________________
૧૯૩
પાંચમો ઉપદેશ
સજજન પુરૂએ હિતકર અને જરૂર પડતું વચન પણ વિચારીને જ બોલવું, કર્કશ વાકય તે કદાપિ બોલવું જ નહિ. માત્ર એકવાર કઠોર વચન બોલવાથી પણ માતા અને પુત્રની કેવી માઠી દશા થઈ? “ તારા હાથ પગ છેદી નાખ્યું અને લોચન કહાડી લઉં. અરે ! તું મરતે કેમ નથી ? ઈત્યાદિ વાકયે દુર્ગતિના માર્ગમાં લઈ જનારાં છે, માટે તે ત્યાજ્ય છે.
માતા અને પુત્રીની કથા - તામ્રમય કિલ્લાથી સુશોભિત એવી તામ્રલિપ્તી નગરીમાં રતિસાર નામે શેઠ હતો, તેની બંધુલા નામે પત્ની હતી. તેમને સ્વભાવે ઉદ્દભટ વેષ–રાખનારી અને સર્વ સુવર્ણના આભરણ પહેરનારી એવી બંધુમતી નામની સુતા હતી, તે શેઠને અત્યંત વલ્લભ હતી. એકદા શ્રેષ્ઠીએ તેને કહ્યું કે –
હે વત્સ ! ઉભટ વેષ ન રાખ. આપણું વણિકને તેવો વેષ શોભે નહિં.' આમ કહ્યા છતાં તે માનતી ન હતી.
એકદા ભૃગુપુરથી ત્યાં વ્યાપાર કરવા આવેલ બંધુદત્ત મોટા ઉત્સવપૂર્વક તેને પરણ્યા અને વધારે લાભને માટે તેને ત્યાંજ મૂકીને વહાણુપર બેસીને તેણે રત્નદ્વીપ તરફ સમુદ્રમાં પ્રયાણ કર્યું. પછી કેટલાક માગ અતિક્રાંત કરતાં કલેલથી આઘાત પામી તેનું વહાણ એક ક્ષણવારમાં ભાંગી ગયું. એવામાં બંધુદત્તના હાથમાં એક ફલક (પાટીયું) આવી જવાથી તે સમુદ્ર તરવા લાગ્યો અને વાયુથી પ્રેરાઈને તટપર પહોંચ્યા. અને ત્યાં ઉદ્દબ્રાંત લેચનથી જેટલામાં દિશાઓને જુએ છે, તેટલામાં તે જ નગરના ઉદ્યાનમાં પિતાને પ્રાપ્ત
લાગ્યા અને પાય,
જુએ છે. અને ત્યાં
