| mukhya mandirake dvArakI donoM ora baDI kArIgarIse banehue do tAka haiM jinako loga derANI jeThANIke Aliye kahate haiM aura aisA prasiddha karate haiM ki inameMse eka vastupAlakI strIne tathA dUsarA tejapAlakI strIne Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ apane apane kharcase banavAyA thA aura mahArAja zAMtivijayakI banAIhuI jainatIrtha gAiDa nAmaka pustakameMbhI aisAhI likhA hai jo svIkAra karane yogya nahIM hai / kyoMki ye donoMAle (tAka) vastupAlane apanI dUsarI strI suhaDAdevIke zreyake nimitta banavAye the / suhaDAdevI pattana (pATana )ke rahanevAle moDha jAtike mahAjana ThAkura (Thakkura) jAlhaNake putra Thakkura AsAkI putrI thI aisA unapara khudehue lekhoMse pAyA jAtA hai / isa samaya gujarAtameM poravADa aura moDha jAtike mahAjanoMmeM paraspara vivAha nahIM hotA parantu ina *lekhoMse pAyA jAtA hai ki usa samaya unameM paraspara vivAha hotAthA. isa mandirakI hastizAlAmeM baDI kArIgarIse banAI huI saMgamarmarakI 10 hathaniyAM eka paMktimeM khaDI haiM jinapara caMDapa, caMDaprasAda, somasiMha, azvarAja, lUNiga, malladeva, vastu ___ * ina donoM tAkoMpara ekahI Azayake ( mUrtiyoMke nAma alaga alaga hoMge ) lekha khudehue haiN| jinameM se ekakI nakala nIce likhI jAtI hai:___ OM saMvat 1290 varSe vaizAkha vadi 14 gurau prAgvATa jJAtIya caNDapa caNDaprasAda mahaM zrI somAnvaye mahaM zrI AsarAjasuta mahaM zrItejaHpAlena zrImatpattanavAstavyamoDhajJAtIya Tha. jAlhaNasuta Tha. AsasutAyAH ThakurAjJI santoSA kukSisaMbhUtAyA mahaM zrItejaHpAladvitIyabhAryA mahaM zrI suhaDAdevyAH zreyothe.......... yahAMse AgekA hissA TUTa gayA hai paraMtu dUsare tAkake lekhame vaha isataraha hai "etatrigadevakulikA-khattakaM zrIajitanAthabimbaM ca kAritaM" isa lekhameM jAlhaNa aura Asako Tha0 ( Thakura ) likhA hai jisakA kAraNa yaha anumAna kiyA jAtA hai ki vaha jAgIradAra hoM dusare lekhoMme vastupAlake pitA AsarAja vagairahakobhI Tha0 (ThAkura) likhA hai. rAjapUtAneme aba. taka jAgIradAra cAraNakAyastha Adiko loga ThAkura kahate haiM / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 pAla, tejapAla, jaitrasiMha aura lAvaNyasiMha ( lUNasiMha ) kI baiThI huI mUrtiyAM thI paraMtu aba unameM se ekabhI nahIM rhii| ina hathiniyoMke pIchekI pUrvakI dIvArameM 10 tAka banehue haiM jinameM inhIM 10 puruSoMkI striyoMsahita pattharakI khaDI huI mUrtiyAM banI haiM jina sabake hAthoMmeM puSpoM kI mAlA haiM aura vastupAlake sirapara pASANakA chatrabhI haiN| pratyeka puruSa tathA strIkA nAma mUrtike nIce khudAhuA hai / apane kuTuMbabharakA I isa prakArakA smAraka cinha banAnekA kAma yahAMke kisI dUsare puruSane nahIM kiyA / yaha mandira zobhanadevanAmake zilpIne banAyA thA / musalmAnoMne isakobhI tor3e DAlA jisase isakA jIrNoddhAra pethaDa ( pIthaDa) nAmake saMghapatine karavAyathA / jIrNoddhArakA lekha ekastaMbhapara khudAhuA hai parantu usameM saMvat nahI diyA / vastupAlake mandirase thoDe aMtarApara bhImAsAhakA jisako loga bhaiMsAsAha kahate haiM banavAyAhuA mandira hai jisameM 108 mana tolakI pItala ( sarvadhAta ) kI banI huI AdinAthakI mUrti hai jo vi0 saM0 1525 ( I0 sa0 1469 ) phAlguNa sudi 7 ko gurjara zrImAla - jAtike maMtrI maMDanake putra matrI sundara tathA gadAne vahAMpara sthApita kI thI / 1 Abuke ina maMdiroM ko kisa musalamAna sulatAnane toDA yaha mAluma nahI huA / tIrthakarUpame jo vi0 saM0 1349 I0 sa0 1292 ke AsapAsa vananAzarU huvA aura vikrama saM 1384 I0 sa01327 ke AsapAsa samApta huA thA musalamAnokA inamaMdiroMko toDanA likhA hai jisase anumAna hotA hai alAudIna khilajIkI phojane jAlaura ke cauANarAjA kAnaDadepara vi0 saM 1366 i0 sa0 1309 ke lagabhaga caDhAikI usavakta yahAMke maMdiroM ko to - DAho jIrNoddhAra meM jitanA kAma banA hai vaha sabakA saba bhaddA hai Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ina mandiroMke sivAya delavADemeM zvetAMbara jainoMke do mandira aura haiM / caumukhajIkA timaMjilA mandira aura zAMtinAthakA mandira / tathA eka digaMbara jainamandirabhI hai| ina jainamandiroMse kucha dUra gAMvake bAhara kitaneka TUTehue purAne maMdira aurabhI haiM jinameMse ekako loga rAsiyA vAlamakA maMdira kahate haiM / isa TUTehue maMdirameM gaNapatikI mUrtike nikaTa eka hAthameM pAtra dharehue eka puruSakI khaDIhuI mUrti hai jisako loga rasiyAvAlamekI aura dUsarI strIkI khaDIhuI hai jisako kuMvArI kanyAkI mUrti batalAte haiM / koI koI rasiyAvAmako RSi vAlamIka anumAna karate haiM / yahAMpara vi0 sa0 1452(I0 sa0 1395)kA eka lekhabhI khudAhuA hai __ acalagaDha-delavADese anumAna 5 mAila uttara pUrvameM acalagaDha nAmakA prasiddha aura prAcIna sthAna hai / pahADake nIce samAna bhUmipara acalezvara mahAdevakA jo AbUke adhiSThAtA devatA mAne jAte haiM prAcIna mandira hai |aabuuke paramAra rAjAoMke ye kuladevatA mAne jAte the aura jabase vahAMpara cauhAnoMkA adhikAra huA tabase cauhAnoMkebhI iSTadeva mAne jAne lage / acalezvarakA mandira bahuta purAnA hai aura kaIbAra isakA jIrNoddhAra huA hai / isameM zivaliMga nahIM kintu zivake pairake aMgUThekA cinhamAtrahI hai jisakA pUjana hotA hai / isa mandirameM aSTottarazata zivaliMgake nIce eka bahuta baDA zilAlekha vastupAla tejapAlakA khudavAyA huA hai / usapara jala giraneke kAraNa vaha bahutahI bigaDa gayA hai tobhI usameM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 74 gujarAtake solaMkiyoM aura AbUke paramAroMkA vRttAnta tathA vastupAla tejapAlake vaMzakA vistRta varNana paDhanemeM A sakatA hai jisase anumAna hotA hai ki tejapAlane isa mandirakA jIrNoddhAra karavAyA ho athavA yahAMpara kucha banavAyA ho / vastupAla tejapAlane jaina honeparabhI kaI zivAlayoMkA uddhAra karavAyA thA jisakA ullekha milatA hai / mandirake pAsahI maThameM eka bar3I zilApara mevADake mahArAvala samarasiMhakA vi0 saM0 1343 (i0 sa0 1286) kA lekha hai jisameM bApA rAvalase lagAkara samarasiMha taka mevADake rAjAoMkI vaMzAvalI tathA unakA kucha vRttAntabhI hai / isa lekhase pAyA jAtA hai ki samarasiMhane yahAMke maThAdhipati bhAvazaMkarakI jo baDA tapasvI thA AjJAse isa maThakA jIrNoddhAra karavAyA acalezvarake mandirapara suvarNakA daMDa (dhvajadaMDa) caDhAyA aura yahAMpara rahanevAle tapasviyoMke bhojanakI vyavasthA kI thii| tIsarA lekha cauhAna mahArAva lubhAkA vi0 saM0 1377 (I0 sa0 1320) kA mandirake bAhara eka tAkame lagAhuA hai jisameM cauhAnoMkI vaMzAvalI tathA mahArAva lubhAne AbUkA pradeza tathA candrAvatIko vijaya kiyA jisakA ullekha hai / mandirake pIchekI bAvaDImeM mahArAva tejasiMhake samayakA vi0 saM0 1387 ( I0 sa0 1321 ) mAghasudi 3 kA lekha hai / mandirake sAmane pItalakA banA huA vizAla nandi hai jisakI caukIpara vi0 saM0 1464 (I0 sa0 1407) caitra sudi 8 kA lekha hai| nandike pAsahI prasiddha cAraNa kavi durasA ADhAkI banavAIhuI usIkI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pItalakI mUrti hai jisapara vi0 saM0 1686 *ASADhAdi (I0 sa0 1630 ) vaizAkha sudi 5 kA lekha haiN| naMdIse kucha dUra lohakA banAhuA eka bahutahI baDA trizUla hai jisapara vi0 saM0 1468 (I0 sa0 1412 phAlguna sudi 15 kA lekha hai / yaha trizUla rANA lAkhA ThAkura mAMDaNa tathA kuMvara bhAdAne ghANerAva gAMvameM banavAkara acalezvarako arpaNa kiyA thA / lohakA aisA baDA trizUla dUsare kisI sthAnameM dekhane meM nahIM aayaa| ___ acalezvarake mandirake ahAtemeM choTe choTe kaI eka mandira haiM jinameM viSNu Adi alaga alaga devatAoMkI mUrtiyAM haiM maMdAkinIkI taraphake konepara mahArANA kuMbhakarNa (kuMbhA) kA banavAyA huA kuMbhasvAmIkA sundara mandira hai / acalezvarake mandirake bAhara maMdAkinI nAmakA baDA kuMDa hai jisakI laMbAI 900 phITa aura cauDAI 240 phITake karIba hai isake taTapara pattharakI banIhuI paramAra rAjA dhArAvarSakI dhanuSasahita sundara mUrti hai jisake Age pUre kadake tIna bhaiMse eka dUsareke pAsa khaDehue haiM jinake