Book Title: Sanskrit Prakrit Hindi Evam English Shabdakosh Part 03
Author(s): Udaychandra Jain
Publisher: New Bharatiya Book Corporation
View full book text
________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
1414
संस्कृत-प्राकृत-हिन्दी एवं अंग्रेजी शब्द कोश
व्यञ्जननिमित्त
व्यञ्जनदलं, विंजणदल, नपुं० खाद्य समूह, eating
things,• शब्द प्रकाशन, word making. व्यञ्जनवयः, विजणवओ, पुं० शब्द के भेद से वस्तु
का ग्रहण, वस्तु भेद का अध्यवसाय, taking
of things of kind word. व्यञ्जननिमित्तं, विंजण-णिमितं. नपं० तिल. मशा से
सुख का कारण, चिह्न का हेतु, • प्रतीति का
कारण, cause of sign. व्यञ्जनपर्यायः, विंण-पज्जाओ, पुं० चक्षु से ग्रहण
करने योग्य पर्याय, सामान्य, ज्ञान का विषय,
subject of full knowledge. व्यञ्जनशुद्धि,विंजणसद्धि,स्त्री० व्यञ्जनाक्षर में शुद्धि,
____pure of vanjan. व्यञ्जनसंक्रान्तिः, विंजणसंकंति, स्त्री० श्रुतवचन का
आलम्बन, supporting. व्यञ्जनाचारः, विंजणायारो, पुं० प्राप्त अर्थ का ग्रहण।
व्यञ्जनमव्यक्तं शब्दादिजातम्' तस्यावग्रहो, (जैन० ल. 1026) 'पत्तत्थगहणं वंजणावग्गहो।' (धव० 1/355), gating of
clear word. व्यञ्जित, विजिअ, भू०क०कृ० [वि + अञ् + क्त],
• ध्वनित, व्यक्त, प्रकट हुआ, maked, sounded, • साफ किया गया, संकेतित, cleared, signed, • चिह्नित, चित्रित,
अभिव्यक्त, marked. व्यडम्बकः, वियडंबरो, पुं० अरण्ड पेड़, castor oil
plant. व्यतिकरः, वयइयर, पुं० [वि + अति + कृ + अप्]
संज्ञापरिवर्तन, अदला-बदली, turning of Noun, • मिश्रण, इकट्ठा मिला देना, mixture, intermixture,• सम्मिलन, मिलाप, सम्पर्क, conact, • रगड़ना, rubbing, • घटना, course of action, • सम्भूति, occur, • वृत्तान्त, news, • अवसर, time,
calamity,• संकट, misfortune. व्यतिकीर्ण, वियइकिण्ण, भू०क०कृ० [वि + अति __ + कृ + क्त] मिश्रित, मिला हुआ, संयुक्त,
mixed. blended, together, united.
व्यतिक्रमः, वियइक्कम, पुं० [वि + अति + क्रम् +
घञ्], • अतिक्रमण, विचलन, उल्लंघन, change, • भंग विनाश, breach, अवहेलना, उपेक्षा, भूल, disrespect, . वैपरीत्य, उलट, opposite, • विपर्यस्त, of opposed nature, • बीता हुआ, गुजरा हुआ, exchanged, • ग्रहण करने में दोष लगना, अतिचार आना। 'विशेषेण पद भेदकारणतोऽतिक्रमो व्यतिक्रमः' (जैन० ल.
1037), taking infault, being fault. व्यतिक्रमणं, वियइक्कमणं नपुं० विषयोपकरण में
प्रवृत्ति, उपेक्षा भाव की वृत्ति, nature of
neglect. व्यतिक्रान्त, वियइकंत, भू० क० कृ०,[वि + अति +
क्रम + क्त], • वियुक्त, भिन्न, पृथक् । crushed separated, • अतिक्रमण, उल्लंघन, not to be caring, • उपेक्षित,
बीता हुआ, neglected. व्यतिरिक्त, वियतिरित्ति, भू०क०कृ०, [वि + अति +
रीच् + क्त], • वियुक्त, भिन्न, • प्रत्याहृत, रोका हुआ, crushed, wounded, bro
ken. व्यतिरेकः, वइरेगो पुं० [वि + अति + रिच् + घञ्],
• भेद, अन्तर, • वियोग, part, species, spliting, • निष्कासन, अपवर्जन, to draw out, to drive out, • वैषम्य, unevenness, • असमानता, calamity,• अनन्वय, discrimination, • एक अलंकार (जयो० वृ० 1/3) जिसमें, किसी विशेष दशाओं में उपमान की अपेक्षा उपमेय को श्रेष्ठतम बताया जाता है। (जयो० वृ०1/3),'उपमानाद्यदन्यस्य व्यतिरेकः स एव सः' (काव्य० 10), केनचिद्यत्र धर्मेण द्वयोः संसिद्धसाम्ययोः भवत्येकतराधिक्यं व्यतिरेकः स उच्यते।। (वाग्भटालंकार 4/83), 'गुप्तिभागिह च कामवत्तुः न, पक्षपाति च शीतरश्मिवत्पुनः।' • भिन्न संतान, जो विसदृश्यता रूप अवस्था है,• कारण के अभाव में जो कार्य का भी अभाव है.. अन्वय के
For Private and Personal Use Only