________________
અને અસતુ પણ કહી શકાય નહીં, તો કહેવું પડશે કે કોઈ પ્રકારથી સતુ હોઈને પણ કોઈ રીતે તે અસતુ પણ છે. એટલા માટે ન તો સહુ કહી શકાય અને અસતુતો અનેકાંતતા માનવી સિદ્ધ થઈ.
સજ્જનો! મૈયાયિકો અંધકારને જો "અભાવ સ્વરૂપ” કહે છે અને મીમાંસકતથા વેદાંતિકો તેનું ખંડન કરીને જોર-શોરથી તેને "ભાવસ્વરૂપ" કહે છે. તો હવે જોવાની વાત એ છે કે આજ સુધી એનો કાંઈ ફેંસલો થયો નથી કે કોણ બરાબર કહે છે? ત્યારે તો બેની લડાઈમાં ત્રીજાના પોબારા છે. અર્થાત્ જૈન સિદ્ધાંત સિદ્ધ થયો. કારણ કે તે કહે છે કે-"વસ્તુ અનેકાન્ત છે" તેને કોઈ રીતે ભાવરૂપ કહે છે અને કોઈ રીતે અભાવરૂપ પણ કહે છે. આવી જ રીતે કોઈ આત્માને "જ્ઞાનસ્વરૂપ" કહે છે અને કોઈ "જ્ઞાનાધાર સ્વરૂપ" કહે છે. ત્યારે હવે કહેવું જ શું? અનેકાન્તવાદે સ્થાન મેળવ્યું એવી રીતે જ્ઞાનને કોઇ ["દ્રવ્યસ્વરૂપ" માને છે, તો કોઈ "શૂન્યસ્વરૂપ." ત્યારે તો અનેકાન્તવાદ અનાયસે સિદ્ધ થયો."
--
--
સન ૧૯૧૬માં મારવાડના જોધપુર શહેરમાં મળેલ "જૈન સાહિત્ય સમેલન" ના પ્રમુખપદે બિરાજેલા M.M. ડૉ. સતીષચંદ્ર વિદ્યાભૂષણ M. A. Ph. D. એ ભાષણ કરતાં સ્યાદ્વાદના સંબંધમાં જણાવ્યું છે કે
આ વિદ્વાનોના સંમેલનમાં બે વચનો બોલવાને માટે મને આમંત્રણ આપીને માન આપ્યું છે તેને માટે હું આપનો આભારી છું. પણ આરંભ ક્યાંથી કરવો તેની મને મૂંઝવણ થાય છે, કારણ
61
-
