Prabuddha Jivan 2010 08 09 Paryushan Parv Visheshank

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 9

ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૦
પ્રબુદ્ધ જીવન મનોવ્યગ્રતા અનુભવી અને તે વ્યગ્રતાને શાસનદેવી સમક્ષ પ્રગટ એ જ આપણે માટે આ કાળમાં અજોડ અને પરમ ઉપયોગી સાધન કરતાં કહ્યું કે, માતા! હું તો અલ્પમતિ જડ જેવો છું. ગણધર છે. ભગવાન શ્રી સુધર્માસ્વામીજીએ રચેલા ગ્રન્થોને યથાર્થ રુપમાં જોવા વિષયવસ્તુ જોગી બુદ્ધિ પણ મારામાં નથી, એટલે હું તેની વૃત્તિ રચું અને મારા સમવાયાંગ અને નંદી અનુસાર પ્રસ્તુત આગમમાં ૩૬૦૦૦ અજ્ઞાનપણાથી તેમાં જો કોઈ પણ ઉત્સુત્ર મારાથી કહેવાઈ જાય, પ્રશ્નોનું વ્યાકરણ છે. એમાં ચર્ચેલા વિષય સંબંધી અનેક સૂચનાઓ તેથી મને મહાપાપ લાગે! ઉસૂત્રકથન કરનારને અનંત સંસારમાં પ્રાપ્ત થાય છે. તેમાં સમય, પરસમય, જીવ, અજીવ, લોક અને પરિભ્રમણ કરવું પડે, એવું પૂર્વાચાર્ય પરમર્ષિઓનું કથન છે. આ અલોક વ્યાખ્યાન છે. સમવાયાંગ અનુસાર ગૌતમ ગણધર ઉપરાંત એક મુંઝવણ અને મારી બીજી મુંઝવણ એ છે કે તમારી વાણી પણ અનેક દેવ, દેવી, શ્રાવક-શ્રાવિકાઓએ પૂછેલા પ્રશ્નોનો તેમાં ઉલ્લેખ અલંઘનીય છે; માટે તમે જ કહો કે મારે કરવું શું?
શ્રી અભયદેવસૂરિજી મહારાજાને શાસનદેવીએ પણ સુંદર અને આ આગમનો ઊંડાણપૂર્વક અભ્યાસ કરવાથી ખ્યાલ આવે છે સચોટ જવાબ દીધો છે. શાસનદેવીએ કહ્યું કે હે સુજ્ઞશિરોમણિ! કે પ્રસ્તુત આગમમાં વર્તમાન વૈજ્ઞાનિક શોધોનું પ્રકરણ કરેલું છે. સિદ્ધાંતના અર્થની વ્યાજબી વિચારણા કરવાની તમારામાં યોગ્યતા પ્રસ્તુત ગ્રંથ તત્ત્વવિદ્યાનો આકારગ્રંથ છે તેમાં ચેતન-અચેતન બંને છે, એવી મારી ખાત્રી છે. આમ છતાં પણ, જો ક્યાંક સંદેહ પડે તો તત્ત્વોની વિશદ જાણકારી ઉપલબ્ધ છે. ટૂંકમાં વિશ્વવિદ્યાની કોઈ તમે મને યાદ કરજો, એટલે હું તરત જ તમારી પાસે હાજર થઈશ એવી શાખા નહીં હોય જેની આ ગ્રંથમાં પ્રત્યક્ષ કે અપ્રત્યક્ષ રીતે અને તમારી સૂ ચવેલી સં દેહવાળી બાબત ભગવાન શ્રી ચર્ચા કરી ન હોય. તત્ત્વવિદ્યાનો આટલો વિશાળ ગ્રંથ હજુ સુધી સીમંધરસ્વામીજીને પૂછી આવીને તમને જણાવીશ.
