________________
ઓગસ્ટ-સપ્ટેમ્બર ૨૦૧૦
પ્રબુદ્ધ જીવન
પ્રશ્નો અહીં મુખ્ય છે.
ઉત્તર ૫ : ચપળ સ્વભાવી, મૂર્ખ, કદાગ્રહી, વિશ્વાસઘાતી પુરુષ રસમય પ્રશ્નોત્તર શૈલીની પોતાની સ્વતંત્ર આગવી મહત્તા છે. મરીને સ્ત્રી થાય. સંતોષી, વિનયવાદી સ્ત્રી મરીને પુરુષ થાય. આ શૈલીમાં વિષયનો બોધ અત્યંત સુલભ બની જાય છે. વિજ્ઞાન સાર : જૂઠું ન બોલો. આળ ન ચડાવો. How અને Why આ બે સૂત્રોને લઈને વસ્તુના અંતર સુધી પ્રવેશ પ્રશ્ન ૭ : કયા કર્મથી જીવ નપુંસક થાય? કરે છે. પાશ્ચાત્ય તત્ત્વચિંતક સોક્રેટીસની પ્રશ્નપદ્ધતિનું અત્રે સ્મરણ ઉત્તર ૭ઃ જે પુરુષ પશુઓને નિલંછન કરે (પુરુષ ચિહ્નથી થયા વગર રહેતું નથી. આજની નવી શિક્ષણ તાલીમ પદ્ધતિમાં શિક્ષક રહિત કરે તેમના કાન, ગલકંબલ વગેરે અવયવો છેદે, જીવહિંસા પ્રશ્નોત્તર પદ્ધતિ દ્વારા વિષયના હાર્દ સુધી છાત્રોને પહોંચાડે છે. આ કરે તે પુરુષ મરીને નપુંસક થાય.) ગૌતમ-પૃચ્છામાં પ્રશ્નકર્તા ગૌતમ સ્વામી છે અને ઉત્તરદાતા ખુદ સાર : નિષ્ફરપણે પશુઓના અંગો કાપવા તે કડવી તુંબીમાં સર્વજ્ઞ મહાવીર પ્રભુ છે એટલે આ પદ્ધતિને વિશેષ ગૌરવ મળ્યું છે ઝેરનો વઘાર કરવા જેવું છે. અને વિષયનું તલસ્પર્શી જ્ઞાન બાળજીવોને મળે છે.
પ્રશ્ન ૮: કયા કારણથી જીવ અલ્પ આયુષ્ય વાળો થાય છે ? આપણને પ્રશ્ન થાય છે કે ચાર જ્ઞાનના ધણી એવા ગૌતમસ્વામી ઉત્તર ૮ : નિર્દયી, જીવહિંસા કરનાર, પરલોકમાં ન માનનાર, પોતે બધું જાણતા હોવા છતાં શા માટે પ્રશ્નો પૂછે છે? કારણ સંક્લેશ પરિણામી અલ્પ આયુષી થાય. ગૌતમ માને છે કે ભગવાન પોતાથી વિશેષ છે. વળી પોતાના સાર : જીવહિંસા, કામવાસનાથી દૂર રહો. જ્ઞાન પર ભગવાનના સહી-સિક્કા થઈ જાય, સ્ટેમ્પ મરાઈ જાય તો પ્રશ્ન : કયા કર્મના ઉદયથી જીવ પરભવે દીર્ઘ આયુષી થાય છે? જ પોતાના જ્ઞાનના ચેકની કિંમત. વળી તીર્થકરની વાણીનો અતિશય ઉત્તર ૯: દયાળુ અને બીજાને અભયદાન આપનાર, પરભવે દીર્ધાયુષી પ્રભાવ પડે-સૌ સૌની ભાષામાં સૌ સમજી જાય-ખરેખર ગૌતમ થાય. સ્વામીએ અબુધ જીવોને બોધ પમાડવા માટે પ્રભુને પ્રશ્નો પૂછી સાર : નિષ્કપટ ભાવે જીવદયા પાળો અને પરભવે લાંબુ આયુષ્ય જગત પર ઉપકાર કર્યો છે.
