________________
નેટ અને વિચારણા.
કરતાં પણ હજાર ગણે વેગ આ જ્ઞાનને છે. તે પિતાના સ્થાનમાં રહી ગમે તેટલી દૂર રહેલ વસ્તુને ક્ષણમાત્રમાં જાણવાની યોગ્યતા ધરાવે છે. જ્ઞાનને દબાવનાર વિરોધી પદાર્થ (જ્ઞાનાવરણીય કર્મ ) ને સતત અભ્યાસ અને તપસ્યાદિ દ્વારા દૂર કરવાથી દરેકને તેવી યોગ્યતા સાંપડી શકે છે.
( ૭ ) ૧૮–૧ મતિજ્ઞાન.... મતિજ્ઞાનના ટૂંકાણમાં ૨૮ અને વિસ્તારથી ૩૩ ૬ ભેદે આ પ્રમાણે છે દરેક ઈદ્રિય અને મનના અવગ્રહ વિગેરે ચાર ચાર ભેદ થાય છે. ઈદ્રિ પાંચ અને એક મન એમ કુલ છ છે. એને ચારે ગુણતાં ચોવીસ ભેદે થયા. મન અને આંખ સિવાય ચારને રસ, ગંધ, શબ્દ અને સ્પર્શ સાથે સંયોગ થયા પછી જ્ઞાન થાય છે, તે જ્ઞાનને જૈન પરિભાષામાં “વ્યંજનાવગ્રહ” કહે છે. વીસમાં ચાર ઇદ્રિયના આ ચાર ભેદ ઉમેરતાં ૨૮ ‘ભેદે થયા. આ ૨૮ ભેદના દરેકના બહુ બહુવિધ ( તત્ત્વાર્થસૂત્ર ભાષ્ય ૧-૧૬ ) વિગેરે બાર બાર ભેદ થાય છે. પેલા અઠ્ઠાવીસ ને આ બાર સાથે ગુણતાં મતિજ્ઞાનના કુલ ૩૩૬ ભેદે થયા. ત્પાદિકી, વૈયિક, કર્યા અને પરિણામિકી; બુદ્ધિના આ ચાર ભેદ પણ મતિજ્ઞાનના જ માનવામાં આવે છે. જુઓ વિ. આ. ભાષ્ય.
(૨૮) ૧૮-૨ ચન્નનાનપ્ર... વ્યંજન એટલે “ઈદ્રિયને વસ્તુ સાથે સંગ” (અડકવું). તે સંગથી થએલ જ્ઞાન તે “વ્યંજનાવગ્રહ” કહેવાય. એ પ્રાથમિક જ્ઞાન છે. આ જ્ઞાન એટલું બધું ઝાંખુ હોય છે કે “આ કંઈક છે ” એવું ભાન પણ આત્માને સ્પષ્ટ થતું નથી. આ