zarIrake ArapAra eka eka chidra hai jisakA Azaya yaha hai ki dhArAvarSa aisA parAkramI thA ki pAsa pAsa khaDehue tIna bhaiMsoMko ekahI __ * ASADhAdi gujarAtakI gaNanAke anusAra AsADha rAjapUtAnAke hisAbase zrAvaNase prAraMbha honevAlA varasa yA saMvata __ isa lekhako vi0 saM0 1686 ko AsADhAdi mAnanekA kAraNa yahahai ki lekhame vi0 saM0 ke sAtha saka saMvata 1582 likhA he jisase spaSTa hai ki yaha mUrti caitrAdi vi0 saM0 1687 bhAsADhAdi 1686 me vanI thii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bANase bIMdhaDAlatA thA jaisA ki pATanArAyaNake lekhameM usake viSayameM likhA milatA hai / isa maMdAkinIke taTake nikaTa sirohIke mahArAva mAnasiMhakA mandira hai jo eka paramAra rAjapUtake hAthase AbUpara mAregaye aura yahAMpara dagdha kiye gaye the| yaha zivamandira unakI mAtA dhArabAine vi0 saM0 1634 ( I0 sa0 1577) meM banavAyA thA isameM mAnasiMhakI mUrti pAMca rANiyoMsahita zivakI ArAdhanA karatI huI khaDI hai| ye pAMco rANiyAM unake sAtha satI huI hoNgii| isa mandirase thoDI dUrapara zAMtinAthakA jainamandira hai isako jainaloga gujarAtake solaMkI rAjA kumArapAlakA banavAyA huA batalAte haiM / isameM tIna mUrtiyAM haiM jinameMse ekapara vi0 saM0 1302 (I0 sa0 1245) kA lekha hai / acalezvarake mandirase thoDI dUra jAnepara acalagaDhake pahADake Upara caDhanekA mArga hai isa pahADapara gaDha banA huA hai jisako acalagaDha kahate haiN| gaNezapolake pAsase yahAMkI car3hAI zurU hotI hai, mArgameM lakSmInArAyaNakA mandira aura usake Age phira kuMthunAthakA jainamandira AtA hai jisameM ukta tIrthakarakI pItalakI mUrti hai jo vi0 saM0 1527 (I0 sa0 1470) meM banI thii| yahAMpara eka purAnI dharmazAlA tathA mahAjanoMke thoDese gharabhI haiN| yahAMse phira Upara caDhanepara pahADake zikharake nikaTa baDI dharmazAlA tathA pArzvatIrthakalpameM kumArapAlakA Abupara eka jinamaMdira banavAnA likhA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nAtha neminAtha aura AdinAthake mandira Ate haiM jinameM AdinAthakA mandira jo caumukha hai mukhya aura prasiddha hai yaha do maMjilA banA hai aura isake nIye tathA UparakI maMjiloMmeM cAra cAra pItalakI banIhuI baDI baDI mUrtiyAM haiN| yahAMke loga isa sthAnako navaMtA jodha kahate haiN| dUsarI maMjilakI chatapara caDhanese sAre Abu tathA AbUkI talahaTIke dUradUrake gAMvoMkA suMdara dRzya najara AtA hai / ina mandiroMmeM pItalakI 14 mUrtiyAM haiM jinakA tola 1444 mana honA jainoMmeM mAnA jAtA hai / inameM sabase purAnI mUrti mevADake mahArANA kuMbhakarNa (kuMbhA)ke samaya vi0 saM0 1518 ( I0 sa0 1461) meM banI thii| yahAMse kucha Upara sAvana bhAdavA nAmaka do jalAzaya haiM jinameM sAlabharataka jala rahatA hai aura parvatake zikharake pAsa acalagaDha, nAmakA TUTAhuA kilA hai jo mevADake mahArANA kuMbhakarNa (kuMbho)ne vi0 saM0 1509 (I0 sa0 1452) meM banavAyA thA yahAMse kucha nIcekI ora pahADako kATakara banAIhuI do maMjilavAlI guMphA hai jisake nIceke hissemeM do tIna kamarebhI bane hue haiM loga isa sthAnako purANaprasiddha satyavAdI rAjA harizcandrakA nivAsasthAna batalAte haiN| yahAM pahile sAdhubhI rahate hoMge kyoMki unakI do dhUniyAM yahAMpara haiN| citoDa ke kilepara ki mahArANA kuMbhakarNake vanavAyegaye kisIsthambhakI prazastimeM acaladurga banavAnA likhA hai paraMtu logoMkA mAnanA yaha hai ki yahAMkA kilA paramAroMne banAyAthA / saMbhava hai kiM kuMbhAneparamAroMke banAye huye kilekA jIrNoddhAra karavAyA ho. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ oriA-acalagaDhase do mAila uttarameM oriA gAMva hai jahAMpara kanakhala nAmaka tIrthasthAna hai / yahAMke zivAlayakA jisako koTezvara (kanakhalezvara kahate ) haiM vi0 saM0 1265 (I0 sa0 1208 ) meM durvAsARSike ziSya kedAraRSinAmaka sAdhune jIrNoddhAra karayA thA usasamaya AbUkA rAjA paramAra dhArAvarSa thA jo gujarAtake solaMkIrAjA bhImadeva (dUsare) kA sAmaMta thA aisA yahAMke lekhase jo vi0 saM0 1265 (I0 sa0 1208 ) vaizAkhasudi 15 kA hai pAyA jAtA hai| __ yahAMpara mahAvIra svAmIkA jainamandirabhI hai jisameM mukhya mUrti ukta tIrthakarakI hai aura usakI eka aura pArzvanAthakI aura dUsarI ora zAMtinAthakI mUrti hai / oriAmeM eka DAka baMgalAbhI hai| ___ guruzikhara-oriAse tIna mAilapara guru zikharanAmaka AbUkA sabase UMcA zikhara hai jisapara dattAtreya (gurudattAtreya )ke caraNacinha bane haiM jinako yahAMke loga pagalyAM kahate haiM unake darzanArtha bahutase yAtrI prativarSa jAte haiN| yahAMpara eka baDA ghaMTa laTaka rahA hai jisapara vi0 saM0 1468 I0 sa0 1411 kA lekha hai / isa UMce sthAnaparase bahuta dUradUrake sthAna najara Ate haiM aura dekhanevAleko apUrva Ananda prApta hotA hai / yahAMkA rAstA bahutahI vikaTa aura baDI caDhAIvAlA hai| gomukha (vaziSTha) AbUke bAjArase anumAna 13 mAiladakSiNameM jAnepara hanumAnakA maMdira AtA hai jahAMse karIba Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79 700 sIDhiyAM nIce utaranepara vaziSThaRSikA Azrama AtA hai jo baDAhI ramaNIyasthAna hai / yahAMpara pattharake bane hue gauke mukhameMse eka kuNDameM sadA jala giratA rahatA hai isIse isa sthAnako gaumukha kahate haiN| yahAMpara vaziSTakA prAcIna maMdira hai jisameM vasiSThakI mUrti hai aura usakI eka tarapha rAmacandrakI aura dUsarI aura lakSmaNakI mUrti haiM / yahAMpara vaziSThakI strI aruMdhatIkI tathA purANaprasiddha nandinInAmaka kAmadhenukI bachaDesahita mUrti bhI hai | maMdirake sAmane eka pItalakI khaDIhuI mUrti hai jisako koI indrakI aura koI paramAra rAjA dhArAvarSakI batalAte haiN| yahAM vaziSTha RSikA prasiddha agnikuNDa hai jisameM se paramAra paDihAra solaMkI aura cauhAna vaMzoMke mUlapuruSoMkA utpanna honA logoM meM mAnA jAtA vaziSThake maMdirake pAsa varAha avatAra, zeSazAyI nArAyaNa, sUrya, viSNu, lakSmI AdikI kaI eka mUrtiyAM rakhIhuI haiM maMdirake dvArake pAsakI dIvAra meM eka zilAlekha vi0 saM0 1394 ( I0 sa0 1337 vaizAkhasudi 1 kA lagAhuA haiM jo caMdrAvatIke cauhAna rAjA tejasiMhake putra kAnhaDadeva ke samayakA hai| isIke nIce mahArANA kuMbhAkA vi0 saM0 1506 ( I0 sa0 1449 ) kA lekha khudA hai / gautama - vaziSThake maMdirase anumAna 3 mAila pazcimameM jAne bAda kaI sIDhiyAM utaranepara gautamaRSikA Azrama AtA hai yahAMpara gautamakA eka choTAsA maMdira hai jisameM viSNukI mUrtike pAsa gautama tathA unakI strI ahilyA kI mUrtiyAM haiN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ maMdirake bAhara eka lekha lagA huA hai jisameM likhA hai ki mahArAva udayasiMhakerAjya samaya vi0 saM0 1613 (I0 sa0 1557) vaizAkhasudi 3 ko bAI pArvatI tathA caMpAbAIne yahAMkI sIDhiyA~ bnvaaii| vAsthAnajI-AbUke uttarakI taraphake talAvameM zeragAMvakI tarapha bahuta nIce utaranepara vAsthAnajI nAmaka ramaNIyasthAna AtA hai / jahAMpara 18 phITa laMbI 12 phITa cauDI aura 6 phITa UMcI guphAke bhItara eka viSNukI mUrti hai usake nikaTa zivaliMga pArvatI tathA gaNapatikI mUrtiyAM haiM / guphAke bAhara gaNeza bhairava varAha avatAra brahmA AdikI mUrtiyAM haiM. uparokta sthAnoMke sivAya AbU parvatapara tathA usake talAvoMmeM aneka pavitra dharmasthAna haiM jahAMpara prativarSa bahutase loga yAtrAke nimitta jAte haiN| Abuke sivAya sirohI rAjyameM mIrapura gola UthamaNa pAlaDI vAgIna jAvAla kAlIdrI Adi aneka aise sthala haiM jahAMpara prAcInakAlake banehue maMdira tathA 12 vI zatAbdIse lagAkara 14 vI zatAbdItakake zilAlekha milate haiM parantu una sabakA vivaraNa isa choTese prakaraNameM likhanA ucita nahIM samajhA gayA // * ___ * rAyabahAdura paMDita gaurIzaMkara ojhA saMgRhIta "sIrohI rAjya kA iti hAsa" isa nAmake pustakase udRta // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-nambara 2. AbutIrthapara choTe bar3e aneka jainamaMdira haiM paraMtu una sabame vimalamaMtrIkA banavAyA "vimalavasahi" nAmaka maMdira hai, jisako "RSabhadeva" khAmIkA maMdira kahate haiN| aura