________________
જેની સપ્તપદાર્થો
(૮) (૮-૪ સાર...જેમાં વસ્તુને વિશેષ આકાર વિગેરે સ્પષ્ટ જણાય તે જ્ઞાન સાકાર (આકાર-સહિત ); અને જેમાં વસ્તુના વિશેષ આકાર વિગેરેનું ભાન ન થાય તે નિરાકાર (નિ-આકાર-આકાર વગરનું ) છે.
સાકાર ઉપયોગ ” એટલે વિશેષ જ્ઞાન અને “ નિરાકાર ઉપગ ” એટલે દર્શન–તદ્દન સામાન્ય જ્ઞાન. આ બંને ઉપયોગના બાર પ્રકારો. પૈકી મતિ, કૃત, અવધિ, મન:પર્યાય અને કેવળ, એ પાંચ જ્ઞાન અને મતિજ્ઞાન, શ્રુતજ્ઞાન, અવધિઅજ્ઞાન, એ ત્રણ અજ્ઞાન મળી આઠ સાકાર ઉપયોગ (જ્ઞાન)ના તથા ચક્ષુદર્શન, અચક્ષુદર્શન, અવધિદર્શન અને કેવળદર્શન એ ચાર નિરાકાર ઉપયોગના પ્રકારે કહેવાય. મુક્તાવસ્થામાં તો આ બારમાંથી ફક્ત કેવળજ્ઞાન અને કેવળદર્શન જ હોય છે.
પંદર આકાર-પ્રકારના છેવો મેક્ષ મેળવવાના અધિકારી છે. એ દષ્ટિએ મેક્ષના પંદર ભેદે કહ્યા છે. મુક્તાવસ્થામાં વ્યક્તિત્વ-સંખ્યા સિવાય બીજો કોઈ જાતને ભેદભાવ રહેતો નથી, કારણ કે ત્યાં ભેદનું કોઈ પણ કારણ (કર્મ) રહ્યું નથી.
મુક્ત છ લોકના અગ્રભાગે–છેડે જઈને રહે છે. તેઓને જેને સિદ્ધ” કહે છે. લોક પછી–અલોકમાં ધમસ્તિકાય અને અધમસ્તિકાય નથી એટલે ત્યાં કોઈની ગતિ કે સ્થિતિનું સાધન નહિ હેવાથી આત્મા અલેકમાં જઈ કે રહી શકે નહિ, એ જૈન સિદ્ધાંત છે. છતાં કેટલાક નવા અને જૂના જૈનેતર પંડિતાએ “જેનોના મુક્ત જીવો હમેશાં આગળ ને આગળ ગતિ કર્યા કરે છે–નિત્ય દેવ્યા જ કરે છે” (જૂઓ-અદ્વૈત સિદ્ધિગ્રન્થ) એમ પૂર્વપક્ષ કરી જેનધર્મનું ખંડન અને ઉપહાસ્ય કર્યું છે કરે છે. તે તેમની મેટી બ્રાતિ છે. કારણ કે જૈનધર્મ
: ૩૮ :
