________________
(૩) કોઈ પણ વસ્તુને માટે બીજી બે વસ્તુના સાપેક્ષ ચતુષ્ટયાનુસાર અસ્તિત્વકિંવા શૂન્યત્વ કહેવું એ ત્રીજો પ્રકાર.
(૪) કોઈ પણ વસ્તુની બાબતમાં અન્ય બે વસ્તુના સાપેક્ષ ચતુષ્ટયાનુસાર એકદમ ઉત્તર આપવા અશક્ય હોવાથી અવક્તવ્ય છે એ ચોથો પ્રકાર. " (૫) કોઈ વસ્તુને માટે બીજી બે વસ્તુઓની દષ્ટિએ બોલવું અશક્ય, પણ એક વસ્તુની દૃષ્ટિએ અસ્તિપણે ઉત્તર આપવો એ પાંચમો પ્રકાર. (૬) તેનાથી ઉલટુંનાસ્તિપણે ઉત્તર આપવો એછઠ્ઠોપ્રકાર.
(૭) કોઈ પણ વસ્તુને માટે બીજી બે વસ્તુની દૃષ્ટિએ એકી સાથે કહેવું અશક્ય, પણ અનુક્રમે અસ્તિ-નાસ્તિપક્ષે ઉત્તર આપવો એ સાતમો પ્રકાર.
આ સાત પદ્ધતિ વડે તર્ક ચલાવ્યા પછી જે સાર નીકળે તે ખરો છે એમ કહેવાનો હરકત નથી. એકંદરે સાપેક્ષાત્મકવિચાર કરવાની આ સર્વાંગિક પદ્ધતિ હોવાથી તે અત્યંત પરિણામકારક છે એમાં શંકા નથી.
ડૉ. ભાંડારકાર, મહાત્મા ગાંધીજી તેમજ કેટલાકપાશ્ચાત્ય પંડિતોએ આ તર્કપદ્ધતિની પ્રશંસા કરી છે તે કંઇ અમથી નહીં. હિંદુતત્ત્વજ્ઞાનની બાબતમાં અનેક શાખાઓ ઉત્પન્ન થવાનું કારણ એકાંગી વાદપદ્ધતિ છે. અનેકાન્ત પદ્ધતિ વડે જ ચર્ચા કરતાં બધી શાખાઓને સાપેક્ષ માન્યતા દેવી પડશે. ઉપરની સાત પદ્ધતિ "સ્યાતુ" શબ્દથી અંકિત હોવાને લીધે "સ્યાદ્વાદ પદ્ધતિ" પણ કહેવાય છે.
-
1
12
=
-
-
-
-
-