tejapAlake putra lUNasiMhake kalyANake vAste banavAye hue lUNagavasahike nAmase prasiddha vastupAla tejapAlakA banavAyA huA maMdira hai, jisako "neminAtha" khAmIkA maMdira kahate haiN| yadyapi inake atirikta AbutIrthake Upara aurabhI aneka jinamaMdira vartamAna kAlameM vidyamAna haiM jinake nAma pariziSTa naMbara 1 meM Acuke haiM aura yahAMbhI likhe jAyeMge tobhI mukhya aura vizAla maMdira yehI do haiM / pahale zrIRSabhadevajIke maMdirakA nAma "vimalavasahi" isavAste hai ki yaha vimalamaMtrIkA banavAyA huA hai| dUsare maMdirakA nAma "lUNagavasahi" isavAste hai ki vaha vastupAlake bhAI tejapAlake laDake lUNasiMhake kalyANa ke nimitta banavAyA gayA hai| vimalamaMtrIkA maMdira pahale banA hai, aura vastupAla tejapAlakA pIche banA hai, "vimalavasahi"kI pratiSThA vi. saM. 1088 meM huI hai / aura "lUNagavasahi"kI pratiSThA vi. - Abu06 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saM. 1287 meM huI hai / aisehI zAsana nAyaka mahAvIra khAmIkA, aura caumukhajIkA maMdira bhI prAcIna aura darzanIya hai, paraMtu aitihAsika pramANoMse vaha dono maMdira inase pIcheke mAlUma dete haiN| prasaMgase eka bAta aurabhI kaha denI jarUrI hai ki, vimalamaMtrIne jaba yahAM maMdira banavAnekI tayyArI kI, taba brAhmaNoMne unakA sAmanA kiyA, vimalakumAra usa samaya caMdrAvatI aura Avupara svataMtra sattA bhogatA thA tobhIusane mAna liyA ki, kisIkI AtmAko kleza pahuMcAkara dharmasthAna banAnA vItarAga devakI AjJAke viruddha hai, agara nyAya dRSTise dekhA aura socA jAya to mere svAdhInakI prajAko merA kahA mAnanA hI cAhiye tobhI zAMtise sabake manakI samAdhAnIse isa kAryakA samAraMbha kiyA jAya to dhArmika maryAdAkA bahuta acchI tarahase pAlana hosakatA hai, isavAste brAhmaNoMko pUchA gayA ki, tuma isa kAryameM kyoM rukAvaTa karate ho? isake javAbameM pratipakSI dalane yaha kahA ki yaha tIrtha jainoMkA nahIM hai, yahAM jainoMkA koI prAcIna cinhabhI vidyamAna nahIM hai / vimalakumArane telekI tapasyA dvArA sAmane bulAkara aMbikA mAtAko isa viSayakA khulAsA pUchA to mAtAne usI jagaha kisI vRkSake nIce jamInameM rahI huI jina pratimA batalAI aura kahA ki, "kitaneka samayase yahAM jaina caitya maujUda nahIM hai tathApi yaha tIrtha hI jainoMkA nahIM hai yaha kahanA satyakA pratipakSI hai" [ dekho pRSTha 31] | Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83 isa ghaTanAmeM hameM eka prAcIna puSTa pramANa milatA hai, vaha yaha hai ki___ paTTAvaliyoMse jAnA jAtA hai ki, "vikrama saMvat 994 meM udyotana sUrijI mahArAja pUrva dezase vihAra karate hue zrI"arbudAcala" Abu tIrthakI yAtrA karaneke liye rAjapUtAnA mAravADameM Aye" isa kathanase vimalazAke honese pahale AbU tIrthapara jainoMkA yAtrArtha AnA siddha hotA hai / ___ "vimalavasati" nAmaka maMdira daMDanAyaka vimalane AcArya zrIvardhamAnasUrijIke upadezase banavAyA thA. isakI pratiSTA vi. saMvat 1088 meM usI AcAryake hAthase huIthI / isa maMdirake tayAra honeme 185300000 rupaye kharca hue the / jinaprabhasUrijIne apane banAye tIrthakalpameM likhA hai kimusalamAnoMne ina donoM maMdiroMko tor3a DAlA thA isaliye vi. saMvat 1378 meM mahaNasiMhake putra lallane aura dhanasiMhake putra vIjaDane vimalavasati kA uddhAra karAyA thaa| vesehI lUNagavasati kA uddhAra vyApArI caMDasiMhake putrane karAyA thA / eka bAta aura bhI khAsa dhyAnameM rakhane jaisI hai ki-jina jina mahApuruSoMne yaha maMdira banavAye haiM vaha khuda sarva prakArake sattAdhArI the / unake hAthameM rAjya aura prajAkI DorI thI / vaha khuda baDe dIrghadarzI the / isaliye unhoMne gharake kroDoM rupaye kharca karake maMdira banavAye the / lAkhoM rupaye kharca karake zrIsaMghako bulAyA thA aura pratiSThA karavAI thii| paraMtu dUraMdezIke khayAlase unake sadAke nirvAhake liye Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ baDe AsAna tarIke ghaDa diye the ki-jinase una maMdiroMkI pUjA hotI rahe / vaha tarIke Ajake samAjako bar3e anukaraNIya aura AdaraNIya haiN| ___ katipaya vAcaka mahAzayoMne merA likhA "mahAvIra zAsana" nAmaka hindI pustaka dekhA hogA. usake prAraMbhameM "rAtAmahAvIrakA maMdira" isa nAmase vikhyAta eka darzanIya sthAnakA aura tadgata zrImahAvIra prabhukI pratimAkA phoTobhI diyA gayA hai / usa prAcIna caitya kI pUjAke liye maryAdA patra likhA gayA thA, jisakA saMkSipta sAra yaha hai"balabhadrasari"jIke upadezase "vidagdharAja" nAmaka rAjAne yaha maMdira banavAyA, utsava pUrvaka pratiSThA karavAI, saMvata 973 ASADha mAsameM rAjAne apane rAjyake acche acche AdamiyoMko bulAkara unakI salAhase yaha AjJApatra likhA ki jo jo vyApArIloga krayANA lAyeM yA lejAveM unako cAhiye ki, vo vIsa poThiye bailoMke pIche eka rupayA deveM / mAlake gADepara eka rupayA, aisehI telIyoMpara, khetI karanevAloMpara, anAjake vecane aura kharIdanevAloMpara, dukAnadAroMpara, pratyeka vastupara aisA halakA kara DAlA gayA thA ki, jo denevAloMko kucha muzkila nahIM paDatA thA / isa AmadanImeMse / (tIsarA bhAga) maMdirajIke liye aura 3 (bAkI do bhAga) vidyA-jJAnakI vRddhimeM kharaca kiyA jAtA thA / saMvat 996 mAgha vadi 11 ko mammaTa rAjAne puna: isa AjJApatrakA samarthana kiyA thA / Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vimalavasati nAmaka prAsAdakI eka bhItapara vi. saMvat 1350 mAgha sudi 1 maMgalavArakA eka lekha hai jo ki AjJApatrikAke rUpameM hai / jisameM likhA hai ki-"caMdrAvatI nagarIke maMDalezvara vIsaladevako vahAMke vAziMdA-mahAjana zA. hemacaMdra, mahAjana bhImAzA, mahAjana siridhara, zeTha jagasiMha, zeTha zrIpAla, zeTha gohana, zeTha vastA mahAjana vIrapAla Adi samasta mahAjanoMne prArthanA kI ki Abu tIrthake rakSaNa (kharca) vAste kucha prabaMdha karanA cAhiye / unakI usa arjapara dhyAna dekara maMDalezvara vIsaladevane-vimalavasati aura lUNigavasati ina donoM maMdiroMke kharca ke liye aura kalyANakAdi mahotsavoMke karanekevAste vyApAri yoMpara aura dhaMdhedA. roMpara amuka lAga lagAyA hai ityAdi / vimalamaMtrIke samaya jaina dharmakA bar3A utkarSa thA / isaliye bhAvikAlameM kyA hogA isa bAtakI cintA usa vakta thoDIhI kI jAtI thI / paraMtu vastupAla tejapAlake samayameM to isa viSayakA pUrNa rUpase vicAra karanA Avazyaka thA; aura .una nirmAtAoMne isa viSaya para khUba gaura kiyA bhI hai / kAlake doSase rakSakahI bhakSaka hogaye hoM yaha bAta aura hai paraMtu unhoMne kisI kisamakI truTi nahIM rakhI thI / isa viSayakI vizeSa vijJatAke liye vastupAla tejapAlake maMdirake saMvat 1287 phAlguna vadi 3 ravivArake eka lekhakA saMkSipta sAra nIce diyA jAtA hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "gujarAta maMDalameM caulukya kulotpanna mahAmaMDalezvara "rANaka zrIlavaNaprasAdadeva suta mahAmaMDalezvara rANaka "zrIvIradhavala ke samasta mudrA vyApAra karanevAle (mahAmaMtrI) "aNahillapura pATaNake nivAsi poravAr3a jJAtIya-Tha. zrIcaMDapa "suta-Tha. zrIcaMDaprasAda putra mahaM0 somaputra. Tha. zrIAsa"rAja aura unakI dharmapatnI Tha. zrIkumAradevIke putra aura "saMghapati mahaM0 zrIvastupAlake choTebhAI mahaM0 zrItejapAlane "apanI bhAryA anupamAdevIkI kukSise avatare hue putra "mahaM0 zrIlUNasiMhake puNya aura yazakI vRddhike liye "Abuparvatapara delavADA gAmameM samasta deva kulikAlaMkRta "aura hastizAlAoMse suzobhita-"lUNasiMhavasahikA" "nAmase yaha neminAtha svAmikA maMdira banavAyA hai / ___ "nAgendra gacchake AcArya mahendrasUrijIkI ziSya saMtatimeM "AcArya zrIzAntisUrijIke ziSya AnandasUrijIke ziSya "zrIamaracaMdrasUrijIke paTTadhara zrIharibhadrasUrijIke ziSya "zrI"vijayasena" sUrijIne isa maMdirakI pratiSThA kI hai| ___ isa dharmasthAnakI vyavasthA aura rakSAke liye jo jo dharmAtmA zrAvaka niyata kiye gaye the unake nAma nIce likhe jAte haiN| mahaM0 zrImalladeva, mahaM0 zrIvastupAla, mahaM0 zrItejapAla, bhAiyoMkI saMtAna aura mahaM0 zrIlUNasiMhake mosAla (nAnake) ke