________________
નોટો અને વિચારણા.
૨૮-૧૫ સિદ્ધચતુર્વિરાતિધા...જેને ન્યાયની દષ્ટિએ તે અસિદ્ધના બે જ ભેદે છે. એક “ઉભયાસિદ્ધ ” (જે હેતુ વાદી અને પ્રતિવાદી બનેને અસિદ્ધ હેય તે ) અને બીજો “વાદી અસિદ્ધ'. બીજા દર્શનવાળાઓએ (નિયાયિકાદિએ) અસિદ્ધના વિસ્તારની જાલ ફેલાવી
સ્વરૂપસિદ્ધ” વિગેરે તેના ઘણા ભેદે માન્યા છે. તેની સંખ્યા વીસ નહિ પણ પચ્ચીસની છે. જેનોએ તે ભેદમાંથી જે સાચા છે તેને સમાવેશ તો ઉપર કહ્યા તે બેમાં જ કર્યો છે, ને બાકીના જે હેત્વાભાસ તરીકે નથી ઘટતા તેનું ખડનું રત્નાકરાવતારિકા (જૂઓ ૬-૫૧ સૂત્રની વ્યાખ્યા પૃત્ર ૧૦૨ થી ૧૦૮ સુધી) વિગેરેમાં કર્યું છે. એટલે કે “આ ગ્રંથમાં અસિદ્ધના ૨૪ ભેદે છે” એવો ઉલ્લેખ છે, તે બીજાની માન્યતાની દૃષ્ટિએ હેય એમ લાગે છે.
( ૩૭ ) - . ૨૮–૩ નૈચાચિTr...અનૈકાન્તિકને નિયાયિક “ઉપાધિ ” કહે છે, એમ આ સ્થળે કહ્યું છે તે ઘટિત જણાતું નથી. મૂળ વાત એવી છે કે જેનોએ અનૈકાન્તિક હેત્વાભાસના જે બે ભેદો માન્યા છે (જૂઓ પ્ર. નવ ત૦ ૬-૫૫) તેમાંથી બીજા ભેદની વ્યાખ્યા કરતાં શ્રીરત્નપ્રભસૂરિએ રત્નાકરાવતારિકામાં મિત્રને છોકરો હોવાથી તે શ્યામ છે ” એ ઉદાહરણને પણ બીજા ભેળું બતાવ્યું છે. તે પછી તેઓએ ત્યાં ૬-૫૭ સૂત્રની ટીકામાં લખ્યું છે કે – સોપાધરતિ નૈચાચિ: એટલે કે “સ રચાનો મૈત્રપુત્રત્વાન્ ” આ સ્થળે “તે શ્યામ છે, મૈત્રને પુત્ર હોવાથી” આ હેતુ ‘સપાધિ”—ઉપાધિ વાળે છે. એટલે જેનોએ “સંદિગ્ધ વિપક્ષત્તિ” નામને અનૈકાન્તિકને ભેદ માન ઉચિત નથી.” એવો નિયાયિકોને મત બતાવીને; સિદ્ધાન્તી રત્નપ્રભસૂરિએ સચોટ
: પ૭ :
