________________
પ્રબુદ્ધ જીવન : બીર ભીવતા વિશેષાંક ઓગસ્ટ ૨૦૧૬ પ્રબદ્ધ જીવન : બાર ભાવના વિશેષાંક
પૃષ્ઠ ૯૫ પર ભાવતા વિશેષાંક BN પ્રબુદ્ધ જીવન :
પૂ. કાનજીસ્વામીના સાહિત્યમાં બાર ભાવના.
'સંકલન : પન્ના મહેશભાઈ મહેતા
પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિરોષક BN પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક ## પ્રબુદ્ધ જીવત : વીર ભાવના વિશેષાંક BN પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક BN પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક ## પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર
‘ભવિકજન-આનંદજનની’ જેવા શબ્દોથી જે બાર ભાવનાને પોતાનો સુખ સ્વભાવ નથી કે આત્માને સંયોગમાંથી સુખ લેવું છે છું અનુપ્રેક્ષાને કાર્તિકેયસ્વામીએ વૈરાગ્ય ઉત્પન્ન કરવા માટે માતા પડે? જીવ! તું ભ્રમા મા... સુખ અંતરમાં છે...બહારમાં કે હું સમાન વર્ણવી છે તે મહા ભાગ્યવાન મુનીવરોની વસ્તુસ્વરૂપના સંયોગમાં શોધવાથી નહિ મળે.' જ્ઞાનસહીતની બારભાવનાનું વર્ણન પંડિત દોલતરામજી રચિત ધ્રુવજ્ઞાનાનંદ સ્વરૂપ, શુદ્ધઆત્મા સુખરૂપ છે ને પુણ્ય-પાપ ; છ ઢાળાની પાંચમી ઢાળામાં છે.
અધ્રુવ, ક્ષણિક દુ:ખરૂપ છે. આવા મહાન આત્માને શરીરમાં, હું 8 આત્મા સદાય જ્ઞાન-આનંદ સ્વરૂપ છે. તેમાં દૃષ્ટિ લગાવી મકાનમાં, સ્ત્રીમાં, પૈસામાં કે પરિવાર વગેરેમાં ક્યાંય મોહ ? કે સ્થિર રહેવાથી સમ્યગ્દર્શન અને સમ્યજ્ઞાન થાય છે. સમ્યગ્દર્શન શોભતો નથી, દીનતા શોભતી નથી. બીજા સંયોગો વડે પોતાની છે હું થયા પછી મુનિ થવા માટે, તેમ જ મુનિ થયા પછી ચિત્તની મહાનતા માનવી એ ખરેખર દીનતા છે, પરઐય છે. પોતાના હું
એકાગ્રતા માટે ભેદજ્ઞાનપૂર્વક બાર વૈરાગ્યભાવનું ચિંતન હોય સ્વરૂપના અગાધ મહિમાના ચિંતન વડે વૈરાગ્યમાં વૃદ્ધિ કરી એકાગ્ર કું
છે. આત્માની સન્મુખતા વગર એકલા શુભ વિકલ્પ કાર્ય કરે તે થવું-એમાં પરમ સુખ છે ને એ જ અનિત્યભાવનાનું સાચું ફળ ? બધું બંધમાર્ગમાં જ જાય છે, મોક્ષમાર્ગમાં નહીં. જ્ઞાનમય છે. ૐ અસ્તિસ્વભાવની એકાગ્રતા થાય તો જ રાગની નાસ્તીરૂપ વૈરાગ્ય ૨. અશરણ ભાવના કું સાચો થાય. વૈરાગ્ય ભાવનાઓનું ચિંતન કરવાથી જીવની જગતમાં અનેક મણિ-રત્નો ચિંતામણિ-પારસમણિ વગેરે છે. હું BE અંદરમાં સમભાવરૂપ સુખ પ્રગટે છે. જેમ પવનનો ઝપાટો રક્ષા માટેના અનેક મંત્ર-તંત્ર વિધિવિધાન ઉપાયો છે પરંતુ જીવને IE ૐ લાગવાથી અગ્નિ ભભૂકી ઉઠે છે તેમ વૈરાગ્યભાવનારૂપી પવનનો મરણથી બચાવવા કોઈ સમર્થ નથી. ભલે પછી એ દેવેન્દ્ર, સુરેન્દ્ર, ૪ ૨ ઝપાટો લાગવાથી સુખની દશા વૃદ્ધિગત થાય છે. આ રીતે બાર વિદ્યાધર, રાજા કે ચક્રવર્તી હોય, મરણ કાળે એને કોઈનું શરણ ૨ ૐ ભાવના ભવ્ય જીવોને આનંદ દેનારી છે.