sarvajanoMkA, caMdrAvatI nagarIke (poravADa osavAla 1 vastupAlakA chottaabhaaii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 87 zrImAla) samasta mahAjanakA, aura vizeSa karake mahaM0 tejapAlakI dharmapatnI anupamAdevIke bhAI Tha0 zrIkhIMbasiMha. Tha0 zrIAMbasiMha aura Tha0 zrIudayasiMha. Tha0 zrIlIlAke putra mahaM zrIlUNasiMha tathA bhAI Tha0 zrIjagasiMha aura Tha0 zrIratnasiMhake kula parivArakA unakI vaMza paraMparAkA jasarI pharaja hai ki vaha dharmasthAnakI sAra saMbhAla kareM, aura karAveM / isa kAryake nirvAha karanemeM samasta zvetAmbara zrAvaka zrAvikA kaTibaddha raheM / yaha sthAna sakala zrIsaMghakA hai isavAste una mahAzayoMko ucita hai ki, vaha apane jIvanake samAna apane putra pautroMke samAna isa jina caityakI sAra saMbhAla rkheN| (1) Age jA karake eka maryAdA aisI bAMdhI gaI hai ki isa maMdirakI varSagAMThakA mahotsava uvaraNI aura kisaraulI gAmake zrIsaMghane krnaa| prativarSa pratiSThAke dina jo mahotsava kiyA jAtA hai usako varSa gAMTha kahate haiM isa maMdirakI pratiSThA phAgaNa badi 3 ravivArako huI thii| ___ (2) aisehI dUsare dinakA arthAt phA. kR. caturthIke dinakA utsava kAsiMdarA gAmako karanA hogaa| ___ (3) phA. vadi paMcamI-bAmaNavADAke logoMkA pharja hogA ki tIsare dinakA utsava vaha kreN| (4) cauthe dinakA mahotsava dhavalI gAmake loga kreN| (5) pAMcaveM dinakA arthAt phA. vadi saptamIke dinakI pUjA muMDasthala mahAtIrthake rahanevAle aura phIliNI gAmake rahanevAle kreN| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 88 (6) phA. va. aSTamIke dinakA utsava haMDAudA gAmake aura DavANI gAmake zrIsaMghako ucita hai ki vaha chaThe dinakA mahotsava kreN| (7) sAtave dinakI pUjA phA. va. navamIke dina maDhAra gAmake loga karAveM aura utsavabhI vaha hI kreN| (8) dazamIkI pUjA sAhilavADAke loga karAveM aura utsava pUrvaka isa AThaveM dinako gujaareN| [isake atirikta delavADeke zrIsaMghakA pharja hogA ki, vaha neminAtha khAmIke pAMca kalyANakoMkA utsava usa usa tithimeM prativarSa kreN| __yaha maryAdA Abu parvatake Upara delavADA gAmameMcaMdrAvatIke rAjA somasiMha deva aura unake putra rAjakumAra zrIkAnhaDa deva Adi rAjakumAroMke sAmane samasta rAjavargake samakSa bAMdhI gaI hai / isa zAsana patrako prakaTa karaneke samaya-caMdrAvatIkA samasta jana samudAya caMdrAvatIke sthAna pati-bhaTTAraka, kavivarga, gUgalIbrAhmaNa, samasta mahAjana samudAya-vaisehI acalezvara, vaziSTa kuMDa, deulavAr3A zrImAtAmahabugrAma, auvAgrAma, aurAsAgAma, utarachagAma, siharagAma, sAlagAma, hiTuMjIgAma, AkhIgAma, aura dhAMdhalezvara koTaDI Adi bArAMgAmoMke rahanevAle sthAnapati, tapodhana, gUgalIbrAhmaNa, rAThiya Adi samasta prajAvarga aura bhAli, bhADA, AdigAmoMke rahanevAle zrIpratihAra grAmake rAjakIya loga Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidyamAnathe, itanAhI nahIM vaha saba isa kAryameM sammata the, ina sarvakI pUrNa icchAse yaha zAsana patra likhA gayA hai| ___ ina sarvamahAzayoMne harSapUrvaka isa bAtako svIkAra kiyA hai ki, hama khuda jahAMtaka jIte raheMge vahAMtaka dilojAnase isa dharmasthAnakI saMbhAla rakheMge / hamAre supUta saMtAnoMkAbhI kartavya hogA ki vahabhI isa dharmasthAnakA rakSaNa pAlana kreN| ___ caMdrAvatIke nareza somasiMhadevane lUNasiMha vasatikI pUjAke liye DavANI nAmaka gAma devadAnameM diyA hai| isaliye somasiMha devakI yaha prArthanA hai ki, paramAra vaMzameM jo jo koI rakSaka nareza hoveM vaha saba isa parama pavitra sthAnake rakSaNa pAlana dvArA isa maryAdAkA nirvAha kreN| tejapAlake maMdirake pAsa jo 'bhImasiMha' kA maMdira kahA jAtA hai. usame mUlanAyaka-zrIRSabhadevasvAmIkI pittalamayI mUrti virAjamAna hai. usamUrtipara aura parikarakI mUrtiyoMpara jo lekha haiM unakA bhAvArtha yaha hai__"vi. saMvat 1525 phAlguNa sudi saptamI,zanivAra rohiNI "nakSatrake dina Abu parvata upara devaDA zrIrAjyadharasAgara "DUMgarasIke rAjyame zA. bhImAzAhake maMdirameM gujarAta"nivAsi zrImAlajJAtIya-rAjamAnya-maMtrI maMDaNakIbhAryA"molI ke putra mahaM suMdara aura suMdarake putraratna maMtrI gadAne "apane kuTuMba sahita 108 maNa pramANavAlI parikara sahita "yaha jina pratimA banavAI hai| aura tapa gacchanAyaka-zrIsomasuMdarasUrijIke paTTadhara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AcArya zrIlakSmI sAgara sUrijIne sudhAnandasUri somajayasUri mahopAdhyAya jinasomagaNi Adi ziSya parivAra sahita isa pratimAkI pratiSThAkI / ___ isa pratiSThAke karAnevAle zrIlakSmIsAgara sUrijIkA aura unake sahacArI ziSyamaMDalakA varNana guruguNa-ratnAkara kAvyame varNita hai| pratimAjIke banavAnevAle gadAzAhakA varNanabhI isI kAvyake tIsare sargame saMkSepase likhA hai| ___ bhAgyavAn gadA zAha maMtrI gujarAta dezake prasiddha nagara amadAvAdake rahanevAle the / mahAjana jAtike AgevAna aura sulatAnake sanmAnapAtra maMtrI the / gadAzAha usasamayake prabhAvaka zrAvaka the| inhone bahuta varSoMtaka caturdazIkA upavAsa zraddhApUrvaka kiyA thaa| pAraNeme Apa akele bhojana kabhI nahIM karate the| dosau tInasau sadharmI bhAiyoMko sAtha baiThAkara Apa prasannatAse bhojana karate the| ___ isa puNyavAna zrAvakane isa prabhupratimAkI pratiSThAke liye ahamadAbAdase eka baDA saMgha nikAlA thA, jisame hajAroM manuSya, saiMkaDoM ghoDe, aura sAtasau (700 ) gADe the / usa sarvasAmagrIke sAtha AbutIrthapara Ake eka lAkha sonA mohareM kharcakara saMgha bhakti-aThAhI mahotsava zAMtika pauSTika kriyA sahita sahasroM yAcakoMko dAna dekara unake AzIrvAda pUrvaka prabhupratiSThA karavAI thii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ isa maMdirame AdinAthakI pratimAke pahale mahAvIra prabhukI pratimA hogI aisA anumAna hosakatA hai / cauthA maMdira vaha hai ki jisako loga silAToMkA maMdira kahate haiM / isakA asalI nAma "kharatara-vasati" hai / isakI pratiSThA karAnevAle jinacaMdra sUri vi. saMmat 1514 se 1530 taka vidyamAna the| delavAr3ekI yAtrA karake acalagaDha jAyA jAtA hai| vahAM bhI bhavya aura manohara jina caitya aura jina pratimAe~ haiM jinakA varNana pariziSTa naMbara 1 ke pR. 73 se 77 taka likhA gayA hai| pariziSTa naM. 2 ke pR. 83 para isa bAtakA bhI varNana karadiyA gayA hai ki dazavIM zatAbdImeM bhI AbutIrthapara jaina maMdira the, isa bAtako udyotana sUrijIke Agamana vRttAntase sphuTa karanekI ceSTA kI gaI hai aura vaha jikara sahasrAvadhAnI parama saMvegI vidvanmukhamaMDana zrImunisuMdarasUrijIkI banAI padyAvalike AdhArase likhA gayA hai| vAcaka mahAzaya pariziSTa naM. 1 meM paDha cuke haiM ki karnala TaoNDa sAhabane hiMdustAnameM jo jo imArateM dekhIthIM usameMse Abuke maMdiroMko prathama sthAna diyA thA / paraMtu aphasosa hai ki 19000 mAIlake phAMsalepara baiThe hue zilpiyoMkI zilpa kalAko sunakara hama AzcaryameM garka hote jAte haiM aura pratyakSa vidyamAna vastuko premase nirIkSaNa karanekIbhI hame phurasata nhiiN| apane pUrvajoMkI kuzalatAko na jAnakara unakI tahajIbake Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratyakSa dRSTAntoMkI ora lakSya na deN| unakI kAryapaddhatikI sUkSma buddhise paryAlocanA kiye vinAhI hama Aja kAlake AviSkAroMko dekha sunakara apane pUrvajoMkI buddhikI abagaNanA kara baiThate haiM / kisIne kaise acche zabdoMmeM kaha diyA hai ki"milava milTaNa maoNraleke banagaye halakA bagoza, "becadI bAz2Are laMDanameM hai sArI khirado hoza / "magaravI tahaz2Iba kA tu itanA matavAlA huA, dharmakI kImata tere eka cAyakA pyAlA huA" / hameM aphasosa hai una prasiddha itihAsa lekhakoMkI dharmadviSTatA para ki jinhoMne buddhibalako dharmadveSase viphala karate hue ina prAcIna tIrthoM kA ullekha karanemeM saMkoca kiyA hai / saptAzcarya jaise graMthoMke lekhakoMne hajAroM kosoMkI dUrIpara rahehue pirAmiDoMke aura DAyanA devI jaisI deva mUrtiyoMke varNana likhanemeM apanA buddhibala kharca diyA, paraMtu jina Azcaryajanaka hindake alaMkAra