________________
જેની સપ્તપદાર્થો ત્યારે તેનું કાર્ય, તેને ઉપકાર વિગેરે બધું તેમાં માનવું જોઈએ. એથી વર્તના વિગેરે કાળનાં કાર્યો બતાવ્યાં છે, અર્થાત વર્તનાદિ બીજા પદાર્થો ઉપર કાળને ઉપકાર છે. વર્તાનાને અર્થ ઉત્પત્તિક્રિયા કરવી, વર્તવું અથવા ગતિ થાય છે. ધર્માસ્તિકાય, જીવ, પુદગળ વિગેરે દ્રવ્યો પિતપતાના સ્વભાવથી પ્રતિસમય જે કાર્ય કરે છે તેમાં ઉપાદાન કારણ કે તે પોતે જ છે પણ નિમિત્ત (અપેક્ષા) રૂપે પ્રેરણા કરવી તે વર્તન છે અને આવી વર્તાના કાળ સિવાય બીજામાં ઘટી શકે નહિ, માટે તે કાળનું લક્ષણ કહેવાય છે. સાધારણ ધમોં ઉદ્દે અક્ષણમ્ '.
( ૧૨ ) ૧૨-૪ પુણાવ....અહિં આશ્રવના બે ભેદ બતાવ્યા છે. સુખાદિ અભીષ્ટ વસ્તુ પ્રાપ્તિનું કારણ તે પુણ્યાશ્રવ, ને તેથી વિપરીત પાપાશ્રય. પુણ્યાશ્રવ વિષયસુખરૂપ ફલને આપનાર હોવાથી આત્મિક દૃષ્ટિએ સેનાની બેડીની જેમ ઉપાધિ રૂપ હેઈ કરી તે પણ ત્યાજ્ય છે. દ્વિજત્વાજિંશમિ પર્વઃ આ સ્થળે “પર્વ' શબ્દથી પહેલું પુણ્યાશ્રવ સમજવાને છે. પુણ્ય ૪૨ પ્રકારે ભગવાય છે. માટે તેના બેતાલીસ ભેદ છે. ( નવતત્ત્વમાં ૧૫ થી ૧૭મી ગાથા સુધી તે ૪૨ ભેદ બતાવ્યા છે ). પાપનું ફળ ૮૨ પ્રકારે ભગવાય છે માટે પાપઆશ્રવના ૮૨ ભેદ છે. (નવતત્વ ગાથા ૧૮ થી ૨૦ સુધીમાં ) બંનેના આ ભેદે કાર્ય હોવા છતાં પુણ્ય અને પાપને બાંધવાના કારણે પણ થઈ શકે છે. એટલે તે કાર્ય અને કારણ બને કહી શકાય છે.
આગળ ઈદ્રિય કષાય વિગેરેના બેતાલીસ ભેદ ગ્રંથકારે લખ્યા છે. તે કર્મ બાંધવાના હેત રહેવાથી આશ્રવ છે. આશ્રવના દ્રવ્ય અને ભાવ બે ભેદે છે. કર્મનું આવવું તે દ્રવ્યાશ્રવ, અને આત્માને કર્મ આણવા ગ્ય જે વિચાર તે ભાવાશ્રય. એવી રીતે કર્મને રોકવાની
: ૪૪ •