ભોગવો. આ ગ્રંથમાં પૂર્વાચાર્ય રચિત મૂળ ૬૪ ગાથાઓ છે. ૧ થી ૧૦ પ્રશ્ન ૧૦, ૧૧ : ક્યા કર્મથી જીવ અભોગી અને કયા કર્મથી ગાથામાં મંગળાચરણ અને ગૌતમે પૂછેલા ૪૮ પ્રશ્નો છે. ગાથા ભોગી, મહાસુખી થાય? ૧૧ થી ૬૪માં મહાવીરે આપેલા ઉત્તરો છે.
ઉત્તર ૧૦, ૧૧: દાન ન આપનાર, દાન આપીને પસ્તાવો પ્રશ્ન ૧ : હે ભગવાન જીવ નરકે કેમ જાય છે?
કરનાર, બીજાને દાન આપતાં રોકનાર ભોગ-સુખ વિનાનો થાય. ઉત્તર ૧: ભગવાને ઉત્તર આપતાં ચાર ગતિનું સ્વરૂપ સમજાવતાં ઉલ્લસિત ભાવે સુપાત્રે દાન આપનાર ભોગ સુખવાળો થાય. કહ્યું છે પોતાના કર્માનુસાર જીવ ચાર ગતિમાં જાય છે. પાંચ અણુવ્રતોનો સાર : દાન આપો – નાદાન ન બનો. વિરાધક. અતિશય ક્રોધી, માયાવી, લોભી, રૌદ્ર સ્વભાવી, કૃતની જીવ પ્રશ્ન ૧૨, ૧૩ : કયા કર્મના ઉદયથી જીવ સૌભાગી લોકપ્રિય નરકે જાય.
થાય છે અને કયા કમેં જીવ દુર્ભાગી થાય છે? સાર : હિંસા દુઃખની ખાણ છે, લોભ પાપનો બાપ છે, દુર્ગતિનો ઉત્તર ૧૨, ૧૩ : જે દેવ ગુરુ, સાધુનો વિનય કરે, કટુ વચન ન દરવાજો છે.
બોલે તે દર્શનીય થાય છે. અહંકારી, દેવ-ગુરુ-સાધુની નિંદા કરે, પ્રશ્ન : જીવ સ્વર્ગ કયા કારણથી જાય છે?
પરને પીડે તે દુર્ભાગી થાય. ઉત્તર ૨: તપ, સંયમ, દાનની રુચિવાળો, રત્નત્રયનો આરાધક, અત્યંત સાર : પરગુણની અનુમોદના, સ્વદોષની ગહ કરો. શ્રદ્ધાવંત, ભદ્ર, સરળ પરિણામી દેવલોક જાય છે.
પ્રશ્ન ૧૪, ૧૫ : કયા કર્મો જીવ બુદ્ધિશાળી અને ક્યા કર્મે દુર્બુદ્ધિ સાર : રત્નત્રયમાં અજોડ નિષ્ઠા રાખો. ભૂલનો એકરાર કરી માફી મૂર્ખ બને ? માગો. સરળ બનો.
ઉત્તર ૧૪, ૧૫ : શ્રુતજ્ઞાનની ભક્તિ કરનાર, શાસ્ત્રોનું પઠન-પાઠન, પ્રશ્ન ૩, ૪: કયા કમેં જીવ તિર્યંચ બને? મનુષ્ય થાય? કરનાર-કરાવનાર બુદ્ધિશાળી થાય. તપસ્વી જ્ઞાની ગુરુની નિંદા કરનાર
ઉત્તર ૩, ૪: જે જીવ નિર્દયી, માયાવી, મિત્રદ્રોહી હોય તે મરીને તે બુદ્ધિ વગરનો થાય. તિર્યંચ થાય. સરળ સ્વભાવી, નિરાભિમાની, મંદ કષાયી, સંતોષી, અલ્પ સાર : ભણે, ભણાવે જ્ઞાન તે થાય નિર્મળ બુદ્ધિ, નિંદક બને પરિગ્રહી, દેવ, ગુરુ, ધર્મનો ભક્ત મરીને મનુષ્ય થાય. સાર : બુદ્ધિની વક્રતા છોડી સરળ બનો.
પ્રશ્ન ૧૬, ૧૭ : કયા કર્મથી જીવ પંડિત થાય? કયા કર્મથી મૂરખ પ્રશ્ન ૫ : પુરુષ મરીને સ્ત્રી શાથી થાય? સ્ત્રી મરીને પુરુષ શાથી થાય ? થાય ?
ઉત્તર ૧૬, ૧૭ : વડીલોની સેવા કરનાર, તત્ત્વોનો જિજ્ઞાસુ,
