________________
‘તિથિ:' શબ્દ “પહેલી વિભક્તિનો સૂચક છે. પૂર્વતિથિનો | એટલે કે તેઓ પૂનમ - અમાસની ક્ષયવૃદ્ધિએ ચૌદશને ક્ષય એવો અર્થ પ્રઘોષકારને અભિપ્રેત હોત તો તેમણે | બદલે તેરસની ક્ષયવૃદ્ધિ કરે છે. આમ કરવાથી ક્ષયના તિથિ શબ્દને “છઠ્ઠી વિભક્તિનો પ્રત્યય લગાવ્યો હોત. | પ્રસંગે ઉદિત ચૌદશને તેઓ પૂનમ - અમાસ બનાવી દે
વળી ઉમાસ્વાતિ મહારાજના પ્રઘોષમાં “તિથિઃ | છે અને વૃદ્ધિના પ્રસંગે ઉદિત ચૌદશને તેઓ બીજી તેરસ કાર્યા-"પદમાં “કાર્ય' શબ્દ સાથે સ્ત્રીલિંગનું કૃદન્ત “કાર્યા' | બનાવી દે છે. આ રીતે ઉદિત તિથિ પ્રાપ્ત થઈ હોય મૂકવામાં આવ્યું છે, જેનો અર્થ “તિથિ કરવી", એવો જ | ત્યારે તેની જ આરાધના કરવાના શાસ્ત્રીય સિદ્ધાંતની કરી શકાય . પ્રદોષકારને જો “ક્ષય કરવો' એવો અર્થ અવહેલના થાય છે. અભિપ્રેત હોત તો તેઓ “કાર્યા' એવું સ્ત્રીલિંગ કૃદન્ત ન - લયવૃદ્ધિનો આ વિચિત્ર સિદ્ધાંત તેઓ ભાદરવા સુદ મૂકતાં કાર્ય: એવું પુલિંગ કૃદન્ત મૂકત. આ કારણે “ક્ષયે ! પાંચમની ક્ષયવૃદ્ધિ પ્રસંગે પણ લાગુ કરે છે. લૌકિક પૂર્વા તિથિ: કાર્યા'નો અર્થ “પૂર્વતિથિનો ક્ષય કરવો', | પંચાંગમાં જ્યારે પાંચમની ક્ષયવૃદ્ધિ આવતી હોય ત્યારે એવો હરગીઝ થઈ શકે નહિ. સંસ્કૃત વ્યાકરણનું સામાન્ય તેઓ ત્રીજની વૃદ્ધિ કરે છે અને પંચાંગની ઉદિત ચોથે જ્ઞાન ધરાવનારના ગળે પણ આ વાત સહેલાઈથી ઉતરી | સંવત્સરી કરવાને બદલે ત્રીજે અથવા પહેલી પાંચમે જવી જોઈએ, તો પછી સંસ્કૃતમાં ભારે વિદ્વત્તા પ્રાપ્ત સંવત્સરી કરે છે. આ રીતે પર્યુષણના આઠે આઠ દિવસ કરનાર એક તિથિના અનેક ધુરંધર આચાર્ય મહારાજો દરમિયાન એકપણ તિથિની ક્ષયવૃદ્ધિ ન આવતી હોય તો શા માટે આ સત્ય નહિ સ્વીકારતા હોય ?
