________________
પ્રબુદ્ધ જીવન : બીર ભીવતા વિશેષાંક. પૃષ્ઠ ૯૮ મા પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર ભાવના વિશેષાંક છ ઓગસ્ટ ૨૦૧૬ પર ભાવતા વિશેષાંક BN પ્રબુદ્ધ જીવન :
યશસ્તિલક ચમ્પ (કાવ્ય)
1 પૂ. મુનિ મૃગેન્દ્ર વિજયજી
| : બાર ભાવતા વિશેષુક #B પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર ભાવતા વિશેષાંક ## પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર
જીવન બાર ભાવના વિરોષક HR પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર ભાવતા વિશેષાંક # પ્રબુદ્ધ જીવત : બીર ભાવતા વિશેષાંક BN પ્રબુદ્ધ
યશસ્તિલક ચમ્પ મહાકાવ્યનો સંક્ષિપ્ત પરિચય અહીં પ્રસ્તુત જીવનની ક્ષણભંગુરતા બતાવવા માટે અહિં બે ઉપમા છું છે. સંસ્કૃત સાહિત્યમાં ત્રણ પ્રકારની રચના શૈલી જોવા મળે છે. આપવામાં આવી છે. જેમ કૂવા-(અરઘટ્ટ, રેંટ)માં રહેલા માટીના ડું 3 ગદ્યાત્મક, પદ્યાત્મક અને ચપૂ. ગદ્ય અને પદ્યના મિશ્રિત કોડિયા પાણી ભરીને તેને બહાર ઉલેચે છે તેમ શ્વાસોશ્વાસ રૂ૫ રૂ ૬ પ્રાચર્યવાળી કાવ્યકૃતિને ચમ્પ કહેવાય છે. આ શૈલીની લોકપ્રિયતા વાયુ આયુષ્યરૂપ પાણીને ઓછું – ઘટાડે છે. છે. માટે કહેવાય છે કે તે મધ અને દ્રાક્ષના મિશ્રણ જેવું સ્વાદિષ્ટ પેય અને મૃત્યુ (યમરાજ) દાવાનલ જેવો છે-જે બધું જ બાળીને હું
રાખ કરે છે, જેમાં કાંઈ જ બચતું નથી–મૃત્યુ યુવાન, વૃદ્ધ કે અમીર - હીરસૌભાગ્ય, દ્વાશ્રય, વગેરે પદ્યગ્રંથો છે. કાદંબરી, તિલક કે ગરીબ કોઈની શરમ રાખતું નથી. (મૃત્યુ પછી બધાંની રાખૐ મંજરી ગદ્ય છે. નલ ચમ્પ યશસ્તિલક જેવા ગ્રંથો ચપૂ સાહિત્યનો ભસ્મ થાય છે.) ૬ પ્રકાર છે.
૨. અશરણ ભાવના ૬ પ્રસ્તુત યશસ્તિલક ચમ્પના રચયિતા દિગંબર, જૈનાચાર્ય શ્રી દ્રત્તોડથુનિવયે સ્વાર્થે
સોમદેવ સૂરિ વિ. સં. ૧૦૧૬માં થયા છે. શક સંવત ૮૮૧માં સર્વ: સમાદિતમતિ: પુરત: સમસ્તો શું થયેલાં “રાષ્ટ્રકૂટ' વંશના રાજા કૃષ્ણદેવના સમકાલીન હતા. जाते त्वपायसमयेऽम्बुपतौ पतत्रे: $ આ ચમ્મુ કાવ્યમાં ઉજ્જૈનના રાજા યશોદેવનું જીવન વૃત્તાંત છે પોતા વિદ્યુતવત: શરણં ન તેડતિ II (૧૧૨) થી અને પ્રસંગોપાત જૈન દર્શનના સિદ્ધાંતોનું નિરૂપણ છે. જેમ ભરદરિયે વહાણમાંથી ડૂબતાં પક્ષીને કોઈ બચાવી શકતું $ આચાર્ય શ્રી સોમદેવ સૂરિની બૌદ્ધિક પ્રતિભા પણ બહુમુખી નથી અર્થાત્ તે દરિયામાં જ ડૂબીને મરી જાય છે તેમ મૃત્યુ સમયે ? હૈ હતી એટલે ચાણક્યના ચાતુર્યની બરોબરી કરી શકે તેવો અને પણ તને કોઈ શરણ-આશ્રય આપનાર નથી. $ રાજનિતી, અર્થનીતિમાં પણ મૂર્ધન્ય ગણાતો તેમનો “નીતિ ભલે તારી પાસે ભરપૂર ધનસંપત્તિ હોય કે પછી ધનની આશાથી છું શું વ્યાક્યામૃત' ગ્રંથ આજે પણ ઉપલબ્ધ છે.
