________________
પ્રબુદ્ધ જીવન : બીર ભીવતા વિશેષાંક ઓગસ્ટ ૨૦૧૬ પ્રબદ્ધ જીવન : બાર ભાવના વિશેષાંક
પૃષ્ઠ ૭૭ પર ભાવતા વિશેષાંક BN પ્રબુદ્ધ જીવન :
મૈત્રી આદિ ચાર ભાવનાનું આજના વૈજ્ઞાનિક યુગમાં મહત્ત્વ
'g પૂજ્ય આચાર્ય શ્રી વિજયનંદિઘોષસૂરિજી મ. સા.
પ્રબુદ્ધ જીવન બાર ભાવતા વિશેષુક HR પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક HR પ્રબુદ્ધ જીવત : બીર ભાવના વિશેષાંક 8 પ્રબુદ્ધ જીવત : બીર
અધ્યાત્મ એ મનનો વિષય છે. અને એ મનમાં જ પાદુર્ભાવ જૈન દર્શનમાં વિશેષ પ્રકારે આત્માના હિતની વાત કહેલી પામે છે. તેમ જ આત્મિક શાંતિનો સ્રોત પણ આપણું મન જ છે. છે. કોઈ પણ જીવ આ ભવમાં તો દુઃખી ન થવો જોઈએ કે તેને છું
એ મનને કેળવવાનું છે અને એ કેળવવાનું કામ જૈન દર્શનની તકલીફ ન થવી જોઈએ પરંતુ દરેક જીવ હવે પછીના ભાવમાં પણ ૬ બાર ભાવના અને તેની પૂર્વભૂમિકા રૂપ મૈત્રી, પ્રમોદ, કરુણા નિરંતર સુખી થાય અને તે સુખ અનુભવતા અનુભવતા પરંપરાએ ૬ હું અને માધ્યસ્થ રૂપ ચાર ભાવના દ્વારા કરવામાં આવે છે અથવા મોક્ષ સુખ પામે અથવા સૌ જીવ મોક્ષ સુખ પામે તેવી ભાવના જ છે કરી શકાય છે.
તાત્ત્વિક અને સાત્ત્વિક મૈત્રી ભાવના કહેવાય છે. આ અંગે મૈત્રી ભાવના
શાંતસુધારસ નામના સંસ્કૃત કાવ્યમાં કહ્યું છે કે હે જીવ! આ મૈત્રી શબ્દની વ્યાખ્યા કરતાં સંસ્કૃત સાહિત્યમાં કહ્યું છે કે, અનાદિ-અનંત સંસારમાં જન્મ-મરણ કરતાં તેં જગતના બધા જ પહિતચિંતા મૈત્રી... તો શાંતસુધારસમાં શ્રી વિનયવિજયજીએ કહ્યું જીવો સાથે કોઈ ને કોઈ સ્વરૂપે સંબંધ બાંધ્યો છે. તેથી જગતના રેં છે કે, મૈત્રી પરેષાં હિતચિન્તનમ્ પારકાના અર્થાત્ અન્ય લોકોના બધાજ જીવો તારા બંધુ-સ્વજન છે. તે કારણથી તારે સર્વ જીવોનું ૐ હિતની ચિંતા કરવી, ખેવના કરવી તે મૈત્રી છે. બીજાના હિતનો કલ્યાણ થાય, એકેન્દ્રિય વગેરે જીવો ક્યારે પંચેન્દ્રિયપણું પામે, કે ૬ વિચાર કોણ કરી શકે? જે પોતાના સ્વાર્થને ગૌણ કરી શકે, તે ક્યારે બોધિબીજ પામે અને જલ્દીથી મોક્ષ સુખ પ્રાપ્ત કરે તેવી ; શુ જ બીજાના હિતનો વિચાર કરી શકે. અનાદિ કાળથી મનુષ્ય ભાવના રાખવી અને તે માટે પ્રયત્ન પણ કરવો. મૈત્રી છું કે માત્ર સ્વકેન્દ્રી અને સ્વાર્થી જ રહ્યો છે. એ સાથે લોભી પણ છે. ભાવનાવાળો જીવ પ્રત્યેક જીવના આંતરસુખોના પ્રાગટચની કે છે અનાદિ કાળના આ કુસંસ્કારોથી મુક્ત થવું બહુ જ અઘરું છે. ખેવના કરતો હોય છે. હું તેને માટે ગુરુભગવંતો કે સજ્જન મહાપુરુષોનો સત્સંગ તાત્ત્વિક દૃષ્ટિએ આપણી શુભભાવનાથી જે તે જીવનાં અશુભ ૬ અનિવાર્ય છે. આ સત્સંગ મૈત્રી ભાવનાના બીજનું આરોપણ કર્મોમાં કોઈ ફરક પડતો નથી. આમ છતાં આપણી શુભભાવનાનું દુ 8 કરે છે અને કાળક્રમે તેનું સંવર્ધન પણ કરે છે. આ મૈત્રી ભાવના ક્યારેક નિમિત્ત પ્રાપ્ત કરીને જીવ સદ્ભવૃત્તિ દ્વારા પોતાનાં કર્મોમાં ? એ આત્મોન્નતિનું મહત્ત્વનું સાધન છે અને તેના દ્વારા જ આત્માની પરિવર્તન અથવા ક્ષયોપશમ કરી શકે છે. તેના કરતાં વધુ મહત્ત્વનું ? શું આધ્યાત્મિક ઉન્નતિનો આરંભ થાય છે. મતલબ કે મૈત્રીભાવ જ તો એ છે કે આ પ્રકારની શુભ ભાવના કે મૈત્રી ભાવના દ્વારા ફુ
