Book Title: Samichin Dharmshastra
Author(s): Jugalkishor Mukhtar
Publisher: Veer Seva Mandir Trust

View full book text
Previous | Next

Page 306
________________ कारिका ११३] वैयावृत्त्य-लक्षण ___(दातारके) सप्तगुणोंसे युक्त तथा (बाह्य) शुद्धि से सम्पन्न गृहस्थके द्वारा नवपुण्यों-पुण्यकारणोंके साथ जो सूनाओं तथा प्रारम्भोंसे रहित साधुजनोंकी प्रतिपत्ति है-उनके प्रति आदर-सत्कार-पूर्वक आहारादिके विनियोगका व्यवहार है-वह दान माना जाता है।' व्याख्या-जिस दानको १११वीं कारिकामें वैयावृत्त्य बतलाया है उसके स्वामी, साधनों तथा पात्रोंका इस कारिकामें कुछ विशेष रूपसे निर्देश किया है । दानके स्वामी दातारके विषयमें लिखा है कि वह सप्तगुणोंसे युक्त होना चाहिये । दातारके मात गुण श्रद्धा, तुष्टि, भक्ति, विज्ञानता, अलुब्धता, क्षमा और शक्ति हैं, ऐसा दूसरे ग्रन्थोंसे जाना जाता है । इन गुणोंसे दातारकी अन्तःशुद्धि होती है और इसलिये दूसरे 'शुद्धेन' पदसे बाह्यशुद्धिका अभिप्राय है, जो हस्तपादादि तथा वस्त्रादिकी शुद्धि जान पड़ती है । दानके साधनों-विधिविधानोंके रूपमें जिन नव पुण्योंका-पुण्योपार्जनके हेतुओंका-यहाँ उल्लेख है वे १ प्रतिग्रहण, २ उच्चस्थापन, ३ पादप्रक्षालन, ४ अर्चन, ५ प्रणाम, ६ मनःशुद्धि, ७ वचनशुद्धि, ८ कायशुद्धि और एपण (भोजन) शुद्धिके नामसे अन्यत्र उल्लिखित मिलते हैं।। दानके पात्रोंके विषयमें यह खास तौरसे उल्लेख किया गया है कि वे सूनाओं तथा आरम्भोंसे रहित होने चाहिये । आरम्भोंमें सेवा, कृषि, वाणिज्यादि शामिल हैं; जैसा कि इसी प्रन्थकी * श्रद्धा तुष्टिभक्तिविज्ञानमलुब्धता क्षमा शक्तिः । यस्यते सप्तगुणास्तं दातारं प्रशंसन्ति । -टीकामें प्रभाचन्द्र-द्वारा उद्धृत पिडिगहणमुच्चठाणं पादोदकमच्चणं च पणमं च । मणवयणकायसुद्धी एसरणसुद्धी य गवविहं पुण्णं । -टीकामें प्रभाचन्द्र-द्वारा उद्धत

Loading...

Page Navigation
1 ... 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326 327 328 329 330 331 332 333 334 335 336 337