________________
પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર ભાવના વિશેષાંક પૃષ્ઠ ૨૬ ા પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર ભાવના વિશેષાંકે પણ ઓગસ્ટ ૨૦૧૬ પર ભાવતા વિશેષાંક ક્ષણ પ્રબુદ્ધ જીવત :
પ્રબુદ્ધ જીવી : બાર ભાવતા વિશેષક BN પ્રબુદ્ધ જીવત: બાર ભાવતા વિશેષાંક ક્ષણ પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવના વિશેષાંક BN પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક 8 પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક ## પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર
૬ તારા લુપ્ત થઈ જાય છે. તેમ સમય આવતા મનુષ્યનું જીવન પૂરું આ પંક્તિમાં નરસિંહ મહેતાએ શરીરથી ભિન્ન એવા આત્માની શું છું થઈ જાય છે. માટે જલદીથી ચેતીને સત્કાર્યો કરવા જોઈએ. આ વાત કરી છે કે જ્યાં સુધી આત્મતત્ત્વને ઓળખ્યું નથી ત્યાં સુધી હું 3 સાખીમાં અનિત્ય ભાવનાના ભાવો સહેજે રૃરિત થાય છે. તેવી બધી જ સાધના નકામી છે. મનુષ્યભવ પણ નકામો ગયો એમ કે છે જ રીતે કબીરના અન્ય સાહિત્યમાં પણ સંસારની અસારતાનું સમજવું, જેમ માવઠામાં વરસાદ પડે, પણ ત્યારે એ વરસાદ તો છે હું વર્ણન, ધર્મનું સ્મરણ, મૈત્રીભાવ, મધ્યસ્થભાવ, પ્રેમભાવના કોઈ કામનો નથી હોતો. એમ શરીર અને આત્માનું ભેદજ્ઞાન ન ૬ વગેરે જોવા મળે છે જે બાર ભાવના તેમજ મૈત્રી આદિ ભાવનાના થાય ત્યાં સુધી બધી જ સાધના નકામી છે. આમ તત્ત્વજ્ઞાન સાથે શું ૪ મર્મને દર્શાવે છે.
અન્યત્વ ભાવનાનું દર્શન કરાવ્યું છે. એવી જ રીતે ‘વૈષ્ણવજન તો હું (૨) મીરાંબાઈ
તેને કહીએ જે પીડ પરાઈ જાણે રે.” આ પક્તિમાં મૈત્રીભાવનાનો ? મીરાંબાઈની કુષ્ણભક્તિ અજોડ હતી, કુષ્ણને તેઓ પ્રિયતમ મર્મ સ્પષ્ટ રીતે જોવા મળે છે. ‘સુખ સંસારી મિથ્યા કરી માનજો, હૈ શું ગણતા. તેમનું સાહિત્ય ભજનો અને પદાવલી રૂપે લખાયું છે. કૃષ્ણ વિના બીજું સર્વ કાચું.' - જે વ્રજભાષામાં અધિક મળે છે. આ ભજનોમાં પરમાત્મા તરફનો આ પંક્તિમાં પણ અશરણભાવનાનો પડઘો જોવા મળે છે. શુદ્ધ ભક્તિભાવ જોવા મળે છે. તેમજ દુન્યવી સંસારનું સુખ અલ્પ (૪) અખો ભગત ગણી જન્મોજન્મ પ્રભુનો સાથ માગે છે. જેમ કે,
અખાને વેદાન્ત કવિ શિરોમણી માનવામાં આવે છે. તેમની સંસારીનું સુખ કાચું, પરણીને રંડાવું પાછું,
વાણી સત્યની તલવાર જેવી છે, જેમાં સૂર્યની જેમ પ્રકાશ અને તેને ઘેર શીદ જઈએ રે મોહન, ઉષ્મા બને છે. અખાના કાવ્યમાં તત્ત્વજ્ઞાન પણ જોવા મળે છે. * પરણું તો પ્રીતમ પ્યારો, અખંડ સૌભાગ્ય મારો,
અખાએ પદાર્થની અનિત્યતાનું સુંદર વર્ણન કરતાં કહ્યું છે કે, રાંડવાનો ભય ટળ્યો રે, મોહન. આકાશ વિષે જેમ આભ્ર નાનાં થાય જાય પાછા ફરી આ પંક્તિમાં મીરાબાઈ સંસારનું સુખ કેવું હોય તેની વાત
નીલ પીત ને શ્યામ ઉજ્જવલ રક્ત ભાવ અનંત, જે કરે છે કે, સંસારીનું સુખ તો ક્ષણિક હોય છે, પાછું દુ:ખ આવે
