Prabuddha Jivan 2016 10

Author(s): Sejal Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 33

પ્રબુદ્ધ જીવત:
ઓક્ટોબર ૨૦૧૬ ઇ પ્રબુદ્ધ જીવન : ગાંધીજી : ગઈકાલ-આજ-આવતીકાલ : સદા નિરંતર ધ્ર પૃષ્ઠ ૩૩ આવતીકાલ
મહાત્મા
કારત્વ
Hસોનલ પરીખ
વતીકાલઃ સદા નિરંતર # પ્રબુદ્ધ જીવન : 8
જીવ : ગાંધીજી : ગઈકાલ-આજ-આવતીકાલ ઃ સદા નિરંતર # પ્રબુદ્ધ જીવન : ગાંધીજી : ગઈકાલ-આજ-વતીકાલ : સદા નિરંતર # પ્રબુદ્ધ જીવત : ગાંધીજી : ગઈકાલ-જ-આવતીકાલ સદા નિરંતર # પ્રબુદ્ધ જીવન : પ્રબુદ્ધ
થોડા વખતથી મહાત્મા ગાંધીના જીવન અને કાર્ય પર દક્ષિણ આફ્રિકામાં વસતા ભારતીઓની સ્થિતિને વાચા આપવા હું ર વાંચવા-વિચારવા-બોલવાનું થાય છે. લેખન અને પત્રકારત્વ સંદર્ભે તેઓ ‘મદ્રાસ સ્ટાન્ડર્ડ'ના તંત્રી જી. પિલ્લઈને મળ્યા હતા. ૨
મારો વ્યવસાય છે તેથી તેને નજીકથી સમજવા-અનુભવવાનું આ સમયે તેમને અખબારનો, તંત્રી વિભાગના કામનો અને ૪ હું બન્યું છે. પત્રકારત્વને આજે તો આપણે એક ગ્લેમરસ અને વેગીલી છાપાની અંદરની કામગીરીનો પરિચય થયો.
કારકિર્દી તરીકે જોઈએ છીએ, પણ આ ક્ષેત્રનો વ્યાપ અને પ્રભાવ ૧૯૦૩માં ગાંધીજીએ દક્ષિણ આફ્રિકામાં મદનજિત ૬ અનેક અને અનંત શક્યતાઓ ધરાવે છે. આ સંદર્ભે મહાત્મા વ્યાવહારિક પાસે પ્રેસ નખાવ્યું અને ઘણા પૈસા વેર્યા. મદનજિત ૬ હું ગાંધીના પત્રકારત્વને સમજીએ ત્યારે ખ્યાલ આવે છે કે તેઓ “ઈન્ડિયન ઓપિનીયન” કાઢતા. મનસુખલાલ નાજર જે મુંબઈના શું ૨ પત્રકારત્વને તેની આદર્શ ઊંચાઈએ લઈ ગયા હતા અને પ્રજાકીય પત્રકાર હતા, તે આમાં લખતા અને તંત્રીકાર્યો સંભાળતા. કેળવણીનું ભગીરથ કાર્ય તેના દ્વારા કર્યું હતું.
નાજરના લેખોને ગાંધીજી તપાસે તે પછી તે છપાતા. “ઈન્ડિયન ગાંધીજી એટલે વીસમી સદીના સૌથી સફળ અને ઓપિનીયન' સાપ્તાહિક હતું, દક્ષિણ આફ્રિકામાં રહેતા ભારતીય ડૂ સીમાચિહ્નરૂપ પત્રકાર અને તંત્રી. જ્યારે ન હતો રેડિયો અને સમુદાયને વાચા આપવાના હેતુથી શરૂ થયેલા આ સાપ્તાહિકમાં ઝું ન હતું ટીવી-આ યુગના પત્રકાર ગાંધીજીએ આધુનિક પત્રકારો જાહેરાતો લેવાતી નહીં. હિન્દી, અંગ્રેજી, ગુજરાતી અને તમિલ * સામે પ્રભાવશાળી, નીડર, નિષ્પક્ષ અને ધ્યેયનિષ્ઠ પત્રકારત્વ ચાર ભાષામાં તે નીકળતું. એમાં ખોટ જવા લાગી. દર મહિને ૨ કેવું હોવું જોઈએ તેનો એક આદર્શ પૂરો પાડ્યો છે. તેઓ જે કંઈ ૫૦-૬૦ પાઉન્ડ ગાંધીજીને ભરવા પડતા. માંડ ચારસો નકલો ? હું કહેતા કે લખતા તે ભારતના ખૂણેખૂણે પહોંચતું. વિશ્વના લાખો ખપતી. ગાંધીજીએ છગનલાલને તપાસ કરવા મોકલ્યા, પણ હું લોકો સુધી જતું અને હેતુલક્ષી, સિદ્ધાંતનિષ્ઠ વિચારો પહોંચાડતું. નાજરે તેમને ન ગણકાર્યા. પછી ગાંધીજીએ તેમના સાથી આલ્બર્ટ
પત્રકાર તરીકેની ગાંધીજીની કારકિર્દી ચાલીસ વર્ષથી વધુ વેસ્ટને મોકલ્યા. પરિસ્થિતિ તપાસી તેમણે જણાવ્યું કે પત્ર ખૂબ છે શું લાંબી રહી. આ દરમિયાન તેમણે છ સામયિકો ચલાવ્યા. આ ખોટ કરે છે માટે તેને જલદી સમેટી લેવું. પછી તો મદનજિતે જ રૅ કે સામયિકોમાં સતત લખાતા લેખમાં ગાંધીજીનું હૃદય રેડાતું, ગાંધીજી પાસેથી લીધેલી લોનના બદલામાં આખું છાપખાનું તેમને હું તેમનો આત્મા ઝિલાતો.
