________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
Rhetoric
Rhyme
અત્યંત મજુલતાભરી ભાષા, એ હોય તે | Rhyme, ૧. અનુપ્રાસ [અજ્ઞાત-પાછળથી આ R. (વાકુશાસ્ત્ર) નાં સર્વ લક્ષણ સમગ્ર- બ. .] તાથી બતાવતાં વાકાને કવિતા કહેનાર લિ. ૩૪: વળી અનુપ્રાસ એટલે આપણામાં મનુષ્ય શો પણ નહીં જડે.
દરેક પંક્તિ જેડના અંત્યાક્ષરને સંવાદ ૮. વાગ્મિતા [ આ. બા. ]
અંગ્રેજીમાં કડી ચાર પંકિતની હોય એમાં કે વ. રર, કપ: પશ્ચિમની સાહિત્યમીમાંસામાં અનુપ્રાસ (1) ની રચના વિવિધ તરેહની Poetry અને Rhetoric કવિતા અને
હોય; અને વધારે લાંબી કડીઓમાં અનુપ્રાસની વાગ્મિતા વચ્ચે જે ભેદ પાડવામાં આવે છે તે સુંદર કિનારવેલના જેવી ગૂંથણી હોય છેઝીણે પણ સાચો છે.
નિયમિત બાંધાની ગુંથણી તેમ અનિ. _૮ વાદ્વૈભવ [ બ. ક. ]
યમિત પણ. ગુણસુન્દરી, ૧૯૨૫, ડિસેમ્બર, ૨૬૮ઃ ગે.
૨. અત્યાનુપ્રાસ [ ન. લા. ] મા, વિ, વાક્યરચનામાં, વાદ્વૈભવ (r. હેટરિક) ને ખેલવવામાં, અને રસમિશ્રણ,
૩. પ્રાસ [ ૨. મ. ] રસાનુપૂવ આદિમાં પાશ્ચાત્ય રસિકતાને
ક. સા. ર૩૭: Rhyme ને ખરેખર અર્થ વળગ્યા છે.
બતાવે એ શબ્દ સંસ્કૃતમાં નથી. ગુજરાતી૧૦ વાણીદ [ બ. ક. ]
માં એ માટે “અનુપ્રાસ” શબ્દ વપરાય છે. પ્રજા બધુ ૧૯૨૭ મે, તા. રર, પૃ. ૧૨ઃ
અને એ શબ્દનો એ અર્થ વજભાષામાંથી એમની સંગીતેતર કૃતિઓમાં અમને એમના આવે છે, પરંતુ, સંસ્કૃતમાં અનુપ્રાસને ચિત્રદર્શન” માંની જ કેટલીક ઉત્તમ લાગે
અર્થ જીદો જ થાય છે; જુદા સ્વર છતાં એને છે. અગર જોકે તેમાં કલ્પના પ્રભાવ કે
એ વ્યંજન ફરી આવે તેને અલંકારશાસ્ત્રમાં “નારી સરલતા” હેવાં જોઈએ ત્યાં એમને
અનુપ્રાસ કહે છે. તેથી સાહિત્યચર્ચામાં આથી રોમે રોમે વ્યાપી ગયેલ વાણુ ઈદ (હેરિક
બીજા અર્થ માં એ શબ્દ વાપર્યાથી ગરબડ r, ઉચ્ચ અને નીચ બંને પ્રકારને ) જ્યાં
થવાનો સંભવ રહે છે. એના એ શબ્દ કે વણે
ફરીને આવે તે માટે સંસ્કૃતમાં “ચમક શબ્દ ત્યાં આવીને સુચિભંગ કર્યા વગર રહેતું નથી.
છે ખરો, પણ પ્રાકૃત ભાષાઓને “અનુપ્રાસ” ૧૧. વાછટા [બ, ક]
તે જ “ચમક” નથી. “સમરના મરનારની આ. ક. સ. ૧૫-૬ હેટરિક સારૂં નીચ બે
સદ્ગતિ ” (“પૃથુરાજરાસા') એ ચમક કહેવાય, જાતનું તેમ પિયેટિકડિકશન પણ વખાણવા પણું પ્રાકૃત અનુપ્રાસ ન કહેવાય. ચમક માટે લાયક નિન્દવા યોગ્ય બને જાતનું હેય. પહેલી મરના વર્ણસંઘાત બે વાર એને એ ફરી જાતને કવિતાચિત પદાવલી કહું છું. બીજી આવવો જોઈએ. (પ્રાકૃત) અનુપ્રાસ માટે જાતને કવિતાભાસી પદાવલી. પહેલી જાતના
ના” પછી મના” આવે તે પણ ચાલે, અને હેટરિકને વાછટા અને વાવૈભવ કહું છું, વળી એ અનુપ્રાસ માટે તો એ બે મળતા બીજી જાતને વાડંબર બંનેના મનમાન્યા શબ્દો જુદી જુદી લીટીઓમાં આવવા જોઈએ. ઉદાહરણો રા. રા. ન્હાનાલાલની કૃતિઓમાંથી અને દરેક એક એક લીંટીને છેડે જ આવવો
જોઈએ. દરેક લીંટીનો ઉપાંત્ય વ્યંજન અને ૨. (in a bad sense) વાડંબર
છેલ્લા બે સ્વરે એના એ આવે અને એવાં [ બ. ક.]
બબ્બે લીટીનાં જોડકાં થાય, એ જે પ્રાકૃત લિ. ૬૮: R. (હેટરિક) બે જાતનું ઉદાત્ત અનુપ્રાસને અર્થ તે “યમકી ઉદિષ્ટ થતો (noble ) તે વાવૈભવ, ને ભાષણ–વખાણું
નથી. ચમકમાં એના એ આવતા શબ્દ એક જ આદિમાં એગ્ય સ્થળે ભૂષણરૂપ; અને ઉતરતું લીટીમાં આવે તો પણ ચાલે, અને લીંટીના (mean ), તે વાડંબર, તે જ્યાં હોય ત્યાં આરંભમાં, મધ્યમાં કે અંતમાં તે આવી દૂષણ.
શકે, સંસ્કૃત “અનુપ્રાસમાં પણ એના
મળી રહેશે.
For Private and Personal Use Only
