Vinshati Vinshika Shabdasha Vivechan Uttararddha

Author(s): Pravinchandra K Mota
Publisher: Gitarth Ganga

Page 9

પ્રવેશક
તે સત્તરમી વિંશિકામાં બતાવે છે. નિશ્ચયનયથી ભગવાનના વચનાનુસાર સાધુના સર્વવ્યાપારો ધર્મરૂપ છે, તેથી યોગરૂપ જ છે તેમ બતાવીને વ્યવહારનયથી યોગ સ્થાન, ઊર્ણ, અર્થ, આલંબન અને નિરાલંબન ભેદથી પાંચ પ્રકારનો છે, અને તેમાં પ્રથમ ત્રાગ ભેદ કર્મયોગરૂપ છે અને પાછળના ત્રાગ ભેદ જ્ઞાનયોગરૂપ છે અને આયોગના ભેદો નિશ્ચયનયથી દેશવિરતિધર અને સર્વવિરતિધરને હોય છે, અને વ્યવહારનયથી અપુનબંધકને પણ હોય છે તે વાત યુક્તિથી બતાવેલ છે. અને સ્થાનાદિ પાંચ પણ ઇચ્છા, પ્રવૃત્તિ, ધૈર્ય અને સિદ્ધિના ભેદથી ચાર પ્રકારે થાય છે. આમ યોગના કુલ ૨૦ભેદોની પ્રાપ્તિ છે અને તેની પ્રાપ્તિમાં કારાગીભૂત કેવા ભાવો છે અને ઇચ્છાદિ ચારની પ્રાપ્તિનું કાર્ય શું છે તેનો વિસ્તારથી બોધ પ્રસ્તુત વિંશિકામાં કરાવેલ છે. અને ચૈત્યવંદનની ક્રિયામાં સ્થાનાદિ પાંચે યોગોનું યથાર્થ યોજન કરીને બતાવેલ છે, જેથી જિજ્ઞાસુને કઈચૈત્યવંદનની ક્રિયા યોગરૂપ છે અને કઈ ચૈત્યવંદનની ક્રિયા, ક્રિયામાત્રરૂપ છે તેનો બોધ થાય છે. વળી કેટલાક ક્રિયાને નહીં કરનારા કરતાં જેમ તેમ ક્રિયા કરનારાથી જ તીર્થ ચાલે છે તેમ માનીને યથા તથા કરાતી ક્રિયાનો નિષેધ કરતાં તેઓ ખરેખર શાસનના નાશમાં કઈ રીતે નિમિત્ત બને છે તે વાત યુક્તિથી બતાવેલ છે. વળી આ યોગ પ્રીતિ, ભકિત, વચન અને અસંગના ભેદથી ચાર પ્રકારે પણ થાય છે, અને આ યોગથી કામ કરીને નિર્વાણ કઇ રીતે થાય છે તે યુક્તિથી બતાવેલ છે.
અઢારમીવિંશિકા
પૂર્વની વિંશિકામાં સાધુની ક્રિયાયોગરૂપ કઇ રીતે છે તે બતાવ્યું. હવે તે યોગના પ્રકર્ષથી જીવને કેવળજ્ઞાન પ્રગટે છે, તેથી કેવળજ્ઞાન શું છે તે પ્રસ્તુત વિંશિકામાં બતાવેલ છે. છમસ્થાવસ્થા સુધી જ્ઞાન અને દર્શનનો ભેદ છે પરંતુ કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શનમાં કોઇ ભેદ નથી, અને કેવળજ્ઞાન કેવા પ્રકારના જીવનું સ્વરૂપ છે તે વાત યુક્તિથી બતાવેલ છે. અને કેવળજ્ઞાની ત્રણે કાળના સર્વદ્રવ્યો અને સર્વ પર્યાયોને એકસમયમાં જાણે છે-દેખે છે તે વાત યુક્તિથી બતાવી છે. વળી, કેટલાક માને છે કે શેયના આકારવાળો કેવલજ્ઞાનનો આકાર હોય છે, તેનું યુક્તિથી નિરાકરાગ કરીને કેવલજ્ઞાન શેયના ગ્રહાણપરિણામરૂપ છે, પણ શેયના આકારરૂપ નથી તે યુક્તિથી બતાવેલ છે. વળી કેટલાક માને છે કે અરીસામાં વસ્તુનું પ્રતિબિંબ થાય છે તેમ કેવલજ્ઞાનમાં સર્વ જ્ઞેય પદાર્થો દેખાય છે તે વાત પણ કઈ રીતે સંગત નથી, તે બતાવીને કેવળજ્ઞાન એ જીવના પરિણામરૂપ છે અને શેયના ગ્રહોગપરિણામરૂપ છે તે વાત યુક્તિથી સ્થાપન કરેલ છે.