Sadhuta ni Pagdandi Part 2

Author(s): Manilal Patel
Publisher: Mahavir Sahitya Prakashan Mandir Ahmedabad

Page 6

પ્રવૃત્તિઓમાં તેમનું સાધુ જીવન તેમણે સમર્પિત કર્યું. એક પ્રશ્નના જવાબમાં તેમણે કહેલ : કોણ જાણે શાથી પણ મને ભિક્ષાચરી અને પાદવિહાર તે બંને અંગો પ્રત્યે ખૂબ જ હાર્દિક પ્રેમ છે અને લોક સંપર્કમાં મને તે બે અંગોએ અપાર મદદ કરી છે.” લોક સંપર્ક તથા લોકસેવામાં પણ ચુસ્ત જૈનાચાર પાળી શકાય છે. તેનું પોતાના જીવનથી મુનિશ્રીએ સાબિત કરી બતાવ્યું અને તેમને સંઘ બહાર મૂકનાર પરિબળોને એકાંતિક અને અજૈન દષ્ટિવાળા સાબિત કરી બતાવ્યા. આત્મવિકાસની દષ્ટિએ જનસેવા કેટલી યોગ્ય છે તે બાબતમાં મુનિશ્રીએ કહ્યું: આત્મવિકાસ અને કહેવાતી જનસેવા વચ્ચે મને કદી ભેદ લાગ્યો જ નથી.”
ફકત તાત્ત્વિક દષ્ટિએ જ આ પ્રશ્નનો વિચાર કરીએ તો પણ મને મુનિશ્રીનું આ વિધાન સંપૂર્ણ રીતે યોગ્ય જણાય છે. દર્શન, જ્ઞાન અને ચારિત્ર તે જૈન ધર્મમાં રત્નત્રયી' તરીકે ઓળખાય છે. તેને જૈન તત્ત્વજ્ઞાનનો પાયો કહીએ તો ખોટું નથી. આ ત્રણ રત્નોમાં દર્શન અને જ્ઞાન તાત્ત્વિક બોધ અને ચિંતનથી પ્રાપ્ત થાય છે. પરંતુ
જ્યાં સુધી ત્રીજું રત્ન ચારિત્ર' આત્માને પ્રાપ્ત થતું નથી ત્યાં સુધી મોક્ષમાર્ગની પ્રાપ્તિ અશક્ય છે. આ ચારિત્રની પ્રાપ્તિનો સરળ ઉપાય શું? માણસ જંગલમાં રહીને આત્મધ્યાન કરે અગર તો સંસારના ધર્મોથી વિમુખ રહીને આત્મધ્યાન કરે તો ચારિત્રની ખીલવણીની ચકાસણી રૂપ જે જે પ્રસંગો છે તે પ્રસંગોથી તે દૂર ભાગે છે અને તેના પરિણામરૂપે તેના ચારિત્રનો કેટલો વિકાસ થયો છે તેનું તેને ભાન થઈ શકતું નથી. સામાજિક પ્રસંગોમાં જે ઘર્ષણનું તત્ત્વ છે તે તત્ત્વનો સામનો કરવાથી ચારિત્ર ઘડતરની અમૂલ્ય તક મળે છે તે તક કર્મયોગીને સુલભ છે. તેથી જે ખરો કર્મયોગી છે તે ખરો ચારિત્રવાન બની શકે છે. આથી રત્નત્રયીના ત્રીજા રત્નની પ્રાપ્તિ કર્મયોગીને સહેલાઈથી થાય છે અને તેથી મુનિશ્રીને આત્મવિકાસ અને જનસેવા વચ્ચે કદી પણ ભેદ દેખાયો ન હોય તો તે તદ્દન બુદ્ધિયુક્ત અને યોગ્ય જ છે. મારા નમ્ર મતે તો રત્નત્રયીની ખરી સાધના મુનિશ્રીએ બતાવેલા માર્ગે જરૂર થઈ શકે છે અને જૈન તેમજ જૈનેતર સાધુઓ જો આ માર્ગ ગ્રહણ કરે અને જનસેવા દ્વારા આત્મવિકાસ સાધે તો સમાજના હાલ પ્રવર્તિત અનેક દૂષણોનું નિવારણ થઈ શકશે તે નિર્વિવાદ છે.
જૈન ધર્મ નિવૃત્તિ માર્ગનો ધર્મ કહેવાય છે. જ્યારે વૈદિક ધર્મ પ્રવૃત્તિ માર્ગનો ધર્મ કહેવાય છે. પ્રવૃત્તિ અને નિવૃત્તિના આ ભેદો માનસિક ભાવનાને અનુલક્ષીને છે – બાહ્ય દ્રવ્યાચારને અનુલક્ષીને નહિ. આથી અંતરના ભાવ રહિતની નિવૃત્તિ પ્રવૃત્તિ બની રહે છે, અને તે જ રીતે અંતરના સભ્ય ભાવસહિતની પ્રવૃત્તિ નિવૃત્તિ બની રહે