________________
પુગલ ગીતા
४७
ગાથાર્થઃ સર્વે પણ વસ્તુઓ નિત્ય અને અનિત્ય છે આદિ શબ્દથી ભિન્ન-અભિન્ન-વાચ્ય-–અવાચ્ય ઇત્યાદિ ઉભય ધર્મવાળી છે તથા સમાન અને વિશેષ પણ છે. સર્વે પણ વસ્તુઓ ઉભય ધર્મવાળી છે. આ પક્ષ છે. પરસ્પર વિરોધી બે ધર્મો સ્વીકારવા એ સ્યાદ્વાદ (અર્થાત્ અનેકાન્ત વાત)ની શૈલી છે. આવી શૈલી જિનેશ્વર પ્રભુની વાણીમાં જ જોવા મળે છે. દુલા
તથા પૂરણ-ગલન થવું એ પુદ્ગલાસ્તિકાયનો ધર્મ છે. એમ જિનેશ્વર ભગવંતો કહે છે. સર્વ વસ્તુઓમાં રહેલા અનંતા અનંતા પર્યાયોને કેવલજ્ઞાન વિના ચાર જ્ઞાનવાળા જીવો જાણી ન શકે. છબસ્થથી અનંત અનંત પર્યાયો જાણી શકાતા નથી. ૭૦ના
ભાવાર્થ સંસારમાં રહેલી સર્વે પણ વસ્તુઓ નિત્યાનિત્ય ભિન્નાભિન્ન, અસ્તિ-નાસ્તિ તથા વાચ્યાવચ્ચ એમ ઉભય ધર્મવાળી છે. દ્રવ્યાર્થિકનયથી નિત્ય, પર્યાયાર્થિક નયથી અનિત્ય છે. વિશેષ ધર્મથી ભિન્ન અને સામાન્ય ધર્મથી અભિન્ન, સ્વદ્રવ્ય સ્વક્ષેત્ર સ્વકાળ અને સ્વભાવની અપેક્ષાએ અસ્તિ, પરદ્રવ્ય પરક્ષેત્ર, પરકાળ અને પરભાવની અપેક્ષાએ નાસ્તિ. આમ સર્વ વસ્તુઓ ઉભયભાવવાળી છે તથા દ્રવ્ય દૃષ્ટિએ સર્વ વસ્તુઓ સમાન છે. એટલે કે સામાન્ય છે. પરંતુ પર્યાય દૃષ્ટિએ સર્વ વસ્તુઓ વિશેષ છે. આમ સર્વ વસ્તુઓમાં નયની અપેક્ષાએ અંતર દેખાય છે.
પરંતુ સ્વાદુવાદ શૈલીથી જો જોઈએ તો અર્થાત્ અનેકાન્તવાદની સમજણ પૂર્વકની શૈલીથી જો જોવામાં આવે અને આમ ઉભય ધર્મવાળી વસ્તુ માનવામાં આવે તો કંઈ પણ વિરોધ નથી. બધી જ વસ્તુઓ ઉભય ધર્મવાળી છે. આ વસ્તુને યથાર્થપણે તો શ્રી જિનેશ્વર પ્રભુ જ જોઈ શકે છે. છમસ્થ જીવો આટલું જાણી શકતા નથી.
તથા પગલાસ્તિકાયનું નામ પુદ્ગલ એટલા માટે પડ્યું છે કે, તે પૂરણ અને ગલન ધર્મ વાળો પદાર્થ છે. જોડાવું અને વિખરાવું આ જ