rUpa divya maMdiroMko dekhaneke liye vilAyatoMse prekSaka Ate haiM aura dekha dekhakara sira dhunAte haiM unakA nAma mAtra bhI vaha apanI kalamase, nahIM mAlUma, kyoM na likhske| yaha dhanyavAda hai paMDita gaurIzaMkarajI ojhAko ki jinhoMne ina punIta evaM prAcIna darzanIya sthAnoMkA thoDe paraMtu madhyastha vRttike akSaroMmeM varNana kara diyA hai / isase hamArA Azaya yaha hai ki, jamAnA badalA hai| duniyAmeM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sauhArdake zrota vahane lage haiM / aise sAmyavAda aura madhyasthavAdake samayame koIbhI vyakti svadharmagata uttama vastuko dikhAe to loga usakI kadara karate haiM / buddhadharmakA phailAva hindusthAnameM nahIM, to bhI unake jIvanacaritra hindusthAnake sAhitya premiyoMne likhe / buddhadeva kI mUrtiyAM Ajake rAjA mahArAjA zeTha zAhukAra banavA rahe haiM / gujarAtake sAhityapremI mahArAjA sayAjI rAvane abhI thoDehI varSoM meM kaI rupaye kharca kara eka bhavya manohara mUrti banavAkara khAsa eka naye bAgIceme eka darzanIya vedikApara sthApana karavAI hai, jise hajAroM manuSya AnaMdakI dRSTise dekhate haiN| ___ ajamerameM rAyabAhAdUra paMDita gaurIzaMkarajI ojhAne hamAre guru mahArAjako sarakArase saMgRhIta prAcIna vastue~ dikhAte hue eka zilAlekhakA paricaya karA kara kahA thA ki, yaha zilAlekha mahAvIra prabhuke nirvANase sirpha 80 varSe pIchekA hai / Ajataka jitane zilAlekha mila sake haiM una sabameM yaha jainalekha ati prAcIna hai| ___ sArAMza itanAhI hai ki, jisa kisI tattvajJako jo koI prAmANika vastu hAtha AjAve vaha AdarapUrvaka usako grahaNa karatA hai / aura niSpakSapAta vRttise usako prakAzita bhI karatA hai / paraMtu apanI vastuke guNa dUsaroMke kAnataka pahuMcAne yaha to hamArA hI pharaja hai| isIliye hameM usasebhI adhikatara dukha hai una jaina netAoMkI saMkucita dRSTipara Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 ki jo ina tIrthoMke khattva-rakSaNanimitta lAkhoM rupaye kharcate huyebhI hajAroM rupaye kharca kara inhe jagajAhira karanemeM prayatna nahI karate / haraeka saMpradAyake mAnyatIrthoMke itihAsa skUloMme paDhAye jAveM para jainiyoMke kyoM nahIM ? haraeka saMpradAyake maMdira masjidoMke phoTo pAThya pustakoMmeM dAkhala karake vidyArthiyoMko dikhAye jAveM aura jaina dharmake atizAyIsthAnoMkI khabarataka kisIko nahIM! kitanA gajaba !! __ Aja kisIbhI saMpradAyavAle manuSyako pUchanese usake mAne tIrthakI pratikrati usake gharase milasakegI cAhe vaha amIra ho ki garIba / hame isa nibaMdhako samApta karate takabhI kahIMse koI acchA dilacaspa phoTU AbutIrthakA nahI milasakA !! aisI dazAme 108 pUjya pravartakajI mahArAja zrImatkAMti vijayajI mahArAja' dvArA eka phoTU bhAvanagaranivAsI suzrAvaka nemacaMda giradhara bhAIkA mejA milA hai jo unake upakArake sAtha isa pustakake prAraMbhameM dAkhala kiyA gayA hai / koI samaya aisA thA ki, parasparakI asahiSNutAke sababase eka dUsaroMkI cIjakI koI zlAghA nahI karatA thA, paraMtu vartamAna samayameM eka mahAtmAke ucca AcaraNane evaM unake pavitra vicArane logoMke kaSAyakaluSita hRdayoMko svaccha karake unameM eka dUsaroMke guNoMko pratibimbita karanekI zakti prakaTa kara dI hai / jo anyamatAvalaMbI loga "hastinA tAbyamAno'pi na gacche Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jainamaMdiram" isa durAgrahake poSaka the, vaha aura unake netA taka Aja jainadharmakI jainadharmake siddhAntoMkI ananya bhaktise upAsanA aura zlAghA kara rahe haiN| - bhAratake siramora mahAtmA gAMdhIjIne gatavarSa kArtika mAsake eka vyAkhyAnameM pharamAyA thA ki-"mere dhArmika saMskAroMke sudhAraneme jainadharmake eka mahAn vidvAn kAraNabhUta haiM jinako loga "zatA'vadhAnI zrImad rAjacaMdrajI" ke nAmase pahacAnate haiM / unake sahavAsase mere manapara ahiMsA dharmakI gaharI asara paDI hai|" paMjAbakesarI svArthatyAgI lAlA lAjapata rAyajIne kucha arasA pahale eka lekha aMgrejImeM likhakara yaha jAhira kiyA thA ki "jainoMkI ahiMsAne jagatko kAyara-napuMsaka banA diyA hai| loga zastra nahIM uThA sakate, aura laDa nahI sakate, loga isa ahiMsAke itane vazIbhUta hogaye haiM ki unako apanI zaktikA apanI mardAnagIkA bhAna taka nahIM rahA hai ! isa jainiyoMkI dayAne jainiyoMkI mAnI adama tazakudane jagatko miTTImeM milA diyA hai"| __ magara valihArI hai samayakI aura uccAtmAke sAhacaryakI, ki-jisake prabhAvase ukta siddhAntake ukhADanevAle lAlAjI usI siddhAntakI jaDoMko pAtAlataka pahuMcA rahe haiN| mahAkavI ravIndranAtha ThAkurane bhagavAn mahAvIrakhAmIkI ina zabdoMmeM tArIpha kI hai ki Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "mahAvIrane bhAratameM aisA saMdeza phailAyA-ki dharma kevala sAmAjika rUDhi nahIM kintu vAstavika satya hai / mokSa bAhirI kriyAkAMDake (hI) pAlanase nahIM kintu satyadharmakA Azraya lenese milatA hai / dharmameM manuSya manuSyake prati koI sthAyI bhedabhAva nahIM raha sakatA / kahate hue Azcarya hotA hai ki mahAvIrakI isa zikSAne samAjake hRdayameM jaDa jamA kara baiThI huI isa bheda-bhAvanAko bahuta zIghra naSTakara diyA aura sAre dezako apane vaza kara liyA / aura aba isa kSatriya upadezakake prabhAvane brAhmaNoMkI sattAko pUrNarUpase dabA diyA hai"| phira dekhiye lokamAnya zrIyut bAla gaMgAdhara tilaka likhate haiM ki__ "ahiMsA paramo dharmaH" isa udAra siddhAntane brAhmaNadharmapara ciramaNIya chApa (mohara) mArI hai / yajJa yAgAdimeM pazuoMkA vadha hokara jo yajJArtha 'pazuhiMsA' Ajakala nahIM hotI hai jainadharmane yahI eka baDIbhArI chApa brAhmaNadharmapara mArI hai 1. Mahavir proclaimed in India the message of salvation that religion is a reality and not a mere social convention, that salvation comes from taking refuge in that true religion, and not from observing the external ceremonies of the community, tha treligion cannot regard any barrier between man and man as an eternal verity. Wondrous to relate, this teaching rapidly overtopped the barriers of the race's abiding instinct and conquereca the whole country. For a long period now the influence of Kshatriya teachers completely suppressed the Brahmin power. Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUrvakAlameM yajJake liye asaMkhya pazuoMkI hiMsA hotiithii| isake pramANa meghadUtakAvya tathA aurabhI aneka graMthoMse milate haiN| raMtIdevanAmaka rAjAne yajJa kiyA thA usameM itanA pracura pazuvadha huAthA ki nadIkA jala khUnase rakta hogayA thA / usI samayase usa nadIkA nAma carmaNvatI prasiddha hai| pazuvadhase svarga milatA hai-isa viSayameM ukta kathA sAkSI hai ! paraMtu isa ghora hiMsAkA brAhmaNadharmase vidAI le jAnekA zreya (puNya) jainadharmake hissemeM hai| brAhmaNadharmame dUsarI truTi yaha hai ki cAroM varNoM arthAt brAhmaNa, kSatriya, vaizya, tathA zUdroMko samAna adhikAra prApta nahIM thaa| yajJayAgAdi karma kevala brAhmaNahI karate the / kSatriya aura vaizyoMko yaha adhikAra nahIM thA / aura zUdra becAre to aise bahutase kAryoMmeM abhAge the| isaprakAra mukti prApta karanekI cAroM varSoM meM ekasI chuTTI nahIM thii| jainadharmane isa truTiko pUrNa kiyA hai" / ___ AbujainamaMdiroMke nirmAtAoMme isa vakta donoM vyaktiyoMke nAma prasiddha haiM / eka to vimalazAha maMtrI, aura dUsare naMbarame vastupAla aura tejapAla / vimalazAha maMtrIke liye gujarAta meM eka aisI daMtakathA calatI hai ki usane 336 maMdira banavAye the / jinameMse sirpha pAMca maMdira kuMbhAriyAjImeM vidyamAna haiM / yaha sthala Adhu Abu. 7 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parvatake pAsa rahe hue aMbAjI nAmaka prasiddha sthAnake pAsa karIbana DeDha mAIlake phAsalepara hai| vastupAla tejapAlake banavAye maMdira zatrujaya-giranArasAcora-pATaNa-pAvAgaDa cAMpAnera Adi sthaloMme the aura haiN| kahA jAtA hai ki ina bhAgyavAnoMne apanI hakUmatake samayameM tIsa araba tihattara kroDa battIsa