જ્ઞાત નથી. આ આગમમાં એવા સેંકડો વિષયોનું પ્રતિપાદન કરેલું શાસનદેવીએ આ પ્રમાણે ઉત્સાહ અને આશ્વાસન આપવાથી, છે જે બુદ્ધિ દ્વારા ગ્રાહ્ય નથી. આચાર્ય ભગવાન શ્રીમદ્ અભયદેવસૂરીશ્વરજી મહારાજાએ, શ્રી જ્ઞાનના સાગર એવા આ ભગવતિસૂત્રમાં જો કે ગણિતાનુયોગની આચારાંગ અને શ્રી સૂયગડાંગ નામના બે અંગસૂત્રો સિવાયના, પ્રધાનતા છે તો પણ દ્રવ્યાનુયોગ, ચરિતાનુયોગ અને કથાનુયોગના શ્રી ઠાણાંગસૂત્ર આદિ નવ અંગસૂત્રોની વૃત્તિઓની રચના કરવાનો પાઠ પણ જોવા મળે છે. સૂત્રમાં ઉપદેશ અને સિદ્ધાંતનો સંયોગ થવાથી સ્વીકાર કર્યો. આવા દુષ્કર કાર્યનો સ્વીકાર કરવાની સાથે, એ સૂત્ર વધારે ઉપાદેય, શ્રદ્ધેય અને પૂજ્ય બને છે. મહાપુરુષે એવી પણ દુષ્કર પ્રતિક્ષા ગ્રહણ કરી કે જ્યાં સુધી શ્રી સૂત્રમાં અસંવૃત અણગાર, સંસ્કૃત અણગાર, કર્મોના પ્રકારો, ઠાણાંગસૂત્ર આદિ નવેય અંગસૂત્રોની વૃત્તિઓને રચવાનું કાર્ય હું વેશ્યાઓ, જીવોની વિવિધ જાતિ, દેવગતિ અને મનુષ્યગતિનું પરિપૂર્ણ કરું નહિ, ત્યાં સુધી મારે હંમેશાને માટે આયંબિલ જ વિસ્તૃત વિવેચન, ઈન્દ્રલોકની સભાનું વર્ણન વગેરે અનેક વિષયોની
ચર્ચા કરેલી છે. વળી પ્રસ્તુત આગમમાં ગતિવિજ્ઞાન, ભાવિતાત્મા નવાંગી ટીકાકાર આચાર્ય ભગવાન શ્રીમદ્ અભયદેવસૂરીશ્વરજી દ્વારા આકાશ ગમન, પૃથ્વી આદિ સ્થાવર જીવોના શ્વાસ-ઉચ્છવાસ, મહારાજાએ, શાસનદેવીની પ્રેરણાને પામીને નવ અંગસૂત્રો ઉપરની સાર્વભોમ ધર્મોનું પ્રવચન, ગતિપ્રવાદ અધ્યયનની પ્રજ્ઞાપના, વૃત્તિઓની રચના કરી, એવું શ્રી પ્રભાવક ચરિત્રના રચયિતા આચાર્ય કૃષ્ણરાજિ, તમસ્કાય, પરમાણુની ગતિ, દૂરસંચાર આદિ અનેક શ્રી પ્રભાચન્દ્રસૂરિજીએ જણાવ્યું છે.
મહત્ત્વપૂર્ણ પ્રકરણ છે જેનું વૈજ્ઞાનિક દૃષ્ટિથી અધ્યયન અપેક્ષિત આપણા ઉપર એ મહાપુરુષનો પણ અસાધારણ કોટિનો ઉપકાર છે. છે. આજે આપણે આ શ્રી ભગવતીજી સૂત્રનો રસાસ્વાદ લઈ શકીએ, પ્રસ્તુત આગમનો પૂર્ણ આકાર આજે ઉપલબ્ધ નથી પરંતુ જેટલો સૂત્રોના અર્થો કરીને રહસ્યને સમજી શકીએ છીએ, તે નવાંગી ઉપલબ્ધ છે તેમાં હજારો પ્રશ્નો ચર્ચીત થયેલા છે. ઐતિહાસિક દૃષ્ટિથી ટીકાકાર શ્રી અભયદેવસૂરીશ્વરજી મહારાજાના પુણ્યપ્રાભારનો આચાર્ય સંખલિ ગોશાલ, જમાલિ, શિવરાજર્ષિ, સ્કંદક સંન્યાસી પ્રભાવ છે. એ મહાપુરુષે શ્રી ઠાણાંગસૂત્ર આદિ નવ અંગસૂત્રો વગેરે પ્રકરણ બહુ જ મહત્ત્વપૂર્ણ છે. તત્ત્વચર્ચાની દૃષ્ટિથી જયન્તી, ઉપર એવી તો સરળ, સરસ અને સવિસ્તર ટીકાઓ રચી છે કે એના મદદુક, શ્રમણોપાસક, રોહ અણસાર, સોમિત બ્રાહ્મણ, ભગવાન જ પ્રતાપે, ગણધર ભગવાન શ્રી સુધર્માસ્વામીજીએ સૂત્રોમાં ગૂંથેલી પાર્શ્વના શિષ્ય કાલાસવેસિય, તુંગિયા નગરીના શ્રાવકો વગેરે શ્રી જિનવાણીનું આપણે સુધાપાન કરી શકીએ છીએ. અગિયાર પ્રકરણો પઠનીય છે. ગણિતની દૃષ્ટિએ ગાંગેય અણગારના પ્રશ્નોત્તર અંગસૂત્રોના શબ્દાર્થને સમજવાને માટે, શ્રી શીલાં કાચાર્ય બહુ મુલ્યવાન છે. પ્રસ્તુત આગમમાં એવા અનેક પ્રસંગો પ્રાપ્ત મહારાજાની બનાવેલી શ્રી આચારાંગસૂત્રો અને શ્રી થાય છે જેમાં તત્ત્વની ચર્ચાઓ કરતા જુદા જુદા ધર્મોના આચાર્યોમાં સૂયગડાંગસૂત્રની બે ટીકાએ તથા શ્રી અભયદેવસૂરિજી મહારાજાની ધાર્મિક ઉદારતાનો યથાર્થ પરિચય પ્રાપ્ત થાય છે. કુણિક અને ચેટક બનાવેલી શ્રી ઠાણાંગસૂત્ર આદિ નવ અંગસૂત્રોની નવ ટીકાઓ, વચ્ચેના યુદ્ધનું માર્મિક વર્ણન પણ છે.
કરવું.