________________
પ્રબુદ્ધ જીવન : બીર ભીવતા વિશેષાંક ઓગસ્ટ ૨૦૧૬ પ્રબદ્ધ જીવન : બાર ભાવના વિશેષાંક
પૃષ્ઠ ૧૨૩ પર ભાવતા વિશેષાંક BN પ્રબુદ્ધ જીવન :
બાર ભાવના અને ઈસ્લામ
ડૉ.રમજાન હસણિયા
પ્રબુદ્ધ જીવત : બીર ભાવતા વિશેષાંક BN પ્રબુદ્ધ જીવતો : બાર ભાવતા વિશેષાંક BE પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક ## પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર
[ડૉ. રમજાન હસણિયા રાપરની ગવર્મેન્ટ આર્ટ્સ એન્ડ કોમર્સ કૉલેજમાં ગુજરાતી વિષયના પ્રાધ્યાપક તરીકે ફરજ બજાવે હૈ છે. તેમણે “અર્વાચીન ગુજરાતી કવિતામાં અધ્યાત્મભાવનાનું નિરૂપણ' એ વિષય પર શોધ-નિબંધ લખી પીએચ.ડી.ની પદવી હાંસલ કરેલ છે. પાઠ્યચંદ્રગચ્છ વરિષ્ઠ પ. પૂ. મહોપાધ્યાય શ્રી ભુવનચંદ્રજી મહારાજ સાહેબ પાસે જૈન ધર્મનું જ્ઞાન મેળવી રહ્યા છે. તેમણે સાહિત્ય ઝરણું” અને “રવમાં નીરવતા' પુસ્તકોનું સંપાદન કરેલ છે. જેને ધર્મ વિષયક વ્યાખ્યાનો આપે છે. ]
ભાવ એટલે અસ્તિત્વ. અસ્તિત્વનો બોધ કરવો. તેને સમજવો બાબતોમાં સામ્યતા જોવા મળે, પરંતુ અહીં કેટલાંક સૈદ્ધાંતિક રુ. છે તેનું નામ ભાવના. અસ્તિત્વનો બોધ નથી માટે જ રાગ-દ્વેષ મુદ્દાઓની ચર્ચા કરવાની હોઈ બધી જ બાબતોમાં સમાનતા ન 8 કે થાય છે. જે જેવું છે તેવું જોવું અને તેનો સ્વીકાર કરવો. જે જેવું છે જોવા મળે તે સ્વાભાવિક છે. આમ, જે કેટલુંક સરખાપણું-આંશિક , હું તેના સ્વીકાર માટે બાર માર્ગ બતાવ્યા છે. જગતના આ સનાતન કે સર્વાશ જોવા મળ્યું તે અહીં મૂકવા યત્ન કરેલ છે. જૈન દર્શનમાં છે ૬ સત્યોને સમજવા, દૃઢ કરવા તેને વારંવાર ઘૂંટવામાં આવે તેનું જે રીતે બાર ભાવનાની વિશદ્ છણાવટ થયેલ છે, તેટલી ૬ 8 નામ ભાવના. જગતના આ સત્યોને આપણે સમજીએ છીએ. વિશતાથી ઈસ્લામમાં તેની ચર્ચા નથી થઈ. ભાવનાનો અર્થ જો કે કે પણ સમય આવે વિસારી દઈએ છીએ. તો આ તથ્યોને મનમાં જગતના સનાતન સત્યોને ઘૂંટવાની પ્રક્રિયા ગણીએ તો એ રીતે ? ૐ સ્થિર કરવા, બરાબર સમજી લેવા તેના વિશે વારંવાર ચિંતન ઈસ્લામના કોઈ તથ્યોને વારંવાર ઘૂંટીને દૃઢ કરવાની વાત પણ હૈ
કરવું આવશ્યક છે. જૈન દર્શનમાં આવતી બાર ભાવના આ તથ્યોને મારા અલ્પ અભ્યાસમાં આવી નથી. હા, ઈસ્લામની મજબૂત ! શી ઘૂંટવાની પ્રક્રિયા છે.
બાબતો તરીકે અલ્લાહ સિવાય કોઈ પૂજનીય નથી ને હજરત શા $ ઈસ્લામ સાથે બાર ભાવનાના સ્વરૂપનું અનુસંધાન શોધવું મહંમદ પયંગબર સાહેબ તેમના પ્રેષિત દિવ્ય દૂત છે તે બાબત હું થોડું મુશ્કેલ પડ્યું. આ માટે કુરાને શરીફનો અનુવાદ, પર શ્રદ્ધા, નમાજ, રોજા (ઉપવાસ), હજ (પવિત્ર યાત્રાધામ હૈ $ વિનોબાજીએ તૈયાર કરેલ “કુરાન સાર', અન્ય કેટલાંક પુસ્તકો મક્કા-મદીના યાત્રા) તથા જકાત (ફરજીયાત દાન)ની ચર્ચા છું છે તેમજ વિદ્વાન મોલવી સાહેબનો સંપર્ક કરી જે કેટલીક વિગતો વારંવાર કરવામાં આવી છે. આ બાબતો મોમિન મુસલમાન૬ સાંપડી તે આપની સમક્ષ મૂકું છું. તે પહેલાં કેટલીક સ્પષ્ટતા શ્રદ્ધાવાન મુસ્લિમ માટે ફરજિયાત કરવામાં આવી છે. પણ તેને ૬ ૐ આવશ્યક ગણાશે.
