________________
પ્રબુદ્ધ જીવત:
ઓક્ટોબર ૨૦૧૬ % પ્રબુદ્ધ જીવન : ગાંધીજી : ગઈકાલ-આજ-આવતીકાલ : સદા નિરંતર % પૃષ્ઠ ૫ આવતીકાલ
વતીકાલઃ સદા નિરંતર # પ્રબુદ્ધ જીવન : 8
પ્રબુદ્ધ જીવન : ગાંધીજી : ગઈકાલ-આજ-આવતીકાલ : સદા નિરંતર # પ્રબુદ્ધ જીવત: ગાંધીજી : ગઈકાલ-આજ-આવતીકાલ : સદા નિરંતર # પ્રબુદ્ધ જીવન : ગાંધીજી: ગઈકાલ-આજ-આવતીકાલઃ સદા નિરંતર 38 પ્રબુદ્ધ જીવન : ૬
શું શક્તિનો ઉપયોગ કરી આઝાદીની ભાગીદાર બનાવી એ મહત્ત્વનું અને પરંપરાને પ્રશ્ન પણ પૂછી લેવા. ગાંધીજીના આદર્શને પણ છે 8 છે. આમ છતાં કોઈ કહે કે ગાંધીજીની અહિંસાની રાજનીતિ સવાલ પૂછી શકાય, અહિંસા કે રાજનીતિ અંગે કે ગાંધીજીના રુ બહુ કામની નથી તો શું કહેવું?
અન્ય અભિગમ વિશે, પરંતુ પ્રશ્ન પૂછનારે પણ વિદુરની જેવા શું હું સમય પોતાના નેતાના પ્રદાનને ભૂલી જાય તો કંઈ નહિ સમજુ અને તીણ થવું પડે. પ્રશ્ન સાચો હોય તો જવાબ પણ ૭ * પરંતુ એ નેતાના વિચારો અને આદર્શો સામે પ્રશ્ન ઉઠાવે ત્યારે શું સાચો મળે, પરંતુ અન્યથી પ્રભાવિત થયેલા પ્રશ્નમાં પોકળતા, * કૈં કરવું? દરેકને નિર્ણય પર આવવાની માત્ર ઉતાવળ જ નથી, દંભ અને દેખાડો વધુ હોઈ શકે તો પછી એમાં કઈ સંભાવના હું ૐ પરંતુ સાથે પોતાનો જ નિર્ણય સાચો છે એ પણ સાબિત કરી જ પ્રગટી શકે? હું કેવું છે અને એ અંગેનો વિશ્વાસ પણ આઘાતજનક છે! મુક્તતા ગાંધીજી આટલા વર્ષે જો મને સ્પર્શી શકે છે, મને વિચારવા હું હું કે નિખાલસતા, કોઈ એક મત વિશેનો ઉદારમતવાદી અભિગમ મજબુર કરે છે, તો પછી ગાંધીજી અર્થાત મોહનદાસ કરમચંદ
કેવો છે અને કઈ રીતે પ્રગટ થાય છે એ સમજી લેવું જરૂરી છે. ગાંધી નામનો એક માણસ, જેઓ પોરબંદરમાં જન્મ્યાં હતાં અને ૨ છું એક તરફ પ્રચલિત ખુલ્લા મોઢે, વગર વિચાર્યું બોલતા લોકોનો ત્યાંથી દિલ્હી સુધી પોતાના નિર્ણય પ્રમાણે કરાવી શક્યા, એ ? . સમૂહ છે, બીજી તરફ વિરોધ માત્ર કરી ધ્યાન ખેંચવાનો પ્રયત્ન વ્યક્તિ-વિભૂતિ, ઊંડા ચિંતનના અધિકારી બને, તેમાં એમની . ૐ કરતાં લોકોનો સમૂહ છે. આની વચ્ચે પોતાની વાતને સંતુલિત સમૃદ્ધિ છે, નહિ કે આપણી.
કરનાર વિરલા કેટલા? અને હોય તોય એમની પીપુડી કેટલી એમની આ સમૃદ્ધિને આપણે સમજીએ, તેમના આરંભના શા વાગે અને વાગે તો સાંભળે કેટલા? આવા મહત્ત્વના તબક્કે દિવસોથી લઈ અંત સમય સુધીના મંથનને સમજીએ. એમની ame $ એકલા પડી જવાનો ડર લાગે છે, છુટા પડી જવાનો ડર લાગે વ્યથાને સમજીએ, એમને નિરાશ કરતી આપણી રાજકીય શું
છે. પરંતુ હવે એ ડરને ઓળંગી જવાનો સમય પાકે ત્યારે જ વ્યવસ્થાના ગાબડાઓને સમજીએ. વિશ્વ કક્ષાની એ વ્યક્તિ પણ કદાચ મોક્ષ મળે છે.
