________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
પૃષ્ઠ ૬ % પ્રબુદ્ધ જીવદ: ગાંધીજી : ગઈકાલ-આજ-આવતીકાલ : સદા નિરંતર ૬ ઓક્ટોબર ૨૦૧૬
ને આવતીકાલ
પ્રબુદ્ધ જીવન : ગાંધીજી : ગઈકાલ-આજ-વતીકાલ ઃ સદા નિરંતર # પ્રબુદ્ધ જીવની : ગાંધીજી : ગઈકાલ-આજ-ઓવતીકાલ : સદા નિરંતર # પ્રબુદ્ધ જીવન : ગાંધીજી : ગઈકાલ-જ-આવતીકાલ : સદા નિરંતર પ્રબુદ્ધ જીવન : ૬
$ જે ભીતરથી પ્રગટે છે તેને બાહ્ય આલંબનની જરૂર નથી ગાંધીજીએ એમના પુત્ર મણિલાલ ગાંધીને લખેલા કેટલાંક છું હોતી. મુઠ્ઠી સંકલ્પનું પ્રતીક છે. ગાંધી વિચારધારા અનુસારનારા પત્રોનો અંશ. પાસે આંતરિક શક્તિ-ચેતનાનો ધોધ હતો, જે બહારી બધી જેમાં ગાંધીજીના વિચારોનો સીધો પડઘો જોવા મળે છે. વિટંબણાઓને ધરાશાયી કરતો હતો. આ સેનાનીઓની સંદર્ભ: મહાત્મા ગાંધીજીના પત્રો-પ્રકાશક-સેવક કાર્યાલય,
મુઠ્ઠીઓમાં અનેક સંસ્મરણો જળવાયેલાં છે. ઇતિહાસનાં પાનાં તા. ૨૪-૧૨-૧૯૨૧. { પર ન નોંધાયેલી નાની-નાની ઘટનાઓ, વાસ્તવિકતાઓ
(૨૩) જાણવામાં મનુષ્યમાત્રને રસ પડે. આવી ક્યાંક છૂટી-છવાઈ “હાલ તો એવું છે, દુનિયા આખી મેં બતાવ્યું છે તેની વિરુદ્ધ ૬ વ્યક્ત થયેલી એમની કથાઓ જાણવી, સમજવી અને સંઘરવા હોય તો પણ નિરાશા ઉપજે એમ નથી. આ મગરૂરીનું વચન
જેવી છે. આ સેનાનીઓ સાથે સંવાદ કરી એમની મુઠ્ઠી ભીતરના નથી પણ સત્ય છે. હિંદુસ્તાનને સારું કરવાનો આપણે મનોરથ શું
અજવાળાને સૌ સુધી પહોંચાડવાનો આ એક પ્રયાસ. નથી પણ આપણે સારા થવાનો મનોરથ છે. જેણે આત્માને જાણ્યો થે સ્વતંત્ર ભારત એટલે માત્ર પરદેશી સત્તા પાસેથી મુક્તિ નથી તેણે કંઈ નથી જાણ્યું. x x રાવણના ઉત્સાહનું અનુકરણ છે 2 મેળવવી એમ નહીં, પરંતુ હિન્દનાં અનિષ્ટો અને ઊણપો પર કરીને આપણે આત્મા ભણી વળીએ.'' ૐ કાબૂ મેળવીને સ્વરાજ પામવાનું હતું.
(૨૪) કે ગાંધીજીએ માત્ર સ્વતંત્રતાને ધ્યેય દે વરદાન એટલું
તમારી પ્રત્યેના અસંતોષ કે ## માનીને પોતાની યાત્રા નહોતી સ્વતંત્રતા દે વરદાન એટલું :
કટાક્ષથી જો તમે ખસવા ઇચ્છો તો ભેદ શું આરંભી. સ્વતંત્ર ભારતે અનેક પડકારો ન હીનસંકલ્પ હજો કદી મન;
રાખ્યો ગણાય અને તેઓની પ્રત્યે ને # ઝીલવાના હતા. ત્યારે અનેક હૈયું કદીયે ન હજો હતાશ;
તમારી પ્રત્યે મારી જે ફરજ હોય તેમાં ગાંધીવાદીઓ બાપુના શબ્દોને ને ઊર્ધ્વજ્વાલે અમ સર્વ કર્મ.
