Prabuddha Jivan 2016 10

Author(s): Sejal Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 15

પ્રબુદ્ધ જીવત: |
ઓક્ટોબર ૨૦૧૬ % પ્રબુદ્ધ જીવન : ગાંધીજી : ગઈકાલ-આજ-આવતીકાલ : સદા નિરંતર ધ્ર પૃષ્ઠ ૧૫ આવતીકાલ
જીવન : ગાંધીજી : ગઈકાલ-જ-આવતીકાલ : સદા નિરંતર # ૧
હૈ પણ મલિન વિચાર સવાર થઈ બેસે ત્યારે આપણે અ-ચૂક સમજવું આવી પ્રાર્થના વ્યક્તિગત જીવન માટે પારસમણિ છે. હૈ છે કે આપણે કરેલી પ્રાર્થના કેવળ જીભેથી કરેલું ઉચ્ચારણ જ ગાંધીજીએ સામુદાયિક પ્રાર્થનાનું વિશેષ રીતે પ્રચલન કર્યું, પણ હું શા હતું...અંતરની પ્રાર્થના એ વિવિધ તાપના નિવારણનું રામબાણ વ્યક્તિગત પ્રાર્થના એટલી જ મહત્ત્વની માની છે. કોઈની સાથે 88 શું ઔષધ જ છે.' આમ ‘પોતાના દોષનું નિવારણ કરવાને સારુ વાતચીતમાં કહેલું: “સામુદાયિક પ્રાર્થના કે બિના મનુષ્ય રહ છું
મનુષ્યની પાસે મોટામાં મોટું શસ્ત્ર એ અંતરમાં ઊઠેલો આર્તનાદ સકતા હૈ, લેકિન વૈયક્તિક પ્રાર્થના કે બિના કભી નહીં રહે * અથવા તો શ્રદ્ધા છે.”
સકતા.' કારણ કે “મનુષ્ય નબળાઈથી ભરેલો જીવ છે. પોતાનાં જ ગાંધીજી કહેતાઃ “જેને પ્રાર્થનામાં શ્રદ્ધા છે તેને કોઈ પણ કાર્યો વિશે ભૂલ વિનાના બનવું એને માટે કઠણ છે.' એટલે શું પ્રકારની ચિંતા ન હોવી જોઈએ. પ્રાર્થનાનો એક અર્થ એ છે કે વ્યક્તિગત જીવનમાં મનુષ્ય જ્યાં સુધી વિકાસ ઇચ્છે છે, શુદ્ધિ હું આપણે આપણી સઘળી ચિંતા પણ એ જ ઈશ્વરને ચરણ ધરી ઇચ્છે છે, પૂર્ણત્વને પામવા ઇચ્છે છે ત્યાં સુધી તેને માટે પ્રાર્થના કે 3 દઈએ છીએ. પછી ચિંતાને કોઈ સ્થાન જ નથી રહેતું. કારણ કે અનિવાર્ય છે. કારણ કે તે આત્માની ભૂખને સંતોષે છે.’ વ્યક્તિ રે $ “પ્રાર્થનામાં નિત્ય પોતાની નબળાઈનો સ્વીકાર આવી જાય છે. માટે, દેહ-મનથી ઉપર ઊઠવા માટે દુન્યવી રાગદ્વેષાદિ કાર્યોમાંથી ? - ભલભલા ચમરબંધીને પણ જરા, મરણ, રોગ, અકસ્માત આદિ મનને સમેટવું જોઈએ. ગાંધીજી કહે છે: “બાહ્ય પદાર્થોમાંથી ચિત્તને હું આગળ પોતાનું અલ્પપણું હરઘડીએ સ્વીકારવું પડે છે...પણ જો થોડી સરખી મિનિટો પૂરતું કાં ન હોય, પણ રોજ પૂરેપૂરું સંકેલી છે : આપણે સાચા ભાવપૂર્વક એમ કહી શકીએ કે – અમે તો ઇશ્વર લેવાનું રાખવું” એ બહુ ઉપયોગી છે. “સત્યપરાયણ જીવન જીવવા મેં પ્રીત્યર્થે અને તેની યોજનાને આધીન રહીને કામ કરીએ છીએ તો ઇચ્છનાર પ્રત્યેક વ્યક્તિને જીવનમાં મુશ્કેલીઓ આવે જ છે અને છે
મેરુની જેમ અડગ રહી શકીએ ખરા.” એટલે દરેક ધર્મમાં પ્રાર્થનાનું તેમાંથી કેટલીક ઓળંગી ન શકાય એવી ભાસે છે. એવે વખતે મહત્ત્વનું સ્થાન છે. ગાંધીજી કહે છે: “મારી તો માન્યતા છે કે પ્રાર્થના અને સત્યરૂપી ઇશ્વરને વિશેની શ્રદ્ધાજ આપણને ટકાવી શું પ્રાર્થના એ દરેક ધર્મનું અવિભાજ્ય અંગ છે, અને તેથી એ દરેક રાખે છે.'