પ્રાર્થનાની શક્તિને સમજે છે. એમની પ્રાર્થનામાં શક્તિ અને શાંતિ હું આજે અહિંસા વિશેના વિચારો માટે શું કહેવું? થોડા દિવસ અને સર્વધર્મની વાત તો છે જ. પરંતુ પ્રાર્થના પછીના પ્રવચન ? પહેલાં કાશ્મીર બેસલાઈન પર ૧૭ વીર ભારતીય જવાનોનું મૃત્યુ વધુ મહત્ત્વનાં છે. ગાંધીજીએ ભાષા, સાહિત્યની અભિવ્યક્તિમાં ?
એક હુમલા દ્વારા થયું અને સ્વાભાવિક રીતે જ આખો દેશ હલી જેટલી સરળતાની અપેક્ષા રાખી તેટલી જ સરળતા સત્તા સાથે કૅ શું ઉઠ્યો. ચારે તરફ એક જ અવાજ ઉઠ્યો કે હુમલો કરીને પાડોશી પણ જોડી. પરંતુ એમની આજુબાજુના લોકો સામાન્ય હતા અને : દેશને પાઠ શીખવવાનો જોઇએ. પરંતુ શું એ એકમાત્ર માર્ગ છે. તેઓ ગાંધીજીની જેમ સત્તાને પચાવી શક્યા નહીં. જ્યારે સત્તા : કે વડીલોએ કહ્યું છે કે ડંખ ન મારવો પરંતુ જીવ બચાવવા ફંફાડા તેમને ગેરમાર્ગે દોરવે છે અને ત્યારે ગાંધીજી કોંગ્રેસ છોડી દે છે. - મારતાં રહેવું, નહિ તો સામેના તમને ગણકારે જ નહિ અને તેઓ કોંગ્રેસને વિખેરી દેવાનું કહે છે કારણ ઉદ્દેશ્ય પૂરો થઈ ગયા ૬
ખાઈ જાય. હવે આ બે પરિસ્થિતિની વચ્ચે અહિંસાના પાઠ કોને પછી સત્તાની છત્રીને પકડી રાખવાથી સત્તાનો નશો ચડી જાય છે હું ભણાવવા? અહિંસા લાંબા ગાળાના પરિણામ આપે છે. તમને અને ગેર-ઉપયોગની શક્યતા પણ વધે છે. બહુ લાંબુ વિચારીને ? IE અંદરથી બદલે છે. પ્રતિકાર રૂપે કરેલી હિંસા અને એ દ્વારા મળેલો ગાંધીજીએ જે સૂચવ્યું છે તેમાં માત્ર તેમના નામને કારણે કે કેટલાંક : ૐ વિજય, ટુંકા ગાળાના પરિણામ આપે છે. પરંતુ સાથે શરૂ થાય અન્ય મતોના કારણે સહમત ન હોય તો એવી વ્યક્તિને આપણે # છે એક લાંબી યાત્રા, જેમાં એકબીજા પર હુમલા કરી શકાય મૂંગું વંદન જ કરી શકીએ. જ એવા સમયની રાહ જોવાય છે. આવી ક્ષણિક જીત, લાંબા બાપુ, અંજલિ આપ્યાં સિવાય આમ તો કશું આવડતું નથી, ૬ ગાળાના અજંપાનું વરદાન આપે છે. આવા સમયે અહિંસાને પણ આજે તમારા વિચાર સાથે સંવાદ કરી અંજલિ આપીએ તો હું # વખોડવાને બદલે એના અર્થને સમજવો જરૂરી છે અને એના લાંબા કેવું? { ઇતિહાસને. આ દેશને સ્વતંત્રતા સમયે લોહિયાળ ક્રાંતિને બદલે
XXX હું એક અહિંસક ઇતિહાસ મળ્યો અને એના પ્રભાવથી સુસમૃદ્ધ “મુઠ્ઠી ભીતરની આઝાદી' પુસ્તકના અંતિમ પાના પરની નોંધઃ ? ક સમાજ મળ્યો છે.
આ નોંધ ગાંધીજીના પ્રભાવ અને ગાંધીવિચારની અસરથી અન્યના છે મેં એક પ્રસ્થાપિત સમાજ માટે કશું મેળવવું બહુ સરળ હોય છે. જીવનમાં જે વળાંક આવ્યો એની જીવતી-જાગતી તસવીર છે. ૬ પરંતુ નવેસરથી જેને આખો પહાડ ખોદવાનો છે તેના માટે જરૂરી જેથી એક વ્યક્તિ વિશેષનો પ્રભાવ કેટલો ઊંડો હોઈ શકે તે
છે કે પરંપરાના પાઠોને શ્રદ્ધાપૂર્વક પામી લેતા પહેલા જાતને સમજાશે.
8 પ્રબુદ્ધ જીવ : ગાંધીજીઃ ગઈકાલ-જ-વતીકાલ : સંદી નિરંતર # પ્રબુદ્ધ જીવન : ગાંધીજીઃ ગઈકાલ-જ-આવતીકાલે ઃ સદા નિરંતર & પ્રબુદ્ધ જીવત: ગાંધીજી : ગઈકાલ-જ
પ્રબુદ્ધ જીવતા
"Be the change that you want to see in the world.'
તે આવતીકાલ
