________________
૧૦૦
સાધુસામય્યદ્વાાિંશિકા/શ્લોક-૨૨ હોવાને કારણે ભોગો પ્રત્યેના દ્વેષથી અનિચ્છા થયેલ નથી, પરંતુ પોતાને અલ્પ ભોગોની પ્રાપ્તિથી સંતોષ નથી, અને અધિક ભોગોની પ્રાપ્તિના ઉપાયરૂપે સંયમની પ્રવૃત્તિ દેખાય છે, તેથી સંયમ ગ્રહણ કરીને ભોગોની અનિચ્છામાં યત્ન થાય છે. તેવા જીવોની સંસારના ભોગોની અનિચ્છા અનુત્કટ છે, તેથી ચિત્ત અને અંગનો ખેદ કરનારી છે; કેમ કે ચિત્તમાં વિશેષની અપ્રાપ્તિકૃત ખેદ છે, અને દેહથી ભોગના વિકાસમાં સુખની બુદ્ધિ હોવાથી ભોગના ત્યાગમાં દુઃખનું વેદન થાય છે. તેથી અલભ્યવિષયપણાના જ્ઞાનથી થતો દુઃખગર્ભિત વૈરાગ્ય તત્કાળ દુઃખનો અનુભવ કરાવનાર છે.
(૨) સંસારના વિષયસુખમાં નિર્ગુણતાની દૃષ્ટિથી પેદા થયેલ દ્વેષથી થતા વૈરાગ્યનું સ્વરૂપ:
સંસારની નિર્ગુણતાના કારણે સંસાર પ્રત્યે દ્વેષ થવાથી સંસારના ઉપાયભૂત ઈચ્છા પ્રત્યે દ્વેષ થાય છે, તેથી સંસારના ભોગોની અનિચ્છા થાય છે, તેવા જીવોનો વૈરાગ્ય દુઃખગર્ભિત વૈરાગ્યવાળા જીવો જેવો નથી પરંતુ જ્ઞાનગર્ભિત છે. વિશેષાર્થ :
અહીં વિશેષ એ છે કે સંસાર ચાર ગતિના પરિભ્રમણરૂપ છે, અને દુઃખબહુલતાથી ઘેરાયેલો છે તેને કારણે બલવાન અનિષ્ટરૂપ છે તેમ જાણીને, સંસારમાં અનિષ્ટસાધનપણાનું પ્રતિસંધાન થવાથી સંસાર પ્રત્યે જેમને દ્વેષ થાય છે, તેવા જીવો બલવાન અનિષ્ટતા જેમાં નથી તેવા આત્મિક સુખના અર્થી બને છે, તેથી તેવા જીવો આત્મિક સુખના ઉપાયરૂપ અનિચ્છામાં યત્ન કરે છે, તેઓને અનિચ્છાની ઉત્કટ ઈચ્છા છે.
વળી જેમને સંસારનું પરિભ્રમણ બલવાન અનિષ્ટરૂપ દેખાતું નથી, તેઓ સંયમ ગ્રહણ કરીને ભોગાદિની ઈચ્છાનો અભાવ કરે છે, તોપણ તેઓ અનિચ્છાના અર્થી નથી, પરંતુ પ્રાપ્ત થયેલા ભોગોથી ક્વચિત્ સાક્ષાત્ વિશેષ પ્રકારના ભોગોના અર્થી છે. ક્વચિત્ સાક્ષાત્ તેવો વિકલ્પ ન હોય તોપણ તત્ત્વના ભાવનથી ઈચ્છાના ઉચ્છેદમાં યત્ન કરતા નથી. તેથી અર્થથી વિશેષ પ્રકારના ભોગના અર્થી છે. તેથી તેમની સંયમ ગ્રહણ કરવાથી થયેલી ભોગની અનિચ્છા અનુત્કટ છે, અને જેમને અનુત્કટ અનિચ્છા છે, તેમનો અનિચ્છારૂપ વૈરાગ્ય દુઃખગર્ભિત છે. શા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