નથી. રત્નત્રયરૂપી વિતરાગીયંત્ર સિવાય બીજું કોઈ શરણું નથી. કે ૧. અધ્રુવ - અનિત્ય ભાવના
વૈરાગ્યભાવના વડે રત્નત્રયને આરાધી મોક્ષને સાધો એવો શું ભગવાન ઋષભદેવ નીલાંજનાદેવીના દેહની ક્ષણભંગુરતા વિતરાગી સંતોનો ઉપદેશ છે. ડું દેખીને વૈરાગ્ય પામ્યા. અનેક રાજાઓએ આકાશમાં ખરતો તારો જેમ સિંહ મૃગલાને મારી નાખે છે તેમ કાળ એટલે કે મૃત્યરૂપી $
દેખીને, કે વાદળોને વિખેરાઈ જતા દેખીને સંસાર, શરીરાદિ સિંહ સમસ્ત સંસારી જીવોને મારી નાખે છે. સંયોગનો સ્વભાવ 9 પરપદાર્થની અધ્રુવતા ચિંતવીને, તેમનો આશ્રય છોડીને, ધ્રુવ જ અશરણ છે. તે ક્યાંથી શરણ આપે? જગતના મંત્ર-તંત્ર- 9 & એવા પોતાના જ્ઞાનસ્વભાવનો આશ્રય કર્યો છે. આ અધુવ ઔષધ જીવને પુણ્ય હોય તો મળે છે, પણ તે મરણથી તો બચાવી લે ભાવનાનું તાત્પર્ય છે.
શકતું જ નથી. મરણથી બચવું હોય તો શરણ સ્વભાવનું લેવું છે મુનિદશામાં આત્મામાં ઝુલતા સનત મુનિરાજ, પોતાના જ થુંકથી પડે. સ્વભાવના શરણે મોક્ષદશા થતાં મરણ મટી જાય છે. હું - જેનો ઇલાજ થઈ શકે છે તેવા કોઢવાળા શરીર પ્રત્યે એકદમ ઉદાસીન જગતને, મરણતણી બીક છે પણ જ્ઞાનીને તો આનંદની લહેર $ થઈ, આત્માના ભવરોગને વૈરાગ્ય ભાવનાના રસવડે રત્નત્રય છે. જેમ કોઈ ઈશ્વર આ જગતના કર્તા-હર્તા નથી તેમ બીજો છે હૈં ઔષધિથી મટાડે છે.
જીવ આ જીવને મારનાર કે શરણ દેનાર નથી. આ આત્માને - શરીર, ઘર, ધન, કુટુંબીજનો, સેવકો, ઈન્દ્રિયસંયોગો બધા બીજાનું શરણ માનવું છે તો, ઈશ્વરને જગતના કર્તા માનવા જેવું કદ
નાશવંત છે એમ જણાય છતાં ક્યારેક એવો વિકલ્પ આવે છે કે અજ્ઞાન છે. અરિહંતનું શરણું વ્યવહારથી અને સ્વ-સ્વભાવનું E “જ્યાંસુધી આ સંયોગો પાસે છે ત્યાં સુધી તો એમાંથી સુખ લેવા શરણું નિશ્ચયથી લેતા સાચો વૈરાગ્ય જાગશે. ૐ દો.” પૂ. કાનજીસ્વામી આવા વિકલ્પને ટાળવા ઉત્તર આપે છે કે ૩. સંસાર ભાવના કે “સંયોગ વિદ્યમાન હોય ત્યારે પણ એમાં સુખ નથી. સંયોગ સંસારમાં નરક, તિર્યંચ, મનુષ્ય અને દેવ એ ચાર ગતિમાં કે [ સંયોગમાં; સંયોગ આત્મામાં નહીં અને આત્મામાં સંયોગ નહીં. દુઃખ કહ્યું છે. દેવગતિમાં પણ દુઃખ કહ્યું છે, કેમકે ત્યાં જીવને જે જુ $ આત્માનું સુખ આત્મામાં હોય, કે સંયોગમાં ? આત્માનો મિથ્યાત્વાદિ પરભાવ છે તે જ દુ:ખ છે. મિથ્યાત્વને લીધે જીવ
૧ પ્રબદ્ધ જીવત : બાર ભાવના વિરોષક જ પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર ભાવના વિશેષાંક BN પ્રબુદ્ધ જીવન : બીર ભાવના વિશેષાંક ક્ષણ પ્રબુદ્ધ જીવન : બાર ભાવના વિશેષાંક ## પ્રબુદ્ધ જીવન : બીર ભાવની વિશેષાંક 3 પ્રબુદ્ધ જીવન : બીર
પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક જ પ્રબુદ્ધ જીવતઃ બાર ભાવતા વિશેષાંક : પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક પ્રબુદ્ધ જીવત : બાર ભાવતા વિશેષાંક BE પ્રબુદ્ધ જીવતઃ