મનુષ્યના અને સમાજના જીવનનું પણ અવિભાજ્ય અંગ છે, કોઈ ફરિયાદ કરે છે કે પ્રાર્થના કરવા બેસું છું પણ મન સ્થિર * હોવું જોઈએ. કારણ કે કોઈ મનુષ્ય કે સમાજ ધર્મરહિત રહી રહેતું નથી. “મન ભમે તો યે પ્રાર્થના કરજો. એકાંતમાં બેસવું, * É શકતો નથી.”
આસનબદ્ધ થવું ને વિચારોને રોકવા છતાં આવે તો યે પ્રાર્થના છે તેઓ કહેતા: ‘ઉપવાસ અને પ્રાર્થના જો સાચા દિલથી અને પૂરી કરવી.’ એમણે કહેલું: “જો આપણે પ્રાર્થનાની સફળતાનો છું { ધાર્મિક દૃષ્ટિથી કરવામાં આવે, તો તેમાંથી મહાન પરિણામો સાક્ષાત્કાર કરવા ઇચ્છતા હોઈએ તો આપણામાં અખૂટ ધીરજ ! $ નીપજાવી શકાય.’ પ્રાર્થનાની આ ઉપલબ્ધિઓએ તેમના જીવનને હોવી જોઈએ.’ પ્રભુદાસ ગાંધીને પ્રાર્થનામાં બેસવાનું ગમતું નહીં. ૐ રાગદ્વેષરહિત કર્યું: “આ સંસારમાં કોઈનો પણ તિરસ્કાર કરવા તેથી તેમણે ગાંધીજીને ચિઠ્ઠી લખી: “મને રોજ પ્રાર્થનામાં બેસવાનું છે
મને અસમર્થ માનું છું. ઇશ્વરપરાયણતાથી ખૂબ સંયમ કેળવીને બંધન ગમતું નથી. પ્રાર્થના બોલાતી હોય ત્યારે મન ક્યાંનું ક્યાં ? કે કોઈનો દ્વેષ કરવાનું છોડી દીધું છે.” દ્વેષ-તિરસ્કાર-ધિક્કાર એ ભટક્યા કરે છે. ત્યારે ગાંધીજીએ કહેલું: “...ભલે મન ન લાગે, * પદ્ધતિ-વ્યવસ્થા પ્રતિ ખરાં, પણ વ્યક્તિ પ્રતિ નહીં. ‘લડો પાપો પણ “રામનામ' કર્યા કરવું અને પ્રાર્થનામાં નિયમિત બેસવું.” એટલે 3 સામે પણ ‘હણો ના પાપીને'- આ ગાંધીજીની અવસ્થા હતી. તેમણે ઉપાય બતાવ્યો – ‘જો સવાર-સાંજ બંને વખત (નિયમિત) હૈં
શીલ સાધના અને શીલ રક્ષા માટે “રામનામનું સ્મરણ, પ્રાર્થના કરવાનું રાખવામાં આવે તો થોડા વખતમાં એવી સ્થિતિ નું * પ્રાર્થના, આત્મનિરીક્ષણ, આત્મસંશોધન એ આત્મશુદ્ધિ પ્રતિ આવેલી તમે જોશો જ્યારે પ્રાર્થના કર્યા વગર તમને ચેન જ પડે.”
