Kalyan 1948 03 04 Ank 01 02

Author(s): Somchand D Shah
Publisher: Kalyan Prakashan Mandir

Page 4

શાસ્ત્રીય શિલ્પવિદ્યા અને વર્તમાનની કેટલીક ભૂલો:
પૂ. પંન્યાસશ્રી કલ્યાણવિજ્યજી ગણિવર . લેખમાળાનો આ ત્રીજો હપ્તો છે, પહેલા બે લેખાંકામાં લેખની ભૂમિકા અને દહેરાસરની જગતી સબંધિ વિસ્તૃત વર્ણન કર્યા પછી દ્વારદષ્ઠિસ્થાન સબંધિ, પૂ. પંન્યાસશ્રી શિલ્પવિદ્યાના અભ્યાસીઓને સાચી દૃષ્ટિ આપે છે. પ્રાચીન શાસ્ત્રીય શિલ્પવિદ્યા સબંધિ કેટલીક ભ્રામક * વ્યાખ્યાઓ વહેતી થઈ છે તેને ખ્યાલ લેખક અત્રે રજુ કરે છે. -
સં૦
શિલ્પશાસ્ત્રમાં દ્વારદષ્ટિસ્થાન”એ એક મહત્વને અને બીજા ભાગમાં શિવશક્તિ (અર્ધનારીશ્વર) ની વિષય ગણાય છે. અપરાજિતપૃચ્છામાં ધારદષ્ટિ દૃષ્ટિ રાખવી. ૪૦ નિર્ણયમાં એક આખો અધ્યાય લખેલો છે અને તેમાં ત્રીજા ભાગમાં શેષશાયી વિષ્ણુની, ચોથા ભાગમાં તત્કાલ પ્રસિદ્ધ ઘણાખરા દેવોની દૃષ્ટિનાં દ્વારસ્થાને લક્ષ્મીનારાયણની અને છઠ્ઠા ભાગમાં લેપથી બનાબતાવેલ છે, એટલેકે કયા દેવની મૂર્તિ, ઠારના કયા વેલ ચિત્રમૂર્તિની દષ્ટિ રાખવી. ૪૧ ભાગે દૃષ્ટિ આવે તેમ બેસાડવી, આ બધું સમ- જૈનશાસનના ભત દેવોની સાતમામાં, વીતજાવ્યું છે.
રાગ (જિન)ની સાતમાના સાતમા ભાગમાં, ચંડિકા વાસ્તુસાર, પ્રાસાદમંડન, વસ્તુમંજરી વગેરે તથા ભરવની આઠમામાં અને ઇન્દ્રો ચમરધરે, બીજા શિલ્પગ્રંથમાં પણ અમુક દેવની મૂર્તિની દૃષ્ટિ છત્રધરોની દષ્ટિ નવમા ભાગમાં મેળવવી. ૩૨ દ્વારના કયા ભાગે રાખવી એ બતાવ્યું છે, પણ એ દશમો ભાગ ખાલી રાખવો અથવા ગંધ વિધાનમાં પુરાતન શિલ્પીયોમાં કેટલાક મતભેદ હશે અને રાક્ષસ જાતિના દેવની મૂર્તિની દૃષ્ટિ દશમાં એમ પ્રાચીન ઉલ્લેખો ઉપરથી જણાય છે. વાસ્તુ- ભાગમાં રાખવી. આ પ્રમાણે સર્વ દેવની દૃષ્ટિનાં સારમાં ઠકકુર ફેર, દ્વારના ૧૦ ભાગ કરીને સાત- સ્થાને અનુક્રમે નીચેથી ઉપરની તરફ ગણીને . માના સાતમાં ભાગમાં જૈન મૂર્તિની દૃષ્ટિ રાખવાનું મેળવવાં. ૪૩ વિધાન કરે છે, અને બીજા કેટલાક દેવોની દ્રષ્ટિના સ્થાને પણ ૧૦મા ભાગના હિસાબે જ બતાવે છે.
ઉપર પ્રમાણે દષ્ટિસ્થાનનું નિરૂપણ કરીને કકર જે નીચેની ગાથાઓથી જણાશે.
ફેર આગળ નીચે પ્રમાણે લખે છે – " दसभागकयदुवारं, उबर उत्तरंगमज्झेण 'भागठ भणंतेगे, सत्तमसत्तंसि वीयरागस्स। पढमंसि सिबदिही, बीए सिवसत्ति जाणेह गिहदेवालि पुणेवं, कीरई जह होइ बुट्टिकर ॥ ४०॥ सयणासणसुर तइए, लच्छीनारा
I૪૪ વધે મા વારા , છતે અર્થ-કેટલાકે દ્વારના આઠ ભાગ કરીને
સાતમાના સાતમા અંશમાં વીતરાગ દેવની દષ્ટિ સત્તમત્તષિ વીરાગક્ષા વિમાન અને રાખવાનું કહે છે, પણ આ પ્રમાણે ઘર દેરાસરમાં
કરવું કે જેથી વૃદ્ધિકારી થાય.' ૪૪ नवमिंदा चमरछत्तधरा ॥ ४२ ॥ दशमे भाए।
ફેરના આ લેખથી એ તો સ્પષ્ટ છે કે, દ્વારના પુત્ર ગવા વ્યવરવ વૈવાધિદાસ મિ ૮ ભાગ કરવા સમ્બધી માન્યતા તેમના ધ્યાન બહાર
, સારા વિઝ | ૪૨ ન હતી, પણ તે પોતે એ મતના હતા કે, “ધારના 'અર્થ:–ઉંબરા અને ઉત્તરંગની વચ્ચેના દ્વારના આઠ ભાગ કરવાનું વિધાન પ્રાસાદને નહિ પણ ગૃહ ૧૦ ભાગ કરીને નીચેના પહેલા ભાગમાં શિવની દેવાલયને અનુલક્ષીને કરાયેલ છે. '