Book Title: Nyaya Siddhanta Muktavali Part 2
Author(s): Chandrashekharvijay
Publisher: Kamal Prakashan

View full book text
Previous | Next

Page 363
________________ વ્યાપાર સિવાય અન્ય કોઈની અપેક્ષા રાખતું નથી. શિકીષ એ કૃતિસાધ્યતા-જ્ઞાનથી એ સાધ્ય છે, કેમકે ફરજૂ અતિસાધ્યમ્ એવું જ્ઞાન થયા વિના ચિકીષ થતી જ નથી. આ છે તેથી કૃતિસાધ્યતા-જ્ઞાનથી જન્ય ચિકીષ એ કૃતિસાધ્યતા-જ્ઞાનથી જન્ય પ્રવૃત્તિની જનક છે. તેથી ચિકીર્ષા જ વ્યાપાર (દ્વાર) બને છે, કેમકે તેમાં વ્યાપારનું તન્નત્વે સતિ તન્નચનનમ્ લક્ષણ ઘટી જાય છે. જ ઈચ્છામાં જે પ્રકાર હોય તે જ પ્રકાર બને છે જેમાં તેવી જે સ્વપ્રકારપ્રકારક ધી, છે એનાથી જે જન્ય એ ચિકીષ કહેવાય. પગદં વાળ = એવી ઇચ્છામાં પાક પ્રકાર જ તરીકે છે અને એ જ પાક પાલ: મતિષ્ણ: અહીં પ્રકાર છે. આ પઃિ છે પ્રતિસાથ્થ: રૂપ જે બુદ્ધિ, એનાથી જન્ય જે ઈચ્છા, તે જ ચિકીર્ષા. (પ્રતિસાધ્ય છે પાલ: મવતુ રૂ૫) આમ (૧) મદં પારવાાિ - ઈચ્છા. (૨) વાવ અતિસાધ્ય-સ્વપ્રકાર,કારકધી. ઈચ્છા = કૃતિસાધ્યતાના જ્ઞાનથી જન્ય (૩) પ્રતિક્ષા: પો મવત - ચિકીર્ષા અહીં કૃતિસાધ્યત્વ પ્રકાર છે. કૃતિસાધ્યત્વ ચિકીર્ષામાં પ્રકાર છે તેથી કૃતિસાધત્વપ્રકારક જ્ઞાન એ ચિકીર્ષામાં ક કારણ છે. તે ચિકીષ દ્વારા કૃતિસાધ્યતાનું જ્ઞાન એ પ્રવૃત્તિમાં હેતુ છે. જ આમ માત્ર કૃતિસાધ્યતાના જ્ઞાનને જ કારણ માનવાથી કોઈ આપત્તિ ન આવતી હોય હોવાથી ઈષ્ટ-સાધનતાના જ્ઞાનને કારણ માનવાની જરૂર નથી. છે છતાં પણ જો તમારો ઈષ્ટસાધનતા-જ્ઞાનને કારણ માનવાનો આગ્રહ જ હોય તો છે ત્યાં વ્યભિચાર આવે છે. જેમકે સંધ્યાવંદનાદિ જેવા જે નિત્યકર્મો છે તેમાં ઈષ્ટસાધનતાનું વિજ્ઞાન છે જ નહીં, છતાં સંધ્યાવંદનાદિ નિત્યકર્મોમાં પ્રવૃત્તિ તો થાય જ છે. તેથી કારણ છે જ ન હોવા છતાં કાર્ય થવાથી વ્યતિરેક-વ્યભિચાર આવ્યો. શંકાકાર : પણ સંધ્યાવંદનાદિમાં ઈષ્ટસાધનતા-જ્ઞાન નથી તેમ શી રીતે કહેવાય? આ પ્રભાકર ઃ સંધ્યાવંદનાદિ નિત્ય પ્રવૃત્તિઓનું કોઈ જ ફળ અમે માનતા નથી. તેની ઉપાસના કરવાથી કોઈ જ ફળ મળતું નથી. પણ જો તેની ઉપાસના ન કરાય તો પાપ જ લાગે છે, તેની ઉપાસના કરવાથી પાપ ન બંધાય, અર્થાત્ પ્રત્યવાય (પાપ) અભાવ રહે છે છે એટલું જ, પણ તેનાથી કાંઈ સ્વર્ગાદિ ફળની પ્રાપ્તિ ન થાય. જેમ કાણી આંખમાં અંજન જ આંજવાનું કોઈ ફળ નથી, છતાં પણ તે ભવિષ્યમાં દુઃખે નહીં તેટલા માટે જ અંજન ન્યાયસિદ્ધાન્તભક્તાવલી ભાગ-૨ ૦ (૩૫) શિક છે જ છે

Loading...

Page Navigation
1 ... 361 362 363 364 365 366 367 368 369 370 371 372 373 374 375 376 377 378 379 380 381 382 383 384 385 386 387 388 389 390 391 392 393 394 395 396 397 398 399 400 401 402 403 404 405 406 407 408 409 410