લઈ જાય છે. અંતરાત્માનો અવાજ એ કોઈ જાદુઈ શક્તિ નથી. પણ પ્રાર્થના તો પ્રત્યેકે કરવી જ તેવી ગાંધીજીની દૃઢ માન્યતા મેં એ અજાણપણે પ્રતિપળે વિશુદ્ધ બનતા જતા અંત:કરણની હતી. કોઈ કહે, “અમારું તો આખું જીવન પ્રાર્થનામાં જાય છે હૈ જે કેળવણીનું સીધું પરિણામ છે. આ કેળવણી એટલે જાગૃતિપૂર્વકની એટલે ખોટો દાવો કરીને અમુક સમયે પ્રાર્થના કરવા બેસવાની જ 9 પ્રાર્થના.
અમારે જરૂર નથી.” તો ગાંધીજી કહે: “એવી દલીલ આપણે ન ણ હું પ્રાર્થના : વ્યક્તિગત અને સામુદાયિક
કરીએ. જે માણસનો સઘળો સમય અનંતતા સાથે એકતારમાં ; વિનોબાજીએ પ્રાર્થનાને ‘સ્નાન, ભોજન અને નિદ્રા'ની ઉપમા ગયો છે, તેઓએ પણ આવો દાવો નથી કર્યો.” É આપી છે. વિનોબાજી લખે છે : “ત્રણેની જે ખૂબીઓ છે, તે પ્રાર્થના શબ્દોથી થાય, તેમાં શ્લોકો-ભજન એવું હોય પણ હૈં હું પ્રાર્થનામાં છે. નિદ્રાથી ઉત્સાહ અને વિશ્રામ મળે છે, પ્રાર્થનાથીયે ગાંધીજી માનતા હતા કે: “પ્રાર્થના આખરે તો ઇશ્વરનું સ્મરણ શું = મનને વિશ્રામ અને આધ્યાત્મિક ઉત્સાહ મળે છે. ભોજનથી કરવાનું અને હૃદયમાં રહેલો મેલ ધોઈ કાઢી તેને શુદ્ધ કરવાને @ શરીરનું પોષણ થાય છે, પ્રાર્થનાથીયે મનનું પોષણ થાય છે. અર્થે થાય છે, અને તેથી મૌન રહીને પણ માણસ ઇશ્વરની પ્રાર્થના હું B સ્નાનથી શરીરની શુદ્ધિ થાય છે, તો મનની શુદ્ધિ પ્રાર્થનાથી કરી શકે.” એટલે કહેતા: ‘શબ્દ વિનાની પણ હૃદયથી થતી ? શુ થાય છે. આ રીતે શરીર માટે જે કામ સ્નાન, ભોજન અને નિદ્રા પ્રાર્થના ચાલે, હૃદય વિનાની કેવળ શબ્દાડંબરવાળી પ્રાર્થના શું $ દ્વારા થાય છે, તે જ મન માટે પ્રાર્થના દ્વારા થાય છે.” નિરર્થક છે.' કારણ કે “પ્રાર્થના એ કોઈ વાણીનો વૈભવ નથી, હું
8 પ્રબુદ્ધ જીવત : ગાંધીજી : ગઈકાલ-આજ-આવતીકાલઃ સદા નિરંતર પ્રબુદ્ધ જીવન : ગાંધીજીઃ ગઈકાલ-જ-વતીકાલેઃ સદા નિરંતર # પ્રબુદ્ધ જીવત : ગાંધીજીઃ ગઈકાલ-આજ-આવતીકાલ ઃ સદા નિરંતર # પ્રબુદ્ધ જીવન : 8
પ્રબુદ્ધ જીવતા
"Continue to grow and evolve.'
આવતીકાલ