________________
e܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀܀
થતીમાંકિર્ણaઈતિથિવીડિવB
કેવીરીતે થયો જ
પરમાત્મા શ્રી મહાવીરદેવના કાળમાં બીજ . | કોઈ મતભેદ નહોતો. જૈન પંચાંગમાં પોષ અને અષાઢ એ પાંચમ - આઠમ - અગિયારસ - ચૌદસ - પૂનમ -
બે જ મહિનાની વૃદ્ધિ આવતી હતી. જૈન પંચાંગનો અમાસ વગેરે ૧૨ તિથિઓની આરાધના આખો સંઘ
વિચ્છેદ થવાથી જૈનોએ જે લૌકિક પંચાંગ અપનાવ્યું તેમાં સાથે મળી કરતો હતો. પકુખીની આરાધના ચૌદશે, ત્રણ
શ્રાવણ, ભાદરવા વગેરેની પણ વૃદ્ધિ આવવા લાગી, જેને ચોમાસીની આરાધના કારતક સુદ પૂનમ, ફાગણ સુદ
કારણે સંવત્સરી કયા મહિનામાં કરવી એ વિશે વિવિધ પૂનમ અને અષાઢ સુદ પૂનમે કરવામાં આવતી અને
ગચ્છો વચ્ચે મતભેદો થયા, જે આજ પર્યત ચાલુ રહ્યા છે. સંવત્સરી ભાદરવા સુદ પાંચમની થતી. કોઈ બાબતમાં
આજે લૌકિક પંચાંગમાં શ્રાવણ માસની વૃદ્ધિ હોય વિવાદ કે વિખવાદને કોઈ સ્થાન નહોતું. ભગવાન શ્રી
ત્યારે સમગ્ર તપાગચ્છ ભાદરવા માસમાં જ સંવત્સરીની મહાવીરદેવના નિર્વાણ પછી ૯૯૩ વર્ષે આચાર્ય શ્રી
આરાધના કરે છે, જ્યારે ખરતર ગચ્છ દ્વિતીય શ્રાવણમાં કાલિકસૂરિજીએ સંવત્સરી ભાદરવા સુદ ચોથની
સંવત્સરી કરે છે. તેવી જ રીતે ભાદરવા માસની વૃદ્ધિ
હોય ત્યારે ખરતર ગચ્છ પ્રથમ ભાદરવામાં અને તપાગચ્છ કરી. તેને કારણે ત્રણ ચોમાસી પણ પૂનમને બદલે ચૌદશની થઈ. આ પહેલવહેલું પરિવર્તન હતું, પણ તે
બીજા ભાદરવામાં સંવત્સરી કરે છે. આ રીતે સંવત્સરી સકળ સંઘે એકમતે સ્વીકાર્યું હતું અને શાસ્ત્રો દ્વારા
બાબતમાં પ્રથમ વિવાદ તેરમી સદીમાં તપાગચ્છ અને અબાધિત હતું, માટે તેને લઈને પણ કોઈ મતભેદ કે
ખરતરગચ્છ વચ્ચે થયો. તપાગચ્છના બે વર્ગો વચ્ચે મનભેદ થયા નહોતા. તો પછી તિથિસંબંધી વિવાદનો
સંવત્સરીનો વિવાદ તો છેક વિક્રમની વીસમી સદીના મધ્ય પ્રારંભ કેવી રીતે થયો ?
ભાગમાં થયો, જેની વિગતો આપણે હવે પછી મેળવીશું. વિક્રમ સંવત ૧૧૫લ્માં ચન્દ્રપ્રભાચાર્યે પકુખીની
જૈન પંચાંગમાં પર્વતિથિઓની વૃદ્ધિ ક્યારેક જ
આવતી, પણ ક્ષય નિયમિત આવતા હતા. વિક્રમની આરાધના ચૌદશને બદલે પૂનમમાં સ્થાપિત કરી, તેમાંથી જ પૌષ્ટ્રમીયમ ગચ્છનો જન્મ થયો. ત્યાર બાદ ઔદયિક
દસમી શતાબ્દિ પછી જૈન પંચાંગનો વિચ્છેદ થયો અને તિથિ વિશેની માન્યતાની બાબતમાં તપાગચ્છ અને
જૈન સંઘે જે લૌકિક પંચાંગ અપનાવ્યું તેમાં પર્વતિથિની અંચલગચ્છ, ખરતરગચ્છ વગેરે વચ્ચે મતભેદો થયા.
ક્ષયવૃદ્ધિ બંને અવારનવાર આવવા લાગી. આવા તપાગચ્છના આચાર્યો સૂર્યોદય સમયે જે તિથિ હોય તેને
| ક્ષયવૃદ્ધિના પ્રસંગે પર્વતિથિની આરાધના કઈ રીતે કરવી જ ઉદિત તિથિ માનતા હતા. અન્ય ગચ્છો પ્રવર્તમાન
તેનું સ્પષ્ટ માર્ગદર્શન આચાર્ય ઉમાસ્વાતિ મહારાજના તિથિને ઉદિત તિથિ ગણતા હતા. આ રીતે મતભેદો
પ્રઘોષમાં પ્રાપ્ત થાય છે. આ પ્રઘોષ બહુ સ્પષ્ટપણે એમ વધતા ગયા. ખરતરગચ્છ ચૌદશે ચોમાસી અને ભાદરવા
કહે છે કે પર્વતિથિનો ક્ષય હોય ત્યારે તેની આરાધના
અગાઉની તિથિમાં કરવી અને વૃદ્ધિ હોય ત્યારે બે તિથિ સુદ ચોથે સંવત્સરી કરવાની કાલિકસૂરિ મહારાજે શરૂ કરેલી પરંપરા જાળવી રાખી પણ ઉદિત તિથિની
પૈકી બીજી તિથિમાં આરાધના કરવી, તેમાં એવો કોઈ વ્યાખ્યામાં તેઓ પણ નવા ગચ્છોના વિચારના હતા.
આદેશ કે ઉપદેશ નથી કે ક્ષય હોય ત્યારે પૂર્વની તિથિનો
| ક્ષય કરવો અને વૃદ્ધિ હોય ત્યારે પર્વની તિથિની વૃદ્ધિ તપાગચ્છ અને ખરતરગચ્છ વચ્ચે સંવત્સરી બાબતમાં જે મતભેદ થયો એ તિથિને લગતો નહિ, પણ મહિનાને | કરવી
| કરવી. “પર્વતિથિની ક્ષયવૃદ્ધિ કરાય જ નહિ” એવી લગતો હતો. વિક્રમની આઠમી-નવમી શતાબ્દિ સુધી જૈન
માન્યતાનો જન્મ તો છેક વિક્રમની ઓગણીસમી સદીમાં પંચાંગ મુજબ આરાધના ચાલતી હતી, એટલે માસસંબંધી | થયો છે, જેના મૂળમાં પણ આપણે જવું પડશે.
= પર્વતિચિના સત્યની શોધમાં ૨ ૧૮૩
Jaluarea
www.jainelibrary.org