મને હરકત આવી પડે x x તમે ૬ અનુસરતા પોતપોતાનાં ક્ષેત્રોમાં રહો સદા પ્રજવલી, ના અધોમુખ; ખસવાનો માર્ગ લ્યો તેમાં તેમનું શું આગળ વધ્યા હતા. કેટલાકે રાજકારણ વાણી ન નિષ્કારણ હો કઠોર;
અકલ્યાણ જ થાય. આપણે મહા રે ૐ સ્વીકાર્યું તો અનેકે એનાથી વેગળા રહી, રૂંધાય દૃષ્ટિ નહિ મોહધુમ્મસે;
પ્રયાસમાં પડ્યા છીએ. તત્ત્વજ્ઞાનની ૐ નવાં ક્ષેત્રો સર કર્યા–જેમાં મુખ્ય ધ્યેય ને આંખમાંનાં અમી ના સુકાય;
શોધ કરીએ છીએ.' તો સ્વપ્નના ભારતને સાકાર કરવાનું ન ભોમકા ગાય વસૂકી શી હો!
(૨૫). હું જ હતું. એમની યાત્રાના આપણે સાક્ષી | વાણિજ્યમાં વાસ વસંત લક્ષ્મી,
“ઇશ્વર પરમાત્મા છે. આત્મા છે ૬ ભલે ન બની શક્યા પણ એ યાત્રાની | તે ના નિમંત્રે નિજ નાશ સ્વાર્થથી. તેનો મોક્ષ છે–પાપ-પુણ્ય છે. આ ભવે હું કથાના ભાવક તો જરૂર બનીએ. સ્ત્રીઓ ન વટાવે નિજ સ્ત્રીત્વ કદી, પણ મોક્ષ સંભવે. આટલું દઢ થઈ ગયા ? એમણે કરેલાં કાર્યોથી સમાજના અનેક બને યુવાનો ન અકાલવૃદ્ધ,
પછી આપણે સંશોધન કર્યા જ કરવાનું છે - વર્ગો ઉપકૃત થયા છે, પરંતુ ઘોંઘાટ વિલાય ના શૈશવનાં શુચિ સ્મિતો; છે. જે ચાલે છે તે ચાલે છે તેથી જ ઠીક છે કરવાનો એમનો સ્વભાવ નહીં એટલે ધુરા વહે જે જનતાની અગ્રી,
છે, અથવા તો આપણા વડીલોએ જે કર્યું જે આજે આ વાતો માંડી છે. તે પંગતે હો સહુથી છેલ્લા;
વાસ્તુ અમુક બરોબર જ છે, એ માનવાનું આ સેનાનીઓની વાતોમાં ગાંધીજી ને બ્રાહ્મણો–સોમ્ય વિચારકો, તે
રતીભાર કારણ નથી. એ આત્માની શું હું સતત વ્યક્ત થાય છે. એક વ્યક્તિનો સત્તા તણા રે ન પુરોહિતો બને, વિરોધી વાત છે. પ્રાચીન ઘણુંએ સરસ છું પ્રભાવ કેટલો તીવ્ર હોઈ શકે! આ સો અને થઈને કવિ, માગું એટલું
છે. પણ અગ્નિ પાછળ જેમ ધૂમાડો છે, કે છે ખરા અર્થમાં ગાંધીજીના અનુયાયીઓ ના તું અમારા કવિવંદને કદી
તેમ પ્રાચીન ઉત્તમતામાં કનિષ્ટતા છે છે બન્યા છે. ગાંધીજીનાં મૂલ્યો આજે પણ ઝૂલંત તારે કર પીંજરાના
રહેલી છે. તેનું પૃથ્થકરણ કરી આપણે રે છે તેમનામાં ધબકે છે. “મુઠી ભીતરની બનાવજે પોપટ – ચાટુ બોલતા.
તત્ત્વ પાછું ખેંચવું તેમાં જ્ઞાન રહેલું છે.” 8 આઝાદી’ એમનાં કેટલાંક સંસ્મરણોને સ્વતંત્રતા, દે વરદાન આટલું.
1 સેજલ શાહ હું વાચા આપે છે.
| | ઉમાશંકર જોશી
sejalshah702@gmail.com XXX સંદર્ભ :સમગ્ર કવિતા-ઉ.જો. પાના નંબર ૫૩૫
* * * પ્રબુદ્ધ જીવતા
"The weak can never forgive. Forgiveness is an attribute of the strong.' a anladisia
6 પ્રબુદ્ધ જીવત : ગાંધીજીઃ ગઈકાલ-આજ-આવતીકાલ : સદા નિરંતર # પ્રબુદ્ધ જીવત : ગાંધીજી : ગઈકાલે-અજ-આવતીકાલ : સદા નિરંતર # પ્રબુદ્ધ જીવન ગાંધીજીઃ ગઈકાલ-જ-આવતીકાલ : સદા નિરંતર # પ્રબુદ્ધ જીવન : 8
