________________
(૨) આપણી સામે ભિન્ન ભિન્ન પ્રતિજ્ઞાવાળી ત્રણ વ્યક્તિઓ ઊભી છે. તેમાં એક વ્યક્તિને દૂધનો નિયમ છે, બીજી વ્યક્તિને દહીંનો નિયમ છે અને ત્રીજી વ્યક્તિને ગોરસનો નિયમ છે, હવે દૂધની પ્રતિજ્ઞાવાળો દહી ખાતો નથી, દહીંની પ્રતિજ્ઞાવાળો દૂધ પીતો નથી અને ગોરસની પ્રતિજ્ઞાવાળો દૂધ કે દહી એ બન્નેમાંથી એકેય લેતો નથી.
કારણકે દહી અવસ્થામાં દૂધપર્યાયનો વિનાશ છે, માટે દૂધ પ્રતિજ્ઞા-નિયમવાળાને દહીં કલ્પી શકાતું નથી. દૂધઅવસ્થામાં દહીંપર્યાયનો અભાવ છે, માટે દહીંની પ્રતિજ્ઞા-નિયમવાળો દૂધ વાપરી શકતો નથી, અને ગોરસપણું તો દૂધ ને દહીં એ બન્ને અવસ્થામાં કાયમ છે, માટે ગોરસના ત્યાગની પ્રતિજ્ઞાનિયમવાળો દૂધ કે દહીં બન્નેમાંથી એકેય વાપરી શકતો નથી. હવે આ સ્થળમાં દૂધનું જ્યારે દહીં થયું ત્યારે દૂધપણું વિનાશ પામ્યું અને દધિ-દહીંપણું ઉત્પન્ન થયું, છતાં ગોરસપણું તો બન્નેમાં સ્થિર જ છે. માટે ઉત્પાદ, વ્યય અને ધ્રૌવ્ય એમ ત્રણે અંશો અપેક્ષાભેદથી ઘટી શકે છે.
ઉક્ત બન્ને દૃષ્ટાંતો ચેતનનાં જણાવ્યાં. હવે જડ પદાર્થ અંગે જણાવાય છે.
(૩) જગતમાં ધર્માસ્તિકાય વગેરે છ દ્રવ્યો છે. સર્વે ઉત્પાદ, વ્યય અને ધ્રૌવ્યયુક્ત છે. પોતાના મૂળ સ્વભાવથી તે બધા નિત્ય છે અને વિવિધ અવસ્થાઓની અપેક્ષાએ તે બધા અનિત્ય છે. જૂઓ
(૩) કુંભારકારે - કુંભારે મૃતપિંડનો જે સમયે કુંભ-ઘડો બનાવ્યો તે સમયે મૃતપિંડનો વિનાશ અને કુંભની ઉત્પત્તિ થઇ, છતાં પણ મૃદ્રવ્ય તો બન્નેમાં અનુગત હોવાથી કાયમ જ છે.
25
