________________
૭૪
પૂજ્ય શ્રી ચિદાનંદજી મહારાજશ્રી કૃત
પ્રદેશાત્મક છે અને લોકાલોક વ્યાપ્ત છે. આટલું વિશેષ જાણવું.
તથા કાળ નામનું દ્રવ્ય ઔપચારિક છે. દ્રવ્યથી એક છે. ક્ષેત્રથી વ્યવહારકાળ અઢિદ્વીપવ્યાપી અને નિશ્ચયકાળ લોકાલોકવ્યાપી, કાળથી અનાદિ-અનંત, ભાવથી વર્ગાદિથી રહિત અને સ્કંધ-દેશ-પ્રદેશ અને પરમાણુને બદલે જ્યારે જુઓ ત્યારે વર્તમાનાત્મક અને એક સમયાત્મક જ હોય છે.
પુદ્ગલાસ્તિકાયના ૫૩૦ ભેદ વર્ણાદિને આશ્રયી હોય છે. ત્યાં વર્ણને આશ્રયી ૧૦૦, રસને આશ્રયી ૧૦૦, સંસ્થાનને આશ્રયી ૧૦૦, ગંધને આશ્રયી ૪૬ તથા સ્પર્શને આશ્રયી ૧૮૪ એમ કુલ ૫૩૦ ભેદ થાય છે. આ રીતે પુદ્ગલ દ્રવ્યના (૫૩૦) અને અરૂપી ચાર અજીવ દ્રવ્યોના (૩૦) મળીને કુલ અજીવના ૫૬૦ ભેદો છે. આવા પ્રકારના ભેદ-પ્રભેદ સમજાવનારા એવા જિન આગમને વિષે મન અતિશય દૃઢ કરો. તે જ તારણહાર છે. તથા તે જ ઉત્તમોત્તમ તત્ત્વ છે તથા આ વીતરાગ વાણી છે. II૧૦૩-૧૦૪
પુદ્ગલ ભેદ ભાવ ઈમ જાણી, પર પખ રાગ નિવારો । શુદ્ધ રમણતા રૂપ બોધ, અંતર્ગત સદા વિચારો ૧૦૫
સંતો
રૂપ રૂપ રૂપાંતર જાણી, આણી અતુલ વિવેક । તગત લેશ લીનતા ધારે, સો જ્ઞાતા અતિરેક॥૧૦૬૪સંતો
ગાથાર્થ : પુદ્ગલ દ્રવ્યના ભેદોનો ભાવ આ પ્રમાણે જાણીને પરપક્ષનો (પુદ્ગલ નામના પરદ્રવ્ય પ્રત્યેનો) ગાઢ જે રાગ છે. તેને નિવારો (અર્થાત્ દૂર કરો), અને આત્મભાવમાં જ રમણતા કરવા સ્વરૂપ અંતર્ગત એવો બોધ (હ્રદયની અંદરની જાગૃતિ) ને જ હંમેશાં વિચારો (તે જ આ આત્માનું કલ્યાણ કરનાર છે.) ૧૦૫ll
