________________
પ્રબુદ્ધ જીવત:
ઓક્ટોબર ૨૦૧૬ ઇ પ્રબુદ્ધ જીવન : ગાંધીજી : ગઈકાલ-આજ-આવતીકાલ : સદા નિરંતર ધ્ર પૃષ્ઠ ૭ આવતીકાલ
મહાત્મા ગાંધી અને મણિભવન
ડૉ. ઉષા ઠક્કર
પ્રબુદ્ધ જીવન : ગાંધીજી: ગઈકાલ-આજ-વતીકાલ : સદા નિરંતર # પ્રબુદ્ધ જીવત: ગાંધીજી : ગઈકાલ-આજ-આવતીકાલઃ સદા નિરંતર પ્રબુદ્ધ જીવન : ગાંધીજી : ગઈકાલ-જ-આવતીકાલેઃ સદા નિરંતર # પ્રબુદ્ધ જીવત :
મુંબઈના ગામદેવી વિસ્તારમાં લેબરનમ રોડ પરના હતો રાષ્ટ્રવ્યાપી અને તેનું મૂલ્ય હતું દેશભક્તિ. તેમાં જણાવાયેલું મણિભવનમાં ગાંધીજીની સ્મૃતિ છે અને શ્રદ્ધાની જ્યોતિ છે. કે આ પત્રિકાનું કાયદા હેઠળ પંજીકરણ કરવામાં આવ્યું નથી, હું ૧૯૧૭ થી ૧૯૩૪ સુધીના સમય દરમ્યાન જ્યારે પણ ગાંધીજી માટે તેનું વાર્ષિક લવાજમ પણ રાખવામાં આવ્યું નથી. મુંબઈ આવતા, ત્યારે આ સ્થળે જ રહેતા. રેવાશંકર જગજીવન બ્રિટીશ સરકારે ઉગતા રાષ્ટ્રવાદને કચડવાનો નિર્ણય કર્યો
ઝવેરીનું આ મકાન ગાંધીજીની હાજરીમાં દેશના સ્વાતંત્ર્ય અને દમનનો કોરડો વિંઝાયો. જુલમની પરાકાષ્ઠા પહોંચી રે ૐ સંગ્રામના સમયમાં મહત્ત્વપૂર્ણ સ્થાન બનેલું. બ્રિટીશ સામ્રાજ્યના જલિયાનવાલા બાગના હત્યાકાંડમાં. અમૃતસરના આ સ્થળે ? પાયા હચમચાવી નાખતા અનેક નિર્ણયો અહીં જ લેવાયેલા. ભેગા થયેલા લોકો પર જનરલ ડાયરના આદેશથી ગોળીબાર છે
રાષ્ટ્રીય સ્તર પરના સત્યાગ્રહનો આરંભ ૧૯૧૯માં મુંબઈમાં કરવામાં આવ્યો અને ધરતી રૂધિરથી ખરડાઈ. આ હત્યાકાંડમાં ૬ થયેલો. ગાંધીજીની હાજરીને કારણે મણિભવન ચેતના કેન્દ્ર બન્યું. હોમાયેલી નિર્દોષ વ્યક્તિઓની સ્મૃતિમાં ૬ એપ્રિલથી ૧૩ એપ્રિલ ; હું દમનકારી રોલેટ કાયદા સામે પ્રતિકાર કરવા માટે દેશપ્રેમીઓ સુધીના સપ્તાહને ૧૯૨૦માં ગાંધીજીએ રાષ્ટ્રીય સપ્તાહ તરીકે છે કે ગાંધીજીના નેતૃત્વ હેઠળ એકત્ર થયા. મુંબઈમાં ગાંધીજીના જાહેર કર્યું, અને દેશવાસીઓને સત્યાગ્રહ, હિંદુ-મુસ્લિમ એકતા કે ૨ પ્રમુખપદ હેઠળ સત્યાગ્રહ સભાની સ્થાપના થઈ અને આ કાયદા અને સ્વદેશીના આદર્શોને અનુસરવાની અપીલ કરી. આ હૈ સામે સત્યાગ્રહ કરવાની ઘોષણા થઈ. ૧૪ માર્ચના ફ્રેંચ બ્રીજ સપ્તાહમાં ગાંધીજીએ મુંબઈમાં અનેક સભાઓ સંબોધી. હું
પર ભરાયેલી સભામાં ગાંધીજીએ દૃઢતાપૂર્વક કહ્યું કે સત્યાગ્રહ મુંબઈવાસીઓએ શહેરમાં ગાંધીજીના આદર્શોને અનુરૂપ ૐ ધમકી નથી, પણ એક હકીકત છે. જો આપણે સાચા હોઈશું, કાર્યક્રમોનું આયોજન કર્યું અને જલિયાનવાલા બાગ ફંડ માટે છે { આપણા શબ્દો સાચા હશે, તો હિંદ સરકાર જેવી સશક્ત સવા ત્રણ લાખ રૂપિયા જેટલી ધનરાશી ભેગી કરી. કે સરકારને પણ આખરે નમતું જોખવું પડશે. આપણે ધિક્કાર સામે પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ પછી