lAkha aura sAta hajAra rupaye dharmakAryoM meM kharce the| dUsarI bAta eka aura vicAranekI hai ki guNajJatA manuSyakA jarUrI bhUSaNa hai "nA'guNI guNinaM vetti, guNI guNiSu matsarI / sunA jAtA hai ki jisavakta AbutIrthapara vastupAla tejapAlane maMdira banavAne zuru kiye taba zobhanadeva nAmaka mistarIko isa kAmake tayAra karanekI AjJA aura preraNA huI / zobhanadevane 2000 manuSyoMko sAthame lagAkara kArya karanA zuru kiyA / una sabako tanakhAha denekA kArya tejapAlake sAleke hAtha diyA gayA / jaba usane dekhA ki mAsika hajAroM rupaiye majadUrI dI jAtI hai| lAkhoM rupayoMkA sAmAna maMgavAyA jAtA hai paraMtu kAma to kuchabhI nahIM hotaa| kArIgara khAtepIte aura mauja karate haiM / usako yaha saba anucita mAlUma huA / taba usane unakI zikAyatakA patra dholake vastupAla tejapAlako likhA / javAba AyA ki tumako zobhanadevake aura unake sAthiyoMke chidra dekhaneke vAste hI vahAM nahIM mejA gayA / tumArA adhikAra paisA denekA hai so tuma diye jAo / kAma vaha kareM na kareM unakA akhatiyAra hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yaha bAta zobhanadevane bhI sunI, taba usake manameM coTa laga gaI ki aho aise sajjanakhAmIkI hama mana icchita AjIvikA khAveM aura kAma na kareM to hamAre jaisA durjana kauna ? basa vaha dina aura vaha ghaDI kAma karanA zuru huAaba kahanA kyA thA? devatAoMkobhI darzanIya suMdara maMdira tayyAra huaa| usa ghaTanAko aura zobhanadevakI usa kAryazalatAko dekhakara AcArya zrIjinaprabhasarijIne apane banAye tIrthakalpa graMthameM jo prazaMsA kI hai vaha nIce darja hai| aho zobhanadevasya, sUtradhAraziromaNeH / tacaityaracanAzilpAnAma lebhe yathArthatAm // 1 // // OM zAMtiH zAMtiH shaaNtiH|| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa-nambara 3. [hAlahImeM hindIkI suprasiddha "sarasvatI" mAsika patrikAmeM sarasvatIke bhUtapUrva sampAdaka zrIyuta paMDita mahAvIra prasAda dvivedIne eka granthakI samAlocanA karate hue apanI guNajJatA, guNagrAhakatA, nirbhIkatA evaM spaSTa vaktavyatAkA paricaya diyA hai avazya manana karane yogya samajhakara akSarazaH usako yahAM uddhRta kiyA hai / vAcakavRnda isase avazya lAbha uThAveM-granthakartA] prAcIna jain-lekh-sNgrh| [samAlocanA] (sarasvatI jUna 1922 se ubRta) eka samaya thA jaba jaina-dharma, jaina-saMgha, jaina-maMdira, bhara jaina-graMtha-sAhitya aura jainoMke prAcIna lekhoMke # viSayameM khuda jaina dharmAvalambiyoMkAbhI jJAna bahutahI parimita thA / sAdhAraNa janoMkI to bAtahI nahIM, asAdhAraNa jainIbhI ina bAtoMse bahutahI kama paricaya rakhate the| isa dazAmeM aura dharmake vidvAnoMkI avagatikA to kucha kahanAhI nahIM / ve to isa viSayake jJAnameM prAyaH bilakulahI kore the / aura, prAcIna Dharreke hindUdharmAvalambI bar3e bar3e zAstrItaka, aba bhI nahIM jAnate ki jainiyoMkA sAdvAda kisa cir3iyAkA nAma hai / dhanyavAda hai jarmanI, aura phrAMsa, aura Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 iMgaleMDake kucha vidyAnurAgI vizeSajJoMko jinakI kRpAse isa dharmake anuyAyiyoMke kIrti-kalApakI khojakI ora bhAratavarSake sAkSara janoMkA dhyAna AkRSTa huvA / yadi ye videzI vidvAn jainoMke dharma-graMthoM tathA jaina maMdiroM AdikI AlocanA na karate, yadi ye unake kucha graMthoMkA prakAzana na karate, aura yadi ye jainoMke prAcIna lekhoMkI mahattA na prakaTa karate to hama loga zAyada Aja bhI pUrvavatahI ajJAnake aMdhakArameM hI DUbe rhte| ___ pazcimI dezoMke paNDitoMkI badaulatahI apane dezake jaina-vidvAnoMko apanA ghara DhUMDhanekI bahuta kucha preraNA huii| dhIre 2 unakI yaha preraNA z2ora pakar3atI gaI / jaise 2 unheM apane maMdiroMke purAne pustakAlayoMmeM prAcIna pustakeM milatI gaI taisehI taise unakA utsAha bar3hatA gayA / phala yaha huvA ki kisI 2 jainetara paNDitanebhI jainoMke graMtha-bhANDAra TaTolane AraMbha kiye / isa prakAra aneka prAcIna pustakeM prakAzita hogaI / idhara, bhAratavarSa meM hI, kucha videzI vidvAnoMnebhI jainiyoMke graMthoM aura prAcIna lekhoMke punaruddhArake liye kamara kasI / unakI isa pravRtti aura parizramasebhI jaina-sAhityakA kucha 2 punarujjIvana huvA / aba to isa kAmameM kitanehI jaina vidvAn juTa gaye haiM aura ekake bAda eka prAcIna graMtha prakAzita karate cale jA rahe haiN| __ jaina dharmAvalambiyoMmeM saiMkar3oM sAdhu-mahAtmA aura saiMkar3o, nahIM hajAroM vidvAnoMne graMtharacanA kI hai| unakI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 isa racanAkA bahuta kucha aMza isa samaya aprApya hai / kucha to arAjakatAke kAraNa naSTa hogayA, kucha kAla balI khA gayA, kucha kRmikITakoMke peTameM calA gayA / tathApi jo baca rahA hai usebhI thor3A na samajhanA cAhiye / ababhI jaina maMdiroMmeM prAcIna pustakoMke anekAneka bhANDAra vidyamAna haiN| unameM anaMta graMtharana apane uddhArakI rAha dekha rahe haiN| ye graMtha kevala jaina dharmasehI saMbaMdha nahIM rakhate / inameM tattva-cintA, kAvya, nATaka, chanda, alaMkAra, kathA-kahAnI aura itihAsa AdisebhI saMbaMdha rakhanevAle graMtha haiM, jinake uddhArase jainetara janoMkI bhI jJAna-vRddhi aura manoraMjana ho sakatA hai / bhAratavarSa meM jaina dharmahI eka aisA dharma hai jisake anuyAyI sAdhuoM (muniyoM) aura AcAryoM se aneka janoMne, dharmopadezake sAthahI sAtha apanA samasta jIvana graMtha-racanA aura graMtha saMgraha meM kharca kara diyA hai| inameMse kitanehI vidvAn, barasAtake cAra mahIne to, bahudhA kevala graMtha-lekhanahImeM bitAte rahe haiM / yaha inakI isI satpravRttikA phala hai jo bIkAnera, jaisalamera aura pATana Adi sthAnoMmeM hastalikhita pustakoMke gAr3iyoM baste ababhI surakSita pAye jAte haiN| maMdira-nirmANa aura mUrtisthApanAbhI jainadharmakA eka aGga samajhA jAtA hai / isIse ina logoMne isa dezameM hajAroM maMdira banADAle haiM aura hajAroMkA jIrNoddhAra kara diyA hai| mUrtiyoMkI kitanI sthApanAyeM aura pratiSThAyeM kI haiM, isakA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 to hisAbahI nahIM / unakI ginatI to zAyada lAkhoMtaka pahuMce / para ve isa kAmameM bhI apane sAhitya-premako nahIM bhUle / maMdiroMmeM ina logoMne bar3e 2 lekha aura prazastiyAM khudavA dI haiM / unameMse koI koI lekha itane bar3e haiM ki unheM choTe moTe khaNDa-kAvyahI kahanA cAhiye / yahAMtaka ki martiyoMtakameM unake pratiSThApakoM aura nirmAtAoMke nAmanirdeza Adike sUcaka choTe 2 lekha pAye jAte haiN| yadi ina sabakA saMgraha prakAzita kiyA jAya to zAyada mahAbhAratake sadRza eka bahuta bar3A graMtha hojAya / maMdiroM aura mUrtiyoMke yaha prAcIna lekha itihAsakI dRSTi se bar3ehI mahattvake haiM / inameM usa samayake rAjAoM, rAjakumAroM, matriyoM, bAdazAhoM, zAhajAdoM AdikAbhI, san-saMvat sameta ullekha hai aura nirmAtAoM tathA uddhArakoMkI bhI vaMzAvalI Adi hai| isake sivA jainasaMghoM aura jainAcAryoM AdikI vaMzaparamparAke sAtha aurabhI kitanIhI bAtoMkA varNana hai / jainoMke koI koI tIrtha aise haiM jahAM isa prakArake prAcIna lekha adhikatAse pAye jAte haiM / para tIrthoMhImeM nahIM, choTe choTe grAmoMtaka ke maMdiroMmeM prAcIna lekha dekhe jAte haiN| ina lekhoMmeM jaina sAdhuoMke kAryakalApakA bhI varNana milatA hai / kisa sAdhu yA kisa munine kaunasA graMtha banAyA aura kaunasA dharma-varddhaka kArya kiyA, ye bAteMbhI aneka lekhoMmeM nirdiSTa haiM / akabara ityAdi mugala-bAdazAhoMse jaina-dharmako kitanI sahAyatA pahuMcI, isakAbhI ullekha kaI lekhoMmeM hai| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 jainoMke isa tarahake saikar3oM prAcIna lekhoMkA saMgraha, saMpAdana aura Alocana videzI aura kucha svadezI vidvAnoMke dvArA ho cukA hai / unakA a~garez2I anuvAdabhI, adhikAMzameM, prakAzita hogayA hai / para kisI svadezI jaina paNDitane ina sabakA saMgraha, AlocanApUrvaka, prakAzita karanekI ceSTA nahIM kIthI / mahArAjA gAyakavAr3ake kRpAkaTAkSakI badaulata purAnI pustakoMke prakAzanakA jo