________________
ભારતવર્ષ પ્રાચીન કાળથી ખાવું, પીવું અને પુદ્ગલ રસને પોષવા માત્રમાં કદાપિ ગરકાવ રહ્યો નથી, પરંતુ જગતુ અવલોકનના ચિંતનમાં, અગમ્ય વસ્તુને ગમ્ય કરવામાં અને જીવન-મરણની ઘટમાળના ઉકેલમાં તેણે અનેક સત્ત્વશીલ શક્તિસંપન્ન પુરુષો દ્વારા અથાગ પ્રયત્ન કર્યો છે. એ પ્રયત્નો દ્વારા તે ધર્મો, તત્ત્વવાદો, વિચારધારાઓ કે માન્યતાઓની રૂપરેખા દોરી શક્યો છે એમ કહીએ તો ખોટું નહિ ગણાય. | માનવી પોતાની વિકાસશક્તિ અનુસાર પલટા લેતીવિચાર ધારાને આગળ વિકસાવી ન શક્યો અને અટક્યો, ત્યાં તેણે તે વિચારધારાને સ્થગિત કરી અને એ સ્થગિત કરેલ વિચારમાન્યતાને રૂઢ કરવા, પામવા તેણે જુદા-જુદા માર્ગો કે પ્રબંધો યોજ્યા અને તેને અનુરૂપ આચરણાઓ, પ્રબંધો તે તેના ધર્મો છે, આનો વિકાસ તેની કડીબદ્ધતા અને વિચાર રજૂ કરનાર અને તેના વાહકોનું સત્ત્વ તે પ્રમાણે તે આચરણા સ્થિર અને વ્યાપક બની.
ભારતના ધર્મો તરફ નજર નાખીશું તો એક નહિ પણ અનેક ધર્મો આ રીતે પ્રગટ થયા છે, વિકસ્યા છે, ફાલ્યાફૂલ્યા છે અને વિલીન થયા છે.
આ બધામાં વિચારધારા જેટલી સ્પષ્ટ કડીબદ્ધ હોય તેમાં સંગતતાની વધુ માત્રા અને તેની પાછળની વિચારધારા રજૂ કરનાર વ્યક્તિની જેવી સત્ત્વશીલતા અને ભોગતેટલી તે વધારે પ્રમાણમાં ટકી છે.
આ બધાનું સમુચ્ચય પરિણામ ભારતવર્ષમાં એ આવ્યું છે કે તેનું ગામડું, નગર કે કુટિર ગમે તે હોય ત્યાં વસનાર માનવી
1.4
5
