________________
જુલાઈ, ૨૦૧૭
પ્રબુદ્ધ જીવન મે ૨૦૧૭ના અંકમાં ચતુર્થ બાહ્યતપ, રસત્યાગ, કે જ્ઞાન સંવાદમાં મોબાઈલ પણ નકારી ન શકાય તે ગાયવાળો એ ગોવાળ. હાથવગુ આપનું કથન-વિચાર સંવાદ તેમ જ અન્ય વાંચ્યું.
બધું ભલે, વિજાણું માધ્યમ લખેલું વંચાય જ. પ્રકાશિત થયેલું. મુંબઈ શહેરમાં સવિશેષ, ભગિનીઓ દિન-પ્રતિદિન સાહિત્યિક આપ તો વિદ્વતાસભર છો જ. તેની પ્રતીતિ થાય છે. જવાબ ઉપાસક ઉભરાયેલાં છે જેથી શત્ શત્ પ્રણામ. Knowledge is વાળેલો વાંચીને. Power. વિશિષ્ટ વિરલ વ્યક્તિત્વ હોય જ છે. ટી.વી. વગેરેમાં પાણી સાથે જ જુદી જ કેડી કંડારી રહેલ ને લોકચાહના વગેરે લાભ લે શકાય છે. ૩૨ વર્ષીય, બે સંતાનોની પર્વતારોહણ ઓવારણાં લેવા છે જ. ૬૫ વર્ષથી પ્રકાશિત છપામણી ને ગાગરમાં સાગર સમું. પડે છે.
ડૉ. છાયા સાથે વાત થઈ. ૭૭ મું વર્ષ બે નિવૃત્ત દંપતી વતી પત્રાચાર સવિશેષ છતાં
Eદામોદર –ભાનુમતિ નાગર, ઉમરેઠ
જ્ઞાન-સંવાદ
પ્રશ્ન પૂછનાર: મલય ગૌતમભાઈ બાવીશી, અમદાવાદ. કરી છે, જે મેળવીને વાંચી જવા વિનંતી. એનાથી આપની ઘણી પ્રશ્ન: કોઈ વ્યક્તિનું આયુષ્યકર્મ ૭૫ વર્ષનું હોય (અનુમાન કરવાનું સમસ્યાઓનું સમાધાન થઈ જશે. છે. સત્ય એ છે કે આયુષ્ય ઉપર લખાઈને આવ્યું હોય છે, પણ આ એમના પુસ્તકના આધારે તમારી શંકાઓનું સમાધાન કરવાનો કેવળ અનુમાન છે) તે વ્યક્તિનું અકસ્માત, બ્રેનસ્ટ્રોક, હાર્ટ ફેઈલ, પ્રયત્ન કરું છું. કીડની ફેઈલ વગેરે અનેક કારણોસર આયુષ્ય સમાપ્ત થઈ જાય છે. જૈનદર્શનમાં કર્મબંધના ચાર પ્રકારો બતાવ્યા છે. સ્થતિબંધ (Peતે ૭૦ વર્ષની વયે આવો બનાવ કેમ બન્યો હોય તો પાંચ વર્ષનું કે તેના પ્રતિબંધ (Nature). પ્રદેશબંધ (ouantitળ અને રસબંધ બાકી રહ્યું તે આયુષ્યનું શું થાય? અત્યારે સમાચારપત્રોમાં
(Intensity-Quality). શ્રદ્ધાંજલિમાં પાંચ વર્ષનો, બે વર્ષનો છોકરો-છોકરી મરી જાય છે.
અહીં મૃત્યુ માટે સમજવા માટે પ્રદેશબંધ પર વધારે ચિંતન કરવું તેણે જન્મતાંવેંત કોઈ કર્મ કરેલું નથી તો આયુષ્યનો બંધ કેમ થયો?