kArya bar3audemeM, kucha samayase, ho rahA hai usake kArya karttAoMnebhI isa ora vizeSa dhyAna nahIM diyA, yadyapi jainoMke kitanehI prAcIna maMdira, lekha aura graMtha bar3audArAjyameM vidyamAna haiM / isa kAmameM hAtha lagAyA hai eka sAdhu-muni jinavijayane / gujarAta vidyApIThane, ahamadAbAdameM, eka gujarAta purAtattvasaMzodhanamaMdirakI saMsthApanA kI hai / muni mahAzaya usI maMdirake AcArya haiM / ApakA patA hai-halIsabrija, ahamadAbAda / yadyapi bhAratavarSameM jainagraMtha aura jainamaMdira thoDebahuta saba kahIM pAye jAte haiM, tathApi dakSiNI bhArata, gujarAta aura rAjapUtAnehImeM unakA Adhikya hai / kyoMki jainadharmakA prAbalya unhIM prAntoMmeM rahA hai aura ababhI hai| ata eva ahamadAbAdameMhI isaprakArake saMzodhana-mandirakI sthApanA honA sarvathA samucita hai / iMDiyana aiMTikarI, ipigrAphiA iMDikA, sarakArI gaijeTiyaroM aura ArkiyAlAjikala riporToM tathA anya pustakoMmeM jainoMke kitanehI prAcIna lekha prakAzita ho cuke haiM / bUlara, kauseMsa, kirTe, vilasana, hulTza, kelaTara aura kIlahAna Adi videzI Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 purA-tattvajJoMne bahutase lekhoMkA uddhAra kiyA hai / para ina pustakoMke lekhakoMseM kahIM kahIM pramAda hogaye haiM / ata eva purAne pramAdoMko dUrIkaraNa aura samasta prAcIna lekhoMke prakAzanake liye aise saMzodhana maMdirakI bar3I AvazyakatA thI / saMtoSakI bAta hai, yaha AvazyakatA, isataraha, dUra hogii| isa saMzodhanamaMdirake kArya kartAoMneM "prAcIna jainalekha-saMgraha" nAmakA eka graMtha nikAlA hai / usakA dUsarA bhAga hamAre sAmane hai / pahalA bhAga hamAre dekhane meM nahIM AyA / vaha zAyada kabhI pahile nikala cukA hai / dUsarA bhAga bahuta bar3A graMtha hai / AkArabhI bar3A hai / pRSThasaMkhyA AThasauMse kucha kama hai / chapAI aura kAgaz2a acchA aura jilda bar3I sundara hai / mUlya 3 // ) hai / isake saMgrAhaka aura sampAdaka haiM, pUrvokta muni jinavijayajI / aura prakAzaka hai, zrI jaina-AtmAnaMda-sabhA, bhAvanagara / sUciyoM Adiko chor3akara pustaka mukhyatayA do bhAgoMmeM vibhakta hai / pahile bhAgameM jainoMke 557 prAcIna lekhoMkI nakala hai / yaha lekha devanAgarIke moTe TAIpameM chape haiM / lekhoMkI bhASA adhikAMza saMskRta hai / dUsare bhAgake 344 pRSThoMmeM pahile bhAgake lekhoMkI AlocanA hai / yaha bhAga gujarAtI bhASAmeM hai aura gujarAtIhI TAIpameM chapA hai / AraMbhakI bhUmikA AdibhI gujarAtIhImeM hai| jainiyoMke do sampradAya haiM-eka digambara, dUsarA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 106 zvetAmbara / digambara sampradAyakA vizeSa daura daurA dakSiNa bhAratameMhI rahA hai aura ababhI hai / zvetAmbara-saMpradAyakA adhika pracAra pazcimI bhArata aura rAjapUtAnemeM hai / isa pustakameM, isIse, adhikAMza zvetAmbarasaMpradAyake lekhoMkA saMgraha kiyA gayA hai, kyoMki yaha sAre lekha pazcima bhArata aura rAjapUtAnesehI sambaMdha rakhate haiM / jainoMke prAcIna lekha tIna prakArake haiM (1) pattharakI paTTiyoMpara khode huye lekha (2) mUrtiyoMpara khode huye lekha (3) tAmrapatroMpara khode huye lekha isa pustakameM jina lekhoMkA saMgraha hai ve pattharakI paTTiyoM aura pattharahIkI mUrtiyoMpara utkIrNa lekha haiM / dhAtukI mUrtiyoMparabhI haz2AroM lekha pAye jAte haiM, para ve chor3a diye gaye haiN| sAthahI tAmrapatroMpara utkIrNa lekhoMkAbhI samAveza nahIM kiyA gayA / yaha chor3Achor3I karaneparabhI lekhoMkI saMkhyA pAMcasause Upara pahuMca gaI hai / inameMse kitanehI lekha bahuta bar3e haiN| Ajataka yadyapi saiMkar3o-kimbahunA isasebhI adhikajainalekha prakAzita ho cuke haiM / perisa (phrAMsa )ke eka phreMca paNDita, gerinATa, ne akelehI 1907 IkhItakake koI 850 lekhoMkA saMgraha prakAzita kiyA hai / para usameM zvetAmbara aura digambara, donoM sampradAyoMke lekhoMkA sanniveza hai / tathApi haz2AroM lekha abhI aise par3e huye haiM jo prakAzita nahIM huye / muni mahAzayane apanI prastuta Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pustakameM bhinna 2 pustakoM aura riporTosebhI apane matalabake lekha uddhRta kiye haiM, aura svayaM apanI khojasebhI saiMkar3oM naye naye lekhoMkA samAveza kiyA hai / udAharaNArtha, AbUke lekhoMkI saMkhyA 208 hai / para unameMse kevala 32 lekha epigrAfiA iMDikAke AThaveM bhAgameM prakAzita ho cuke haiN| bAkIke sabhI lekha isa pustakameM pahilehI pahala chApe gaye haiM / yahI bAta auroMke viSayameMbhI jAnanI caahiye| pustakake pahile bhAgameM saMkhyAsUcaka aMka, yathAkrama, dekara lekha rakhe gaye haiM / dUsare bhAgameM usI kramase lekhoMkI samAlocanI kI gaI hai / kauna lekha kahAM milA hai, kisa samayakA hai, pahile kabhI prakAzita huA hai yA nahIM, usase usa samayakI kauna 2 aitihAsika sAmagrI prApta ho sakatI hai, usa samaya vizeSakarake usa prAMtakI rAjakIya aura sAmAjika sthiti kaisI thI, jainasaMghoMkI sthiti kaisI thI, kisa saMghakI paramparAmeM kauna AcArya kaba huA, ina saba bAtoMkA vicAra AlocanAoMmeM kiyA gayA hai / ullikhita sAdhuoM aura AcAryoMkI ziSyamaMDalImeM kauna kauna vyakti nAmI huA aura usane kisa 2 graMthakI racanA kI, isakAbhI ullekha kiyA gayA hai / pUrvaprakAzita lekhoMke saMpAdakoMkI bhUloMkAbhI nidarzana kiyA gayA hai aura yahabhI dikhalAyA gayA hai ki pustakastha lekhoMmeM nirdiSTa ghaTanAoM aura prasiddha puruSoMke astitva samayake jo ullekha anyatra milate haiM unase ina lekhoMmeM kiyegaye ullekhoMse kahAMtaka mela hai / yadi kahIM mela nahIM to ullikhita san-saMvatoMmeM kaunasA sana FEEEEEEEEEEEE Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 saMvat adhika vizvasanIya hai / sabase purAnA lekha isa pustakameM nambara 318 hai| usakA prAptisthAna hastikaNDI aura samaya vikrama saMvat 996 hai / isItaraha sabase pichalA lekha naMbara 556 hai / vaha saMvat 1903 kA hai aura ahamadAbAdameM milA hai / isaprakAra vikramakI 10 vIM zatAbdIse lekara bIsavI zatAbdIke AraMbhatakake-koIeka haz2Ara varSatakake-lekhoMkA saMgraha isa pustakameM hai / isase pAThaka, isa saMgrahake mahattvakA anumAna acchItaraha kara sakeMge / terahavIM aura caudahavIM zatAbdIke lekhoMkI saMkhyA auroMse adhika hai / usa samaya jainadharma bar3I unnata dazAmeM thA / aneka rAjA, mahArAjA, amAtya aura seTha sAhukAra usa samaya isa dharmake anuyAyI hogaye haiM / unhoMne anaMta mUrtiyoM, maMdiroM aura prAsAdoMkI saMsthApanA kI aura bahutoMkA jIrNoddhArabhI kiyaa| ___ isa saMgrahameM sabase mahattvake ve lekha haiM jinakA sambaMdha zatrujaya tIrtha, girinAra parvata, aura abuMdagiri arthAt AbUse hai| __ aurabhI kitanehI purAne nagaroM, gAMvoM aura tIrthoM ke lekha aitihAsika sAmagrIse parilupta haiM yA usase samparka rakhate haiM / tathApi ullikhita tInoM sthAnoMke lekha mahattAmeM sabase adhika haiM / mRtyuMjaya tIrthaka lekhoMkI saMkhyA 38, girinAra parvatake lekhoMkI 25 aura AbUke lekhoMkI 208 hai / isaprakAra tIna jagahoMke lekhoMkI saMkhyA 271 huii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ata eva kula 557 meM 286 lekha aura sthAnoMke haiM aura bAkI inhIM tInoM jagahoMke haiN| jainiyoMkA zatrujaya tIrtha gujarAtake pAlItAnA nAmaka sthAnake pAsa hai / usakA 12 naMbarakA zilAlekha baDe mArakekA hai / usameM 68 zloka haiM / isa tIrthameM mUlamaMdiranAmakI eka imArata hai / khambhAta (baMdara )ke rahanevAle seTha tejapAla sauvarNikane, 1650 saMvatmeM, usakA jIrNoddhAra kiyA thA / yaha lekha usI jIrNoddhArase saMbaMdha rakhatA hai / tejapAla amIra AdamI thA / vikhyAta jaina vidvAn hIravijayasUrike upadezase usane yaha uddhAra karAyA thA / lekhameM uddhArakartAke vaMza AdikA varNana to hai hI, hIravijayasarike pUrvavartI AcAryoM aura unake ziSyoMkAbhI varNana hai / yaha vahI hIravijaya haiM jinako akabarane gujarAtase sAdara bulAkara unakA sammAna kiyA thA aura unakI prArthanApara sAlameM kucha dinoMtaka ke liye prANihiMsA baMda karadI