Prabuddha Jivan 2016 10

Author(s): Sejal Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 31

પ્રબુદ્ધ જીવત:
ઓક્ટોબર ૨૦૧૬ % પ્રબુદ્ધ જીવન : ગાંધીજી : ગઈકાલ-આજ-આવતીકાલ : સદા નિરંતર ધ્ર પૃષ્ઠ ૩૧ આવતીકાલ
ગાંધીજી અને ઈમોશનલ ઈન્ટેલિજન્સ | nડૉ. માલા કાપડિયા
: ગઈકાલ-આજ-આવતીકાલઃ સદા નિરંતર #પ્રબુદ્ધ જીવન : ગાંધીજી : ગઈકાલ-જ-વતીકાલ : સદા નિરંતર # પ્રબુદ્ધ જીવન : 6 વતીકાલ : સદા નિરંતર ## પ્રબુદ્ધ જીવન : ગાંધીજી
ઈમોશન્સ એટલે લાગણીઓ અને ઈન્ટેલિજન્સ એટલે બુદ્ધિ. છે. # સામાન્ય સમજણ એવી કે આ બંને એક સાથે ન સંભવે. વ્યક્તિ બીડી પીધી, ચોરી કરી, જૂઠું બોલવાનો મોહનના મન પર જે હું ક્યાં તો લાગણીમાં તણાઈ જાય અથવા તો બુદ્ધિપૂર્વક તર્કથી ભાર છે. સપાટી પર જીવનાર વ્યક્તિને આ ભાર વર્તાતો નથી. જુ શું નિર્ણય લે. પશ્ચિમમાં આ બંનેનો સમન્વય થઈને ખૂબ રિસર્ચ અચેતન મન પ્રત્યે સભાન વ્યક્તિ જ આ ભારનું વજન અનુભવી ;
થયું છે. ભારતીય પરંપરામાં રસશાસ્ત્ર છે, પરન્તુ મેનેજમેન્ટના શકે છે. વ્યક્તિત્વના વિકાસમાં જ નહીં, પરન્તુ ચેતનાના É જ્ઞાનમાં એનો સમન્વય નથી થયો. ૨૦૦૩માં આ વિષયનું મારું વિકાસમાં આ સતત સભાનતા જુદા પરિણામો લાવે છે. બાહ્ય કું શું પુસ્તક પ્રકાશિત થયું ત્યાર બાદ કોર્પોરેટમાં ટ્રેનિંગના નિયંત્રણો દંડ કે શિક્ષાના ભયથી નહિ, પરન્તુ સાચા/ખોટા, યોગ્ય ?
પણ મળ્યા. બે-ત્રણ દિવસના કાર્યક્રમોની રૂપરેખા તૈયાર કરતાં અયોગ્યની એક આંતરિક સૂઝ ખીલતી જાય તો વ્યક્તિને જીવનના : કે વિચાર આવ્યો કે થોડાં ફિલ્મના દૃશ્યો પણ દેખાડવા જોઈએ. નિર્ણયો લેવાની વિનયશક્તિ, વિવેકશક્તિ જાગૃત થાય છે. કે : એમાં રીચાર્ડ એટનબરોની ફિલ્મ ‘ગાંધી'માંથી અમુક દૃશ્યો ગાંધીજીનાં બાળપણથી આ વિવેકશક્તિ ઉઘડવાની પ્રક્રિયા ? ૐ કાર્યક્રમમાં વણી લીધાં. આજે એના વિશે થોડું વિસ્તારથી લખવું દેખાય છે.
વ્યવસાય જગતમાં ઈમોશનલ ઈન્ટેલિજન્સના કાર્યક્રમો કે હું at આપણે જાત કરતાં જગત સાથે વધુ સમય ગાળીએ છીએ. પછી કોઈ પણ કાર્યક્રમો હોય, તેનું બંધારણ પરદેશના BE
આથી મોટાભાગની વ્યક્તિઓ પોતાની ભીતરના જગતથી કાર્યક્રમોના આધારે થયું હોય છે. પશ્ચિમમાં બુદ્ધિના ગુણો
અજાણ હોય છે, અથવા એક અચેતન સ્તર પર એની હલચલ ખીલવવા પર વધુ ભાર છે. હૃદયના ગુણો કે પછી આંતરિક ર : થાય છે. ગાંધીજીની આત્મકથા સત્યના પ્રયોગો'માં આ વિવેકશક્તિ ખીલે એવી કેળવણી ઓછી અપાય છે. આથી જ ! હું ભીતરના જગતની અનેકવિધ છબીઓ પ્રાપ્ય છે જે અભ્યાસનો શાળા, કૉલેજ, વ્યવસાય જગતમાં “વેલ્યુ એજ્યુકેશન' અને હું É વિષય છે.
