________________
“अनेकान्तवाद अथवा अपेक्षावाद का सिद्धान्त कुछ नवीन अथवा कल्पित सिद्धान्त नहीं, किन्तु अति प्राचीन (ऐतिहासिक दृष्टि से) तथा पदार्थो की उनके स्वरुप के अनुरुप यथार्थ व्यवस्था करनेवाला सर्वानुभवसिद्ध सुव्यवस्थित और सुनिश्चित सिद्धांत है।
तात्त्विक विषयों की समस्या में उपस्थित होनेवाली कठिनाइयों को दूर करने के लिये अपेक्षावाद के समान उसकी कोटिका दूसरा कोई सिद्धान्त नहीं है।
विरुद्धता में विविधता का भान कराकर उसका सुचाररुप से समन्वय करने में अनेकान्तवाद-अपेक्षावाद का सिद्धान्त बडा ही प्रवीण एवं सिद्धहस्त है।"
(१४) પ્રોફેસર જંયતિલાલ ભાઈશંકર દવે એમ. એ. દાર્શનિક સાહિત્યમાં દષ્ટાંતો અને ઉપમાઓ" એ લેખમાં સ્યાદ્વાદના સંબંધમાં જણાવેલ છે કે
"તમામ અને વિવિધ અપેક્ષા-દેષ્ટિઓ દ્વારા સમન્વયે કરી વિરુદ્ધદેખાતા મતોની સમુચિત સંગતિ કરવી એ જ અનેકાન્ત દિષ્ટિનું વાસ્તવિક સ્વરૂપ છે. એક જૈન ગ્રંથમાં આ આખો વિષય|| એક જ શ્લોકમાં સમાવી દેવામાં આવ્યો છે. जे एगं जाणइ से सबं जाणइ। . जे सबं जाणइ से एगं जाण ॥ (य एकं जानाति स सर्व जानाति । यः सर्वं जानाति स एकं जानाति ॥
___(षड्दर्शनसमुच्चय-टीका)
-
76