________________
એટલા માટે બને છે કે નિરુપાધિક ઇચ્છા છે ને સ્વોલ્લાસાનુસારે કંઇક પણ પ્રયત્ન છે.
इच्छायोगवद्भिर्विकलानुष्ठायिभिर्गीतार्थे: सिद्धान्तविधिप्ररूपणे तु निर्भरो विधेयः, तस्यैव तेषां सकलकल्याणसम्पादकत्वात्। उक्तञ्च गच्छाचारप्रकीर्णके
जइ वि ण सक्कं काउं सम्मं जिणभासियं अणुट्ठाणं। तो सम्म भासिज्जा जह भणियं खीणरागेहिं॥ ३२॥ ओसन्नो वि विहारे कम्मं सोहेइ सुलभबोही य। चरणकरणं विसुद्ध उवव्हतो परूविंतो॥ ३४॥ इति।
વૃત્તિઅર્થઃ ઇચ્છાયોગવાળા વિકલાનુષ્ઠાન કરનારા ગીતાર્યોએ સિદ્ધાન્તવિધિની પ્રરૂપણા કરવામાં નિર્ભર રહેવું જોઇએ. કારણકે તે જ તેઓના સકલકલ્યાણનું સંપાદક છે. શ્રી ગચ્છાચારપ્રકીર્ણકમાં કહ્યું છે કે “શ્રી જિનભાષિત અનુષ્ઠાનને સમ્યફ રીતે કરવું શ ન બને તો પણ ક્ષીણરાગ એવા ભગવાને જે પ્રમાણે કહ્યું છે તે પ્રમાણે સમ્યફ કહેવું જોઈએ – નિરૂપણ કરવું જોઈએ. જો વિશુદ્ધ ચરણ-કરણની ઉપબૃહણા કરતો હોય અને પ્રરૂપણા કરતો હોય તો સ્વયં વિહારચર્યામાં સીઠાતો અનુષ્ઠાન જ લઈ શકાય. વળી વિકલાનુષ્ઠાનની જ વાત ચાલી રહી છે ત્યારે તદ્દ શબ્દથી પૂર્ણવિધિવાળા અનુષ્ઠાનની વાતન હોય શકે. તથા, પૂર્ણ વિધિવાળાં અનુષ્ઠાન પણ અકર્તવ્યરૂપે સિદ્ધનથી, એનો સમુચ્ચય તો વિનાનુBીનાનામપિ માં જે પ શબ્દ રહેલો છે તેનાથી થયેલો જ છે. એટલે તદ્વિતરાપ માં જે પિ શબ્દ રહ્યો છે તે કોનો સમુચ્ચય કરશે? માટે સર્વથાવિધિવિકલ અનુષ્ઠાન શિધ્ધિનુષ્ઠાન થી પૃથભૂત છે, ‘તદિર’ શબ્દથી એ ગ્રાહ્ય છે, અને પ શબ્દ શિવિધિવિત અનુષ્ઠાનનો સમુચ્ચય કરે છે એમ માનવું જ યોગ્ય છે. અલબતું એ વિવેચકે બે મપિ શબ્દો અંગે આ પ્રમાણે લખ્યું છે – “અને (તરિતરસ્થાપિ માં રહેલા) પ થી એ કહેવું છે કે સંપૂર્ણ વિધિપૂર્વકનું અનુષ્ઠાન તો અકર્તવ્યરૂપે સિદ્ધ નથી. પરંતુ આવા પ્રકારનું સંપૂર્ણ વિધિથી ઈતર પણ અકર્તવ્યરૂપે સિદ્ધ નથી. અને વિનાનુકાનાનામપિ માં 'ઉ' થી એ ગ્રહણ કરવું છે કે જેઓ અવિકલ અનુષ્ઠાન કરે છે તેઓનું તે કર્તવ્યરૂપે છે જ. પરંતુ વિકલઅનુકાનવાળાઓનું પણ ઈચ્છાયોગ સંપાદક એવું તઈતર અનુષ્ઠાન અકર્તવ્યરૂપે સિદ્ધ નથી.'આમાં બે થી જેનો સમુચ્ચય કરવો છે તે બેમાં શું ભેદ પડ્યો? એ એક પ્રશ્ન બની જાય છે. કારણકે (વિતરપિમાં રહેલા) પ થી સંપૂર્ણ વિધિપૂર્વકનું અનુષ્ઠાન અકર્તવ્યરૂપે સિદ્ધ નથી એ જણાવ્યું.. નેવિકતાનુકનાનામપિ માં થી જેઓ અવિકલ અનુષ્ઠાન કરે છે તેઓનું તેર્તવ્યરૂપે છે જ...” એમ જણાવ્યું તો આ બેમાં શું ભેદ પડ્યો? વસ્તુતઃ વિતી. માં રહેલા પ થી વિધિપૂર્ણ અનુષ્ઠાનનું ગ્રહણ થઈ જ ગયું છે. હવે વિધિવિકલ અનુષ્ઠાન પણ બે પ્રકારના છે. કંઇક અંશે વિધિવિકલ અને સર્વાશે વિધિવિકલ... એમાં કંઇક અંશે વિધિવિકલને ત્નિશિલ્... શબ્દોથી જણાવ્યું છે. એ જ ‘ત શબ્દગ્રાહ્ય છે અને સવાશે વિધિવિકલનેતિતાથી જણાવ્યું અને તેથી વિતસ્થાપિમાં રહેલા શબ્દથીન્જિરિ... અનુષ્ઠાનનો સમુચ્ચય છે. આ વાસ્તવિક અર્થ છે. (216)
યોગવિંશિકા...૧૬)
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
