Shulb Sutram

Author(s): Katyayan Maharshi
Publisher: Achyut Granthmala

Page 26

१५
वेदिकथनम् ।
कं. २]
सोमयागे - " यजमानंदशपद्यां वा" ( ५/३ ) इत्यनेन दशपदा उत्तरवेदिर्भवतीत्युक्तम् । श्रत्र तस्या वेदेः करणीमाह - पदं तिर्यङ्मानी, त्रिपदा पार्श्वमानी, तस्थादयारज्जुर्दशकरणी ॥ ८ ॥
=
यस्य क्षेत्रस्य तिर्यङमानी दक्षिणोत्तरायता रज्जुः पदम् = एकपदपरिमिता श्रर्थाद् द्वादशाङ्गुलप्रमाणा भवति, पार्श्वमानी च त्रिपदा = पदत्रयपरिमिता सार्द्धहस्तायता भवति, तस्यादणयारज्जुः दशकरणी = दशपदक्षेत्रफलकस्य चतुरस्रस्य करणी = निष्पादिका किञ्चिदधिकषट्त्रिंशदङ्गुलरूपा भवति, तस्यादण्यारज्वा दशपदफलकं क्षेत्रं निष्पाद्यत इत्यर्थः ॥ ८ ॥
श्रग्नौ चत्वारिंशत्पदा उत्तरवेदिर्विहिता, तत्साधनमाहद्विपदा निर्यङमानी, षट्पदा पार्श्वमानी, तस्यादण्या रज्जुश्चत्वारिंशत्करणी ॥ ६ ॥
यस्मिन् क्षेत्रे तिर्यङ्मानी दक्षिणोत्तरा रज्जुर्द्विपदा, पार्श्वमानी = प्रागायतं सूत्रं च षट्पदा, तस्यादणयारज्जुः = कोणसूत्रं चत्वारिंशत्करणी = चत्वारिंशत्पद क्षेत्रफलकस्य चतुरस्रस्य साधिका सत्र्यंशपदषट्कमिता भवति, तया रज्वा निष्पादितं क्षेत्रं चत्वारिंशत्पदफलकं भवतीत्यर्थः ॥ ६ ॥
H
उत्तरवेदिः षडविधा - शम्यामात्री, वितृतीया, अपरिमिता, युगमात्री, दशपदा, चत्वारिंशत्पदा चेति । तत्रान्त्ये वेदी उक्त श - हा वितृतीया चोत्तरवेदिवेदेः क्षेत्रफलतृतीयांशेन भवति । अपरिमिता च " अपरितं प्रमाणाइ भूयः " (का० शु० १।२३ ) इत्यनेनावगता | शम्यामात्री युगमात्री चेत्यवशिष्टं (१) वेदिद्वयप्रमाणं " षडशीतियुगम्, चत्वारोऽष्टकाः शम्या" ( का०शु० २२४ - ५ ) इति सूत्राभ्यां रथमात्रवेदीप्रसङ्ग एवोक्तमित्याह
उपदिष्टं
शम्याप्रमाणं च
युगप्रमाण० दर्शनात् ॥ १० ॥
(१) सोमे चयने च युगमात्री उत्तरवेदिः श्रूयते, (५।३।३०) शम्यामात्री च वरुणघासे (५।३।२९) ।