‘પૅથિક્સ' એક જુદો વિષય બનીને રહી ગયા છે. રોજ-બ-રોજના છે | ‘ડર કે આગે જીત હે” એવા સ્લોગન આજે પ્રચલિત છે. પરંતુ જીવનમાં એની ગૂંથણી થઈ નથી. ગાંધીજીને પણ આપણે શું હું ડર કે ભય મનને કેવા પાંગળા બનાવે છે, એમાંથી મુક્ત થવા ‘મહાત્મા’ કહીને એક ઊંચા આસને બેસાડી દીધા છે. મોહન છે ચૈ કેવી ગડમથલ થાય છે, મુક્ત થવાનાં પ્રયત્નોમાં આપણી આપણા જેવો જ એક સાધારણ બાળક હતો જેણે બાહ્ય જગતની 8
ભીતરની જ માન્યતાઓ, મૂલ્યો અને મંતવ્યો સાથે મનોમંથન ઘટનાઓના ભીતરના જગતમાં થતાં પરિવર્તનોને સતત છું કે ચાલે છે. બાળપણમાં અંધારા ઓરડામાં પણ જતાં ‘ભૂત'નો ડર તપાસ્યા અને ચેતવિસ્તારની તપસ્યા કરી. જૂઠું બોલ્યા કે જૂઠાં ? શું લાગતો હતો એવો મોહન, દક્ષિણ આફ્રિકામાં અડધી રાતે હડધૂત આચરણનો ભાર લાગવો, એ ભાર ઉતારવા “સત્ય” બોલવું બહુ જૅ $ થઈને ટ્રેનમાંથી ફેંકાઈને અજાણ્યા સ્ટેશને રાત વિતાવે છે. આ મોટી હિંમત માગી લે છે. મોહન એ હિંમત સાથે નહોતો જમ્યો. તે કે બંને પ્રસંગોની વચ્ચેના સમયમાં બાહ્ય જગત અને આંતર જગતમાં આંતરિક મનોમંથનમાંથી પસાર થઈને એ હિંમત એણે કેળવી ને જ ઘણું બધું બની ચૂક્યું છે. માનસશાસ્ત્રમાં માનવીના મનને હતી. ભયથી અભયની આ યાત્રા ઈમોશનલ ઈન્ટેલિજન્સનું
હિમશિલા (Iceberg) સાથે સરખાવવામાં આવે છે. ઉપરનો તાદૃશ્ય ઉદાહરણ છે. જૂઠું તો આપણે બધાં જ બોલીએ છીએ, ૪ ૧% હિસ્સો એ આપણું ચેતન મન છે. જ્યારે અદૃશ્ય, પાણીની પરન્તુ એ જૂઠાણાંથી સત્ય સુધીના માર્ગ પર ચાલવાની હિંમત જ શું ભીતરનાં ૯૯% હિસ્સો આપણું અચેતન મન છે. ઉપરથી કેળવવી જરૂરી છે. ‘મહાત્મા’ બનવાની આ એક શરૂઆત છે. $ હિમશિલાનું પાણીમાં સરકવું એ ભીતરના ૯૯% હિસ્સાને કારણે ડેવીડ આર. હૉકિન્સ નામના એક સંશોધકે માનવ શરીરની રેં
છે. તે પ્રમાણે આપણી બાહ્યઘટનાને અપાતી પ્રતિક્રિયા ભલે “એનર્જી શક્તિ-ને જુદી જુદી લાગણીઓની અનુભૂતિ દરમ્યાન હું { ૧% હોય, પણ એનું ચાલકબળ ભીતરનું અચેતન મન છે. “કેલિબરેટ' કરી છે. જેમ હૃદય રોગ પારખવા માટે ECG લેવાય છે શું ઈમોશનલ ઈન્ટેલિજન્સમાં આ ભીતરની પ્રક્રિયાથી અવગત તેવા ગ્રાફ જુદા જુદા ભાવના અનુભવમાં લીધા છે. ‘પાવર વર્સીસ છે ક થવાનું મહત્ત્વ દર્શાવ્યું છે. સેલ્ફ-અવેરનેસ – સ્વના વર્તન પ્રત્યે ફોર્સ' નામક પુસ્તકમાં એમણે સવિસ્તર આ વિજ્ઞાનને સમજાવ્યું છે
સભાનતા, અને સેલ્ફ-મેનેજમેન્ટ – સ્વના વર્તન અને એના પ્રેરક છે. ગીલ્ટ – અપરાધભાવ અને અનુષંગે અનુભવાતી શરમ અને રે ૬ બળો પર નિગ્રહ, સંયમ અને શિસ્ત. ‘સત્યના પ્રયોગો' વાંચતાં, ભય, આપણા શરીરને શક્તિવિહીન કરી દે છે. “એનર્જી ૬ ‘ગાંધી’ ફિલ્મ જોતાં, આ બંને પ્રક્રિયાઓ વારંવાર તાદૃશ્ય થાય કેલિબરેશનમાં આ લાગણીઓ સાવ નિમ્ન સ્તરે છે. ભય પછી છું
8 પ્રબુદ્ધ જીવ : ગાંધીજીઃ ગઈકાલ-જ-વતીકાલ : સંદી નિરંતર # પ્રબુદ્ધ જીવન : ગાંધીજીઃ ગઈકાલ-જ-આવતીકાલે ઃ સદા નિરંતર # પ્રબુદ્ધ જીવત: ગાંધીજી : ગઈકાલ-જ-વતીકાલઃ સદા નિરંતર # પ્રબુદ્ધ જીવન : 8
પ્રબુદ્ધ જીવન : ગાંધીજી : ગઈકાલ-જ
uoja yad
"Service which is rendered without joy helps neither the servant nor the served.'
a enteadsia