ભાવનાના સ્વરૂપ સાથે સરખાવી ન શકાય. માટે જૈન દર્શન છે હું જૈન દર્શનના પાયામાં કર્મનો સિદ્ધાંત છે. જ્યારે ઈસ્લામ પ્રમાણે જે બાર ભાવના છે તેને મળતી આવતી જે બાબતો BE કર્મસત્તાથી વિશેષ ઈશની સત્તાને પ્રાધાન્ય આપે છે. ઈસ્લામ ઈસ્લામમાં મળે છે તેની સાથે સરખામણી- તુલના કરવાનો વિકલ્પ BE કે ઈશ્વરપ્રધાન ધર્મ છે, જેમાં ખુદા, અલ્લાહ કે પરવરદિગાર જેવા જ બાકી રહે છે. આ પૂર્વભૂમિકાને સમજી બાર ભાવનાનો ઈસ્લામ કે હું વિભિન્ન નામોથી ઈશ્વરની બંદગી કરાય છે. અલબત્ત ખુદા એ સાથેનો અનુબંધ તપાસીએ. શું કોઈ દેહધારી વ્યક્તિ નથી. તેનો કોઈ એક રંગ, આકાર, શરીર (૧) અનિત્ય ભાવનાઃ બાર ભાવનાઓ પૈકીની પ્રથમ ત્રણ કું કે ચહેરો નથી. અગમ-અગોચર એવા આ તત્ત્વને સૃષ્ટિના ભાવનાઓ સંસારના સ્વરૂપને સમજવા માટે ઉપકારક થાય તેવી શું ૬ સર્વશક્તિમાન સર્જક, સંચાલક અને સંહારક તરીકે ઈસ્લામમાં છે. જિનના માર્ગે ચાલનાર સાધકે સૌથી પ્રથમ સમજીને ૬ ૬ ભજવામાં આવે છે.
સ્વીકારવાની વાત હોય તો તે છે જગતની અનિત્યતા. જગતના 8 આમ, ઈસ્લામ ઈશ્વરને કર્તા માને છે, જ્યારે જૈન દર્શન તમામ જીવો, વસ્તુ કે પદાર્થ-કશું પણ શાશ્વત નથી; બધું જ છે આ જગતના સંચાલક એવા કોઈ એક કર્તા ઈશ્વરમાં માનતું નથી. અનિત્ય છે, ક્ષણિક છે, ક્ષણભંગુર છે. ભગવાન બુદ્ધ પણ હું જૈન દર્શન વીતરાગ તીર્થંકર પરમાત્માની પૂજા કરવા કહે છે, અનિત્યતાના સિદ્ધાંતને બહુ સુક્ષ્મતાથી સમજાવ્યો છે. તેમણે હું દં પરંતુ તેમાંય પરમ સત્તાધીશને પ્રસન્ન કરવાની વાત આવતી “સર્વમ ક્ષણિકમ્' કહી અનિત્યના સિદ્ધાંતને પ્રસ્થાપિત કર્યો છે. ૨ ૐ નથી.
વિપશ્યના સાધના માર્ગનો અભ્યાસ કરનાર સાધકને પણ પ્રથમ કે આ પ્રાથમિક ભિન્નતાને લીધે કેટલીક પાયાની બાબતોમાં જ આ સત્ય દૃઢ કરાવવામાં આવે છે. [ સરખાપણું ન જોવા મળે તેવું બને. સૈદ્ધાંતિક ફેરફાર અનુભવાય. કુરાને શરીફમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે, “કુલ્લોમન અલયહા ! હું પ્રેમ, મૈત્રી, કરુણા, દયા, દાન, શીલ, તપ જેવી સર્વ સામાન્ય ફાન્યઉ-વયબકા વજહો રબ્લિકા ઝુલ જલાલે વલ ઇકરામ' અર્થાત્ હું
પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવના વિરોષક જ પ્રબદ્ધ જીવન : બાર ભાવતા વિશેષાંક : પ્રબદ્ધ જીવન : બાર ભાવના વિશેષાંક કદ પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર ભાવના વિશેષાંક કાર પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર ભાવતા વિશેષાંક : પ્રબદ્ધ જીવન : બાર
પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક જ પ્રબુદ્ધ જીવતઃ બાર ભાવતા વિશેષાંક : પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક BE પ્રબુદ્ધ જીવતઃ