સોંપી દીધું. ૧૯૦૪ ઓક્ટો.માં મિ. વેસ્ટ અને છગનલાલ તેના છે ૧૮૮૮માં ૧૯ વર્ષના મોહનદાસ લંડન ગયા. ત્યાંના રોકાણ સંચાલક બન્યા અને ગાંધીજી તંત્રી થયા. ખોટના ખાડામાંથી છ દરમ્યાન તેઓ ‘ડેઈલી ડેલિગ્રાફ', “ધ ડેઈલી ન્યૂઝ” અને “ધ પોલ ઊગરવું બાકી હતું. ગાંધીજી પ્રેસને ટોંગાટમાં તેમણે હાલમાં જ ૨ R મોલ ગેઝેટ’ની કોલમો કલાકો સુધી રસપૂર્વક વાંચતા. ન્યૂઝપેપર ખરીદેલી વાડીમાં લઈ ગયા. શહેરી જીવન છોડી ગ્રામજીવન છે ; રિડિંગનો અનુભવ તેમને માટે નવો હતો. આત્મકથામાં તેમણે અપનાવવાનો પ્રયોગ ચાલતો હતો. સમવેતનનો આદર્શ ; હું લખ્યું છે કે ભારતમાં એમણે આ રીતે છાપાં વાંચ્યાં ન હતાં. અપનાવી અને નફો થાય તે સમાન ભાગે વહેંચી લેવાનું ઠરાવી છે તેમને થતું આવું રસભર્યું, માહિતી આપનારું કંઈક લખવું જોઈએ. છાપખાનાનું કામ શરૂ કર્યું. બધાએ ત્યાં જ વસવાટ શરૂ કર્યો. 3
લંડનની “થેમ્સ આયર્ન વર્કસ'ના ચેરમેન આફ્રેંડ હિલ્સ અને હિંદી, તમિલ આવૃત્તિઓ બંધ કરી ગાંધીજીએ અંગ્રેજી અને તે ૐ “ધ વેજિટેરિયન'ના તંત્રી જોશીઆ ઓલ્ડફિલ્ડના પ્રોત્સાહનથી ગુજરાતી બે ભાષામાં “ઈન્ડિયન ઓપિનિયન' છાપવા માંડ્યું. મેં # ૧૮૯૧ના ફેબ્રુઆરીથી એપ્રિલ સુધીના ગાળામાં મોહનદાસ ધ્યેય જ સેવાનું હતું એટલે આ પત્રે ત્યાંના ભારતીયોની સારી # g ગાંધીએ નવ લેખ લખ્યા, જે “ધ વેજિટેરિયન'માં છપાયા. આમ સેવા બજાવી. ગાંધીજી પણ પૂરા સ્વાર્પણ અને નિસ્વાર્થભાવે
લંડનના ત્રણ વર્ષના વસવાટ દરમ્યાન ગાંધીજીના પત્રકારત્વનો મંડેલા. 3 પાયો નખાયો.
આત્મકથા'માં તેમણે લખ્યું છે, “મારે હસ્તક હતું ત્યાં સુધી રે આ પાયા પર ઈમારત બંધાઈ દક્ષિણ આફ્રિકામાં. દાદા એમાં થયેલા ફેરફારો મારી જિંદગીના ફેરફાર સૂચવનારા હતા. હું હૈ અબ્દુલ્લાનો કેસ લઈ ૧૮૯૪માં ગાંધીજી દક્ષિણ આફ્રિકા ગયા તેમાં હું પ્રતિ સપ્તાહ મારો આત્મા રેડતો અને જેને હું સત્યાગ્રહ $ ? અને ઝડપથી ત્યાં વસતા ભારતીયોને થતા અન્યાય સામે તેમની રૂપે ઓળખાતો તે સમજાવવાનો પ્રયત્ન કરતો.” જેલવાસ બાદ : હું લડત ઉપડી.
કરતા દસ વર્ષ સુધી એટલે કે ૧૯૧૪ સુધીના ‘ઈન્ડિયન ૧૮૯૬ની સાલમાં તેઓ ભારત આવ્યા ત્યારે આ સમસ્યાઓને ઓપિનીયન'ના એવા એક ભાગ્યે જ હશે, જેમાં તેમણે ન લખ્યું : ૐ વર્ણવતી પત્રિકા “ધ ગ્રીન પેમ્ફલેટ' લખીને લઈ આવ્યા હતા. હોય. વગર વિચાર્યું ન લખે, અતિશયોક્તિ ન કરે. શિસ્ત અને હૈ
8 પ્રબુદ્ધ જીવ : ગાંધીજીઃ ગઈકાલ-જ-વતીકાલ : સંદી નિરંતર # પ્રબુદ્ધ જીવન : ગાંધીજીઃ ગઈકાલ-જ-આવતીકાલે ઃ સદા નિરંતર & પ્રબુદ્ધ જીવત: ગાંધીજી : ગઈકાલ-જ
uoja yad
"Those who cannot renounce attachment to the result of their work are far from the path.' a entdesia