________________
કે સંમેલનનો હેતુ વિશાલ છે અને શ્રોતાવર્ગ વિદ્વાન્ અને પ્રતિષ્ઠિત છે. તેમની રજાથી "જૈનીઝમ" ના પ્રધાન સિદ્ધાંત "સ્યાદ્વાદ" અથવા તો "સપ્તભંગી ન્યાય" કે જે જૈન તત્ત્વજ્ઞાનનો મૂળ પાયો છે તેના પર હું બે વચનો કહીશ.
"સ્યાદ્વાદ" અથવા તો શક્યતાનું પ્રતિપાદન કે જેનું બીજું નામ "સપ્તભંગી ન્યાય" અથવા તો સાત પ્રકારના પક્ષાભાસ છે તેમાં વસ્તુની સાત અવસ્થાનો સમાવેશ થાય છે.
(૩) સ્થાત્ ગતિ, (ર) સ્વાતુ નાપ્તિ, (રૂ) ચાતુ अस्ति नास्ति, (४) स्यात् अवक्तव्य, (५) स्यात् अस्ति अवक्तव्य, (६) स्यात् नास्ति अवक्तव्य, (७) स्यात् अस्ति नास्ति अवक्तव्य
જૈન માન્યતા પ્રમાણે સ્યાદ્વાદનો સિદ્ધાંત અતિ પ્રાચીન સમયથી તીર્થંકરોએ પ્રવર્તાવેલો હતો અને ૨૪૪૦ વર્ષ પહેલાં ચરમ તીર્થંકર મહાવીર સ્વામીએ આ સિદ્ધાંત ઉપદેશ્યો હતો અને તેનું સ્વરૂપ-વર્ણન અને વ્યાખ્યા "ભગવતીસૂત્ર" "સમવાયાંગસૂત્ર" "અનુયોગદ્વારસૂત્ર" "પ્રજ્ઞાપનાસૂત્ર" વગેરે જૈનોના પ્રમાણભૂત ગ્રંથોમાં માલુમ પડે છે.
ભદ્રબાહુસ્વામી કે જે (B.C.) ચોથા સૈકામાં થઇ ગયા અને જે "યુગપ્રધાન" એટલે તેમના સમયના અગ્રગણ્ય પુરુષ કહેવાતા હતા, તેમણે આ સિદ્ધાંતનું તેમની પ્રાકૃત ટીકા "સૂત્રકૃતાંગ-નિર્યુક્તિ" માં વિવરણ કરેલું છે.
પ્રખ્યાત જૈન ન્યાયાચાર્ય સિદ્ધસેન દિવાકર કે જે વિક્રમાદિત્યના સમયમાં થઇ ગયા છે, તેમણે આ સિદ્ધાંતનું તેમના પ્રસિદ્ધ ગ્રંથ "સમ્મતિતર્કસૂત્ર" માં વિવરણ કર્યું છે.
68