વિચિત્ર પેરે વલસે વળી ત્યાંહાં જ આવે અંત.” $ છે. તો પછી આવા સંબંધ શા માટે જોડવા. એના કરતાં અખંડ
અખાએ આ પંક્તિમાં આકાશમાં રચાતા વિવિધ વાદળની હૈ સૌભાગ્ય અર્થાતુ શાશ્વત સુખ મળે એવા પ્રીતમ પ્રભુ સાથે પરણું વાત કરી છે. જેમ કે આ વાદળ ક્યારેક નાના, તો ક્યારેક મોટા, 8 તો દુ:ખરૂપી રંડાપો ટળી જાય. આમ મીરાબાઈએ આ ભજનમાં નીલા, પીળા અને શ્યામ રંગના જોવા મળે છે અને ત્યાં તો શું કુ સંસારી ભાવનું સુંદર ચિત્રણ બતાવ્યું છે જે સંસારભાવનાને જરાકવારમાં આ રંગબેરંગ વાદળનો નાશ પણ થઈ જાય છે. ૬ $ ઉજાગર કરે છે. એવી જ રીતે એમની પદાવલીમાં સંસારની આમ સંસારની પ્રત્યેક વસ્તુ નાશવંત છે એવા તત્ત્વજ્ઞાનનો બોધ રે 3 અનિયતાનું, “મેરે તો ગિરધર ગોપાલ, દૂસરા ન કોઈ આ પદમાં કરાવ્યો છે. 0 અશરણ ભાવનાનું, ‘પાયોજી મૈને રામ રતન ધન પાયો, વસ્તુ વળી પલકે પલકે પલટે ઢંગ એ તો અખા માયાના ઢંગ.’ આ
અમલિક, દી મેરે સદગુરુ. આ પદમાં બોધિ દુર્લભ ભાવના પદમાં પણ સંસારની મોહમાયાનું સ્વરૂપ સમજાવતાં કહે છે કે, ૬ વગેરેની પ્રતિછાયા જોવા મળે છે.
સંસારની માયા તો પળે પળે પલટાઈ જાય છે. સંસારમાં સુખ શું (૩) નરસિંહ મહેતા
દુઃખ તો આવ્યા જ કરે છે. કાયમ સુખ રહેતું નથી માટે સંસારની ૪ આદ્ય ભક્તકવિ નરસિંહ મહેતા કુષ્ણભક્ત હતા. તેમના મોહમાયાનો ત્યાગ કરી પ્રભુ સ્મરણ કરવું જોઈએ. આમ અખાના ૐ ભક્તિ રસથી ભરેલાં ભજનો અને કાવ્યો સાહિત્ય જગતમાં સાહિત્યમાં પણ અનિત્ય ભાવના, સંસાર ભાવના આદિ હૈ ૐ અગ્રસ્થાન ધરાવે છે. તેમના ભજનોમાં ભક્તિ સાથે તત્ત્વજ્ઞાન ભાવનાઓનું બીજસ્વરૂપ જોવા મળે છે. Big પણ રહેલું છે. જે હૃદય અને બુદ્ધિ બન્નેને સ્પર્શે છે.
આ સિવાય સંત તુકારામ, સંત જ્ઞાનેશ્વર, ગંગાસતી, ભોજો એમના ભજનો અને કાવ્યોમાં અનિત્ય આદિ ભાવનાનું ભગત, સંત એકનાથ વગેરેના સાહિત્યમાં પણ ભાવનાનું સ્વરૂપ હું બીજસ્વરૂપ અત્ર તત્ર જોવા મળે છે. જેમકે,
બીજરૂપે ગુંથાયેલું છે. ‘જ્યાં લગી આતમ-તત્ત્વ ચીન્યો નહિ,
ભાવનાના આ વિરાટ આકાશને જોયા પછી આપણે પણ ત્યાં લગી સાધના સર્વ જૂઠી,
એનું ચિંતન કરી અને આત્મકલ્યાણ સાધવાના સોપાનો પર હું માનુષાદેહ તારો એમ એળે ગયો,
આગળ વધીએ એ જ મંગલ ભાવના. માવઠાનો જેમ વૃષ્ટિ વૂઠી.”
* * *
8 પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવના વિરોષક પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર ભાવના વિશેષાંક # પ્રબુદ્ધ જીવત : બીર ભાવતા વિશેષાંક ક્ષણ પ્રબુદ્ધ જીવન બાર ભાવતા વિશેષાંક ## પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવની વિશેષાંક B પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર
પ્રબુદ્ધ જીવત : બોર ભાવતા વિશેષાંક કષ્ટ પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક : પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક : પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક પ્રબુદ્ધ જીવત :
