________________
પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક
પૃષ્ઠ ૪૬ % પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર ભાવના વિશેષાંક ળ ઓગસ્ટ ૨૦૧૬ પર ભાવતા વિશેષાંક # પ્રબુદ્ધ જીવત :
“આવ ભાવના
| ડૉ. ઉત્પલા કાંતિલાલ મોદી
પ્રબુદ્ધ જીવન બાર ભાવના વિરોષક HR પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક ## પ્રબુદ્ધ જીવન બાર ભાવતા વિશેષાંક BN પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક BN પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર ભાવતા વિશેષાંક ## પ્રબુદ્ધ જીવત : બીર
Be [નિવૃત્ત પ્રોફેસર, તત્ત્વજ્ઞાન વિભાગના વડા અને ઉપપ્રાચાર્યા ભવન્સ હઝારીમલ સોમાણી કૉલેજ ચોપાટી, શ્રીમતી સાવિત્રીબાઈ ફૂલે # ૐ આદર્શ શિક્ષિકા પુરસ્કાર એવોર્ડ મેળવનાર, જૈન સાહિત્ય સમારોહ, જ્ઞાન સત્ર, અન્ય રાષ્ટ્રીય, આંતરરાષ્ટ્રીય સેમિનારમાં પેપર રજૂ કરે છે.) શું
જૈનદર્શને વર્તમાનના વિષમ વાતાવરણમાંથી મુક્ત થવા માટે કર્મ પ્રવાહ આશ્રવ દ્વારથી પ્રવેશ કરે છે અને કર્મબંધ વધતા ૪ ૬ વિશ્વને એક અનોખી અને વિશિષ્ટ ભેટ આપી છે. તેનું નામ છે જાય છે. ત્યારે વિચારવું કે – “હે જીવ, તું આ અનંત સંસારમાં કે ૪ ભાવના. જૈનદર્શને બાર પ્રકારની ભાવના સમજાવી છે. અનંતવાર ભટક્યો છે, એ બધાનું મૂળ આશ્રવ જ છે. કર્મોને ?
અનિત્ય, અશરણ, સંસાર, એકત્વ, અન્યત્વ, અશુચિ, આશ્રવ, આવતાં રોક્યા નહિ અને તેથી જ ભવાટવિમાં ભટકી રહ્યો છે. હૈં સંવર, નિર્જરા, લોક સ્વભાવ, બોધિ દુર્લભ અને ધર્મ ભાવના. પણ એમાંથી મુક્ત થવું હોય તો તે જીવ, તું આશ્રવને છોડ,
આ બાર ભાવનાઓ ઉપરાંત જૈનદર્શનમાં અન્ય ચાર અને તે માટે યથાશક્તિ તપ, ત્યાગ અને વ્રત કર. ભાવનાઓ બતાવી છે જેને પરાભાવના કહેવાય છે મૈત્રી, પ્રમોદ, આશ્રવોના ૪૨ પ્રકાર છે. ૫ ઈન્દ્રિય, પ અવ્રત (અવિરતિ), ૪ 3 E કરુણા અને માધ્યસ્થ ભાવના.
કષાય, ૩ યોગ, ૨૫ અસત્ ક્રિયાઓ. આમ ૪૨ આશ્રવ છે. હું આમાંની એક આશ્રવ ભાવના વિશે વિચારીએ
મન એટલે વિચારોનો સંગ્રહ, અનુભવોનો સંગ્રહ, આપણે હૈં આશ્રવ શબ્દ આ + સુ ધાતુ ઉપરથી બને છે. તેનો અર્થ જે કાંઈ છીએ તે મનના કારણે છીએ. મન છૂટી જાય તો બધું કે શુ આત્માની અંદર કર્મ પરમાણુઓનો પ્રવેશ થવો તે. કર્મ પુદ્ગલો છૂટી જાય. મોહ, લોભ, ક્રોધ, તૃષ્ણા, લાલસા – આ બધું મનના જુ શું સમગ્ર લોકમાં છે. જેમ છિદ્રવાળી હોડીમાં સમુદ્રનાં પાણીનો પ્રવેશ કારણે છે. મોટા ભાગના પાપો મનથી થતાં હોય છે. મોટા હું
થાય છે તેમ કર્મના અણુઓ જેના યોગે આત્મામાં પ્રવેશ કરે તે ભાગના કર્મો પ્રમાદ અને મૂર્છાથી આવે છે. ભગવાન મહાવીરે શુ આશ્રવ કહેવાય છે. આત્મા કે જીવ તરફ કર્મોનું વહેવું એટલે કહ્યું છે: “પ્રમાદ ન કરો', તેનો અર્થ છે પ્રતિક્ષણ જાગૃત રહો. સુ 8 આશ્રય. જેમ ગામનું મેલું પાણી નાળામાં થઈને તળાવમાં વહે આશ્રવોની (બંધની) સંખ્યા સંબંધમાં ત્રણ પરંપરાઓ જોવા 8 હું અને તળાવના પાણીને મલિન કરે છે, તેમ તે કર્મો આત્માને મલિન મળે છે. એક પરંપરા અનુસાર કષાય અને યોગ-આ બે જ આશ્રવ છું શું કરે છે. જેમ ભીના વસ્ત્ર ઉપર ધૂળ ચોંટી જાય અને વસ્ત્રને મલિન છે. બીજી પરંપરા અનુસાર મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય અને યોગ- 3 ૬ કરે તે જ પ્રમાણે કર્મરૂપી રજકણો આત્માને ચોંટીને આત્માને આ ચાર આશ્રવોમાં ‘પ્રમાદ' ઉમેરીને પાંચ આશ્રવોનું વર્ણન છે. ૬ હૈ મલિન બનાવે છે.