પડે. જીવ રાગ-દ્વેષ આદિ ભાવો અને તેનાં પ્રેરિત મન, વચન અને એવું વિચારી શકાય કે જે પાંચ વર્ષનું આયુષ્ય મનુષ્ય જન્મમાં બાકી
કાયાના યોગોને કારણે જેટલા જથ્થામાં કર્મ બનાવવાની ક્ષમતાવાળા હતું તે ફરીથી ચોર્યાશી લાખ ફેરા ફરીને મનુષ્ય જન્મ ફરીથી પ્રાપ્ત થયો તેમાં માત્ર પાંચ વર્ષનું જ આયુષ્ય પ્રાપ્ત થયું તેવું માની શકાય
અતિસૂક્ષ્મ પરમાણુઓ ગ્રહણ કરે એને પ્રદેશબંધ કહેવાય છે. હવે જે
જીવ પરભવમાં જાય ત્યાં કેટલું રહેશે એનો આધાર આ પ્રદેશબંધ ખરું જવાબ આપનાર વિદ્વાન ડૉ. પાર્વતી નેણશી ખીરાણી
પર રહેલો છે. જીવ સાથે જડાઈ ગયેલા આ પરમાણુઓ જ્યાં સુધી
ભોગવાઈને કે કોઈ આકસ્મિક કારણથી ખરી ન પડે ત્યાં સુધી માનનીય શ્રી મલયભાઈ,
માણસનું મૃત્યુ થતું નથી. એટલે કે જે જથ્થામાં જીવે આયુષ્યના સાદર જય જિનેન્દ્ર, પ્રણામ.
પરમાણુઓ ગ્રહણ કરેલા છે તે જથ્થો નિશ્ચિત છે. પણ તે જેટલા આપનો પત્ર વાંચ્યો. આપની જિજ્ઞાસાને ધન્યવાદ. આપણે ઘણી
કાળમાં ભોગવશે કે વેડફશે કે અકસ્માતથી ખલાસ થઈ જશે તે કાળ બધી બાબતો પ્રત્યક્ષથી જાણી શકતા નથી, પણ અનુમાનથી એ
નક્કી નથી હોતો. જેનો જથ્થો જલદીથી વપરાઈ જાય કે છૂટીને ખરી સ્વીકારવી પડે છે. જેમ કે આપણા પરદાદાને એના પરદાદાને
પડે તે વહેલો મરી જાય તેને આપણે અકાળે મૃત્યુ કહીએ છીએ. પ્રત્યક્ષથી જોયા નથી એ સ્વીકારવું જ પડે છે. છતાં પરોક્ષ પ્રમાણથી
આ વાતને વિશેષ સમજવા માટે પ્રથમ ‘કર્મગ્રંથ કર્મવિપાકમાંથી એટલે કે અનુમાનથી માનીએ જ છીએ.
આયુષ્યકર્મની કેટલીક સમજણ રજૂ કરું છું જેથી તમને સમજાઈ જશે. એ જ રીતે કર્મ એક પ્રબળ સત્તા છે અને દરેક જીવ એ કર્મસત્તાને
તમને સંતોષ થાય એ જ અભ્યર્થના સાથે.. આધીન રહીને જીવે છે. એ કર્મસત્તા પાસે કોઈની લાગવગ ચાલતી
કોઈપણ જીવ પોતાના પરિણામ અનુસારે દેવાદિ-૪ આયુષ્યનથી, દરેક ક્રિયાની પ્રતિક્રિયા હોય જ છે. આપણે જે કર્મ કરીએ માંથી કોઈપણ એક જ આયુષ્યને બાંધી શકે છે. આયુષ્યકર્મ એક છીએ એ બુમરેંગની જેમ પાછું આપણી પાસે આવે જ છે. એ જ રીતે ભવમાં એક જ વાર બંધાય છે. દેવ-નારકો પોતાના આયુષ્યના આપણ ખુબ હિંસાદિ કાર્યો કર્યા હોય એ પ્રમાણે આપણને ઓછું- -૬ માસ બાકી રહે છે ત્યારે પરભવનું આયુષ્ય બાંધે છે અને તિર્યંચવનું આયુષ્ય પ્રાપ્ત થાય છે. આ એક કર્મસત્તાનું જ પાસું છે. મનુષ્યો પોતાના આયુષ્યનો ત્રીજો ભાગ, નવમો ભાગ કે ૨૭મી
‘દરેકે પોતપોતાની રીતે કર્મસિદ્ધાંતની વાત કરી છે પણ તેનું ભાગ બાકી રહે છે ત્યારે પરભવનું આયુષ્ય બાંધે. પણ જો તે વખતે અણીશુદ્ધ સ્વરૂપ જૈન ધર્મના અપવાદ સિવાય બીજે જોવા મળતી આયુષ્ય ન બંધાય તો બાકી રહેલા આયુષ્યનો ત્રીજો ભાગ કરતાં નથી.' આ ઉદ્ગાર અન્યદર્શની ચંદ્રહાસ ત્રિવેદીના છે. એમણે કરતાં છેલ્લે એક અંતર્મુહૂર્ત બાકી રહે ત્યારે તો પરભવનું આયુષ્ય ‘કર્મવાદના રહસ્યો’ નામના પુસ્તકમાં કર્મ વિશે આની રજૂઆત અવશ્ય બાંધે છે.
