________________
B 1996.
તારનું સરનામું:-હિંદસંઘ 'HINDSANGHA'
| | નો તિભા |
ज्ञान
=
A
W
ક
The Jaina Puga.
S
सा परम
જૈન શ્વેતાંબર કૉન્ફરન્સનું મુખ-પત્ર )
મ
તંત્રી:- મોહનલાલ દલીચંદ દેસાઈ બી. એ. એલએલ. બી. એડવોકેટ. વાર્ષિક લવાજમ રૂપીયા બે.
છુટક નકલ દેઢ આને.
વાત જુનું ૮ મું. તે
તારીખ ૧ લી જુલાઈ ૧૯૩.
અંક ૪ છે.
-
-
વિષય સૂચિ. ૧ ધર્મ અને ગૂજરાત... ... શ્રી રત્નમણીરાવ બી. એ. ૫ એક સ્પષ્ટ ખુલાસે .. . ૨ તાનિ, ધર્મ સંગઠન (અગ્રલેખ)... ... તંત્રી || ૬ પુસ્તકાની માલિકી તથા ઉપગ... ૩ નોધ:-૧ રૂડા ઉપદેશનું ફળ
૭ ધર્માદા ખાતાના નાગુ... ... ૨ શાસ્ત્રમ્ શોધન
૮ જેને જગત્... શિલા લેખ...
• • ૪ મહામંત્રી પ્રવાસ
શ્રી હરિલાલ માંકડ - કેસરીયાજી તીર્થ છીનનેકા પ્રયત્ન
... શ્રી હર્ષચંદ્ર શ્રી જમનાદાસ ગાંધી ... શ્રી ચોકસી • • જાકાર.
અને ગ જ રા ત.
સમસ્ત ભાસ્તવર્ષની સંસ્કૃતિનું થડ ને મુળ ધર્મ હશે. ભરત ખંડ એક મોટો ખંડ છે. જુદા જુદા દેશ-પ્રાંતોની સંસ્કૃતિમાં ધર્મનું સ્થાન નક્કી કરવાનું કામ કઠવ્યું છે. ગુજરાતમાં પણ ધર્મનું સ્થાન નાનું નથી; પણ કેવળ થડ કે મુળના રયૂલ સ્વરૂપમાં આપણે ત્યાં ધર્મ બહુ ન ખી; ગુજરાતમાં તે એ વૃક્ષના મૂળથી ટોચ સુધી, પાંદડે પાંદડે, ને ડાળે ડાળે, વહી રહેલે જીવનરસ તે ધર્મ છે. વ્યવહારિક બુદ્ધિ તે મુળ-થડ છે, મૂળ અને થડ વગર એ રસ ન હોય, અને એ રસ વગરનું થડ નકામું અને વૃક્ષ સ છે, એમ ધર્મ અને ગુજરાતની સંસ્કાર વિશે--વ્યાવહારિક બુદ્ધિ-એ બે અ ન્યાશ્રય છે. બંને એક બીજાથી દીપે છે. બીન પ્રાંતની વિશેષતાઓને વિચાર કરતાં અને સરખાવતાં ગુજરાતે આ જૂ ધર્મ અને બવેહારને સુંદર યોગ સાખે છે. એ વ્યવહાબુદ્ધિનું સ્થૂલ સ્વરૂપ તે આ પણ વેપાર. આ અપૂર્વ યોગ-મિશ્રણથીજ સંસ્કૃતિના અંગ લીલાં રહ્યાં; ધર્મને રસ અને બીજી શાખાઓ સચવાઈ રહી; અને એના પર કચ્છમાં કંકાસની ઉધાઈ ને ચઢી, કે ન બેઠાં પડતીનાં કડવાં ફળ. અનાં કુલેની સુવાસ સર્વથા માડી જ રહી.
ધર્મ ઉમિ-લાગણી પ્રધાન છે. ગુજરાતમાં ઉમિ-લાગણીનું તને કાંઈક ઓછું છે. વ્યવહારકુશલતામાં ગણત્રીને પહેલું સ્થાન છે, પણ આપણે લાગણીને તેની સાથે જ એક આસને-કાર અને શ્રી સાથે આવે તેમ સ્થાન આપ્યું છે. ગુજરાત ગગુત્ર પ્રધાન (Calculative) દેશ છે. છતાં પાશ્ચાત્ય દેશની પડે તેણે લાગણી ત્યજી નથી. લાગણીનું અને ધર્મનું સ્થાન માથેજ આવવાથી લાગણી મિશ્રિત થયેલી વાર બુદ્ધિ અધિક શમે છે. એથી ધમ કેમલ બને છે અને વ્યવહાર બુદ્ધિ પણ કેમ બની છે. ગાં ધર્મઝનુન દેખાતું નથી. દયા અને ઉદારતાં એ આ સંસ્કૃતિમાં ધર્મ અને વ્યવહાર બુદ્ધિ એ બે મુખ્ય અંગે માંથી ઉત્પન્ન થયેલું અનુપમ યુગલ છે. ગુજરાતી સંસ્કૃતિની આ બે આંખે છે. આ અપૂર્વ મિશ્રણ શૈલીનાગરે એ કુશલતા અને મુત્સદ્દીપથી રચ્યું, જૈન ધર્મમાં તે તે પ્રકૃતિ જ હતી, એટલે એણે તે તેને સંસ્કૃતિનું ખાસ અંગ ગણીને પડ્યું. એ બધાને મેળ એ બે કે ગુજરાતનું ધાર્મિક વાતાવરણ કમલ બની ગયું. ઈશ્વરનું ને મૂર્તિપૂજાનું ભયાનક સ્વરૂપ ગુજરાતમાં પ્રવેશ ન કરી શકયું. શિવ તે રાંકર રૂપે જ રહ્યા, રૂદ્ર કે કાલ ભૈરવ ન થમા. કાલી-ચામુંડા ગુજરાતમાં જગજનની અંબા, ભદ્રકાલી એવાં સૌખ્ય નામથી પ્રતિષ્ઠા પામી. જેને દયા ધર્મ આખા ગુજરાતને ધમ બન્ય, જીવ દયા માટે આખા જગતમાં ગુજરાત દૃષ્ટાંત ચામું બન્યું. ધર્મ- આ અસર અન્ય પ્રાંતમાં આવા સ્વરૂપે ન થઈ અને તેમની દાનશીલતા અને દવે ગુજરાત જેવાં ખીલયાં, સંકટ વખતે આખા ભાસ્તવને ગુજઃાત આગળ હાથ ધરવો પડે છે; અને ગુજરાત ગર્વને ખ્યાલ લાવ્યા વગર પિતાનું કર્તવ્ય બજાવે છે.
-રત્નમણીરાવ ભીમરાવ બી. એ.