પણ એક સંવત્સરી ફરી જવાને કારણે આઠે આઠ એક તિથિ વર્ગ ઉમાસ્વાતિ મહારાજના પ્રઘોષનો દિવસ ફરી જાય છે. એક પાંચમની આરાધનાનો કોયડો જે અર્થ કરે છે, તે ખગોળની દૃષ્ટિએ પણ બંધબેસતો | સલઝાવવામાં તેઓ સંવત્સરી મહાપર્વ અને પર્યુષણાની નથી. પર્વતિથિનો ક્ષય હોય ત્યારે તેઓ પૂર્વની તિથિનો
અઠ્ઠાઈના આઠે આઠ દિવસ બદલી નાંખે છે. આ વર્ષે ક્ષય કરી તેને ક્ષીણ પર્વતિથિની સંજ્ઞા આપે છે. આમ
પણ આવું જ બનવાનું છે. કરવા જતાં દાખલો લઈએ તો ઉદિત સાતમને આઠમની
હવે બે તિથિ વર્ગ ઉમાસ્વાતિ મહારાજના પ્રઘોષનું સંજ્ઞા મળી જાય છે અને તે દિવસે ઉદિત આઠમ
જે અર્થઘટન કરે છે, તેની સમીક્ષા કરીએ. તેઓ માનવામાં આવે છે. સૂર્યોદય સમયે આકાશમાં જે તિથિ
પ્રઘોષનો અર્થ નીચે મુજબ કરે છે : પ્રવર્તમાન હોય તેને એક તિથિના આચાર્યો કેવી રીતે
ક્ષયના પ્રસંગે પૂર્વતિથિ કરવી અને વૃદ્ધિના પ્રસંગે બદલી શકે? તેવી જ રીતે લૌકિક પંચાંગમાં બે આઠમ
ઉત્તરતિથિ કરવી.” હોય ત્યારે ઉદિત આઠમને તેઓ બીજી સાતમની સંજ્ઞા
આ રીતે તેઓ લૌકિક પંચાંગમાં દાખલા તરીકે આપી દે છે. આ તથાકથિત બીજી સાતમના સૂર્યોદય
આઠમનો ક્ષય આવે ત્યારે સાતમના દિવસને સાતમ ટાણે ચંદ્ર તો આઠમની પરિસ્થિતિમાં આવી ગયો છે, તેમ
તરીકે સ્વીકારી આઠમનું પણ તેમાં અસ્તિત્વ હોવાથી તે છતાં વીતી ગયેલી તિથિને પાછી પ્રવર્તાવવાની ચેષ્ટા પણ
દિવસે આઠમની આરાધના કરે છે અને આઠમની વૃદ્ધિ હાસ્યાસ્પદ બની રહે છે.
આવે ત્યારે પહેલી આઠમને ફલ્ગ અથવા નપુંસક આઠમ એક તિથિ વર્ગ દ્વારા ઉમાસ્વાતિ મહારાજના
તરીકે કાયમ રાખી બીજી આઠમે આઠમ પર્વતિથિની પ્રઘોષનો જે કઢંગો અર્થ કરવામાં આવે છે તેની અજમાયશ
આરાધના કરે છે. આ જ નિયમ તેઓ પૂનમ-અમાસની તેઓ પૂનમ અથવા અમાસની ક્ષયવૃદ્ધિએ કરે છે, ત્યારે
ક્ષયવૃદ્ધિ અને ભાદરવા સુદ પાંચમની ક્ષયવૃદ્ધિમાં લાગુ તો ભારે અનર્થ પેદા થાય છે. લૌકિક પંચાંગમાં જ્યારે
કરે છે. આ અર્થઘટન વ્યાકરણ, ખગોળ, તર્ક અને પૂનમ અથવા અમાસની ક્ષયવૃદ્ધિ આવે છે, ત્યારે એક
કૉમન- સેન્સની દૃષ્ટિએ અણિશુદ્ધ છે, તો પણ વિધિની તિથિના આચાર્યો શું કરે છે ? તેઓ પૂનમ અથવા
વિચિત્રતા એ છે કે આવું સાચું અર્થઘટન કરનારાઓ અમાસની ક્ષયવૃદ્ધિએ અગાઉની તિથિની ક્ષયવૃદ્ધિ કરવાના પોતાના વિચિત્ર નિયમનો બે વખત ઉપયોગ કરે છે. |
આજે લઘુમતીમાં છે. = પર્વતિથિના સત્યની શોધમાં D ૧૨ મેં
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