અધ્યાત્મનું ઉદ્ગમસ્થાન છે. મૈત્રીભાવ વગર આત્માની ઉન્નતિ જીવ પોતાના આત્માનું અહિત થતું રોકી શકે છે. એ માટે પણ કે શક્ય જ નથી. અને જૈન દર્શનની પરિભાષામાં તે સમ્યક્ત મૈત્રી ભાવના આવશ્યક છે. શ્રી ચિત્રભાનુજીએ તેમના ગુજરાતી કે - પ્રાપ્તિનું મૂળ કારણ છે. અને તે રીતે પ્રમોદ ભાવના, કરુણા પદ્યમાં બહુ જ સરસ રીતે મૈત્રી ભાવનાનું હાર્દ વ્યક્ત કર્યું છે. & ભાવના અને માધ્યસ્થ ભાવના પણ સમ્યક્ત પ્રાપ્તિ માટેની મૈત્રી ભાવનું પવિત્ર ઝરણું, મુજ હૈયામાં વહ્યા કરી ૬ પૂર્વભૂમિકાનું નિર્માણ કરી આપે છે અને તે દૃષ્ટિએ મૈત્રી આદિ શુભ થાઓ આ સકલ વિશ્વનું, એવી ભાવના નિત્ય રહે ૬
ચાર ભાવનાનું જૈન પરંપરામાં વિશેષ મહત્ત્વ છે. સમ્યક્ત પ્રાપ્તિ પ્રમોદ ભાવના કે પછી અનિત્યાદિ બાર ભાવના ભાવવાની હોય છે, તે દ્વારા બીજા ક્રમે પ્રમોદ ભાવના આવે છે. પ્રમોદ એટલે આનંદ શું આત્માનું કલ્યાણ કરવામાં આવે છે.
પામવો, ખુશ થવું. કઈ બાબતમાં ખુશ થવું તો સંસ્કૃત સાહિત્યમાં શું | સામાજિક રીતે અન્ય લોકોનું હિત એટલે તેને આવશ્યક ચીજ કહ્યું છે કે પરાગતુષ્ટિમુદ્રિતા – તો શાંતસુધારસમાં શ્રી છું વસ્તુઓની પ્રાપ્તિ કરાવવાનો કે આર્થિક અથવા સામાજિક રીતે વિનયવિજયજીએ કહ્યું છે કે બન્ને પ્રમોો ગુણપક્ષપાત: અન્યના ગુણ છે કોઈ તકલીફમાં હોય તો તે તકલીફ દૂર કરી આપવા માટેનો જોઈને સંતોષ પામવો તે. દા.ત. કોઈ દાન આપે તો તેની , હું વિચાર કરવો અથવા તે માટે યોગ્ય સલાહ સૂચન આપવા તે પ્રશંસા થાય જ. તું તેના દાનની અનુમોદના કરજે, પરંતુ ઈર્ષ્યા છે ૬ લૌકિક દૃષ્ટિએ મૈત્રી ભાવના કહેવાય છે. એટલું જ નહિ તે માટે ન કરીશ. કોઈ નિર્વિકાર જીવન જીવે છે અને ઉપકાર કરે છે, તેનું શું કે પોતાની શક્તિ પ્રમાણે પ્રયત્ન કરવો તે મૈત્રી ભાવનાનું સાકાર નામ જપીએ તો ય આનંદ થાય. કોઈ મહાપુરુષ સહનશીલતા કે ક સ્વરૂપ કહી શકાય. આ સંસારના વ્યવહારને અનુલક્ષીને બતાવ્યું દ્વારા પોતાના ક્રોધ અને માનનો નાશ કરે છે, આ પ્રકારના શું છે માટે તેને દ્રવ્ય દયા અથવા દ્રવ્ય મૈત્રી કહે છે. અલબત્ત, જૈન સર્વજીવોના ગુણોની પ્રશંસા કરવી અને તેનાથી ખુશ થવું તે શું ડું દાર્શનિક પરંપરામાં આનું કોઈ વિશેષ મહત્ત્વ નથી.
પ્રમોદ ભાવના છે.
પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવના વિરોષક & પ્રબુદ્ધ જીવન બાર ભાવતા વિશેષાંક ક્ષણ પ્રબુદ્ધ જીવન બાર ભાવતા વિશેષાંક ક્ષણ પ્રબુદ્ધ જીવન બાર ભાવતા વિશેષાંક ક્ષણ પ્રબુદ્ધ જીવન બાર ભાવતા વિશેષાંક 8 પ્રબુદ્ધ જીવતઃ બાર
પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક કદ પ્રબુદ્ધ જીવત : બીર ભાવતા વિશેષાંક પ્રબુદ્ધ જીવત : બીર ભાવતા વિશેષાંક E પ્રબુદ્ધ જીવત :