આંતરરાષ્ટ્રીય રાજકારણ બદલાઈ રહ્યું ૬ કે ધિક્કારથી નહીં, હિંસા સામે હિંસાથી નહીં, અનિષ્ટ સામે હતું. દેશના રાજકારણમાં પણ પરિવર્તનના વાયરા ફૂંકાઈ રહ્યા છું છે અનિષ્ટથી નથી લડવું. પણ આપણે બુરાઈનો જવાબ સારાઈથી હતા. વિજય પછી બ્રિટીશ સરકારના ટર્કી પ્રત્યેના વલણથી ? શું આપવાનો સતત અને આગ્રહી પ્રયાસ કરવાનો છે. ૧૮ માર્ચના મુસલમાનોની ધાર્મિક લાગણી દુભાઈ હતી. તેમને લાગતું હતું કે B ગાંધીજીએ સત્યાગ્રહ શપથ આલેખ્યા. આ શપથમાં સ્પષ્ટ કે ટર્કીની બાબતમાં અંગ્રેજોએ આપેલાં વચનો પાળ્યા નથી શું જણાવાયું કે રોલેટ ખરડાઓ સ્વતંત્રતા અને ન્યાયના સિદ્ધાંતોથી અને ઇસ્લામના પવિત્ર સ્થાનો પર ખલીફની સત્તા હોવી જોઈએ. $
વિરુદ્ધ છે. અને તેમની સામેની લડતમાં સત્યપાલન અને અહિંસા ગાંધીજીએ ખિલાફતના મુદ્દાને પ્રાથમિકતા આપી. ૨૨ જૂન # આવશ્યક છે.
૧૯૨૦ના ગાંધીજીએ મણિભવનથી વાઇસરૉયને પત્ર લખ્યો કે શું ૬ એપ્રિલના ગાંધીજીએ સત્યાગ્રહનો શંખનાદ કરીને હિંદુ અને મુસલમાન બંનેના અંતરમાંથી બ્રિટીશ ન્યાય અને ? G ઇતિહાસમાં એક ઉજ્જવળ પ્રકરણ ખોલ્યું. તે દિવસે વહેલી પ્રતિષ્ઠા પ્રત્યેનો વિશ્વાસ ઉઠી ગયો છે. આવી પરિસ્થિતિમાં છે હું સવારથી ગાંધીજી સાથે લોકો ચોપાટીના સમુદ્રતટ પર એકત્ર અસહકાર એ એક જ ગૌરવપૂર્ણ અને બંધારણીય રસ્તો છે. જે શું શું થવા લાગેલા. ગાંધીજીએ પ્રજાને સમજાવ્યું કે ત્યાગ વિના કોઈ રાજ્યકર્તા પોતાનો રાજધર્મ ચૂકી કુરાજ્ય ચલાવે તેને મદદ ?
પણ દેશ ઉપર ન આવી શકે અને કોઈ પણ રાષ્ટ્રની રચના ન આપવાની ના પાડવી એ પ્રજાનો સનાતન કાળથી સ્વીકારાયેલો ? કું થઈ શકે. આ દિવસે અનેક મુંબઈવાસીઓ અને દેશવાસીઓએ હક છે. ? દેશ માટે સર્વસ્વ ન્યોછાવર કરવાનો સંકલ્પ કર્યો. આ સમયે અસહકારની ચળવળનો આરંભ મુંબઈમાં ૧ ઓગસ્ટ 2 * મણિભવન અગત્યનું પ્રવૃત્તિકેન્દ્ર બન્યું. ૭ એપ્રિલના ગાંધીજીએ ૧૯૨૦ના થયો. લોકમાન્ય તિલકનું અવસાન પણ તે જ દિવસે શું ૬ ઇન્ડીયન પ્રેસ અંગેના કાયદાના પ્રતિકારમાં અહીંથી જ થયું. અને મોટી સંખ્યામાં લોકો હડતાલ અને સરઘસમાં જોડાયા. - “સત્યાગ્રહી’ નામની પત્રિકાનું પ્રકાશન શરૂ કર્યું. તેનું કદ તો તિલકની દેશસેવાને ગાંધીજી એ ભાવપૂર્ણ અંજલિ આપી.
હતું અરધું પાનું અને કિંમત હતી એક પૈસો, પણ તેનો ફલકે ગાંધીજીએ કેસરેહિંદનો સુવર્ણપદક, ઝુલુ વોર મેડલ અને બોર છું પ્રબુદ્ધ જીવંત I will not let anyone walk through my mind with their dirty feet.'
તે આવતીકાલ
8 પ્રબુદ્ધ જીવ : ગાંધીજીઃ ગઈકાલ-જ-વતીકાલ : સંદી નિરંતર # પ્રબુદ્ધ જીવન : ગાંધીજીઃ ગઈકાલ-જ-આવતીકાલે ઃ સદા નિરંતર # પ્રબુદ્ધ જીવત : ગાંધીજી : ગઈકાલ-જ-વતીકાલઃ સદા નિરંતર # પ્રબુદ્ધ જીવન : 8