thI / jaz2iyA nAmaka kara bhI mApha kara diyA thA / isa lekhameM hIravijayasUrike viSayameM likhA haidezAd gurjarato'tha sUrivRSabhA AkAritAH sAdaraM / zrImatsAhiakabareNa viSayaM mevAtasaMjJaM zubham // _ + + + + + yadupadezavazena mudaM dadhan nikhilamaNDalavAsijane nije / mRtadhanazca karazca sajIjiA-bhidhamakabbarabhUpatiratyajat // isase yahabhI sUcita huvA ki kisIke marajAnepara usakA Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 dhana jo leliyA jAtA thA usakA lenAbhI akabarane baMda kara diyaa| ___ kaI varSa pUrva hIravijayasarikA vistRta carita sarakhatImeM prakAzita ho cukA hai / usameM bhI ina bAtoMkA varNana hai / isa lekhakA sArAMza likhanemeM saMpAdaka mahAzayane eka jagaha likhA hai-ane potAnI pAse jo mhoTo pustaka bhaNDAra hato te sUrijIne samarpaNa karyo / " para mUlalekhase yaha bAta sAbita nahIM hotI / usameM to sirpha itanAhI likhA hai ki yadvAgbhirmuditazcakAra karuNAsphUrjanmanAH paustakaM / bhANDAgAramapAravAAyamayaM vezmeva vAgdaivatam // isakA anvaya isa prakAra ho sakatA hai-"(yaH akabbaraH) apAravAlayamayaM paustakaM bhANDAgAraM, vAgdaivataM vezmeva, cakAra / " arthAt jisa akabarane apAra vAayamaya pustakAgAra, sarasvatIke gharake sadRza, (nirmANa) kiyA / isase itanAhI sUcita hotA hai ki akabarane hIravijayasUrikI AjJA yA prArthanAse koI pustakAlaya kholA, yaha nahIM ki usane apanA pustakasaMgraha sUrijIko de ddaalaa| jIrNoddhAra kiye gaye isa maMdirakI pratiSThA seTha tejapAlane, saMvat 1650 meM, hIravijayasUrise karAI / khambhAtase vaha vahAM khuda AyA aura pratiSThApanakAryakA saMpAdana kiyaa| yathA-- zatruJjaye gaganabANakalAmitebde yAtrAM cakAra sukRtaaystejpaalH| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caityasya tasya sudine gurumiH pratiSThA __ cakre ca hIravijayAbhidhasUrisiMhaiH // vikramasaMvatkI terahavIM zatAbdImeM gujarAtake aNahillapura (vartamAna pATana ) nagarameM caulukyavaMzI vIradhavala nAma rAjA rAjya karatA thA / vaha bar3A paNDita thA aura sukavibhI thA / usakI racIhuI kitanIhI pustakoMkA patA calA hai / kucha zAyada prakAzitabhI hogaI haiM / usakA pradhAna saciva thA vastupAla / usake eka bhAIkA nAma thA tejapAla / para yaha tejapAla khambhAtanivAsI seTha tejapAla nahIM / vastupAla to vIradhavalakA mahAmAtya thA aura sAthahI mahAkavibhI thA, mahAdAnIbhI thA aura mahAdhArmikabhI thaa| usakA bhAI dhavalakA nagara (vartamAna dholakA) meM mudrAvyApAra arthAt rupaye paisekA roz2agAra karatA thaa| vaha zAyada gurjaranarezakA amAtyabhI thA / ina donoM bhAIyoMne girinAra parvatapara kitanehI maMdira banAye aura lambe 2 lekha khudavAkara apane kIrtikalApakA ullekha kraayaa| girinArake lekhoMmeMse pahile 9 lekhoMmeM ina donoM bhAIyoMke vaMzAdi tathA kAryoMkA vistRta varNana hai / ina lekhoMmeMse kucha lekha to DAkTara jemsa barjesane pahile pahile prakAzita kiye the / para pIchese sabhI lekha eka aura aMgarez2I pustaka (The Revised Lists of Antiqu arian Remains in the Bombay Presidency, Vol, VIII) meM prakAzita huye haiM / "girinAra insakripazansa" nAmaka pustakameMmI yaha chape haiM / para munivara jinavijayajIkA kahanA hai ki unake aMgrejI anuvAdameM Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 bahuta bhUleM raha gaI haiM / unakA nirasana Apane aba apanI isa pustakameM kara diyA hai / aura TIkA TippaNiyoM tathA AlocanAoMke dvArA unakA aitihAsika mahatvabhI bahuta bar3hA diyA hai| vikramasaMvat 1288 ke eka zilAlekhameM vastupAlakI dAnazIlatAkA varNana isaprakAra kiyA gayA hai mitvA bhAnuM bhojarAje prayAte __ zrImuLe'pi svargasAmrAjyabhAji / ekaH sampratyarthinAM vastupAla stiSThatyazruspandaniSkandanAya // 4 // purA pAdena daityAre vanoparivartinA adhunA vastupAlasya hastenAdhAkRto baliH // 8 // arthAt bhoja paraloka padhAre, muJjanebhI vargasAmrAjya pAyA / aba vaisA koI nahIM rahA / aba to arthijanoMkI azrudhArA poMchaneke liye basa akelA vastupAlahI hai / satayugameM viSNu bhagavAnne apanA paira Uparako bar3hAkara baliko pAtAla bheja diyA thA / isasamaya, kaliyugameM, vastupAlane apane hAthase usa becAreko nIce kara diyA / girinAravAle vastupAlake ina lekhoMmeM gadyamI hai aura pdybhii| racanA sarasa aura sAlaGkAra hai / ye lekha vastupAla aura tejapAlake banavAye girinArake jainamandiroMmeM zilAphalakoMpara khude huye haiM / vastupAla jaina-dharmakA pakkA anuyAyI thaa| usane usake utkarSake liye asaMkhya dhanadAna kiyaa| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 usake khudavAye huye lekhoMmeM jaina kaviyoMne usake guNoMkI bar3I prazaMsA kI hai| ___ itihAsakI dRSTise AbU-parvatake jainamaMdiroMmeM khudehuye lekha bar3e mahattvake haiM / unameM cAlukya aura paramAra vaMzI rAjAoMkA vistArapUrvaka varNana hai / ye lekha bar3e 2 haiN| inakI saMkhyA 208 hai| inameMse 68 lekha akele ekahI maMdirameM haiM / isa maMdirakA nAma hai "lUNasiMha vshikaa|" AbUke prAcIna lekhoMmeMse kucha to bhinna 2 kaI pustakoMmeM pahilebhI prakAzita ho cuke haiM / para saba lekha kahIM nahIM chape / ve saba pahilIhI vAra isa pustameM saMgRhIta huye haiN| AbUmebhI girinArakI taraha pUrvokta baMdhudvaya, vastupAla aura tejapAla kI tUtI bola rahI hai / yaha donoM bhAI AbUmeMbhI atula dhana kharca karake mandiroMkA nirmANa aura mUrtiyoMkI saMsthApanA kara gaye haiM / ina maMdiroMkI kArIgarI gaz2abakI hai| bar3e bar3e iMjIniyara aura zilpakalAkuzala logabhI inheM dekhakara hairatameM AjAte haiM / ina lekhoMkI koIkoI kavitA bar3IhI hRdayahAriNI hai / usake do eka udAharaNa liijiye| tasyAnujo vijayate vijitendriyasya saarkhtaamRtkRtaadbhuthrssvrssH| zrIvastupAla iti bhAlatalasthitAni dausthyAkSarANi sukRtI kRtinAM vilumpan / __ arthAt vastupAla amRtavarSI kavi hai aura vidvAnoMke bhAlatalapara likhe gaye durakSaroMko miTAnevAlA hai| Abu08 Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anvayena vinayena vidyayA vikrameNa sukRtakrameNa ca / kApi ko'pi na pumAnupaiti me vastupAlasadRzo dRzoH pathi // arthAt vaMza, vinaya, vidyA, vikrama aura puNyake saMbaMdhameM vastupAlakI barAbarI karanevAlA koI nahIM / vastupAlakI patnI lalitAdevI aura putra jaitrasiMhakIbhI prazaMsAmeM kitanIhI uktiyAM haiM / isItaraha usake bhAI tejapAlakAbhI khUba guNagAna kiyA gayA hai| mAravAr3ameM mer3atAnAmaka nagarase 14 mIlapara eka gAMva hai-kekinda / vahAM pArzvanAthake maMdirameM jo zilAlekha hai usameM rASTrakUTa arthAt rAThaur3avaMzake kitanehI rAjAoMkA varNana hai / yathA-mAladeva, udayasiMha aura sUrasiMha / yaha saba marudezahIke nareza the / udayasiMhake viSayameM likhA hairAjJAM sameSAmayameva vRddho vAcyastadanyairatha vRddharAjaH / yaspati zAhivirudaM sa dadyAdakabbaro bbbrvNshhNsH||12|| arthAt bAbaravaMzaka rAjahaMsa akabarane yaha AjJA dI ki udayasiMhako loga vRddharAja kahA kareM, kyoMki ve saba narezoMmeM vayovRddha haiM / udayasiMhake beTe sUrasiMhakI tArIfarAjyazriyAM bhAjanamiddhadhAmA pratApanandIkRtacaNDadhAmA / sapatnanAgAvalinAzasiMhaH pRthvIpatI rAjati sUrasiMhaH // 14 // Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sureSu yadvanmaghavA vibhAti yathaiva tejakhiSu caNDarociH / nyAyAnuyAyiSviva rAmacandrastathAdhunA hinduSu bhUdhruvo'yam 19 pichale padyameM "hinduSu" pada dhyAnameM rakhane lAyaka hai / acchA to isa upayogI aura mahattvapUrNa granthakA itanAhI paricaya bahuta ho gayA / jo loga gujarAtI nahIM jAnate, para saMskRtake prAcIna lekhoM aura pustakoMke premI haiM, vebhI isa pustakake avalokana aura saMgrahase lAbha uThA sakate haiN| aura nahIM to, isake kitanehI lekhoMke sarasa padyoMse apanA manoraJjana avazya hI kara sakate haiN| -mahAvIraprasAda dvivedii| Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bI coTa alchbllo vijayajI henra po Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat www.umaragyanbhandar.com