તારા સ્વજન તારી આગળ હાજી-હા કરીને ખડે પગે તારી સેવા ? ૬ યશસ્તિલક ચમ્પ ઉપર બે ટીકા મળે છે. જેમાં “ચન્દ્રિકા” બજાવતાં હોય તો પણ તું અશરણ જ છો. હું ટીકાના રચયિતા દિગંબર શ્રુતસાગર છે જ્યારે પંકિજા'ના કર્તા ૩. સંસાર ભાવના 3 કવિ શ્રીદેવ છે.
મંતિંમતિ: પુરુષ: શરીરઆ ચમ્પ ગ્રંથ આઠ આશ્વાસો (વિભાગ, પ્રકરણોમાં વિભક્ત मेकं त्यजत्यवरमाभजते भवाब्धौ । £ છે. તેના બીજા આશ્વાસમાં શ્લોક ૧૦૫ થી ૧૫૭ ક્રમાંક સુધી શૈતૂષયોષિવ સંસ્કૃતિરેનમેષા ૬ ૧૨ અનુપ્રેક્ષાનું વિશદ વિવેચન છે અર્થાત્ કુલ ૫૩ શ્લોકોમાં નાના વિસ્વતિ વિવારે પ્રપર્વે: (૧૧૫) ૐ કાવ્યત્મક શૈલીમાં આલેખન કરવામાં આવ્યું છે. અહીં તો માત્ર આ સંસારના રંગમંચ ઉપર જીવાત્મા નામ કર્મના ઉદય પ્રમાણે હૈ કે દરેક ભાવનાના પ્રતિનિધિ રૂ૫ ૧૨ શ્લોક આપ્યા છે. અને એ જુદા જુદા શરીર ધારણ કરે છે અને એક ગતિમાંથી બીજી ગતિમાં 8 ફુ શ્લોકના અનુક્રમ નંબર સાથે ગુજરાતી અનુવાદ કર્યો છે. પ્રયાણ કરે છે–આમ જીવને સંસાર, ચતુર્ગતિરૂપ પરિભ્રમણ કુ હું ૧૦૫ થી ૧૫૭ સુધીના અનુપ્રેક્ષાના શ્લોકનું અવગાહન કરવા કરાવીને નટભાર્યા (વિદૂષકોની જેમ વિવિધ રૂપે નચાવે છે. કૅ જિજ્ઞાસુ વર્ગને ભલામણ છે. આ ગ્રંથ સન ૧૯૧૬માં તુકારામ ૪. એકત્વ ભાવના = જાદવજી શ્રેષ્ઠીએ મુંબઈથી કાવ્ય ગ્રંથમાળાના ૭૦મા મણકામાં પણ સ્વયં તમવર્તનનુ મંગાર્ન: સટીક પ્રકાશિત થયો છે.
लूतेव वेष्टयति नष्टमति: स्वमेकः । ૧. અનિત્ય ભાવના
पुण्यात पुन: प्रशमतन्तुकृतावलम्बउत्सृज्य जीवितजलं बहिरन्तरेते
તેઢામ થાવતિ વિધૂત સમસ્ત વાધમ્ II (૧૨૨). रिक्ता विशन्ति मरूतोजलयन्त्र कल्पाः।
હે આત્મન્ ! તું એકલો જ પ્રગાઢ કર્મોથી તારા આત્માને एकोद्यमं जरति यूनि महत्यणौ च
કરોળિયાના જાળાની જેમ બાંધે છે, અને પછી પુણ્યના પરિપાકથી . સર્વષ: પુનરયં યતત્તે વૃતાન્ત: (૧૦૫)
પ્રશાંત થઈને તું જ સ્વયં એકમાત્ર સુખરૂપ સિદ્ધ ગતિને પ્રાપ્ત કરે છે. મેં પ્રબુદ્ધ જીવતઃ બાર ભાવતા વિશેષાંક પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક : પ્રબુદ્ધ જીવતઃ બાર ભાવતા વિશેષાંક ૪ પ્રબુદ્ધ જીવત બાર ભાવતા વિશેષાંક ૪ પ્રબુદ્ધ જીવન:
પ્રબદ્ધ જીવન : બાર ભાવના વિરોષક જ પ્રબદ્ધ જીવન : બાર ભાવતા વિશેષાંક HR પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર ભાવતા વિશેષાંક પ્રબુદ્ધ જીવન : બીર ભાવના વિરોષક & પ્રબુદ્ધ જીવન : બીર ભીવની વિશેષાંક BN પ્રબુદ્ધ જીવન : બીર
પ્રબુદ્ધ
