________________
આધ્યાત્મિક સંસ્કૃતિ અને સાધુ-સ ંતાનું કન્ય અધ્યાપક શ્રી કુંવરજી દોશી મદ્રાસ, વર્તમાનકાળે ભારત સરકારનું રાજતંત્ર જે રીતે આધ્યાત્મિક સંસ્કૃતિ છિન્નભિન્ન કરવાના પગરણી માંડી રહેલ છે. તેને અંગે સાધુ-સ ંતાની કવ્યુની દિશા દર્શાવવા પૂર્ણાંક જે મનનીય વિચારણા લેખક અહિ રજૂ કરે છે, તે વિચારણીય જરૂર છે. ભારત આધ્યાત્મિક સંસ્કૃતિનો દેશ છે, અને આ દેશની મુખ્ય પ્રજા જગતભરની સંસ્ક્રુ તિની ગુરુ એવી આય પ્રજા છે. અને બહારનાં ટાકા કે જેઓ આ શબ્દ જાણતા ન હતા તેઓએ આય પ્રજાનું જ નામ હિન્દુ પ્રજા પ્રચલિત કરેલ છે. આ સ ંસ્કૃતિને જીવંત રાખનાર સાધુ–સ તે હતાં. અને એટલા જ માટે તેનાં મૂલ સ્વરૂપને જીવંત રાખવાની ફરજ સાધુ મહાત્માઓની છે.
ભારતનાં પ્રધાન મંત્રી જવાહેરલાલ નહેરૂની જગતનાં થાડાં ગણ્યાંગાંઠયાં રાજનીતિજ્ઞ અને બુદ્ધિશાલીએમાં ગણના થઈ રહી છે. નેહરૂજીના દેશપ્રેમ, દેશ માટેના ભાગ, અને દેશ માટે અલિદાનની ભાવના સામે કાઇ કંઇ પણ ખાલી શકે તેમ નથી. (પરંતુ દેશની ઉન્નતિ સાથે પ્રજાની અવનતિ થઈ રહી છે. તેમને દેશ પ્રેમ જરૂર હશે પણ પ્રજા માટેનાં વિચારની ઝાંખી પણ તેઓ પામી શકયા નથી. તેનુ શુ?) વળી આજે ભારતમાં નેહરૂજીના એવા પ્રભાવ છે કે રાજનૈતિક ક્ષેત્રમાં તેઓ પણ જે કરાવવા ઇચ્છે તેજ થઈ શકે છે. નેહરૂજી આજે આવા એક સમ પુરુષ મનાય છે. શ્રી નેહરૂજીમાં આવાં ગુણા છતાં ભારતીય તરીકે ભારતીય-સ ંસ્કૃતિ સભ્યતા, આધ્યાત્મિકતા, તેનાં માર્ગો, આધ્યાત્મિક જીવનનાં આચાર-વિચારો અને તેનાં સાધનાનું રક્ષણ અને તેમાં હસ્તક્ષેપ કરવાની નીતિના ત્યાગ આદિથી જોવા જઇએ તે તેમાં ભારતનાં એક સામાન્ય પ્રજાજન જેટલાં ગુણા હશે કે નહિ? તે વિચારવા ચાગ્ય વસ્તુ છે. કારણ કે જે ધર્માએ, જે પ્રજાએ, જે ધર્માત્માએ અને
આચાર-વિચારાએ ભારતનું ગૌરવ વધાર્યુ છે તે તરફ તેઓ ધર્મવાદ અને કોમવાદને નામે ઘણા ખતાવી રહ્યા છે. અને પરદેશીએ ચાલ્યા જવાં છતાં આજે ભારતમાં જે કાર્ય થઈ રહ્યું છે તે દેશદ્વારને નામે શ્વેત પ્રજાનાં હિતમાં જ થઈ રહ્યું છે, અને સ્થાનિક પ્રજા અવનતિ તરફ ઘસડાઈ રહી છે. તેને ખ્યાલ આવવા ઘણા જ કઠીન છે. તેઓ ધર્મવાદ અને કોમવાદ તરફ ઘૃણા ખતાવી રહ્યાં છે, પણ તેઓએ સમજવું જોઇએ કે-જેમ એક રાજ્યશાસન ચલાવવામાં અનેક દફ્તરા અને દફતરધારી પ્રધાના અને ઉપપ્રધાનાની આવશ્યકતા રહે છે તેમ અનેક ધમાં અને તેનાં આચાર-વિચારા ધમ મહાસત્તાનાં અંગ છે. અને આ વસ્તુ તેમનાં ખ્યાલમાં ન આવે તે સ્વભાવિક જ છે. કારણ કે તેઓ કહે છે કે ઃ—‘હું જન્મથી હિન્દુ છું. સંસ્કૃતિની દૃષ્ટિથી મુસલમાન છુ. અને શિક્ષાની દૃષ્ટિથી અંગ્રેજ છું’ પશ્ચિમની શિક્ષાને કારણે નેહરૂજી આહારવિહાર–વ્યવહાર અને વિચાર આદિમાં પણ પાશ્ચિમાત્ય છે.
વળી નેહરૂજી ભારતમાં જાતિ-વિહીન, વર્ગ-વિહીન, ધર્મ-વિહીન રાજ્ય કાયમ કરવાની ઇચ્છા રાખે છે. અને તેના અમલ પણ કરી રહ્યાં છે. પરન્તુ આથી દેશમાં એકજ વાદની તેમની ગણત્રી ખેાટી પડી છે. અને તેને બદલે પ્રાન્તીયવાદ-ભાષાવાદ અને સામ્યવાદ, સમાજવાદ, સ્વતંત્ર પક્ષ આદિ અનેક તથાં વગે ઉભા થઇ ગયા છે. અને સમાજ કે જ્ઞાતિની જેમ દરેક પાતપાતાનાં જીથામાં ઉંચાઈ જઈને