સંખ્યા અને તેમના કારણ, નામોનો ભેદ દેખાવા છતાં પણ હું ‘તત્ત્વાર્થ સૂત્ર'માં આશ્રવની વ્યાખ્યા #ાયવાડમન: સ માઝવા તાત્ત્વિક દૃષ્ટિથી આ પરંપરાઓમાં કોઈ અંતર નથી. ‘પ્રમાદ' - કાય, વાકુ અને મનની ક્રિયા યોગ છે અને તે જ આશ્રવ છે.” શુભ એક પ્રકારનો અસંયમ જ છે, એટલા માટે તે અવિરતિ યા કષાયની ૐ અને અશુભ કર્મોને આવવાનો માર્ગ તે આશ્રવ, એટલે - કર્મબંધના અંતર્ગત આવી જાય છે. રં મિથ્યાત્વ આદિ હેતુઓ, જેના વડે કર્મનો પ્રવાહ આવે તે આશ્રવ. જીવ-સરોવરમાં ચાર/પાંચ આશ્રવ-દ્વારોથી કર્મોનું જળ વહી શું ૐ જીવના શુભ ભાવ વડે આવતો શુભ આશ્રવ અને જીવના જ અશુભ આવે છે. આશ્રવ ભાવના દ્વારા, આશ્રવ-દ્વારોને બંધ કરવાની તીવ્ર હૈ
ભાવ વડે આવતો અશુભ આશ્રય. આ છે આશ્રવ તત્ત્વ. જેનાથી ઈચ્છા પેદા કરવાની છે અને એ દિશામાં પ્રયત્ન કરવાનો છે. શું કર્મ આશ્રવે આવે એટલે જેના વડે જીવોને કર્મોની પ્રાપ્તિ થાય આ ભવ-વનમાં નિરંતર વર્ષા થતી રહે છે-“આશ્રવો'ની. $ $ એવા કર્મના દ્વાર રૂપ તે આશ્રવ છે.
સંપૂર્ણ સંસારવનમાં ચાર-પાંચ આશ્રવોનાં વાદળો વરસે છે. પાંચ મન, વચન અને કાયાની અશુભ પ્રવૃત્તિ, કર્મોનું પ્રવેશદ્વાર આશ્રવોના વાદળ મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય, અશુભ યોગ અને છે. આશ્રવ એટલે કર્મનું દ્વાર, કર્મોનું આત્મામાં દાખલ થવું તે પ્રમાદ અને એ જ ઘનઘોર વાદળો છે. વરસતાં વાદળો છે. અનંત શુ હું અને તેના નિમિત્તરૂપ દુ :ખ અને પીડા. આ ભાવનાનું ચિંતન જીવો એ વર્ષોમાં ભીંજાઈ રહ્યા છે. આપણે ભવ-વનમાં ભટકી 8 શું આપણને પાપવૃત્તિ કરતા અટકાવે છે અને કર્મો બંધાય નહિ રહ્યા છીએ અને આશ્રવોની વર્ષોમાં ભીંજાઈ રહ્યાં છીએ. આશ્રવોની હું તેનાથી સતત જાગૃત રાખે છે. આફતની આ પૂર્વ તૈયારી છે. આ વર્ષા જીવને માત્ર ભીંજવી રહી છે, એવું નથી. આ વર્ષાના છે - ઈન્દ્રિય ભોગોની નશ્વરતાનું ચિંતન કરવાથી આ ભોગોથી બચી કેટલાક નિશ્ચિત દુગ્ધભાવો હોય છે. ૐ શકાય છે.
પહેલી છે મિથ્યાત્વની વર્ષા. મિથ્યાત્વનો અર્થ છે-મિથ્યાદર્શન,
પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવના વિરોષક જ પ્રબદ્ધ જીવન : બાર ભાવતા વિશેષાંક : પ્રબદ્ધ જીવન : બાર ભાવના વિશેષાંક કદ પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર ભાવના વિશેષાંક કાર પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર ભાવતા વિશેષાંક : પ્રબદ્ધ જીવન : બાર
પ્રબુદ્ધ જીવત : બોર ભાવના વિશેષાંક પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક : પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર ભાવતા વિશેષાંક પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક : પ્રબુદ્ધ જીવન:
