Prabuddha Jivan 2017 07

Author(s): Sejal Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 5

જુલાઈ, ૨૦૧૭
પ્રબુદ્ધ જીવન
પ્રમાણવિચારનું સંશોધન જ, એ કાળના આચાર્યો દ્વારા આવશ્યક મિથ્યાજ્ઞાનના સ્વભાવમાં ન આવી જવું અને ભ્રાન્તિથી બચવું. જે. ઉપાય તરીકે ગણવામાં આવ્યું. દા. ત. શ્રુતિપ્રમાણના કૃષ્ણમૂર્તિ કહે છે, “સુખ શોધી શકાતું નથી. અને તે અચાનક પ્રગટ મિથ્યા પ્રયોગથી બંધિયાર બની ગયેલા કર્મકાંડી સંપ્રદાય સામે ખુદ પણ નથી થતું.’ વૈદિક અને વૈદિકેતર – એમ ઉભય પરંપરામાં પ્રામાણ્યભ્રાંતિ સુખનો અર્થ શું છે? જે બાબતથી ભૂતકાળમાં સુખ અનુભવાતું, બતાવતી પ્રખર વિચારણા રજૂ કરાઈ. એટલું જ નહિ, પણ વાદવિદ્યા શું તે જ બાબત વર્તમાનને પણ સુખદ કરી શકે છે ? સુખ સ્મરણશક્તિ પર પણ ભાર મુકાયો, જેથી ભ્રાંત જ્ઞાનો અને તદાધારિત આચારોનું આધારિત ન હોઈ શકે. ઘણીવાર ભૂતકાળ યાદ નથી હોતો, તો શું તેજસ્વી રીતે નિરસન થાય. અનેકાંતવાદી, વીતરાગ એવા મહાવીરે તે સુખ નથી? તમે લોકપ્રિય બનો, જાહેરમાં તમારા વખાણ થાય, પણ શિષ્યોને વાદકુશળ થવા પ્રબોધેલા. ‘વાદ’ એ સમયનો બહુ જ એ માટે પૂરતા પ્રયત્ન કરો, શું એ સુખ છે? સુખ યાદશક્તિ આધારિત કુશળ પ્રયોગ હતો. અનેક ભ્રમોનું નિરસન થતું અને જ્ઞાનનું સત્ય છે? કોઈના વખાણ આધારિત છે ? લોકભોગ્ય છે ? એમાં પ્રગટ થતું હતું.
મન સુખ ક્યારેય શોધી શકે નહીં. સુખના સમાચાર મળે છે, ભારતીય પરંપરામાં ગુણગ્રાહી વૃત્તિ રહેલી છે. પરંપરાના ક્ષણિક સુખ મળે છે, અર્થાત એ તો પ્રતિક્રિયા થઈ. શું પ્રતિક્રિયા એ નવપલ્લવ માટેનું બંધન પણ નથી અને જે કંઈ ગ્રાહ્ય અનુકુળ છે સુખ છે? જ્યારે જાતને સવાલ પૂછું છું કે, “મને સુખ શેમાં મળે તેનો સ્વીકાર પણ છે. જ્ઞાન અને સૌંદર્યના નવા સત્યો પ્રત્યેનો છે?” ત્યારે એ મારી યાદશક્તિનો પ્રભાવ છે. યાદશક્તિના આધારે ઉઘાડ દરેક સમયે જોવા મળે છે. પરંતુ જ્ઞાન અને જ્ઞાનની ભ્રાન્તિ સુખની ક્ષણો નિશ્ચિત કરી શકાય? સુખ શું સન્માન છે?પણ તે એ બે ફરકને પણ સમજી લેવા જોઈએ. મિથ્યાજ્ઞાનને ત્યજવાની સન્માન તો સમય આધારિત છે. સન્માન, જ્યારે જ્ઞાન આધારિત શક્તિ કેળવાય પછી જ જ્ઞાન તરફના મારગ ખુલે છે. મિથ્યાજ્ઞાનના હોય ત્યારે, સુખની અપેક્ષા જ નથી રહેતી. મનની યાદો, અનુભવો, વમળમાં ફસાયા પછી એમાં ઝૂલતાં રહેતા અને આનંદ પામતા જટિલતાઓ – એ યાદશક્તિ સાથે જોડાયેલા છે. સુખની ક્ષણો જીવ એનાથી કઈ રીતે છૂટી શકે? જેને હાથમાં છીપ આવ્યા પછી કરતાં અનેકવાર સંઘર્ષની ક્ષણો વધુ યાદ રહે છે. સંઘર્ષના સમયે મોતીની અપેક્ષા જ ના હોય, એને સત્યની ભ્રાંતિ કઈ રીતે કરાવવી ઉઘડતી ચેતના, મનને સુખનો અનુભવ કરાવે, સુખ સાથે મન અને એ જ પડકાર છે. મિથ્યાજ્ઞાનનું ટાળવું અને પછી સમ્યગજ્ઞાન મેળવવું, મન સાથે સ્મરણ, જોડાયેલું છે? સુખની ઝંખના કરવી અને સુખ એ મનુષ્ય, કટુરસ અને મધુરરસના પ્રવાહને જાણે છે, તે જ સુખને મળ્યા પછી એ ક્ષણ અનંત સુધી ટકાવી રાખવી, શક્ય નથી. જે સમજી શકે છે. આપણો વ્યવહાર ભલે પ્રત્યક્ષથી ચાલે પરંતુ ઇંગિતની અનંત નથી તે સુખ નથી, સુખની અનુભૂતિની છલનામાંથી મુક્તિ અનુભૂતિ સાચા સત્ય સુધી લઈ જાય છે.
પછી સુખની અપેક્ષા રહેતી જ નથી. જે છે તેને સમજવું અને જે નથી, દરેક કાર્યનું કોઈ પ્રયોજન
તેને પણ સમજવું, અન્યથા, હોય છે અને એ પ્રયોજન અંગત પર્યુષણ પ્રસંગે પ્રકાશિત થશે -
જીવનની પોટલીમાં વગર સુખ સાથે જોડાયેલું હોય છે. ‘ભારતીય ગુરુ પરંપરા' વિશેષાંક કારણનો ભરાવો મારગ અને અંગત સુખ આવતા અપેક્ષા અને
જાતને થકવી દેશે પરિણામ જોડાય છે અને પછી |મસગ ઓગસ્ટ
0 |પર્યુષણ પ્રસંગે ઑગસ્ટ ૨૦૧૭નો ‘પ્રબુદ્ધ જીવન’નો વિશેષાંક સફળતા અને નિષ્ફળતા આવે છે. | ‘ભારતીય ગુરુ પરંપરા' વિષય પર રહેશે.
સ્વભાવ, અનેક અભાવો સર્જે આ આખી પ્રક્રિયામાં સત્ય નહીં આ અંક પર્યુષણ પહેલાં પ્રગટ થશે.
છે. જીવનના રસ્તે ચાલતા સતત પરંતુ માત્ર ભ્રાન્તિ જ પ્રાપ્ત થાય |ભારતમાં ગુરુનું મહાસ્ય પ્રથમથી રહ્યું છે. ગુરુ અને ઇશ્વર બંને સ્વપ્નબીજનો વરસાદ થતો હોય છે. મોહનો અર્થ અજ્ઞાન છે. સાથે ઊભા હોય ત્યારે પ્રથમ ગુરુને વંદન કરીએ છીએ, કારણ છે. મન આ ઇચ્છા બીજને ઝીલીને અજ્ઞાનનો અર્થ જ્ઞાનનો અભાવ | ઇશ્વર સુધી જવાનો મારગ ગુરુજ દર્શાવે છે.
વાવે છે. કોઈ સ્વપ્ન બતાવે એટલે નહીં પરંતુ વિપરીત જ્ઞાન છે. દરેક ધર્મની ગુરુ પરંપરા ભિન્ન રહેવાની, ચાલો સાથે મળી આ| મન એમાં દિવસ-રાત રહેવા લાગે આત્મા આદિ પદાર્થને સ્વરૂપથી ગુરુ મહાસ્યના વિશેષાંકમાં જોડાઈએ.
છે. બળદની જેમ સ્વપ્ન પૂરું કરવા વિપરીત સ્વરૂપે જાણવાથી આ |આ વિશેષાંકના વિદ્વાન સંપાદક શ્રી રમજાન હસણિયા છે.
મથી પડે છે. પણ દરેક વખતે વૈરાગ્ય મોહગર્ભિત બને છે. માટે |
પુરુષાર્થ મદદ નથી આવતો. લેખ માટે એમનો સંપર્ક કરવો : ૦૭૫૬૭૦૬૪૯૯૩. અપેક્ષારહિત થઈ આ યાત્રાનો
પુરુષાર્થ આવશ્યક છે, એ નિશ્ચિત આરંભ કરવો પડે. બીજું - પ્રભાવના માટે આગોતરી જાણ ઑફિસ પર કરવી: ૦૨૨ ૨૩૮૨૦૨૯૬
'] છે, પરંતુ જ્યારે ભાગ્યોદય ન હોય