________________
નોટા અને વિચારણા.
( ૭ )
૮-૨ નિત્ય......‘ પોતાના મૂળ સ્વરૂપને નાશ ન થવા' એ નિત્યનું લક્ષણ છે ( ‘તદ્નાયઽવ્યયં નિત્યમૂ’). જ્ઞાનવાન્ આત્મા તરીકે અધાં જન્મ અને અવસ્થામાં આત્મા સરખા છે; એટલે કે કાઇ પણુ સ્થળે આત્માનું ચેતનાવત્ત્વ મૂળ સ્વરૂપ નષ્ટ થતું નથી. તેથી મૂળ સ્વરૂપની દૃષ્ટિએ તે નિત્ય છે.
ધરાવનાર
.
આત્માની સાથે દૂધપાણીની જેમ ગાઢ સબંધ (જૂએ ભગવતી સૂત્ર. ) શરીર વિગેરેનાં રૂપાન્તરે ફેરફારો થાય છે. એકના વિનાશ અને ખીજાના ઉત્પાદમાં નવાજૂનાપણું અનુભવાય છે. એ બધા આત્માના જ પર્યાયા ( રૂપાન્તરા) કહેવાય, એ દૃષ્ટિએ ‘ આત્મા અનિત્ય છે ' એમ કહેવામાં પણ કશે। બાધ જણાતા નથી. દાખલા તરીકે-મનુષ્યને આભા દેવગતિમાં જન્મ્યા; તે મનુષ્યનું રૂપ, જન્મ, વય, સુખદુઃખ, ભાગ વગેરે બધું બદલાયું–નષ્ટ થયું; તેથી મનુષ્યઆત્માના વ્યય-વિનાશ થયા. દેવનું વય, જન્મ, રૂપ, સુખદુઃખ, ભાગ વગેરે બધું નવુ થયું, તેથી દેવ રૂપે તે આત્મા ઉત્પન્ન થયું કહેવાય. જ્યારે અને જન્મોમાં આત્મવ્યક્તિ તે તેની તે જ ( જ્ઞાનવાળી ) રહી, તેથી પર્યાય—અવસ્થાની દૃષ્ટિએ અનિત્ય અને મૂળ સ્વરૂપથી આત્મા નિત્ય એટલે ધ્રુવ ઠર્યાં. કેવળજ્ઞાન જેવી વસ્તુમાં પણ સન્મતિપ્રકરણુકાર ઉત્પાદ, વ્યય અને ûાવ્ય ઘટાવવાનુ કહે છે ( જૂએ-બીજા કાંડની ૩૫ અને ૩૬ મી ગાથા ). મુક્તાવસ્થામાં પણ ઉત્પાદાદિ ઘટે છે, તે વાત તે ગ્ર ંથમાં આગળ સિદ્ધત્વનિરૂપળ માં ગંચકાર જ ( પૃ॰ ૮ )લખે છે. મતલબ કે જગની તમામ ચીજોમાં ઉત્પાદાદિ ધટાવી શકાય છે. કારણ કે તે વસ્તુનું લક્ષણ જ છે. (‘ ઉત્પાદ્દવ્યયપ્રૌદ્યુત્ત સત્ ’તત્ત્વા સુત્ર ૫–૨૯ ) એથી જ બધે સ્થળે સ્યાદ્વાદની સિદ્ધિ થાય છે.
: ૩૭ :
